Στη σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω κάτι που σχολιάσαμε χθες το βράδυ στα σχόλια σχετικά με την λατινοφωνία επί του δυτικού τμήματος της Εγνατίας οδού (από το Δυρράχιο ως τους Φιλίππους) κατά την ύστερη αρχαιότητα.
Το 540 ο Βελισάριος εισήλθε θριαμβευτής στην Ραβέννα (πρωτεύουσα της Οστρογοτθικής Ιταλίας), έχοντας αναγκάσει την οστρογοτθική ηγεσία (ο βασιλιάς Βίττιγις/Οὐίττιγις και οι «δοκιμώτατοι» των Γότθων) σε συνθηκολόγηση η οποία παρέδιδε στους Ρωμαίους όλη την Ιταλία νοτίως του Πάδου ποταμού. Λίγο πριν παραδοθούν, οι Γότθοι επιχείρησαν ορισμένα τελευταία τεχνάσματα για να σταματήσουν την επέλαση του Βελισαρίου. Το πρώτο τους τέχνασμα ήταν να του ζητήσουν να γίνει βασιλιάς τους και Δυτικός Ρωμαίος αυτοκράτορας, αλλά ο Βελισάριος αρνήθηκε την προσφορά, εξηγώντας πως όσο ζούσε ο Ιουστινιανός δεν μπορούσε να σφετεριστεί το αυτοκρατορικό αξίωμα, επειδή του είχε ορκιστεί αφοσιώση. Το άλλο τέχνασμα των Γότθων ήταν η αποστολή πρεσβείας στον βασιλιά της Περσίας Χοσρόη Α΄, η οποία τον έπεισε να παραβιάσει την «απέραντη Ειρήνη» και ν΄αρχίσει τις εχθροπραξίες κατά των Ρωμαίων στο ανατολικό μέτωπο. Οι Γότθοι σωστά προέβλεψαν ότι ο Ιουστινιανός θ΄ανακαλούσε τον Βελισάριο στο ανατολικό μέτωπο, αλλά αυτό που δεν προέβλεψαν ήταν ότι ο Βελισάριος κατάφερε να τους εξαναγκάσει σε παράδοση και συνθηκολόγηση πριν φύγει για την Κωνσταντινούπολη.
Ο Προκόπιος εξηγεί ότι οι δύο πρέσβεις που οι Γότθοι έστειλαν στον Χοσρόη εθνοτικά δεν ήταν Γότθοι, αλλά (Ιταλο-)Ρωμαίοι ιερείς από την Λιγ(ο)υρία (Ῥωμαῖοι, Λίγουροι [ο Προκόπιος προσδιορίζει «Λιγουρία» τα μέρη γύρω από το Μιλάνο]):
[Πόλεμοι, 2.2.1] Ἐν τούτῳ δὲ Οὐίττιγις, ὁ τῶν Γότθων ἡγούμενος, ἤδη τῷ πολέμῳ κεκακωμένος, πρέσβεις δύο παρ’ αὐτὸν ἔπεμψεν, ἀναπείσοντας ἐπὶ Ῥωμαίους στρατεύεσθαι, οὐ Γότθους μέντοι, ὅπως μὴ κατάδηλοι αὐτόθεν γινόμενοι ξυγχέωσι τὰ πρασσόμενα, ἀλλὰ Λιγούρους ἱερεῖς, χρήμασιν ἁδροῖς ἐς ταύτην ἠγμένους τὴν πρᾶξιν.
[Πόλεμοι, 6.22.17] ταῦτα Οὐιττίγιδί τε αὐτῷ ἤρεσε καὶ Γότθοις τοῖς ἄλλοις. ἔδοξεν οὖν πρέσβεις παρὰ τὸν Μήδων βασιλέα Χοσρόην στέλλεσθαι, οὐ Γότθους μέντοι, ὅπως μὴ
κατάδηλοι αὐτόθεν γινόμενοι ξυγχέωσι τὰ πρασσόμενα, ἀλλὰ Ῥωμαίους, οἵπερ αὐτὸν Ἰουστινιανῷ βασιλεῖ πολέμιον καταστήσουσι.
Καθώς περιγράφει το ταξίδι των δύο Ιταλο-Ρωμαίων πρέσβεων, ο Προκόπιος μας πληροφορεί ότι, μόλις εισήλθαν στην Θράκη, οι δύο αυτοί λατινόφωνοι αναγκάστηκαν να προσλάβουν διερμηνέα που γνώριζε την ελληνική και συριακή γλώσσα, για να μπορέσουν να συνεχίσουν το ταξίδι τους χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Ρωμαίους.
[Πόλεμοι, 2.2.3] ὁδῷ τε ἰόντες ἐς τὰ ἐπὶ τῆς Θρᾴκης χωρία ἑταιρίζονταί τινα ἐνθένδε Σύρας τε καὶ τῆς Ἑλληνίδος φωνῆς ἑρμηνέα σφίσιν ἐσόμενον, ἅπαντάς τε Ῥωμαίους λαθόντες ἐς τὰ Περσῶν ἤθη ἀφίκοντο.
Στην ιστορία του Προκοπίου, όσοι ταξιδεύουν από την Ιταλία στην Κωνσταντινούπολη, χρησιμοποιούν το Δυρράχιο (Ἐπίδαμνος) ή τον Αυλώνα (Αὐλών) για την διαπόρθμευση της Αδριατικής και από εκεί ταξιδεύουν χερσαία επί της Εγνατίας Οδού ως την Κων/πολη. Όταν ο Ιουστινιανός έμαθε πως η Γότθη βασίλισσα Αμαλασούνθα (Amalasuintha) ήθελε να τον επισκεφτεί στην Κωνσταντινούπολη, διέταξε να ετοιμάσουν το ωραιότερο σπίτι του Δυρραχίου για την υποδοχή της. Όταν ο Πέτρος Πατρίκιος επέστρεψε από την διπλωματική του αποστολή στην Ιταλία, αποβιβάστηκε στον Αυλώνα, όπου συνάντησε δύο Ιταλο-Ρωμαίους πρέσβεις (Λιβέριος και Οπιλίων, όχι οι δύο «Λίγουροι») που επέστρεφαν στην Ιταλία από την Κωνσταντινούπολη.
[Πόλεμοι, 5.2.23-4] πέμψασα ἐς Βυζάντιον Ἰουστινιανοῦ βασιλέως ἀνεπυνθάνετο εἴπερ αὐτῷ βουλομένῳ εἴη Ἀμαλασοῦνθαν τὴν Θευδερίχου παρ’ αὐτὸν ἥκειν. βούλεσθαι γὰρ αὐτὴν ἐξ Ἰταλίας ἀπαλλάσσεσθαι ὅτι τάχιστα. βασιλεὺς δὲ τῷ λόγῳ ἡσθεὶς ἐλθεῖν τε τὴν γυναῖκα ἐκέλευε καὶ τῶν Ἐπιδάμνου οἴκων τὸν κάλλιστον ἐν παρασκευῇ ἐπέστελλε γενέσθαι, ὅπως ἐπειδὰν Ἀμαλασοῦνθα ἐνταῦθα ἴοι, καταλύοι
τε αὐτόσε καὶ χρόνον διατρίψασα ὅσον ἂν αὐτῇ βουλομένῃ εἴη, οὕτω δὴ κομίζηται ἐς Βυζάντιον.[Πόλεμοι, 5.4.20-1] Πέτρος δὲ ὁδῷ πορευόμενος πρῶτον μὲν τοῖς Ἀμαλασούνθης πρέσβεσι ξυγγενόμενος τὰ ἀμφὶ τῇ Θευδάτου ἀρχῇ ἔμαθε. γενόμενος δὲ ὀλίγῳ ὕστερον ἐν πόλει Αὐλῶνι, ἣ πρὸς κόλπῳ τῷ Ἰονίῳ κεῖται, ἐνταῦθά τε τοῖς ἀμφὶ Λιβέριόν τε καὶ Ὀπιλίωνα ἐντυχὼν τὰ ξυμπεσόντα ξύμπαντα ἔγνω, ἔς τε βασιλέα ταῦτα ἀνενεγκὼν αὐτοῦ ἔμεινεν.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και οι δύοι «Λίγουροι» πρέσβεις του Βιττίγιδος διαπορθμεύτηκαν στο Δυρράχιο ή τον Αυλώνα και από εκεί ταξίδεψαν επί της Εγνατίας οδού ως την Θράκη, απ΄όπου πέρασαν στην Μικρά Ασία και συνέχισαν το ταξίδι τους για την Περσία. Συνεπώς, είναι ενδιαφέρουσα η πληροφορία του Προκοπίου πως οι δύο λατινόφωνοι Λίγουροι χρειάστηκαν διερμηνέα ΜΟΝΟΝ όταν εισήλθαν στην Θράκη.
Το συμπέρασμα είναι ότι με τα λατινικά τους οι Λίγουροι πρέσβεις κατάφεραν να συνενοηθούν χωρίς πρόβλημα ΕΠΙ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ (από το Δυρράχιο ή τον Αυλώνα ως τους Φιλίππους) και ΜΟΝΟΝ όταν εισήλθαν στην νότια Θράκη (περιοχή μονόγλωσσα ελληνόφωνη όπου η λατινική ήταν άγνωστη στον δρόμο και την «πιάτσα»), τα λατινικά τους είχαν γίνει πια ανεπαρκή για συνενόηση και χρειάστηκε να προσλάβουν διερμηνέα για να μην προδοθούν ως αλλοδαποί στους εγχώριους Εώους Ρωμαίους!
Είσοδος στην Θράκη, σημαίνει είσοδος στην Ανατολική Υπαρχία (η καρδιά της ανατολικής Ρωμανίας) που ήταν η γεωγραφική δικαιοδοσία των ελληνόφωνων πατριαρχείων της ανατολής. Σ΄αυτά τα μέρη (νότια Θράκη, Μικρά Ασία, Συρία, Αίγυπτος), η λατινική δεν έγινε ποτέ γλώσσα του δρόμου και της πιάτσας και ο ταξιδιώτης έπρεπε πια να γνωρίζει ελληνικά (και, επιπρόσθετα, στην ρωμαιοπερσική παραμεθόριο της Συρίας συριακά), για να μπορέσει να συνενοηθεί.
smerdaleos 
Αυτες ειναι οι ωραιες λεπτομερειες της ιστοριας
Εξηγει και γιατι αργοτερα η ανατολ.θρακη/μ.ασια ηταν το κεντρο του μεσαιωνικου ελληνισμου/ρωμιοσυνης με πολυ σαφώς ανατολικη επιρροη Καθοριστικο το πατριαρχειο και η ελλειψη ανταγωνισμου απτην λατινικη
Καλημέρα Σμερδαλέε!
Ελπίζω να σας βρίσκω καλά εν μέσω πανδημίας!
Μια απορία λοιπόν μου δημιουργήθηκε σε σχέση με αυτό το post και παλαιότερη συζήτησή μας σε άλλη ανάρτηση, σχετικά με τους βλάχους, την καταγωγή τους κλπ.
Μου έρχεται λίγο αντιφατικά αυτήν τη στιγμή η συγκεκριμένη πληροφορία σχετικά με τις επιρροές της Λατινικής, καθώς η Εγνατία οδός είναι αρκετά νοτιότερα από τη νοητή γραμμή Γίρετσεκ, όπως και επίσης ότι η λατινοφωνία στους Φιλίππους είχε υποχωρήσει ήδη από το 300μχ, ενώ εδώ μιλάμε για περίπου δυόμισι αιώνες μετά.
Αναρωτιέμαι μήπως οι επιρροές της Λατινικής τελικά και των ανθρώπων που τη μιλούσαν (όποιοι ήταν αυτοί) στο δυτικό κομμάτι της Εγνατίας οδου, υπήρχαν πάντα εκεί σε κάποιο βαθμό επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (άλλοτε μεγαλυτερο άλλοτε μικρότερο, ανάλογα με την περίοδο).
Ευχαριστώ πολύ!
Γεια σου Διονύση. Δεν υπάρχει καμία αντίφαση, αρκεί να καταλάβεις την διαφορά ανάμεσα στον Κολοκοτρώνη που (όπως και εκατομμύρια άλλοι βαλκάνιοι ραγιάδες) γνώριζε να μιλάει και τούρκικα και τους Καραμανλήδες που ήταν χριστιανοί που είχαν την τουρκική για μητρική γλώσσα ή, για να σου δώσω το σύγχρονο τουριστικό παράδειγμα, ο ξενοδόχος και ο ταβερνιάρης σε κάποιο τουριστικό νησί που λόγω επαγγέλματος ξέρουν να μιλάνε 2-3 ξένες γλώσσες, δεν σημαίνει ότι στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού του χρησιμοποιεί με την οικογένειά του κάποια από αυτές τις γλώσσες σπίτι του.
Εδώ ένας Ιταλός ισχυρίζεται ότι του αρέσει να κάνει διακοπές στα Σύβοτα επειδή «όλοι μιλάνε ιταλικά» και, συνεπώς, δεν του φαίνεται καν πως βρίσκεται στο εξωτερικό (all’estero = εκτός Ιταλίας). Δεν νομίζω ότι στα Σύβοτα «όλοι αυτοί» που γνωρίζουν να μιλάνε ΚΑΙ ιταλικά, τα μιλάνε ως μητρική γλώσσα με συγγενείς και συντοπίτες.
Με άλλα λόγια, το ότι υπήρχαν στους σταθμούς της Εγνατίας αρκετοί που γνώριζαν να μιλάνε ΚΑΙ λατινικά, δεν σημαίνει ότι υπήρχαν λατινόφωνα χωριά στα οποία λ.χ. ακόμα και οι γυναίκες μιλούσαν λατινικά. Ούτε φυσικά υπάρχει κάποια ένδειξη ότι τα λατινικά που μιλιόταν στις ελληνόφωνες περιοχές είχαν κάποια ομοιότητα με την ΑΒΡ που γέννησε τα βλάχικα και τα ρουμάνικα. Το λέω αυτό γιατί οι συζητήσεις περί λατινοφωνίας στην Εγνατία συνήθως γίνονται στα πλαίσια συζητήσεων για την καταγωγή των Βλάχων.