Στη σημερινή και την επόμενη ανάρτηση θα περιγράψω την διαμόρφωση της κοινωνιογλωσσολογικής διγλωσσίας των «βυζαντινών» Ρωμαίων που είχαν ως «φυσική» γλώσσα τα ρωμαίικα, αλλά χρησιμοποιούσαν ως λόγια γραπτή γλώσσα τα ελληνικά.
1. Η διγλωσσία
Με τον όρο (κοινωνιογλωσσολογική) διγλωσσία (diglossia, όχι bilingualism), οι γλωσσολόγοι εννοούν την συνειδητά επιλεκτική χρήση δύο συγγενικών γλωσσικών ποικιλιών, μία υψηλού και μία χαμηλού κύρους (high & low register), σε διαφορετικές κοινωνικές περιστάσεις. Η ποικιλία υψηλού κύρους (που συχνά αποτελεί και την λόγια γραπτή γλώσσα μιας κοινωνίας) στις προνεωτερικές κοινωνίες συχνά διδασκόταν επίκτητα/«τεχνητά» (με επιπρόσθετη εκπαίδευση πέρα από την λεγόμενη πρώτη κοινωνικοποίηση του ατόμου) και ήταν η διατοπική (επειδή ήταν σχετικά τυποποιημένη) γλώσσα της ολιγάριθμης, λόγιας κοινωνικής ελίτ, η οποία χρησιμοποιούνταν παράλληλα και ως επίσημη γλώσσα των πολιτικών και εκκλησιαστικών θεσμών. Αντίθετα, η ποικιλία χαμηλού κύρους (η δημώδης γλώσσα), ήταν η γλωσσική ποικιλία των αγράμματων ή ολιγοεγγράμματων μαζών που αποκτιόταν κατά την πρώτη κοινωνικοποίηση του ατόμου, κατά κανόνα έδειχνε γεωγραφική διαφοροποίηση (λόγω έλλειψης τυποποίησης) και είναι η συνήθης καθομιλουμένη που οι μάζες κατανοούσαν ως την «φυσική» τους γλώσσα.
Για να καταλάβετε την διαφορά των όρων diglossia και bilingualism, η διακριτή απόδοση των οποίων στα ελληνικά είναι ένα πρόβλημα, παραθέτω μια υποσημείωση των μεταφραστριών (Μελίτα Σταύρου και Μαρία Τζεβελέκου) του βιβλίου του Geoffrey Horrocks Ελληνική: η ιστορία της γλώσσας και των ομιλητών της (Εστία 2006):
[σ. 31, υποσημ. 4] Ο νεολογισμός «diglossia», τον οποίο εισήγαγε ο C. A. Ferguson στο ομότιτλο άρθρο του («Diglossia», Word 15 [1959] 325-340) για να περιγράψει τη διάσταση ανάμεσα στη γραπτή (επίσημη) και την προφορική (καθημερινή, καθομιλουμένη) μορφή μιας γλώσσας, είναι προφανές ότι αποδιδόμενος στα ελληνικά ως διγλωσσία (μια λέξη που θα πρέπει να θεωρηθεί αντιδάνειο) δημιουργεί πρόβλημα αμφισημίας, αφού ο όρος «διγλωσσία» χρησιμοποιούνταν ήδη ανεξάρτητα για να δηλώσει την ισότιμη γνώση (και χρήση) δύο ξεχωριστών γλωσσικών συστημάτων -π.χ. γαλλικά και αγγλικά- από τον ίδιο ομιλητή (bilingualism). Εκτιμώντας ότι οι όροι θεσμική διγλωσσία και διμορφία/διτυπία που έχουν κατά καιρούς προταθεί ως αποδόσεις του όρου «diglossia» είναι συχνά παραπλανητικοί και δεν αποδίδουν με ακρίβεια το αρχικό νόημα του ξένου όρου, κρίναμε ότι διατηρώντας τον όρο διγλωσσία ως μετάφραση του «diglossia» και εισάγοντας τον όρο αμφιγλωσσία ως απόδοση του «bilingualism», ο αναγνώστης του βιβλίου δεν θα αναγκάζεται να εξάγει κάθε φορά το ακριβές νόημα της λέξης διγλωσσία προσφεύγοντας στα εκάστοτε συμφραζόμενα.
Παραθέτω και δυο σελίδες για την έννοια της (κοινωνιογλωσσικής) διγλωσσίας (diglossia) από το παρακάτω βιβλίο:
Peter MackRidge, Language and National Identity in Greece, 1766-1976 (Oxford 2009)
Η διγλωσσία, λοιπόν, με λίγα λόγια είναι η κατάσταση όπου τα μέλη μιας κοινωνίας χρησιμοποιούν ΣΥΝΕΙΔΗΤΑ διαφορετικές (αλλά συνήθως συγγενικές) γλωσσικές ποικιλίες -μία υψηλού και μία χαμηλού κοινωνικού κύρους- σε διαφορετικές περιστάσεις. Παραδείγματα διγλωσσίας είναι η συνύπαρξη καθαρεύουσας και δημοτικής στην Ελλάδα πριν το 1976, η συνύπαρξη της προτύπου Ιταλικής με τις παραδοσιακές τοπολαλιές της Ιταλίας (οι οποίες δεν αποτελούν «διαλέκτους» της Ιταλικής, αλλά «αδελφές» της) κλπ. Κατά τον μεσαίωνα, διγλωσσία υπήρχε και στην ρωμανόφωνη δύση, επειδή η δημώδης lingua Romana (= ρωμαϊκή γλώσσα = ο επιχώριος απόγονος της δημώδους λατινικής = sermo vulgaris της ύστερης αρχαιότητας) είχε απομακρυνθεί αισθητά από την (μεσαιωνική) λατινική που χρησιμοποιούσαν σε γραπτό ή προφορικό λόγο οι ολιγάριθμοι εγγράμματοι.
2. Η λατινο-ρωμανική διγλωσσία στην μεσαιωνική δύση
Το κείμενο των Όρκων του Στρασβούργου (842) διακρίνει τρεις διαφορετικές γλώσσες: λατινική, ρωμαϊκή (lingua romana = η (δημώδης) αρχαϊκή γαλλική) και τευτονική (teudisca lingua = Παλαιά Άνω Γερμανική). Κάθε φορά που πρόκειται να ακολουθήσει γλώσσα διαφορετική από την μεσαιωνική λατινική (η default γλώσσα του κειμένου), οι συγγραφείς του κειμένου δηλώνουν το όνομά της:
1) Cumque Karolus haec eadem verba romana lingua perorasset, Lodhuvicus, quoniam major natu erat, prior haec deinde se servaturum testatus est: “Pro Deo amur et pro christian poblo et nostro commun saluament […]“
2) Quod cum Lodhuvicus explesset, Karolus teudisca lingua sic hec eadem verba testatus est: “In godes minna ind in thes christiānes folches ind unsēr bēdhero gehaltnissī […]”
Στην Γ΄ Σύνοδο της Τουρώνης (813) αποφασίστηκε πως το κήρυγμα των ιερέων δεν θα γίνεται πια στην (μεσαιωνική) λατινική, αλλά στις δύο γλώσσες που ο λαός καταλαβαίνει ευκολότερα, την αγροικική ρωμαϊκή γλώσσα (rustica Romana lingua) και την τευτονική (Thiotiscam).
Γιατί η δημώδης ρωμανική της Φραγκίας ονομάζεται «ρωμαϊκή» γλώσσα τον 9° αιώνα;
Μέχρι και την πτώση της δυτικής Ρωμανίας, οι όροι ρωμαϊκή γλώσσα (lingua romana) και λατινική γλώσσα (lingua latina) ήταν συνώνυμοι. Κατά τον πρώιμο μεσαίωνα, όμως, οι επιχώριοι απόγονοι της δημώδους λατινικής που ήταν πια η φυσική γλώσσα των ρωμανόφωνων μαζών, είχαν απομακρυνθεί αισθητά από την λατινική, η γνώση της οποίας πλέον προϋπέθετε επιπρόσθετη εκπαίδευση. Επειδή οι ρωμανόφωνοι επαρχιώτες του πρώιμου μεσαίωνα ήταν εθνοπολιτισμικά Ρωμαίοι (Romani), ήταν λογικό γι΄αυτούς να θεωρούν ρωμαϊκή την φυσική τους (δημώδη) ρωμανική γλώσσα. Έτσι οι όροι «ρωμαϊκή/ρωμανική γλώσσα» και «λατινική γλώσσα» κατέληξαν να σημαίνουν διαφορετικά πράγματα στην Φραγκία του 9ου αιώνα: η «ρωμαϊκή» γλώσσα ήταν η ζωντανή ρωμανική γλώσσα των μαζών και η «λατινική» ήταν η νεκρή γλώσσα την οποία μάθαιναν με επιπρόσθετη εκπαίδευση οι ολιγάριθμοι εγγράμματοι. Σταδιακά, κατά την περίοδο από τον 13° ως τον 16° αιώνα, στην ρωμανόφωνη δύση προέκυψαν τα σύγχρονα ονόματα των σημερινών ρωμανικών γλωσσών (φραντσέζικα (γαλλικά), ισπανικά (η καστιλιανική) κλπ.), και ακολούθησε στη συνέχεια μια δεύτερη περίοδος (16ος-19ος αι.) όπου οι ρωμανικές αυτές γλώσσες εξελίχθηκαν σε εθνικές γλώσσες των ρωμανόφωνων εθνών-κρατών. Για να καταλάβετε το δεύτερο βήμα, παραθέτω το εξής παράδειγμα από την Γαλλία του 15ου αιώνα. Όταν το 1444 οι Άγγλοι απευθύνθηκαν σε διαπραγματεύσεις στα φραντσέζικα (γαλλικά) στον Γασκόνο κόμη Jean IV d’Armagnac, ο τελευταίος τους παρακάλεσε να συνεχίσουν την συζήτηση στα λατινικά, επειδή δεν γνώριζε και τόσο καλά τα φραντσέζικα. Τα φραντσέζικα (γαλλικά) τότε ήταν η λόγια γλώσσα μόνον της Île-de-France (η νησίδα γύρω από το Παρίσι). Στην Γασκονία, η επιχώρια (δημώδης) ρωμανική γλώσσα ήταν η Γασκονική και ήταν ακόμα ζωντανή η παράδοση χρήσης της λατινικής -και όχι της φραντσέζικης– ως λόγιας γλώσσας.
Ενδιαφέρον έχει η περίπτωση της Ιταλίας, όπου ο όρος volgare = «δημώδης (γλώσσα)» (ο απόγονος του λατινικού όρου sermo vulgaris) συνέχισε να χρησιμοποιείται ως την πρώιμη νεωτερική εποχή για τις διάφορες ιταλορωμανικές τοπολαλιές και την πρότυπη Ιταλική (η λόγια τοσκανική του Δάντη). Το έργο του Δάντη (c. 1265 – 1321) De vulgari eloquentia (Περί της δημώδους ομιλίας) περιγράφει αυτές που ο Φλωρεντίνος λόγιος κατανοούσε ως τις δημώδεις ρωμανικές τοπολαλιές της Ιταλίας της εποχής του. Χαρακτηρίζει την τοπολαλιά της Ρώμης (σημ. dialetto romanesco, εδώ δείγμα) ως την πιο κακόηχη (turpissima) όλων των ιταλικών «δημωδών» [ομιλιών].
[Δάντης, De Vulgari Eloquentia, 11.2] Sicut ergo Romani se cunctis preponendos existimant, in hac eradicatione sive discerptione non inmerito eos aliis preponamus, protestantes eosdem in nulla vulgaris eloquentie ratione fore tangendos. Dicimus igitur Romanorum non vulgare, sed potius tristiloquium, ytalorum vulgarium omnium esse turpissimum; nec mirum, cum etiam morum habituumque deformitate pre cunctis videantur fetere. Dicunt enim: Messure, quinto dici?
Για να δούμε τώρα την διγλωσσία στην άπτωτη Ρωμανία.
3. Η διγλωσσία στην άπτωτη Ρωμανία
Στην ανατολική Ρωμανία, η ελληνιστική κοινή ελληνική καθιερώθηκε από νωρίς σε συνήθη γλώσσα επικοινωνίας του ρωμαϊκού κράτους με τις ελληνόφωνες και ελληνοπρεπείς επαρχίες και σε διοικητική και λειτουργική γλώσσα των ελληνόφωνων πατριαρχείων. Ορισμένοι εκπρόσωποι του κινήματος της Δεύτερης Σοφιστικής (2ος μ.Χ. αι.) όπως ο Λουκιανός προώθησαν τον αττικισμό (αναβίωση της εδώ και αιώνες νεκρής κλασσικής Αττικής διαλέκτου του Θουκυδίδη και του Δημοσθένη) ως δείκτη υψηλής παιδείας, δημιουργώντας ένα χάσμα μεταξύ του τεχνητού αττικίζοντος επιτηδευμένου λόγου και της τρέχουσας ελληνιστικής Κοινής της εποχής. Αυτή η κατάσταση μπορεί να θεωρηθεί ως η απαρχή της διγλωσσίας στην ελληνόφωνη κοινωνία.
Όσον αφορά την κυριαρχία της ελληνικής επί της λατινικής στις ελληνόφωνες και ελληνοπρεπείς ρωμαϊκές επαρχίες, υπάρχει ένα ενδιαφέρον χωρίο στις Μεταμορφώσεις του Απουληίου (μέσα 2ου μ.Χ. αι.), όπου ένας Ρωμαίος λεγεωνάριος στρατιώτης (miles e legione) ρωτά με αλαζονικό ύφος κάτι στα λατινικά σε έναν ελληνόφωνο επαρχιώτη που δεν γνώριζε λατινικά (Latini sermonis ignarus). Όταν ο δεύτερος του ζήτησε να μιλήσει στα ελληνικά επειδή δεν γνώριζε λατινικά, ο λεγεωνάριος το εξέλαβε ως προσβολή. Τελικά, ο λεγεωνάριος έδωσε τόπο στην οργή και «υποτάχτηκε» γλωσσικά (subiciens) στον ελληνόφωνο, θέτοντας το ερώτημά του στα ελληνικά (ergo igitur Graece subiciens miles). 🙂
[Απουλήιος, Μεταμορφώσεις, 9.39] Ad istum modum puncto brevissimo dilapsae domus fortunam hortulanus ille miseratus suosque casus graviter ingemescens, depensis pro prandio lacrimis vacuasque manus complodens saepicule, protinus inscenso me retro quam veneramus viam capessit. Nec innoxius ei saltem regressus evenit. Nam quidam procerus et, ut indicabat habitus atque habitudo, miles e legione, factus nobis obvius, superbo atque adroganti sermone percontatur, quorsum vacuum duceret asinum? At meus, adhuc maerore permixtus et alias Latini sermonis ignarus, tacitus praeteribat. Nec miles ille familiarem cohibere quivit insolentiam, sed indignatus silentio eius ut convicio, viti quam tenebat obtundens eum dorso meo proturbat. Tunc hortulanus subplicue respondit sermonis ignorantia se quid ille disceret scire non posse. Ergo igitur Graece subiciens miles: “Vbi” inquit “ducis asinum istum?”.
Τις λεπτομέρειες για την κυριαρχία της ελληνικής στην ανατολική Ρωμανία του 5ου αιώνα (νοτίως της γραμμής του Jireček εννοείται) θα τις βρείτε στο βιβλίο του Fergus Millar A Greek Roman Empire (University of California Press 2006). Έχω αφιερώσει δύο αναρτήσεις (#1 και #2) στο βιβλίο αυτό.
Τον 6° μ.Χ. αιώνα η δημώδης ελληνική της εποχής κατανοείται ακόμα ως ελληνική γλώσσα στις πηγές της εποχής. Σε μια Νεαρά του Ιουστινιανού, ο νόμος εκδόθηκε «οὐ τῇ πατρίῳ φωνῇ» (λατινικά), «ἀλλὰ ταύτῃ δὴ τῇ κοινῇ τε καὶ ἑλλάδι» για να γίνει εύκολα και άμεσα κατανοητός στις μάζες. Η «Ἑλλάς φωνή» (ελληνική γλώσσα, βλ. ορισμό 8 εδώ) θεωρείται ακόμα η κοινή γλώσσα των ελληνόφωνων και ελληνοπρεπών Ρωμαίων, ενώ η λατινική θεωρείται η συμβολική «πάτριος» φωνή των Ρωμαίων «προγόνων».
ἐκείνην γὰρ κατὰ πάντων κρατεῖν καὶ κυρίαν εἶναι θεσπίζομεν, διόπερ αὐτὴν καὶ προὐθήκαμεν καὶ οὐ τῇ πατρίῳ φωνῇ τὸν νόμον συνεγράψαμεν, ἀλλὰ ταύτῃ δὴ τῇ κοινῇ τε καὶ ἑλλάδι, ὤστε ἅπασιν αὐτὸν εἶναι γνώριμον διὰ τὸ πρόχειρον τῆς ἑρμηνείας.
Όπως έχω εξηγήσει σε παλαιότερη ανάρτηση, ο Προκόπιος γράφει ότι, λίγο πριν την επίσημη παράδοση των Γότθων στον Βελισάριο το 540, οι λατινόφωνοι Ιταλιώτες πρέσβεις των Γότθων που διέσχισαν την Ρωμανία για να φτάσουν στην Περσική αυλή, μόλις εισήλθαν στην Θράκη (i.e., στην Εώα υπαρχία = δικαιοδοσία των ελληνόφωνων πατριαρχείων) προσέλαβαν διερμηνέα που γνώριζε την ελληνική και συριακή γλώσσα, και έτσι πέρασαν απαρατήρητοι από όλους τους Ρωμαίους. Η κοινή ελληνική γλώσσα των οδοιπόρων και των σταθμών θεωρείται ακόμα ελληνική.
[Προκόπιος, Πόλεμοι, 2.2.3] ὁδῷ τε ἰόντες ἐς τὰ ἐπὶ τῆς Θρᾴκης χωρία ἑταιρίζονταί τινα ἐνθένδε Σύρας τε καὶ τῆς Ἑλληνίδος φωνῆς ἑρμηνέα σφίσιν ἐσόμενον, ἅπαντάς τε Ῥωμαίους λαθόντες ἐς τὰ Περσῶν ἤθη ἀφίκοντο.
Το Στρατηγικό του Μαυρικίου (περ. 600) υποδεικνύει στους αξιωματικούς να εξηγήσουν τα επιτίμια (παραβάσεις και τιμωρίες) στους στρατιώτες τους «ἀναγινώσκεται τὰ ἐπιτίμια Ῥωμαϊστὶ καὶ ἑλληνιστὶ οὕτως» (και στα ρωμαϊκά = λατινικά και στα ελληνικά).
Με την ευκαιρία του Στρατηγικού, προσθέτω εδώ μερικά λόγια για την παλαιότερη/πρώτη φουρνιά εθνοτικών Ρωμαίων της ανατολικής Ρωμανίας που μιλούσε την πάλαι/πρώτη ρωμαϊκή (λατινική) γλώσσα. Οι γλωσσικοί πρόγονοι των sensu lato Βλάχων (ομιλητές των θυγατρικών ποικιλιών της ΚΑΒΡ) που τέθηκαν εκτός Ρωμανίας στις αρχές του 7ου αιώνα, διατήρησαν στις γλώσσες τους το «στιγμιότυπο» του Στρατηγικού. Οι Βλάχοι αυτοπροσδιορίζονται ως «Ρωμαίοι» (Rōmānī) που μιλάνε ῥωμαϊστί (επίθετο rōmān-iscus > επίρρημα rōmānisc-ē = ῥωμαϊστί, βλ. παραπάνω το επίρρημα graec-ē = ἑλληνιστί στο χωρίο του Απουληίου):
λατ. rōmānisc-ē > ΚΑΒΡ *rumâneaște (ρουμ. rοmânește ~ αρμαν. armâneaște/armâneaști κλπ)
Στο Στρατηγικό του Μαυρίκιου βρίσκουμε τoυς όρους «σπαθία Ἐρουλίσκια» (ερουλικά = των Ερούλων) και «λαγκίδια Σκλαβινίσκια» (σλαβικά = των Σλάβων) που δείχνουν την χρήση του υστερολατινικού επιθήματος -iscus στην λατινική του ρωμαϊκού στρατού, από την οποία προέκυψε το επίθετο:
λατ. rōmān-iscus > ΚΑΒΡ *rumânescu = «ρωμαϊκός» (λ.χ. ρουμ. românesc ~ αρμαν. armânesc[u])
Γράφοντας γύρω στο 640 για τα γεγονότα της βασιλείας του Μαυρικίου (582-602), ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης (βλ. εδώ «Οι τρεις γλώσσες των Ρωμαίων») διακρίνει μεταξύ της «εὐγενίδος Ἑλλάδος φωνῆς» (η Αττική ελληνική στην οποία έγραψε την ιστορία του) και της «ἰδιώτιδος φωνῆς» (η «άκομψη/ανεπιτήδευτη» δημώδης γλώσσα) στην οποία μίλησαν ορισμένοι Κων/πολίτες την εποχή (602) που ο Φωκάς αναγορεύθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό και εκτέλεσε τον προκάτοχό του Μαυρίκιο.
[Θεοφ. Σιμ., 1.8.2] Σκύθης ἀνὴρ Βοοκολαβρᾶ τὴν ἐπωνυμίαν περιαγόμενος (εἰ δέ τι καὶ τῆς προσηγορίας τὸ σαφέστατον ὑπογλίχῃ μαθεῖν, παραυτίκα πρὸς τὴν Ἑλλάδα φωνὴν μετοχετεύσω τὸ ὄνομα. μάγον, ταὐτὸν δὲ φάναι ἱερέα, τὴν τῶν Σκυθῶν ἐπὶ τὴν εὐγενίδα μεταμορφοῦντες φωνὴν τῆς ἑρμηνείας τευξόμεθα),
[Θεοφ. Σιμ., 8.10.13] ἐπὶ τούτοις οἱ Βένετοι χαλεπαίνοντες κατὰ τοῦ Ἀλεξάνδρου ἐξώθουν δημώδεις βοάς. ἃ δ‘ εἶπον ἐκεῖνα ταῦτά ἐστιν· καλὸν γὰρ καὶ τῆς ἰδιώτιδος φωνῆς μνήμην ποιήσασθαι· «ὕπαγε, μάθε τὴν κατάστασιν· ὁ Μαυρίκιος οὐκ ἀπέθανεν.»
Ο Θεοφύλακτος μας παρέχει και δείγμα της γλωσσικής ποικιλίας που εκλαμβάνει ως «ιδιώτιδα» φωνή: «ὕπαγε, μάθε τὴν κατάστασιν· ὁ Μαυρίκιος οὐκ ἀπέθανεν.»
Η φράση «ἰδιῶτις φωνή» αντιστοιχεί στην λατινική sermo vulgaris. Το χωρίο αυτό δεν δείχνει ότι η δημώδης γλώσσα έχει πάψει να θεωρείται ελληνική, αλλά συνιστά απόδειξη διγλωσσίας: επίγνωση της διαφοράς μεταξύ μιας «υψηλής»/λόγιας γραπτής ποικιλίας (εὐγενίς) και μιας «χαμηλής»/δημώδους προφορικής ποικιλίας (ἰδιῶτις).
Η περίοδος από τον 7° ως τον 10° αιώνα είναι μεταβατική στην οποία συνυπάρχουν παλιές και νέες τάσεις. Στον Βίο του Αναστασίου του Πέρση (γραφ. περ. 650) ίσως έχουμε την πρώτη σποραδική περίπτωση όπου το επίρρημα ῥωμαϊστί πλέον σημαίνει «στην γλώσσα των [ελληνόφωνων] Ρωμαίων», o Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός στα Τακτικά του (περ. 900) περιγράφει την γλωσσική αφομοίωση των Σλάβων ως γλωσσικό «εκγραικισμό» («γραικώσας» = «τους έμαθε να μιλάνε γραικικά»), ενώ ο Λέων ο Διάκονος (έγραψε λίγα χρόνια πριν το 1000) μετεθερμηνεύει το αρμενικό επώνυμο Τζιμισκής «εἰς τὴν ἑλλάδα» ως «μουζακίτζης» (που φορά μουζάκια) και, επειδή ο όρος «μουζακίτζης» είναι δημώδης, το χωρίο φαίνεται να δείχνει πως ο Λέων εξελάμβανε ακόμα την δημώδη γλώσσα ως ελληνική.
– Η (μάλλον) καινοτομική σημασία του όρου ῥωμαϊστί στον Βίο του Αναστασίου του Πέρση (περ. 650):
– Παράγωγα του όρου «Γραικός» για τον γλωσσικό προσδιορισμό (i.e., «γραικική» γλώσσα και αλφάβητο):
Σύμφωνα με τον Θεοφάνη τον Ομολογητή (έγραψε την Χρονογραφία κατά την περίοδο 810-815), το έτος 781/2 μ.Χ. συμφωνήθηκε πως η κόρη του Καρλομάγνου «Ερυθρώ» (Ρουτρούδη) θα παντρευόταν τον γιο της Ειρήνης Κωνσταντίνο ΣΤ΄ (τελικά το συνοικέσιο χάλασε), ο ευνούχος Ελισσαίος στάλθηκε στην φραγκική αυλή για να διδάξει στην Ερυθρώ «τά τε τῶν Γραικῶν γράμματα καὶ τὴν γλῶσσαν, καὶ παιδεῦσαι αὐτὴν τὰ ἤθη τῆς Ῥωμαίων βασιλείας».
[Θεοφάνης, Χρονογραφία, 781/2 μ.Χ.] πρὸς Κάρουλον τὸν ῥῆγα τῶν Φράγγων, ὅπως τὴν αὐτοῦ θυγατέρα, Ἐρυθρὼ λεγομένην, νυμφεύσηται τῷ βασιλεῖ Κωνσταντίνῳ, τῷ υἱῷ αὐτῆς. καὶ γενομένης συμφωνίας καὶ ὅρκων ἀναμεταξὺ ἀλλήλων, κατέλιπον Ἐλισσαῖον τὸν εὐνοῦχον καὶ νοτάριον πρὸς τὸ διδάξαι αὐτὴν τά τε τῶν Γραικῶν γράμματα καὶ τὴν γλῶσσαν, καὶ παιδεῦσαι αὐτὴν τὰ ἤθη τῆς Ῥωμαίων βασιλείας.
Αυτή η άπαξ χρήση του όρου «Γραικός» μάλλον προκρίθηκε από τον Θεοφάνη επειδή το περιβάλλον είναι η φραγκική αυλή, όπου οι ελληνόφωνοι Ρωμαίοι ήταν εξωνυμικά γνωστοί ως «Γραικοί» (Greci). Σε άλλα χωρία όπου διηγείται παλαιότερα γεγονότα (323/4 και 706/7 μ.Χ.) στην ανατολή, ο Θεοφάνης αποκαλεί την γλώσσα «ελληνική»:
[Θεοφάνης, Χρονογραφία, 323/4 μ.Χ.] τότε καὶ Δωρόθεος, ἐπίσκοπος Τύρου, ὁ ἐπὶ Διοκλητιανοῦ πολλὰ κακοπαθήσας καὶ ἐξορίας καὶ βάσανα ὑπομείνας, ἤκμαζεν, πλεῖστα συγγράμματα καταλιπὼν Ῥωμαϊκὰ καὶ Ἑλληνικά, ὡς ἀμφοτέρων γλωσσῶν ἐμπειρότατος καὶ πολυΐστωρ δι’ εὐφυΐαν γενόμενος.
[Θεοφάνης, Χρονογραφία, 706/7 μ.Χ.] Τούτῳ τῷ ἔτει Οὐαλὶδ ἥρπασε τὴν καθολικὴν Δαμασκοῦ ἁγιωτάτην ἐκκλησίαν φθόνῳ τῷ πρὸς Χριστιανοὺς ὁ ἀλιτήριος διὰ τὸ ὑπερβάλλον κάλλος τοῦ τοιούτου ναοῦ· καὶ ἐκώλυσε γράφεσθαι Ἑλληνιστὶ τοὺς δημοσίους τῶν λογοθεσίων κώδικας, ἀλλ’ ἐν Ἀραβίοις αὐτὰ παρασημαίνεσθαι, χωρὶς τῶν ψήφων, ἐπειδὴ ἀδύνατον τῇ ἐκείνων γλώσσῃ μονάδα ἢ δυάδα ἢ τριάδα ἢ ὀκτὼ ἥμισυ ἢ τρία γράφεσθαι·
Παραθέτω την αγγλική μετάφραση των Mango-Scott (Clarendon 1997) των τριών χωρίων για όποιον ενδιαφέρεται.
– Δωρόθεος Τύρου, 323/4 μ.Χ.: συγγράμματα … Ῥωμαϊκὰ καὶ Ἑλληνικά, ὡς ἀμφοτέρων γλωσσῶν ἐμπειρότατος
– Χαλίφης Ουαλίδ, 706/7 μ.Χ.: ἐκώλυσε γράφεσθαι Ἑλληνιστί
– Ελισσαίος – Ερυθρώ, 781/2 μ.Χ.: τά τε τῶν Γραικῶν γράμματα καὶ τὴν γλῶσσαν
Πάμε τώρα στα Τακτικά του Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού (περ. 900 μ.Χ.). Όπως προανέφερα, ο Λέων αποδίδει στον πατέρα του Βασίλειο Α΄την έναρξητης διαδικασίας εκρωμαϊσμού των νοτιοβαλκανικών Σλάβων που βρέθηκαν εντός της αρχής των Ρωμαίων. Η διαδικασία εκρωμαϊσμού που περιγράφει ο Λέων περιλαμβάνει και τον (γλωσσικό) «εκγραικισμό» (γραικώσας < γραικόω = «κάνω Γραικούς = ελληνόφωνους») των Σλάβων. Η «γραικική» γλώσσα που έμαθαν να μιλάνε οι Σλάβοι ήταν φυσικά κάποια δημώδης μορφή της μεσαιωνικής ελληνικής.
[Τακτικά, 18.95] Ταῦτα [τὰ Σκλαβικὰ δὲ ἔθνη] δὲ ὁ ἡμέτερος ἐν θείᾳ τῇ λήξει γενόμενος πατὴρ καὶ Ρωμαίων αὐτοκράτωρ Βασίλειος τῶν ἀρχαίων ἐθῶν μεταστῆναι καὶ, γραικώσας, καὶ ἄρχουσι κατὰ τὸν Ρωμαϊκὸν τύπον ὑποτάξας, καὶ βαπτισμάτι τιμήσας, τῆς τε δουλείας ἠλευθέρωσε τῶν ἑαυτῶν ἀρχόντων, καὶ στρατεύεσθαι κατὰ τῶν Ρωμαίοις πολεμούντων ἐθνῶν ἐξεπαίδευσεν, οὕτω πως ἐπιμελώς πεὶ τὰ τοιαῦτα διακείμενος, διὸ καὶ ἀμερίμνους Ρωμαίους ἐκ τῆς πολλάκις ἀπὸ Σκλάβων γενομένης ἀνταρσίας ἐποίησεν, πολλὰς ὑπ΄ἐκείνων ὀχλήσεις καὶ πολέμους τοῖς πάλαι χρόνοις ὑπομείναντας.
Μετάφραση: Αυτά [τα Σλαβικά έθνη] ο πατέρας μας και αυτοκράτωρ των Ρωμαίων Βασίλειος, που τώρα επαναπαύεται στα ουράνια, τα έπεισε να εγκαταλείψουν τα παλαιά τους ήθη και τους εκγραίκισε (i.e., τους δίδαξε την γραικική γλώσσα), τα έκανε υπήκοα αρχόντων κατά τον ρωμαϊκό τύπο, τα τίμησε με το βάπτισμα, τα ελευθέρωσε από την δουλεία στους δικούς τους δυνάστες και τα εκπαίδευσε να εκστρατεύουν εναντίον των εχθρών των Ρωμαίων. Με αυτόν τον τρόπο χειρίστηκε αυτά τα θέματα και επέτρεψε στους Ρωμαίους να είναι αμέριμνοι και να μην ανησυχούν για τις συχνές σλαβικές ανταρσίες,τις παρενοχλήσεις και τους πολέμους που έπρεπε να υπομένουν στο παρελθόν.
Παραθέτω το χωρίο (18.95) από την έκδοση των Τακτικών του George T. Dennis (Harvard 2010).
Τέλος, όπως προανέφερα παραπάνω, ο Λέων ο Διάκονος λίγο πριν το 1000 φαίνεται να θεωρεί ακόμα την δημώδη γλώσσα της εποχής του ως ελληνική, γιατί μεταφράζει «στα ελληνικά» (εἰς τὴν Ἑλλάδα) το αρμενικό επώνυμο Τζιμισκής με τον δημώδη όρο «μουζακίτζης» (που φορά μουζάκια):
[Λέων Διάκονος, 5.5] καὶ περὶ τῶν τῷ Ἰωάννῃ πραχθέντων, ὃς κατ’ ἐπίκλησιν Τζιμισκῆς ἐκαλεῖτο (τοῦτο δὲ τὸ τῆς Ἀρμενίων διαλέκτου πρόσρημα ὂν, εἰς τὴν Ἑλλάδα μεθερμηνευόμενον μουζακίτζην δηλοῖ·
Σε άλλο χωρίο, ο Λέων γράφει πως το τοπωνύμιο Ωηλέων πλέον προφερόταν Γωλέων λόγω «αγροικικής ιδιωτείας» (επαρχιακή απαιδευσία), ενώ αλλού αναφέρει πως οι «Ταυροσκύθες» είναι γνωστοί ως Ρως στην κοινή διάλεκτο.
[Λέων Διάκονος, 7.6] ὀνομάζεσθαι δὲ τὸν χῶρον, καθ’ ὃν τὴν τοιαύτην ὑπέστη ποινὴν, Ὠηλέοντα, πρὸς δὲ τῆς ἀγροικικῆς ἰδιωτείας κεκλῆσθαι Γωλέοντα.
[Λέων Διάκονος, 4.1] ἐς τοὺς Ταυροσκύθας ἐξέπεμψεν, οὓς ἡ κοινὴ διάλεκτος Ῥῶς εἴωθεν ὀνομάζειν,
Το τελευταίο χωρίο είναι ενδιαφέρον γιατί γίνεται αναφορά στην «κοινή διάλεκτο» των Ρωμαίων, η οποία διέφερε από την επιτηδευμένη λόγια γλώσσα, χωρίς όμως να περιγράφεται αρνητικά (λ.χ. «αγροικική ιδιωτεία»).
Αν εξετάσουμε λεπτομερέστερα τον 10° αιώνα, θα βρούμε την πρώτη αναντίλεκτη χρήση του όρου «ρωμαϊκή γλώσσα» για την κοινή/δημώδη διάλεκτο. Στον Βίο Βασιλείου Α΄ της ιστορίας των Συνεχιστών Θεοφάνους (ως συγγραφέας του συγκεκριμένου κεφαλαίου θεωρείται ο Κων/νος Ζ΄ Πορφυρογέννητος) διαβάζουμε για Άραβες κατασκόπους που στάλθηκαν στην Ρωμανία χρησιμοποιώντας την «ρωμαϊκή στολή και γλώσσα» (Ῥωμαϊκῇ στολῇ καῖ γλώσσῃ χρώμενον, βλ. εδώ, σ. 42, υποσημ. 11).
Μάλλον δεν είναι τυχαίο που η κοινή/δημώδης γλώσσα ονομάζεται «ρωμαϊκή» σε ένα χωρίο που αναφέρει Άραβες κατασκόπους. Όπως προηγουμένως ο Θεοφάνης επέλεξε να χρησιμοποιήσει τον όρο «Γραικοί» σε γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην φραγκική αυλή, όπου οι ελληνόφωνοι Ρωμαίοι ήταν γνωστοί ως «Γραικοί» (Greci), εδώ βλέπουμε τον Πορφυρογέννητο να χαρακτηρίζει «Ρωμαϊκή» την δημώδη γλώσσα σε ένα χωρίο για Άραβες κατασκόπους που, στην μητρική τους γλώσσα, κατανοούσαν την δημώδη μεσαιωνική ελληνική ως «ρωμαϊκή γλώσσα» (al-lugha al-Rūmiyya, βλ. επόμενη ανάρτηση).
Ο Νικήτας Στηθάτος (11ος αιώνας) έγραψε τον Βίο του Οσίου Συμεών του νέου θεολόγου. Σ΄αυτό το κείμενο του 11ου αιώνα, απ΄όσο γνωρίζω, βρίσκουμε την πρώτη χρήση του όρου «ελληνική γλώσσα» ειδικά για την λόγια/επιτηδευμένη γλώσσα (αρχαία/αρχαΐζουσα ελληνική). Ο Συμεών επέλεξε να ΜΗΝ εξελληνίσει την γλώσσα του με την απόκτηση της έξωθεν/θύραθεν (ελληνικής) παιδείας (ἐξελληνισθῆναι τὴν γλῶτταν τῇ ἀναλήψει παιδείας τὴς θύραθεν … τὴς ἔξωθεν).
Ποια γλώσσα μιλούσε καθημερινά ο Συμεών που επέλεξε να ΜΗΝ μάθει «ελληνικά»; Προφανώς μιλούσε την δημώδη ποικιλία (την «κοινή διάλεκτο» του Λέοντος Διακόνου) που ο Πορφυρογέννητος χαρακτηρίζει «ρωμαϊκή» γλώσσα στο χωρίο με τους Άραβες κατασκόπους.
Συνεπώς, γύρω στο 1000 μ.Χ. (10ος-11ος αι.) εγκαινιάζεται μια νέα περίοδος στην «βυζαντινή» γραμματεία (η οποία μπορεί να προϋπήρχε προφορικά χωρίς να έχει καταγραφεί, ιδίως αν το ῥωμαϊστί στον Βίο του Αναστασίου του Πέρση σημαίνει όντως «στην γλώσσα των [ελληνόφωνων] Ρωμαίων») όπου η κοινή/δημώδης/ανεπιτήδευτη μεσαιωνική ελληνική πλέον χαρακτηρίζεται «ρωμαϊκή» επειδή είναι η «φυσική» γλώσσα των εθνοπολιτισμικών Ρωμαίων, ενώ ο όρος «ελληνική» χρησιμοποιείται ειδικά για την επιτηδευμένη αρχαία ελληνική γλώσσα των ολιγάριθμων λογίων που αποκτιώταν με «επιπρόσθετη» εκπαίδευση.
Αυτή η πρώτη ανάρτηση ήταν μια εισαγωγή για αυτά που προηγήθηκαν μέχρι την πρώτη αναντίλεκτη απάντηση του όρου «ρωμαϊκή» γλώσσα για την δημώδη μεσαιωνική. Θα συνεχίσω την ιστορία της ελληνο-ρωμαίικης διγλωσσίας στην επόμενη ανάρτηση.
smerdaleos 
σε μια επισκεψη στη Χαλκη πριν χρονια, βγήκε ενας νεοκορος (πως τους λενε) και μας λεει στη ψύχρα “οι Έλληνες ηταν βαρβαροι , εμεις ειμαστε Ρωμαίοι”
Δεν ηξερα και πολλα πραματα, μου χε κανει εντυπωση
τα αρθρα σου ειναι πραγματικα καρφια για το “ελληνοχριστιανορθοδοξο” αφηγημα. Αμα πιασεις και την επανασταση του 21…και εχει εχει πολυ ζουμι για μυθοθρυψίες
οι Έλληνες ηταν βαρβαροι , εμεις ειμαστε Ρωμαίοι
—
Γεια σου Gero. Οι Ρωμαίοι (πάλαι λατινόφωνοι και μετέπειτα ελληνοφωνοι) είχαν ένα σωρό αρνητικούς χαρακτηρισμούς για τους αρχαίους Έλληνες, αλλά ουδέποτε τους λένε «βάρβαρους»: «Γραικούληδες» (Graeculi), ανάλκιδες/απτόλεμοι (imbelles), απρεπείς (inepti = δεν γνωρίζουν την θέση τους), δολεροί, ράθυμοι, ανήθικοί, «βγάζουν ο ένας το μάτι του άλλου» και, μετά τον εκχριστιανισμό, δυσσεβείς/μιαροί, αλλά ουδέποτε βάρβαροι. Είναι ο μόνος χαρακτηρισμός που ξέρουν ότι δεν αρμόζει στους Έλληνες που εφηύραν τους «βάρβαρους» ως το αντίθετό τους.
δε νομιζω να ξαναδω αυτον τον νεοκορο για να τον ενημερωνα για το σφαλμα του 😂
Το οξύμωρο είναι ότι η πλειοψηφεία των κατοίκων της Ανατολικής Ρωμαικής Αυτοκρατοριάς ( Ρωμανίας) που αυτοαποκαλούνταν «Ρωμαίοι» είναι πιθανότερο να είχαν περισσότερους προγόνους που κατάγονταν από πληθυσμούς που κατά τον 4-3 αιωνα πχ αυτοαποκαλόντουσαν Έλληνες, πάρα από τους αυθεντικούς Ρωμαίους, δηλαδή Λατινικής καταγωγής άτομα που αντλούσαν την πατρώα καταγωγή τους από την ίδια την πόλη της Ρώμης.
Εννοείται, αλλά δεν είναι καθόλου οξύμωρο. Για να σου το θέσω και αλλιώς: η μακρά πλειοψηφία των λατινόφωνων εθνοτικών Ρωμαίων του 6ου αιώνα (αυτοί που ήταν ήδη πριν γίνουν οι ελληνόφωνοι) δεν είχε καμία «βιολογική» σχέση με τους Πάλαι Ρωμαίους της Ρώμης και του Λατίου.
Την ίδια στιγμή, οι λατινόφωνοι Ιταλοί του 4ου αιώνα που ήταν οι πιο γνήσιοι (βιολογικά) απόγονοι του Κικέρωνα και του Καίσαρα, έκοβαν τον αντίχειρά τους για να κηρυχτούν Ι5 και να γλιτώσουν την στρατιωτική θητεία, ενώ ο Παννονιο-Ρωμαίος Βαλεντινιανός Α΄ (υποθέτω πέρα για πέρα απώτερης βαρβαρικής καταγωγής) που δεν είχε καμία γενετική συγγένεια με τον Κικέρωνα και τον Καίσαρα, όταν έγινε δυτικός αυτοκράτορας θέσπισε νόμο όπου καταδίκαζε στην πυρά όποιον «μούρκο» (= δειλό) έκοβε τον αντίχειρά του για να γλιτώσει την στρατιωτική θητεία.
[Αμμιανός Μαρκελλίνος, RG, 15.12.3] Ad militandum omnis aetas aptissima, et pari pectoris robore senex ad procinctum ducitur et adultus, gelu duratis artubus et labore assiduo, multa contempturus et formidanda. Nec eorum aliquando quisquam (ut in Italia) munus Martium pertimescens, pollicem sibi praecidit, quos localiter murcos appellant.
Λέει ο Αμμιανός, γουστάρω τους Γάλλους/Γαλάτες γιατί, αντίθετα με τους Ιταλούς (in Italia) που κόβουν τον αντίχειρά τους (pollicem sibi praecidit) για να γλιτώσουν την «αρεία υπηρεσία» (στον Άρη = στρατιωτική, munus Martium), εδώ [στην Γαλατία/Γαλλία] κοροϊδεύουν ως «μούρκο» όποιον κόβει τον αντίχειρά του.
Ενώ οι Ιταλοί του 4ου αιώνα έκοβαν τον αντίχεια επειδή ήταν «μούρκοι», ο Ηρωδιανός γράφει για τον αυτοκράτορα Μαξιμίνο τον Θράκα (3ος αι.) πως διέπρεψε στον ρωμαϊκό στρατό επειδή ήταν βάρβαρος Θραξ στην καταγωγή και είχε το φονικό ένστικτο «πάτριο και επιχώριο» (κληρονομημένο από τους Θράκες προγόνους του). 🙂
[7.1] Φύσει δὲ ἦν τὸ ἦθος, ὥσπερ καὶ τὸ γένος, βάρβαρος· τό τε φονικὸν πάτριον ἔχων καὶ ἐπιχώριον,
Μιας και ανέφερες τον Μαρκελλινο… Γιατί ένας τόσο δηλωμένος Ρωμαίος, δηλώνει περήφανος Έλληνας…τον 4ο αιώνα.
Αν η ελληνική εθνοτικη συνείδηση ήταν τόσο δυνατή ύστερα από 5 αιώνες ρωμαιοκρατιας άλλαξε όταν η αυτοκρατορία είχε ήδη πάρει τον δρόμο προς τον εξελληνισμό…;
Απλά, η διττή φύση της ταυτότητας, είναι ένα φαινόμενο καθόλου contradicting…
Η φύση της ρωμαϊκής ταυτότητας δεν παρέμεινε η ίδια. Το βιβλίο της Erica Buchberger είναι μια άριστη εισαγωγή στις μεταλλάξεις που οδήγησαν στην πολύπλευρη (multifaceted) ρωμαϊκή ταυτότητα (των λατινόφωνων) της ύστερης αρχαιότητας και του πρώιμου μεσαίωνα. Η Buchberger (και όχι μόνον αυτή) αναγνωρίζει τρεις χροιές (overtones): πολιτική, θρησκευτική και εθνοτική.
Από αυτές τις τρεις χροιές η πολιτική (Ρωμαίοι = στρατός + δήμος) είναι η παλαιότερη και είχε δύο μορφές:
Ρωμαίος πολίτης = civis Romanus sum (το πιο διάσημο παράδειγμα είναι ο απόστολος Παύλος που ήταν Ιουδαίος και Ρωμαίος πολίτης)
Ρωμαίος στρατιώτης = μέλος του Ρωμαϊκού στρατού που υπηρετεί την ρωμαϊκή πολιτεία και τον αυτοκράτορα
Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος τονίζει ιδιαίτερα την στρατιωτική ρωμαϊκή ταυτότητα, σε σημείο που μερικές φορές διακρίνει ανάμεσα σε Ρωμαίους (στρατιώτες) και άμαχους πολίτες.
Στην συριακή γλώσσα λ.χ., ο όρος «Ρωμαίος» (rhūmāyē) απέκτησε την σημασία «στρατιώτης».
Μετά το διάταγμα της Θεσσαλονίκης του Θεοδοσίου (380), ο όρος «Ρωμαίος» (ιδίως στην λατινική γλώσσα) φορτίζεται και θρησκευτικά και αποκτά και μια θρησκευτική χροιά: Ρωμαίος = ο ορθόδοξος/καθολικός χριστιανός που πιστεύει στο δόγμα που αποφασίστηκε στις συνόδους της Νικαίας και της Χαλκηδόνος.
Ο Ιερώνυμος γράφει στον πάπα, «ήρθαν να με βρουν κάτι αιρετικοί Αρειανοί και περίμεναν να αποσπάσουν αιρετική ομολογία από εμένα τον Ρωμαίο! Κούνια που τους κούναγε!»
[Ιερώνυμος, επ. 15.3] trium hypostaseon ab Arianorum prole, Campensibus, novellum a me homine Romano nomen exigitur.
[Αγγλική μετάφραση] Just now, I am sorry to say, those Arians, the Campenses, are trying to extort from me, a Roman Christian, their unheard-of formula of three hypostases. And this, too, after the definition of Nicæa and the decree of Alexandria, in which the West has joined.
Σ΄αυτό το χωρίο, ο Ιερώνυμος αυοπροσδιορίζεται «Ρωμαίος» σε ένα θρησκευτικό πλαίσιο όπου ο όρος αντιπαραβάλλεται στους «αιρετικούς» Αρειανούς. Δηλαδή Ρωμαίος = ορθόδοξος/καθολικός χριστιανός.
Τέλος, μετά την πολιτική και δογματική ρωμαϊκή ταυτότητα, οι λατινικές πηγές του 5ου αιώνα αρχίζουν να τονίζουν και την εθνοτική χροιά του όρου «Ρωμαίος» (η εθνοτική ρωμαϊκή ταυτότητα των λατινοφώνων = Ρωμαίοιο λόγω καταγωγήςκ αι κουλτούρας). Στους ελληνόφωνους αυτή η ταυτότητα πρωτοεμφανίζεται ως λόγιο «όραμα κοινότητας» στις πηγές του 6ου αιώνα (Θεόδωρος Αναγνώστης, Προκόπιος, Αγαθίας κλπ) και υπάρχουν κάποια στοιχεία που δείχνουν ότι στις αρχές του 7ου αιώνα έχει αρχίσει να περνάει και στην πιάτσα.
Αν σε ενδιαφέρει γιατί συνέβη αυτή η αναθεώρηση ταυτότητας στην ελληνόφωνη ελίτ κατά την περίοδο 491-567, δες εδώ την συνομιλία #15 του Καλδέλλη με τον Marion Kruse για το καινούριο βιβλίο του δευτέρου που πραγματεύεται αυτό ακριβώς το θέμα.
Τι προκάλεσε την αλλαγή/αναθεώρηση; Ο Αναστάσιος ήταν ο πρώτος Εώος Ρωμαίος που αναγορεύτηκε Εώος Ρωμαίος αυτοκράτορας στην Κων/πολη μετά το 476, σε μια εποχή όπου η πόλη της Ρώμης και η πλειοψηφία των (τότε) εθνοτικών (λατινόφωνων) Ρωμαίων πλέον βρίσκονταν εκτός άπτωτης Ρωμανίας και μερικοί στην δύση έχουν αρχίσει να αμφισβητούν την ρωμαϊκότητα της κων/πολιτικής αυλής και περιγράφουν τον Αναστάσιο ως «αυτοκράτορα των Γραικών». Για να προστατεύσει το δικαίωμα της να είναι έδρα του imperium Romanum, η αυλή της Κων/πολης έπρεπε να εφεύρει νέους Ρωμαίους εντός της άπτωτης Ρωμανίας, για να εξασφαλίσει την νομιμότητα του τίτλου imperator Romanorum στον νέο κόσμο που προέκυψε.
Γι΄αυτό και, ενώ ο Πρίσκος το 474 μιλάει ακόμα για «Ρωμαίους και Έλληνες», ο Θεόδωρος Αναγνώστης στις αρχές του 6ου αιώνα (έγραψε επί Αναστασίου) είναι η πρώτη ελληνόφωνη πηγή που, με την ευκαιρία της αναγόρευσης του Αναστασίου το 491, εισάγει στην ιστορική σκηνή την εθνοτική ρωμαϊκή ταυτότητα των ελληνόφωνων (οι Κων/πολίτες ζητούν από την Αριάδνη βασιλιά που να είναι «γνήσιος» Ρωμαίος και ορθόδοξος χριστιανός) και αναγορεύεται ο Δυρραχιώτης Αναστάσιος που παρουσιάζεται ως απόγονος του Πομπηίου Μάγνου (άρα γνησιότατος Ρωμαίος).
Μετά τον Αναγνώστη, ο Προκόπιος και ο Αγαθίας πλέον παρουσιάζουν στις ιστορίες τους ένα όραμα κοινότητας (vision of community) που βασίζεται σ΄αυτήν την αρχή (ελληνόφωνοι = οι (νέοι) εθνοτικοί Ρωμαίοι δίπλα στους παλαιότερους λατινόφωνους).
Όπως λέει πολύ ωραία ο Marion Kruse στην συνομιλία του με τον Καλδέλλη: επί Αναστασίου οι Κων/πολιτική ελίτ θέτει για πρώτη φορά το ερώτημα: «μπορούμε να είμαστε Ρωμαίοι, χωρίς την Ρώμη και χωρίς λατινόφωνους υπήκοους;» Και η απάντηση της Κωπολης σ΄αυτό ο ερώτημα είναι «φυσικά μπορούμε να είμαστε Ρωμαίοι! Και μάλιστα μπορούμε να είμαστε καλύτεροι Ρωμαίοι από τους προηγούμενους (we can do it better!), επειδή, εκτός από τα καλά των Πάλαι Ρωμαίων, έχουμε κληρονομήσει και την ελληνική κουλτούρα!»
Άκου τα λόγια του Kruse για δυο λεπτά μετά το 10:00.
“Αν σε ενδιαφέρει γιατί συνέβη αυτή η αναθεώρηση ταυτότητας στην ελληνόφωνη ελίτ κατά την περίοδο 491-567, δες εδώ την συνομιλία #15 του Καλδέλλη με τον Marion Kruse για το καινούριο βιβλίο του δευτέρου που πραγματεύεται αυτό ακριβώς το θέμα.”
Είναι λίγο παράξενο να προσπαθούμε να προωθήσουμε μια ιστορική θεώρηση βασισμένοι στην περίοδο που έχουμε τις λιγότερες πηγές…σχεδόν μαυρίλα…μέσα 6ου με τέλη 8ού…Έλληνες πριν…Έλληνες/Γραικοί μετά…αλλά σε εκείνους του δύο σκοτεινούς αιώνες η ελληνική εθνότητα που είχε ξεμείνει μόνη της να θεωρεί τον εαυτό της το τελευταίο προπύργιο του Ρωμαικού/Ελληνικού κόσμου, αποφάσισε οτι είναι και εθνικά Ρωμαίοι…με την αμερικάνικη έννοια του όρου…καθώς ο Καλδέλλης (κλασικό roman empire fan boy – legion VS phalanx κι έτσι) το προτείνει…
Η ερμηνεία του Καλδέλλη είναι αβάσταχτα απλοική…καθώς ίσως αντιλαμβάνεται το έθνος με αμερικάνικο τρόπο…ολόκληρες έρευνες, που στις περισσότερες προσπαθεί με διαφορετική επιχειρηματολογία να πείσει οτι η πηγή δεν σημαίνει αυτό που λέει, και δεν βλέπεις πουθενα την προσοχή που χρειάζεται αναλύοντας τη βυζαντινή/μεσαιωνική ελληνική ταυτότητα σε πυλώνες όπως η Κωνσταντινούπολη ως ιδέα (New is better than the old one….and different..) και η θρησκευτική πίστη…
Διαβάζοντας τον Καλδέλλη έχεις την εντύπωση οτι οι Βυζαντινοί ήταν Αμερικάνοι patriots που ήταν και σχετικά κουλ με τη θρησκεία τους…ή οτι ήταν τίποτα secular τύποι που έβλεπαν και κανέναν πάστορα τηλεπωλητή που και που στο youtube.
Στην ίδια λογική βλέπω και τον φίλο μας τον σμερδαλέο που αναφέρεται σε ηθείτες και μη…και σε ζώνες Νέστου-Τίγρη…δεν είναι μαθηματικά η ιστορία…ούτε έχει στεγανά…γιατί πως μπορείς να ξεχωρίσεις τους μετοικισθέντες μικρασιάτες στην Ελλάδα, τους Τσάκωνες στη Μικρασία, τους Κύπριους στην Ανατολή κτλ κτλ…δεν υπήρχε ποτέ διαχωρισμός μεταξύ Ασιατών και Βαλκανίων Ελλήνων…όχι τουλάχιστον μεγαλύτερος απο διαχωρισμούς που αναγνωρίζουμε και σε πολύ γειτονικούς πληθυσμούς, Ηπειρώτες-Επτανήσιοι π.χ..
Και τον 10ο αιώνα…έχουμε έναν μητροπολίτη απευθυνόμενο στον Κώστα τον Πορφυρογέννητο να αναφέρει του πρωτευουσιάνους ώς άποικοι Ελλάδος…(κουιζ)
1) Είναι λίγο παράξενο να προσπαθούμε να προωθήσουμε μια ιστορική θεώρηση βασισμένοι στην περίοδο που έχουμε τις λιγότερες πηγές…
—
Χαχαχαχαχα !!!! Ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων, βρε ακριτόμυθε !!! 🙂 🙂
Για ρίξε μια ματιά στην παρακάτω σελίδα του David Alan Purnell (Justinian’s Men, 2016) για το τι καθιστά «ιδιαίτερα ευλογημένο» (particularly blessed) τον 6ο αιώνα για τον ιστορικό: Η αφθονία πηγών όλων των γραμματειακών ειδών!!! 🙂 🙂 🙂 🙂
https://imgur.com/Kw4Du0Q
Έχουμε καμιά δεκαριά ιστορικούς (Ζώσιμο, Μαρκελλίνο κόμη, Μαλάλα, Προκόπιο (εις διπλούν: Πολέμους και Ανέκδοτα όπου τα λέει έξω απ΄τα δόντια, Αγαθία, Ιορδάνη, Ευάγριο ολόκληρους, Θεόδωρο Αναγνώστη, Πέτρο Πατρίκιο,, Μένανδρο Προτέκτορα σε αποσπάσματα), κοτζάμ Corpus Iuris Civilis, πολυγραφώτατο Ιωάννη Λυδό (BTW, οι μισοί από αυτούς προσδιορίζουν την λατινική ως την «πάτριο φωνή» = γλώσσα των προγόνων), ένα σωρό παπύρους της Αιγύπτου με λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, στο τέλος του αιώνα ένα στρατηγικό εγχειρίδιο (Στρατηγικόν Μαυρίκιου), ένα σωρό προσωπικές επιστολές μιας ντουζίνας προσωπικοτήτων της εποχής, μέχρι και τους σχολιαστές του Θουκυδίδη από την σχολή της Γάζας, οι οποίοι γράφουν στα σχόλιά που κάνουν στον Θουκυδίδη: «ενάρετοι στρατηγοί που ήξεραν να παίρνουν με το μέρους τους τους γηγενείς των μερών όπου πολεμούσαν: από τους μεν Έλληνες αναφέρουμε τον Βρασίδα, από τους δικούς μας δε τον Βελισάριο».
Ποιοι είμαστε «εμείς», πουλάκι μου, που ΔΕΝ είμαστε Έλληνες και έχουμε στρατηγό τον Βελισάριο;
https://imgur.com/GUpqWa0
2) δεν υπήρχε ποτέ διαχωρισμός μεταξύ Ασιατών και Βαλκανίων Ελλήνων
α) Για πες μου λίγο που κατοικούν «όλες οι ρωμαϊκές δυνάμεις» που αναφέρονται στην μάχη του Λαλακάοντος ποταμού;
β) Για θύμισέ μου λίγο ποια περιοχή θεωρούν οι Άραβες και οι αραβοπρεπείς Πέρσες Bilād al-Rūm (οι χώρες των Ρωμαίων) par excellence και την αποκαλούν έτσι ακόμα κι όταν αναφέρονται σε παλαιότερες εποχές (λ.χ 4ος μ.Χ. αι.) που η Ρωμανία περιελάμβανε ακόμα την Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο;
https://imgur.com/AwsdE5X
Γράφει ο Πέρσης Al-Tabari πως ο Σαπώρης Β΄ τον 4ο αιώνα εξεστράτευσε κατά της (τότε ρωμαϊκής) Συρίας και του Bilād al-Rūm (= Μικρασία/Ανατολία):
https://imgur.com/a/eLAmBMx
γ) Πως το λέει ο Ιωάννης Γεωμέτρης τον 10ο αι.;
Οὐ βαρβάρων γῆν, ἀλλ᾽ ἰδὼν Ἑλλάδα,
Ἐβαρβαρώθης καὶ λόγον καὶ τρόπον.
Ἰωάννης Γεωμέτρης (10ος αι. μ.Χ.), Carmina varia, 33. MPG 106, 922.
δ) Πως το λέει ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης που τόσο σας αρέσει να τον κουοτάρετε επειδή μιλάει για «Έλληνες»;
Ρωτάει τον επίσκοπο Σάρδεων Ανδρόνικο πότε θα επιστρέψει από την Ευρώπη (Βαλκάνια) στην «Ελλάδα» (Μικρασία) και αλλού γράφει «Πατρίδα μου! Μάνα μου Μικρασία! Άγιε μου τόπε!»
https://imgur.com/S1CV7Tf
Δεν είναι τυχαίο ότι σου ανέφερα την περίοδο μέσα 6ου αιώνα… Οι περισσότεροι από τους παραπάνω έζησαν και έγραψαν για το πρώτο μισό του 6ου αιώνα…
Φυσικά και υπήρχε διαχωρισμός μεταξύ χριστιανικού παρόντος και εθνικού παρελθόντος… Με φανατισμό κιόλας, αλλά όχι λόγω κακώς εννοούμενης ρωμαικοτητας αλλά λόγω της προφανούς διαφοράς στη θρησκεία…
Αν κρίνεις την ταυτότητα του Βυζαντινού από την καταγωγή των στρατιωτών του τότε πρέπει να αναζητήσουμε και την βαραγγιανή και κουμανικη συνιστώσα της ταυτότητας μας….
Η Θεσσαλονίκη ήταν στην Ευρώπη, η συμβασιλευουσα… Στην Ελλάδα… Α και μια μικρή λεπτομέρεια….και η Πόλη επίσης… Βαλκάνια ειναι…επειδη οι Πόντιοι και οι σμυρναιοι είναι Παοκ και Αεκ δεν σημαίνει ότι η Πόλη είναι κομμάτι της Ανατολής…απλα έτυχε να έχουν παρόμοιο προσφυγικά πρόσφατο ιστορικό και κάποιοι θεωρουν πλησιέστερη την Πολη με την Σμύρνη απ’οτι με τη Σαλονίκη…
Μ αρέσει που χρησιμοποιείς ξένους συγγραφείς…ενω την ίδια ώρα μειώνεις τη σημασία των πηγών ελληνόφωνων χαρακτηριζοντας τους όρους τους ως ητικους…ηθειτες ή δεν ξέρω τι άλλο….
Θεόδωρος Κυζικου προς Κ. Πορφυρογεννητο για τους Πολιτες: “… άνθρωποι μόνην έχειν μαρτυρούμενοι συν απαιδευσία την μαρτυρίαν των αποικισάντων αυτούς χωρίς της άλλης αρετής Ελλάδος γαρ και ούτοι φημίζονται άποικοι.”
(γράφω από κινητό… Εξου και το πρόχειρο των πηγών)
****1)Δεν είναι τυχαίο ότι σου ανέφερα την περίοδο μέσα 6ου αιώνα… Οι περισσότεροι από τους παραπάνω έζησαν και έγραψαν για το πρώτο μισό του 6ου αιώνα…
—
Α ναι; Ο Αγαθίας, ο Ευάγριος και ο συγγραφέας του Στρατηγικού του Μαυρικίου έζησαν στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα; Μήπως θέλεις να πιάσουμε και τις πηγές του πρώτου μισού του 7ου αιώνα (Γεώργιος Πισίδης, Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, νομίσματα 7ου αι,: Deus adiuta Romanis = «Θεέ, βοήθα τους Ρωμαίους») να δούμε τι γράφουν;
Ο Σιμοκάττης που έγραψε στα 630s ποιους αποκαλεί «Λατίνους», όταν περιγράφει τις μάχες «Λατίνων» και «Μήδων» στα τέλη του 6ου αιώνα;
[2.1.6-7] ἢ γὰρ ἀτρεμήσει τὴν οἴκοι φρουρὰν ἀσπασάμενον, ἢ ἔμπαλιν Λατίνοις ἐπικεῖσθαι πειρώμενον μαλακισθήσεται τῷ πόνῳ καὶ τῷ δίψει, ἥ τε ἵππος διολεῖται ὡς τάχιστα, τῆς Ῥωμαίων μὴ συγχωρούσης δυνάμεως ἐκ τοῦ ποταμοῦ τοῦ Ἀρζάμων ὕδωρ τοὺς βαρβάρους ἀρύσασθαι. τρίτη δ‘ ἡμέρα, καὶ τὸ Περσικὸν ἐπέπυστο σύνταγμα ὡς οἱ Ῥωμαῖοι ἀνὰ τὸ Ἀρζάμων διατρίβουσιν.
[2.2.5] τόν τε ῎Ωγυρον καὶ Ζώγομον· φύλαρχοι δ‘ οὗτοι τῆς συμμάχου τῶν ῾Ρωμαίων δυνάμεως, οὓς Σαρακηνοὺς εἴθιστο Λατίνοις ἀποκαλεῖν.
[2.6.6-7] ὡς δ‘ οἱ περιεστῶτες αὐτὸν κατέφασκον καὶ ἄρασθαι Λατίνους τρόπαιον ἔλεξαν, ἐβασάνιζεν ὅρκοις τὰ ῥήματα. ἐπεὶ δὲ Ῥωμαίους ὄντως ἐπέπυστο τὴν κούφην κατὰ τὸν πόλεμον ἀπενέγκασθαι πλάστιγγα, Πέρσας δὲ τὴν ἐναντίαν ῥοπὴν
[2.9.10-11] τὸ δὲ Περσικὸν σχολαίως καὶ ἠρέμα παρείπετο. οὐκ ἐθάρρει γὰρ ἐς τὸ φανερὸν χεῖρας ἐμμίξαι· οὐ γὰρ κατάφωρον αὐτῷ ἐγεγόνει ἐκδειματούμενον τὸ πολέμιον. οὐραγοῦσι τοίνυν, καὶ τὰ κατόπιν τῆς Ῥωμαίων δυνάμεως τόξοις ἐβάλλετο, ἐπετοξάζοντό τε οἱ Μῆδοι ὥσπερ ἐπὶ σκοπῷ· τηλικαύτη τις ἦν Λατίνων ἡ μετὰ τῆς ἀκοσμίας ἀπόδρασις.
****2) Φυσικά και υπήρχε διαχωρισμός μεταξύ χριστιανικού παρόντος και εθνικού παρελθόντος…
Α ναι; Είσαι σίγουρος ότι οι σχολιαστές του Θουκυδίδη από την σχολή της Γάζας του 6ου αιώνα ήταν χριστιανοί; Ήταν χριστιανός ο Ζώσιμος που θεωρεί τα λατινικά «πάτριο φωνή»; Ήταν χριστιανός ο Προκόπιος που περιγράφει τους ελληνόφωνους ως εθνοτικούς Ρωμαίους και χρησιμοποιεί το «Γραικός» μόνο σκωπτικά σε λόγια δυτικών εχθρών;
Γράφει κάποια στιγμή στο Βιβλίο 5 ο Προκόπιος: οι (χαζο)χριστιανοί, λόγω μανιώδους απόνοιας φιλονικούν μεταξύ τους όλη την ώρα για το δόγμα, επειδή η κάθε τους μερίδα (ηλιθιωδώς) νομίζει πως μπορεί να έχει ακριβή γνώση της φύσης του θεού:
[Πόλεμοι, 5.3.5-6] δόξης ἕνεκεν ἣν Χριστιανοὶ ἐν σφίσιν αὐτοῖς ἀντιλέγουσιν ἀμφιγνοοῦντες. τὰ δὲ ἀντιλεγόμενα ἐγὼ ἐξεπιστάμενος ὡς ἥκιστα ἐπιμνήσομαι: ἀπονοίας γὰρ μανιώδους τινὸς ἡγοῦμαι εἶναι διερευνᾶσθαι τὴν τοῦ θεοῦ φύσιν, ὁποία ποτέ ἐστιν.
Κάπου αλλού, παρομοίως με τα λόγια του Ζωσίμου για τους μοναχούς, ο Προκόπιος γράφει ειρωνικά πως οι Πέρσες μπήκαν στην πόλη, επειδή εκείνο το βράδυ φυλούσαν σκοπιά κάτι «μοναχοί, οι σωφρωνέστατοι των χριστιανών, που είχαν φάει και πιει πολύ και τους πήρε ο ύπνος στην σκοπία»! 🙂 🙂 🙂
[Πόλεμοι, 1.7.22-3] τρόπῳ τοιῷδε. τὸν πύργον, ὃς δὴ τοῦ ὑπονόμου ἀγχοτάτω ἐτύγχανεν ὢν, φυλάσσειν τῶν Χριστιανῶν οἱ σωφρονέστατοι ἔλαχον, οὕσπερ καλεῖν μοναχοὺς νενομίκασι. τούτους ἑορτήν τινα τῷ θεῷ ἄγειν ἐνιαύσιον ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ τετύχηκεν. ἐπεί τε ἡ νὺξ ἐπεγένετο, ἅπαντες, ἅτε κόπῳ μὲν πολλῷ διὰ τὴν πανήγυριν ὁμιλήσαντες, μᾶλλον δὲ τοῦ εἰθισμένου σιτίων τε καὶ ποτοῦ ἐς κόρον ἐλθόντες ὕπνον τινὰ ἡδύν τε καὶ πρᾷον ἐκάθευδον καὶ ἀπ’ αὐτοῦ ὡς ἥκιστα τῶν ποιουμένων ᾐσθάνοντο.
Αλλά ας αφήσουμε τους τελευταίους παγανιστές Εώους Ρωμαίους και ας πάμε στους χριστιανούς Εώους Ρωμαίους: Γιατί δεν έχουν πρόβλημα να αναγνωρίσουν την σχέση τους με τους παγανιστές λατινόφωνους Πάλαι Ρωμαίους που μιλούσαν την «πάτριο φωνή»;
Παγανιστής δεν ήταν Αύγουστος για τον οποίο ο Λυδός γράφει πως συνέγραψε στην «πάτριο φωνή»; Παγανιστής δεν ήταν ο Αινείας που το CJC χαρακτηρίζει ως τον πρώτο princeps της πολιτείας μας;
Άλλαξε κάτι αργότερα τον 9ο αιώνα σε σχέση με τον 6ο, όταν o Θεόφιλος ζητά από «άπαντες τους Ρωμαίους» να ανακτήσουν την αρετή (virtus) των Ρωμαίων προγόνων τους και όταν ο Συριανός στο Περί στρατηγικής γράφει «Ῥωμαίους τε ὄντας καὶ τὴν τῶν πατέρων ἀρετὴν άπομιμουμένους» (γιατί είμαστε Ρωμαίοι και πρέπει να μιμηθούμε την αρετή (virtus) των (αρχαίων Ρωμαίων) προγόνων μας).
https://imgur.com/JTg9ep0
Άλλαξε κάτι τον 10ο αιώνα, όταν οι επιτάφιοι λόγοι στα στρατόπεδα της Καππαδοκίας χαρακτηρίζουν τους νεκρούς στρατιώτες ως «Ρώμης γεννήματα» και «πατρίδος και του γένους παντός εδραιώματα» και ο Θεοδόσιος Διάκονος χαρακτηρίζει τον Νικηφόρο Φωκά ως «μαγίστρων ήλιο και Ρώμης εκδικητή» και τον βάζει να πει στην εκστρατεία ανάκτησης της Κρήτης «άνδρες … Ρώμης τα νεύρα, πάμε να πάρουμε πίσω την Κρήτη που κάποτε ήταν επαρχία (κατοικία) της «πατρική μας Ρώμης» (της Ρώμης των πατέρων μας);
https://imgur.com/9QIaMZ2
Θεοδόσιος Διάκονος:
Ταῦτά μοι, ὦ μαγίστρων ἥλιε καὶ Ῥώμης ἐκδικητά, πεπόνηται μὲν πρὸ καιροῦ περὶ Κρήτη […]
Ἄνδρες στρατηγοί, τέκνα, σύνδουλοι, φίλοι, Ῥώμης τὰ νεῦρα, δεσπότου πιστοὶ φίλοι οὗτος γὰρ ὑμᾶς τέκνα καὶ φίλους ἔχει, λόγοις παραινῶν, οὐκ ἀναγκάζων πόνοις, ὁρᾶτε τούσδε τοὺς ἁλιδρόμους τόπους, ὁρᾶτε πολλὰς ἡμέρους νήσους πέριξ· Ῥώμης ὑπῆρχον πατρικῆς κατοικία καὶ δεσποτῶν γῆ, πλὴν παρερπύσας ὄκνος καὶ νωθρότης ἔδειξε γῆν ἀλλοτρίαν, τρέφουσαν ἐχθροὺς καὶ στερουμένην τέκνων.
Φυσικά και η ρωμαϊκή γλώσσα ήταν η “πατρική” γλώσσα της πολιτείας… Ποιος μπορεί να το αμφισβητήσει…αλλα το γεγονός ότι ποτέ δεν έπαψε να θεωρηθεί βάρβαρη και ήταν στο μεγαλύτερο διάστημα άγνωστη και υποτιμημένο στο Βυζάντιο είναι και αυτό αυταποδεικτο.
Όταν ο Γρηγόριος Νύσσης – και πάντα όταν μιλάμε για έναν από τους Big Three της ορθόδοξιας η γνώμη του έχει παραπάνω αξία – όταν σου λεει:
“For I do not think that it is at all a fair decision to come
to, that,–because there are some who disgrace themselves by deserting
from the Greek language to the barbarian, becoming mercenary soldiers
and choosing a soldier’s rations instead of the renown of
eloquence,–you should therefore condemn oratory altogether, and
sentence human life to be as voiceless as that of beasts.”
Και προφανώς μιλάει για τα λατινικά των στρατιωτών…
Για τον Χρυσόστομο επίσης, οποιαδήποτε άλλη γλώσσα εκτός των ελληνικών ήταν βαρβαρικά… Χαιρεται για τους επαρχιώτες της Συρίας που επισκεπτονται την Αντιόχεια που διαφέρουν από εμάς στη γλώσσα όμιλο τες βαρβαρικά… Αλλά είναι καλοδεχουμενοι λόγω της αρετής τους.
Ούτε ο Ευσέβιος… Ο ορισμός του “ανθελληνα” για τον κλασσικό μανδυοφορο σημερινό οπαδό του Σωρρα, μπορεί να παρεμηνευτει…οταν γνωρίζουμε τι έχει πει για τους Έλληνες σαν γένος λόγω της είδωλο λατρείας τους, αφού όταν δεν υπάρχει κίνδυνος παρερμηνειας αναφερει:
“And we pray that we may not at this point he opposed by those of our own household, who choose to think that according to Plato also the world is uncreated. For they are bound in justice to pardon us, if in reference to Plato’s opinions we believe what he himself, being a Greek, has discoursed to us Greeks in clear and distinct language.”
Ή αλλου:
” I made a natural division of the calumnies of our position in my “Preparation” of the subject as a whole. On the one side I placed the attacks of the polytheistic Gentiles, who accuse us of apostasy from our ancestral gods, and make a great point of the implication, that in recognizing the Hebrew oracles we honour the work of Barbarians more |7 than those of the Greeks. And on the other side I set the accusation of the Jews, in which they claim to be justly incensed against us, because we do not embrace their manner of life, though we make use of their sacred writings. Such being the division, I met the first so far as I could in my Preparation for the Gospel by allowing that we were originally Greeks, or men of other nations who had absorbed Greek ideas, and enslaved by ancestral ties in the deceits of polytheism.”
Ούτε θεωρώ ευγενικό… τον βασιλιά Μιχαήλ Γ’ να χαρακτηρίζει τη ρωμαικη/λατινική γλώσσα βαρβαρικά σκυθικη γλώσσα σε γράμμα του προς τον Παπά Νικόλαο Α’…
Όντως θες να αρχίσουμε να παραθέτουμε πηγές που να αναφέρεται η λατινική σαν βάρβαρη γλώσσα;;; δεν θα το σηκώσει το σερβερ του wordpress
Φυσικά και η ρωμαϊκή γλώσσα ήταν η “πατρική” γλώσσα της πολιτείας
—
Βρε πέρα για πέρα αδαήμονα και ακατάρτιστε μπαμπουίνε, τα κράτη δεν έχουν «πάτριες» φωνές, οι ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ έχουν. Άντε τράβα να ανοίξεις κάνα εγχειρίδιο εθνοτικότητας. Η ιδιαιτερότητα της εθνοτικής ταυτότητας είναι ότι βασίζεται στην ιδεατή κοινή καταγωγή μιας πληθυσμιακής ομάδας που πιστεύει πως είναι αυτή που είναι επειδή κληρονόμησε ένα πάτριο πολιτισμικό πακέτο από τους (ιδεατούς) προγόνους της.
«πάτριος φωνή» = η γλώσσα αυτών που θεωρούμε ως προγόνους μας.
Λέει ο Γαλλο-Ρωμαίος Σιδώνιος Απολλινάρις στον νομομαθή Γαλλο-Ρωμαίο Συάγριο που είχε μάθει να μιλά την γλώσσα των Βουργουνδιώνων «αφέντων» του και τους βοήθησε να γράψουν τους νόμους του βασιλείου τους: «ελπίζω να μην χάσεις ποτέ την πάτριο φωνή(= λατινικά) και την λατινική σου ψυχή (sermonem patrium, cor latinum).» Σε ποια εθνότητα ανήκουν αυτοί οι εκτός πολιτείας λατινόφωνοι που θεωρούν τα λατινικά ως την πάτριο φωνή τους;
Η διοικητική, γραφειοκρατική και καθουμιλουμένη γλώσσα του Οστρογοτθικού βασιλείου της Ιταλίας ήταν η λατινική (λόγια και δημώδης), αλλά ως πάτριο φωνή (patrius sermo) τους οι Οστρογότθοι χαρακτηρίζουν την Γοτθική γλώσσα των προγόνων τους.
Λέει ο Θευδέριχος στον πρέσβη που έστειλε στους Έρουλους: αυτά πές τους τα στα λατινικά. Τα υπόλοιπα πές τους τα στην κοινή μας πάτριο φωνή (patrio sermone).
Προφανώς και χάνεις εύκολα τη ψυχραιμία σου όταν θα πρέπει να απαντήσεις σε συγκεκριμένα χωριά πηγών… Τουλάχιστον δεν ανέβασες κάνα βιντεακια του YouTube ως απάντηση στους Τρεις Ιεράρχες…
Προφανώς και ξέρεις ότι όπου και να κοιτάξεις θα βρεις έναν εντονοτατο γλωσσικό σωβινισμο, ιδιαίτερα παθιασμένο εναντίον των λατινικών, παντού… Από αυτοκράτορες μέχρι τον τελευταίο συγγραφέα που μας άφησε σχετικά γραπτά…
Αφού συνεχίζεις έτσι πανικοβλαμμενος εκτοξεύοντας προσβολές δεν έχω λόγο να συνεχίσω…
Δεν εξηγείται διαφορετικά η επιθετικοτητα σου, ως λεγεωναριος του πληκτρολόγιου, από τη στιγμή που δεν ήμουν προσβλητικός σε οποιοδήποτε σημείο…παρα μόνο ότι έχεις συνηθίσει να σε χειροκροτανε κάποιοι ημιμαθείς που εντυπωσιαζονται από την αποσπασματογραφια σου.
Αφού συνεχίζεις έτσι πανικοβλαμμενος εκτοξεύοντας προσβολές δεν έχω λόγο να συνεχίσω…
—-
Μπαμπουινάκι, ΑΝ διέθετες νοημοσύνη μεγαλύτερη αυτής του Stoffle (βλ. παρακάτω βίντεο), θα είχες συνειδητοποιήσει την χάρη που σου έκανα και συνομίλησα μαζί σου μέχρι αυτό το σημείο. Για άτομα σαν κι εσένα, υπάρχει το phorum.com.gr όπου ο κάθε πανάσχετος και ακατάρτιστος μπορεί να πάει και αμολήσει την άποψή του για ό,τι γουστάρει. Άντε, λοιπόν, άδειασέ μας την γωνιά, γιατί ΔΕΝ ΑΞΙΖΕΙΣ τον χρόνο που απαιτείς να σπαταλίσουμε για χάρη σου.
Είσαι η επιτομή των ατόμων που ο Γιώργος Μαυρογορδάτος χαρακτηρίζει «ιστορικά αναλφάβητους» στο παρακάτω βίντεο (στο 14:45, αλλά το θέμα που πραγμάτευεται αρχίζει στο 09:45).
Είσαι η επιτομή του φαινομένου Dunning-Kruger για το σφάλμα υπερεκτίμησης στην αυτοαξιολόγηση του αδαήμονος, στο οποίο συχνά αναφέρεται με κωμική διάθεση ο John Cleese:
Όσο πιο αδαήμων είναι ένας άνθρωπος, τόσο μικρότερη είναι η ικανότητά του να συνειδητοποιήσει την αδαημοσύνη του (σφάλμα υπερεκτίμησης της αυτοαξιολόγησης) και νομίζει ότι κατέχει θέματα για τα οποία είναι εντελώς Α-Κ-Α-Τ-Α-Ρ-Τ-Ι-Σ-Τ-Ο-Σ.
…Η λίστα δεν έχει τέλος, αλλά νομίζω ότι δεν μπορεί να απουσιάζουν τα λόγια του Κων. Ζ’ του Πορφυρογεννήτου (Thematibus):
Καὶ εἰς τοῦτο κατέληξεν ἡ τῶν Ῥωμαίων ἀρχὴ μέχρι τῆς σήμε-
ρον. Νυνὶ δὲ στενωθείσης κατά τε ἀνατολὰς καὶ δυσμὰς τῆς Ῥωμαϊκῆς
βασιλείας καὶ ἀκρωτηριασθείσης ἀπὸ τῆς ἀρχῆς Ἡρακλείου τοῦ Λίβυος,
οἱ ἀπ’ ἐκείνου κρατήσαντες οὐκ ἔχοντες ὅποι καὶ ὅπως καταχρήσονται τῇ
αὑτῶν ἐξουσίᾳ, εἰς μικρά τινα μέρη κατέτεμον τὴν ἑαυτῶν ἀρχὴν καὶ
τὰ τῶν στρατιωτῶν τάγματα, μάλιστα ἑλληνίζοντες καὶ τὴν πάτριον καὶ
ῥωμαϊκὴν γλῶτταν ἀποβαλόντες.
Η λίστα δεν έχει τέλος
—
Γεια σου Κυριάκο λεβεντιά! Έτσι είναι, αλλά στου κουφού την πόρτα, όσο θέλεις βρόντα ή, για να χρησιμοποιήσω την φράση που αποδίδεται στον Ηράκλειτο: ἀκοῦσαι οὐκ ἐπιστάμενοι οὐδ’ εἰπεῖν!
🙂 🙂
Γνωρίζω ότι δεν σ’ αρέσει να ξεφεύγουμε από το θέμα: ελπίζω να με συγχωρέσεις για μια τελευταία παρατήρηση, που αφορά στην Ελληνο-λατρεία/Ελληνο-λαγνεία: η εξιδανίκευση του κλασσικού ελληνικού κόσμου, όπως καλλιεργήθηκε σε συγκεκριμένες περιόδους στην “φραγκική” Δύση, αυτή είναι που συνεπήρε τον Ρωμηό που τον έτρωγαν οι βδέλλες (κατά την μαρτυρία του Μακρυγιάννη), στην Ρούμ-ελη και στον Μωρηά (στα χρόνια που έκαναν ερωτικό τουρισμό Άγγλοι διανοούμενοι, παιδεραστές. Διαβάστε, φερειπείν, το χαρακτηριστικό άρθρο στον Guardian: Poet of all the passions): ο ξεπεσμένος Ρωμαίγος ήθελα να είναι άμεσος απόγονος των “τέλειων” κλασσικών Ελλήνων, ώστε να είναι αρεστός (όπως έχεις αναφερθεί σε παλαιότερό σου σχόλιο) στην “πεφωτισμένη Δύση”. Να το πώ κυνικά: ήταν και ένα ερωτικό βίτσιο: “τί σου κάνω αρχαίε μου Έλληνα…”, και όποιος κατάλαβε, κατάλαβε!
Κάπου όμως χαλάει η σούπα, όταν διαβάζει κανείς πως:
Ἀριστόξενος δ’ ἐν τοῖς ἱστορικοῖς ὑπομνήμασί [fr. 83 FHG II 290] φησι Πλά-
τωνα θελῆσαι συμφλέξαι τὰ Δημοκρίτου συγγράμματα, ὁπόσα ἐδυνήθη συναγαγεῖν. @1
Ἀμύκλαν δὲ καὶ Κλεινίαν τοὺς Πυθαγορικοὺς [c. 54, 2] κωλῦσαι αὐτόν, ὡς οὐδὲν
ὄφελος• παρὰ πολλοῖς γὰρ εἶναι ἤδη τὰ βιβλία. καὶ δῆλον δέ• πάντων γὰρ σχεδὸν (60)
τῶν ἀρχαίων μεμνημένος ὁ Πλάτων οὐδαμοῦ Δημοκρίτου διαμνημονεύει,
ἀλλ’ οὐδ’ ἔνθα
ἀντειπεῖν τι αὐτῶι δέοι, δῆλον εἰδὼς ὡς πρὸς τὸν ἄριστον αὐτῶι τῶν φιλοσό-
φων ἔσοιτο• ὅν γε καὶ Τίμων τοῦτον ἐπαινέσας τὸν τρόπον ἔχει [fr. 46 D.]•
οἷον Δημόκριτόν τε περίφρονα, ποιμένα μύθων,
ἀμφίνοον λεσχῆνα μετὰ πρώτοισιν ἀνέγνων. (65)
[άρα δεν ήταν και τόσο άγιοι οι Πλατωνιστές, και μάλλον είναι αυτοί που εξαφανίσανε τον Μέγα Διάκοσμο του Δημοκρίτου!]
ή
…ἐποίει, οὐκ ἐνεῖναι λέγειν. εἰ δέ γε δοῦλος ἢ ὑποβολι-
μαῖος τὰ μὴ προσήκοντ’ ἀπώλλυε καὶ ἐλυμαίνετο, Ἡράκλεις
ὅσῳ μᾶλλον δεινὸν καὶ ὀργῆς ἄξιον πάντες ἂν ἔφησαν εἶναι.
ἀλλ’ οὐχ ὑπὲρ Φιλίππου καὶ ὧν ἐκεῖνος πράττει νῦν, οὐχ
οὕτως ἔχουσιν, οὐ μόνον οὐχ Ἕλληνος ὄντος οὐδὲ προσή- (5)
κοντος οὐδὲν τοῖς Ἕλλησιν, ἀλλ’ οὐδὲ βαρβάρου ἐντεῦθεν
ὅθεν καλὸν εἰπεῖν, ἀλλ’ ὀλέθρου Μακεδόνος, ὅθεν οὐδ’
ἀνδράποδον σπουδαῖον οὐδὲν ἦν πρότερον πρίασθαι…
[Κατάφεραν οι Έλληνες να διαμορφώσουν μια ενιαία εθνοτική ομάδα; Σίγουρα όχι, με τον τρόπο που το κατάφερε ο ρωμαϊκός κόσμος.]
ΑΤΕΛΕΙΩΤΕΣ οι πηγές που χαλάνε συνέχεια την σούπα! Πώς να συμμαζέψει κανείς τα ασυμμάζευτα της γραμμικής και συνεχούς “πορείας των Ελλήνων μέσα στον χρόνο”.
Στα δε σύνορα του ρωμαϊκού κόσμου με την Ανατολή, έρχεται και η παλαιά συριακή γλώσσα: οι Ρωμαίοι, π.χ. στο χαλιφάτο της Δαμασκού, υπήρξαν τρίγλωσσοι. Μας έδειχνε ο π. Elia Khalife (The Antioch Project – έδωσε δύο ομιλίες, πάνω στην έρευνά του, στο Μπερμινχαμ της Αγγλίας) “τρίγλωσσες” εικόνες, εικόνες στις οποίες υπήρχε γραφή στα ελληνικά, στα λατινικά και στα συριακά. Μας έλεγε, χαρακτηριστικά, ότι στην “Ανατολή” οι Ρωμαίοι (Ρουμ, αραβιστί) μιλούσαν και τις τρείς γλώσσες. Αυτό το σημείο δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς (διότι για να κάνει κανείς έρευνα στις πηγές, θα πρέπει να γνωρίζει και την παλαιά συριακή, και την λατινική και την ελληνική!).
Γνωρίζω ότι δεν σ’ αρέσει να ξεφεύγουμε από το θέμα
—
Κυριάκο μου, σε συζήτηση όπου συμμετέχει και ο Αρχικλέφταρος, δεν υπάρχει συγκεκριμένο θέμα ή επαρκής σοβαρότητα. Επομένως, μην ανησυχείς καθόλου.
Καλησπέρα σας. Ανακάλυψα το site πριν απο 3 μέρες και πρόλαβα να διαβάσω κάποια άρθρα σας, μαζί με τα σχόλιά. Επειδή όμως έχω μπερδευτεί, μήπως θα μπορούσατε να εξηγήσετε ποιά είναι ακριβώς η θέση σας στο θέμα Έλληνες/Ρωμιοί; Τί είμαστε; Ευχαριστώ.
Γειά σου, Δημήτρη. Σ΄αυτό το ιστολόγιο δεν θα βρεις απάντηση στο «τι είμαστε;» γιατί το νεοελληνικό έθνος είναι πρόσφατο νεοτερικό έθνος και η θεματική του ιστολογίου μου σπανίως επεκτείνεται στην νεωτερική περίοδο.
Σ΄αυτό το ιστολόγιο δεν θα βρεις πληροφορίες για το «τι είμαστε» (τώρα) αλλά για το ποιοι λαοί (γλώσσες και ταυτότητες) υπήρξαν στα Βαλκάνια κάποτε.
Σας ευχαριστώ για την απάντηση. Ήμουν περίεργος να μάθω ποιά είναι η θέση σας πάνω σε αυτό το θέμα γιατί δεν μπορούσα να καταλάβω, όπως και δεν κατάλαβα γιατί τσακωθήκατε στα πιο πάνω σχόλια. (;) Δεν έχει και πολύ σημασία αυτο όμως.
Γεια σου Δημήτρη. Για ποιο «τσάκωμα» μιλάς;
Είσαι περίεργος να μάθεις την θέση «μου» για ποιο θέμα; Για το πότε προέκυψε το νεοελληνικό έθνος; Υπάρχει διεθνής σοβαρή βιβλιογραφία που απαντά αυτό το ερώτημα.
Για ξεκίνα με την παρακάτω διάλεξη του Γιάννη Κοτσώνη στην Γερμανία:
[11:45-12:13] «Το [εθνικό] αφήγημα που διαμορφώθηκε [στο νεοελληνικό κράτος] τα τελευταία 150 χρόνια είναι ότι το 1821 ήταν η εξέγερση (rising up) ενός προϋπάρχοντος έθνους (a nation, which has existed) -και τα περισσότερα έθνη πιστεύουν ότι προϋπήρχαν [της ιδρύσεώς τους] και πολλά πιστεύουν ότι είναι και αιώνια). Η περίπτωση της Ελλάδας είναι ενδιαφέρουσα γιατί εδώ εμφανίστηκε κάποια στιγμή ένας λαός που ισχυρίζεται ότι υπήρχε για πάνω από 2000 χρόνια».
Στο 12:45 αρχίζει να εξηγεί την πραγματικότητα:
– No nation is pre-existing (κανένα έθνος δεν προϋπάρχει [της κατασκευής του])
– and they come in existence in particular ways and in particular times ([τα έθνη] προκύπτουν με συγκεκριμένους τρόπους και σε συγκεκριμένες περιστάσεις)
Θα το δώ το βίντεο που μου προτείνατε αλλά ομολογώ πως απο τα λίγα που διάβασα σχετικά με αυτό, οτι δηλαδή η εκδήλωση έγινε στο American Academy in Berlin και οτι λέει πως ο λαός έμαθε απο τους Άγγλους , Γάλλους και Ρώσους ποιοί ήταν (French, Russian, and British imperial armies arrived off the Balkan coasts in the late 1700s and early 1800s, interacted with the Ottoman mainland, and told the Greeks, in effect, who they were.) με κάνει λίγο καχύποπτο. Θα το παρακολουθήσω όμως, ευχαριστώ. Επίσης έπεσε στην αντίληψή μου αυτό : Ο Θεοδόσιος Ζυγομαλάς στην επικοινωνία που είχε με τον M. Crusius, οπου έγραψε το έργο Turcograecia, ανέφερε : … εχάρικα πολλά, μέρος ότι έμαθα πως απέλαυσες την αληθινήν παίδευσιν των γραμμάτων στην Πάδουβαν , και ότι κάμνεις και καρπόν άξιον του γένους των γραικών.” στην Δημοτική και σε αρχαΐζουσα: “Και ήσθην τα μέγιστα, το μεν ότι απέλαβες εν Παταβίω της αληθούς παιδεύσεως της σοφίας, το δε ότι και καρπόν ποιείς, ως πυνθάνομαι, άξια της ελλάδος και του ημετέρου γένους.”
1) με κάνει λίγο καχύποπτο.
—
Δηλαδή όταν ο Κοτσώνης λέει τα ίδια πράγματα στα ελληνικά (λ.χ. σ’αυτό το βιβλίο και σε συζητήσεις όπως αυτή και αυτή), είσαι λιγότερο «καχύποπτος»;
2) Και επειδή βρήκες το λόγιο Ζυγομαλά να γράφει αυτό στον Κρούσιο, έβγαλες το συμπέρασμα ότι υπήρχε συλλογική ελληνική συνείδηση;
Ένα περίπου αιώνα μετάΜια γενιά πριν τον Ζυγομαλά ο Κυθήριος Χριστόφορος Κοντολέων που σπούδασε και έζησε στην Ιταλία και γράφει τα εξής.Στην αναγεννησιακή Ιταλία ο ίδιος συνειδητοποίησε ότι είναι Έλληνας αλλά γράφει για τους υπόλοιπους «ομοεθνείς» του που ζούσαν πίσω στην ανατολή ότι μέχρι σήμερα μισούν το όνομα των Ελλήνων προγόνων τους και προτιμούν να αυτοπροσδιορίζονται Ρωμαίοι.
https://imgur.com/0LxhODd
Άρα το πρώτο πράγμα που πρέπει να καταλάβεις είναι ότι η εθνική ή εθνοτική ταυτότητα είναι συλλογικές ταυτότητες, δηλαδή προϋποθέτουν την ύπαρξη ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ αυτοσυνειδησίας (collective self-consciousness).
Ώπα, ξέχασα να σου δώσω συνδέσμους για τον Κοτσώνη:
Το βιβλίο στα ελληνικά είναι αυτό.
Οι συζητήσεις στα ελληνικά είναι όπως η παρακάτω:
Δημήτρη, όσο ζυγίζεις αυτά που σου έγραψα, ρίξε μια ματιά και εδώ στην έννοια της περιστασιακής ταυτότητας.
Δημήτρη, οι Πολωνοί κατά την γνώμη σου κατάγονται από τους αρχαίους Έλληνες;
Θα πρέπει να μου δώσετε χρόνο για να δω αυτά που μου στείλατε. Είμαι καχύποπτος μέχρι να βεβαιωθώ smerdaleos ,δεν θέλω να τρώω ότι μου δείνουν χωρίς να τα επεξεργάζομαι. Μπορεί να υπάρχει κακή προθεση και δεν εννοώ στην προκειμένη περίπτωση απο εσάς.
Με αυτό που είπατε “Κανένας δεν ενδιαφέρεται για το κράμα …και κουλτούρας που κατασκεύασαν.” Συμφωνώ με όλο το περιεχόμενο της απάντησης που μου δώσατε, δεν πιστεύω κάτι άλλο όπως επίσης δεν μου πέρασε ποτέ απο το μυαλό οτι οι Πολωνοί κατάγονται απο τους αρχ. Έλληνες. Δεν ξέρω γιατί μου κάνατε αυτή την ερώτηση. Δώστε μου παρακαλώ χρόνο να διαβάσω ο,τι μου στείλατε και μην με βομβαρδίζεται άλλο γιατι δεν θα τα προλάβω όλα.
1) Δημήτρη, μην ανησυχείς καθόλου για το χρόνο, γιατί εννοείται πως αυτά δεν είναι πράγματα που γίνονται κατανοητά σε μια μέρα.
Καλά κάνεις και είσαι καχύποπτος πριν καταλήξεις σε κάποιο συμπέρασμα. Εγώ χρειάστηκα 3 χρόνια μόνο για ν΄αρχίσω να τα βάζω σε μια σειρά.
2) όπως επίσης δεν μου πέρασε ποτέ απο το μυαλό οτι οι Πολωνοί κατάγονται απο τους αρχ. Έλληνες. Δεν ξέρω γιατί μου κάνατε αυτή την ερώτηση.
—
Ο λόγος που σου έκανα την ερώτηση είναι επειδή ο σπουδαγμένος στην Ιταλία Πολωνο-Ρουθηνός Stanisław Orzechowski στην Πολωνική ιστορία (Annales Polonici) που αφιέρωσε το 1554 στον βασιλά της Πολωνίας γράφει ότι οι Πολωνοί είναι Σλάβοι, «άρα» «Έλληνες» [στην κουλτούρα] (Polonos esse natione Slavos, gente vero Graecos), γιατί ως «Ιλλυριοί» με καταγωγή από την Δαλματία και τη Μακεδονία εξ αρχαιοτάτων χρόνων έχουν γαλουχηθεί στην ελληνική κουλτούρα και έτσι κληρονόμησαν την ευμάθεια και ευφράδεια των [αρχαίων] Αθηναίων (ex Athenis doctricam atque eloquentiam) και τη σοβαρότητα και σταθερότητα των [αρχαίων] Σπαρτιατών (ex Sparta vero gravitatem atque constantiam), τα οποία εισήγαγαν στην Πολωνία (deportasse in Poloniam).
Ο λόγος που σου παρέθεσα αυτό το χωρίο του Orczechowski είναι πως, φαντάζομαι πως εύκολα μπορεί κάποιος να καταλάβει, ότι τα αναγεννησιακά λόγια παραμύθια που γράφει ο Orzechowski στον βασιλιά της Πολωνίας για την καταγωγή των Πολωνών, ούτε αποτελούσαν κάποια προϋπάρχουσα πολωνική παράδοση, ούτε είχαν κάποια σχέση με την ταυτότητα/συνείδηση του τότε μέσου Πολωνού.
Απ’ τη βιολογική όψη μάλιστα άνθρωποι, θηλαστικά, σπονδυλωτά και ευκαρυόντες.
Οσο για τις εθνογλωσσικές ομάδες που συνείσφεραν στο ότι υπάρχουμε, αυτό ορίζει περίπου η πασίγνωστη (αν και άδικα απλοποιημένη) χημημική εξίσωση:
Ρωμιοί (μια εθνότητα ελληνόφωνη) + Αrmâni + Arbëresh + όλιγοι Булгари на Македонија = (νεο)Ελληνες
(υπό την καταλύτη των περίεργων γεγονότων του 21)
Οσο για την ταυτότητα Ελληνες.
Μα προσωπικά πιστεύω πως εσύ ο ίδιος Δημήτρη καλύτερα ξέρεις ποιον αισθάνεσαι με σχέση με τα γνωστά για σένα ιστορικά γεγονότα, ποιαν ανατροφή είχες λάβει, τι είχες εμπειρήσει στην ζωή σου, με ποιους τόπους νιώθεις σχέση απ’ τα παιδικά σου χρόνια κτλ
Γεια σου, Επισκέπτη, λεβεντιά!
Σας ευχαριστώ που μπήκατε στον κόπο να ασχοληθείτε. Ναι, λίγο πολύ όλοι οι λαοί είναι ένα κράμα πολλών άλλων με διαφορά την συνείδηση.
Κανένας δεν ενδιαφέρεται για το κράμα που ανέφερες, ακριβώς επειδή αυτό συμβαίνει παντού. Η εθνογένεση (ethnogenesis) και η εθνοδόμηση (nation-building) είναι διαδικασίες κατά τις οποίες κατασκευάζεται η συλλογική συνείδηση (εθνοτική/ethnic στην περίπτωση της εθνογένεσης, εθνική/national στην περίπτωση της εθνοδόμησης), δλδ ο όρος κλειδί που ανέφερες στη συνέχεια. Το ζουμί της υπόθεσης είναι αυτή η συλλογική συνείδηση. Δεν προϋπήρχε ανέκαθεν μια συγκεκριμένη συλλογική συνείδηση, αλλά κάποιοι πρέπει πρώτα να την οραματιστούν και να την κατασκευάσουν και κατόπιν να την διαδώσουν στις μάζες (διαδικασία που προϋποθέτει πολιτικούς, εκκλησιαστικούς κλπ. θεσμούς μαζικού «ελέγχου» όπως λ.χ. η δωρεάν κρατική παιδεία, η τηλεόραση και η γραμματεία σε μια κοινή και δημώδη γλώσσα).
Μια ομάδα ανθρώπων μαθαίνουν να πιστεύουν ότι συνδέονται μεταξύ τους επειδή έχουν μια κοινή και ιδιαίτερη ιστορία, «καταγωγή», κουλτούρα κλπ., συνδέουν αυτή την κοινή ιστορία/«καταγωγή» και κουλτούρα με ένα κοινό εθνώνυμο και με ένα «δικό τους» κράτος που διασφαλίζει την «ελευθερία» τους και προβάλλουν στον υπόλοιπο κόσμο την ιδέα αυτής της ιδιαίτερης ιστορίας, ταυτότητας και κουλτούρας που κατασκεύασαν.