Γλωσσολογικό Quiz στο Κατά Ματθαίον

Για να σπάσω τη σιγή του ιστολογίου κατά το Μάρτιο, κάνω τη σημερινή ανάρτηση με θέμα ένα γλωσσολογικό Quiz σε ορισμένα χωρία από το Κατά Ματθαίον ευαγγέλιο.

Το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο είναι το εξής:

[Κατά Ματθαίον, 8.18-34]

¹⁸ Ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς πολλοὺς ὄχλους περὶ αὐτόν, ἐκέλευσεν ἀπελθεῖν εἰς τὸ πέραν. ¹⁹ καὶ προσελθὼν εἷς γραμματεὺς εἶπεν αὐτῷ, Διδάσκαλε, ἀκολουθήσω σοι ὅπου ἐὰν ἀπέρχῃ. ²⁰ καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσι, καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσεις· ὁ δὲ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ. ²¹ ἕτερος δὲ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπεν αὐτῷ, Κύριε, ἐπίτρεψόν μοι πρῶτον ἀπελθεῖν καὶ θάψαι τὸν πατέρα μου. ²² ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Ἀκολούθει μοι, καὶ ἄφες τοὺς νεκροὺς θάψαι τοὺς ἑαυτῶν νεκρούς.

²³ Καὶ ἐμβάντι αὐτῷ εἰς τὸ πλοῖον, ἠκολούθησαν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ. ²⁴ καὶ ἰδού, σεισμὸς μέγας ἐγένετο ἐν τῇ θαλάσσῃ, ὥστε τὸ πλοῖον καλύπτεσθαι ὑπὸ τῶν κυμάτων· αὐτὸς δὲ ἐκάθευδε. ²⁵ καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἤγειραν αὐτόν, λέγοντες, Κύριε, σῶσον ἡμᾶς, ἀπολλύμεθα. ²⁶ καὶ λέγει αὐτοῖς, Τί δειλοί ἐστε, ὀλιγόπιστοι; τότε ἐγερθεὶς ἐπετίμησε τοῖς ἀνέμοις καὶ τῇ θαλάσσῃ, καὶ ἐγένετο γαλήνη μεγάλη. ²⁷ οἱ δὲ ἄνθρωποι ἐθαύμασαν, λέγοντες, Ποταπός ἐστιν οὗτος, ὅτι καὶ οἱ ἄνεμοι καὶ ἡ θάλασσα ὑπακούουσιν αὐτῷ;

²⁸ Καὶ ἐλθόντι αὐτῷ εἰς τὸ πέραν εἰς τὴν χώραν τῶν Γεργεσηνῶν, ὑπήντησαν αὐτῷ δύο δαιμονιζόμενοι ἐκ τῶν μνημείων ἐξερχόμενοι, χαλεποὶ λίαν, ὥστε μὴ ἰσχύειν τινὰ παρελθεῖν διὰ τῆς ὁδοῦ ἐκείνης· ²⁹ καὶ ἰδού, ἔκραξαν λέγοντες, Τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ, υἱὲ τοῦ Θεοῦ; ἦλθες ὧδε πρὸ καιροῦ βασανίσαι ἡμᾶς; ³⁰ ἦν δὲ μακρὰν ἀπ’ αὐτῶν ἀγέλη χοίρων πολλῶν βοσκομένη. ³¹ οἱ δὲ δαίμονες παρεκάλουν αὐτόν, λέγοντες, Εἰ ἐκβάλλεις ἡμᾶς, ἐπίτρεψον ἡμῖν ἀπελθεῖν εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων. ³² καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ὑπάγετε. οἱ δὲ ἐξελθόντες ἀπῆλθον εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων· καὶ ἰδού, ὥρμησε πᾶσα ἡ ἀγέλη τῶν χοίρων κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ ἀπέθανον ἐν τοῖς ὕδασιν. ³³ οἱ δὲ βόσκοντες ἔφυγον, καὶ ἀπελθόντες εἰς τὴν πόλιν ἀπήγγειλαν πάντα, καὶ τὰ τῶν δαιμονιζομένων. ³⁴ καὶ ἰδού, πᾶσα ἡ πόλις ἐξῆλθεν εἰς συνάντησιν τῷ Ἰησοῦ· καὶ ἰδόντες αὐτόν, παρεκάλεσαν ὅπως μεταβῇ ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐτῶν.

Η λατινική μετάφραση (Vulgata) του Αγίου Ιερωνύμου των επιλεγμένων χωρίων είναι η παρακάτω:

[Ιερ. 8.20] Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσι = vulpes foveas habent

[Ιερ. 8.24] καὶ ἰδού, σεισμὸς μέγας ἐγένετο ἐν τῇ θαλάσσῃ, ὥστε τὸ πλοῖον = et ecce motus magnus factus est in mari ita ut navicula

[Ιερ. 8.31] οἱ δὲ δαίμονες παρεκάλουν αὐτόν, λέγοντες, Εἰ ἐκβάλλεις ἡμᾶς, ἐπίτρεψον ἡμῖν ἀπελθεῖν εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων. = daemones autem rogabant eum dicentes si eicis nos mitte nos in gregem porcorum

Η παλαιά ρουμανική μετάφραση (1574) του Κατα Ματθαίον που περιέγραψα σε παλαιότερη μετάφραση αποδίδει τα παραπάνω χωρία ως εξής:

[8.20] Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσι = și vulpile viezuini au

[8.24] σεισμὸς μέγας ἐγένετο ἐν τῇ θαλάσσῃ, ὥστε τὸ πλοῖον = cutremur mare fu în mare. căt corabiea

[8.31] οἱ δὲ δαίμονες παρεκάλουν αὐτόν, λέγοντες, Εἰ ἐκβάλλεις ἡμᾶς, ἐπίτρεψον ἡμῖν ἀπελθεῖν εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων. = e dracii se ruga lui grăiea. să ne gonești, zi noao să mergem în ce turmă de porci

Ερωτήματα

Α. Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσι = λατ. vulpes foveas habent = ORo și vulpile viezuini au

1. Ποια η σχέση των όρων ἀλώπηξ ~ λατ. vulpēs ~ ORo vulpe και τι είναι το «παραπανίσιο» -le στον ρουμανικό όρο vulpile;

2. Ο όρος φωλεός ~ φωλεά (> φωλιά) στην παλαιά ρουμανική αποδόθηκε με τον όρο viezurină ~ vizuină που κυριολεκτικά σημαίνει «ασβοφωλιά, ασβινή [φωλιά]». Τίνος πρωτοαλβανικού δανείου στην ρουμανική παράγωγο είναι αυτός ο ρουμανικός όρος και σε ποιο αλβανικό ρήμα ανάγεται ετυμολογικά;

Β. σεισμός μέγας = λατ. mōtus magnus = ORo cutremură mare

1. Ποια σχέση συνδέει το ελληνικό επίθετο μέγας και το λατινικό επίθετο magnus;

2. Σε ποια ΠΙΕ ρηματική ρίζα ανάγονται ετυμολογικά οι ελληνικοί όροι σείω/σεισμός; Γνωρίζετε άλλους ΙΕ συγγενείς των ελληνικών αυτών όρων;

3. Ο όρος mōtus «κίνηση» με τον οποίο ο Ιερώνυμος απέδωσε στα λατινικά τον ελληνικό όρο «σεισμός» συνήθως φέρει τη σημασία «σεισμός» στο φράσημα terrae mōtus «γης κίνηση» (πρβ. ιταλ. terremoto), που εισήλθε ως λατινικό δάνειο στην αλβανική, όπου πήρε τη μορφή tërmet. Σε ποιο χρονολογικό στρώμα λατινικών δανείων της αλβανικής πρέπει να ενταχθεί ο αλβανικός όρος tërmet και γιατί;

4. Ετυμολογήστε τον ρουμανικό όρο cutremur που αποδίδει τον ελληνικό όρο «σεισμός». Ποιος είναι ο συγγενικός βλαχικός όρος και ποια η σχέση αυτών των ΑΒΡ όρων με τον νεοελληνικό όρο τρέμουλο;

Γ. οἱ δὲ δαίμονες παρεκάλουν αὐτόν = λατ. daemones autem rogabant eum = ORo e dracii se ruga lui

1. Γιατί ο ρουμανικός όρος dracii έχει διπλό «ii» και γνωρίζετε κάποια άλλη γλώσσα που αποκαλεί «δράκο» τον διάβολο και το δαιμόνιο;

2. Στα παρεκάλουν/rogābant αντιστοιχεί ο ρουμανικός όρος (se) ruga. Τι σχέση έχει αυτός ο όρος με το νεοελληνικό όρο ρόγα  «μισθός» και τον ρουμανικό όρο rugăciune «προσευχή»;

Δ. εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων = λατ. in gregem porcorum = ORo în ce turmă de porci

1. Αναφέρετε ένα τουλάχιστον ΙΕ συγγενή του ελληνικού όρου χοῖρος και του λατινικού όρου porcus.

2. Με ποια λέξη αποδίδεται στην παλαιά ρουμανική μετάφραση ο ελληνικός όρος «ἀγέλη» και τι σχέση έχει αυτός ο ρουμανικός όρος με τον βυζαντινό όρο «τουρμάρχης»;

3. Ο λατινικός όρος grex/gregem «αγέλη, κοπάδι, ποίμνιο» εισήλθε ως δάνειο στην αλβανική όπου πήρε τη μορφή grigjë. Πως εξηγείται η τροπή e>i στον αλβανικό όρο;

Ως συνήθως, θα παραθέσω τις απαντήσεις αύριο στο πρώτο σχόλιο της ανάρτησης.