Αντώνης Καλδέλλης: η κοινωνική εμβέλεια της Ρωμαϊκής ταυτότητας στο Βυζάντιο #1

Προσθέτω αυτήν την έκτακτη ανάρτηση στο ιστολόγιο επειδή πριν από μερικές ημέρες ο Αντώνης Καλδέλλης με πληροφόρησε ότι δημοσιεύτηκε στο βυζαντινολογικό περιοδικό Βυζαντινά Σύμμεικτα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του για τη Ρωμαϊκή ταυτότητα στο Βυζάντιο, το γενικό σχήμα του οποίου μου έκανε την τιμή να μου το περιγράψει σε μια συζήτηση που είχαμε μερικούς μήνες πριν.

Η Ρωμαία στολή ως εθνοτικός δείκτης

Στα μέσα του 14ου αιώνα ο Ιταλός Fazio Degli Uberti συνέγραψε το έργο Dittamondo (κάτι σαν «Επιχείρηση ανά τον Κόσμο»), ένα διδασκαλικό ποίημα στο οποίο ο συγγραφέας ταξιδεύει νοερά ανά την υφήλιο μαζί με τον αρχαίο Ρωμαίο γεωγράφο Γάιο Ιούλιο Σολίνο σχολιάζοντας την (κλασική κυρίως) γεωγραφία και ιστορία των διαφόρων περιοχών.

Σύνοψη βυζαντινολογικών αναρτήσεων

Σε αυτήν την ανάρτηση θα παραθέσω συνδέσμους για αυτές που θεωρώ ως τις πιο ενδιαφέρουσες βυζαντινολογικές αναρτήσεις που έχω γράψει. Θα συνεχίσω να παραθέτω σε αυτή την ανάρτηση και μελλοντικές ανάλογες αναρτήσεις.

Έχω επισημάνει αυτές τις αναρτήσεις με τη νέα κατηγορία «βυζαντινολογία».

Για γρήγορη πρόσβαση σε αυτήν την ανάρτηση έχω προσθέσει ένα σύνδεσμο στις «Κατηγορίες Αναρτήσεων».

Ο Σαρακηνός γαμβρός και η χανζύρισσα Ρωμάισσα νύφη

Η ιδέα για τη σημερινή ανάρτηση μου ήρθε από τη συζήτηση που είχαμε στα σχόλια με το Μανούσο, η οποία μου θύμισε τον βυζαντινό θεσμό του «Σαρακηνού γαμβρού». Ο θεσμός αυτός ήταν μια διαδικασία πολιτογράφησης (naturalization) και αφομοίωσης των μουσουλμάνων Αράβων που ήταν διατεθειμένοι ν΄απαρνηθούν τη θρησκεία τους, να βαπτιστούν χριστιανοί και να ζήσουν στη Ρωμανία. 

Τα κροκοδείλια δάκρυα της Αλώσεως και το άκαιρο γέλιο του Αννίβα

Όλα αυτά τα χρόνια που διατηρώ ιστολόγιο με βυζαντινή θεματική θα προσέξατε οι παλαιότεροι αναγνώστες ότι ποτέ δεν έχω κάνει ανάρτηση ανήμερα της «αποφράδος» ημέρας για την Άλωση. Ο λόγος είναι γιατί γελάω όταν βλέπω άτομα, τα οποία όλο τον υπόλοιπο χρόνο δεν έχουν το παραμικρό ενδιάφερον για τη Ρωμανία (η φιδίσια αγάπη τους για τη μεσαιωνική αυτοκρατορία «μας» είναι τέτοια που ούτε το πραγματικό της όνομα δεν αντέχουν να αρθρώσουν), να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα κάθε 29η Μαΐου.

Ο Τάμεσης κι ο Τίμαχος: τα «μαυρονέρια» και ο ΙΕ όρος *temH-os «σκότος»

Στη σημερινή ανάρτηση θα παρουσιάσω την ΙΕ ρίζα *temH- «μαυρίζω, σκοτεινιάζω» και μια σειρά υδρωνυμίων ανά τον ΙΕ κόσμο που ετυμολογούνται ως «μαυρονέρια» και έχουν παραχθεί από αυτή τη ρίζα. Το διασημότερο από αυτά τα υδρωνύμια είναι ο ποταμός του Λονδίνου Τάμεσης (αγγλικό Thames, κλασικό λατινικό Tamesis). Εκτός από τη ρηματική ρίζα *temH- «μαυρίζω» είναι σίγουρο ότι η ΠΙΕ διέθετε και το σιγμόληκτο ουδέτερο ουσιαστικό *temH-es- > *temH-os = «σκότος», με πιο διάσημο απόγονο το σανσκριτικό ουδέτερο tamas = «σκότος» (που μέχρι σήμερα επιβιώνει ως όρος της ινδουιστικής φιλοσοφίας).

Πόσο παλιά είναι η Φωνηεντική Ανύψωση της Ανατολικής Βαλκανικής Ρωμανικής;

Στη σημερινή ανάρτηση θα παρουσιάσω μερικές λατινικές επιγραφές από την ευρύτερη Μυσία/Μοισία που δείχνουν την χαρακτηριστική φωνηεντική ανύψωση της Ανατολικής Βαλκανικής Ρωμανικής (ΑΒΡ). Η ΑΒΡ είναι η δημώδης λατινική ποικιλία από την οποία προέκυψαν η Αρουμανική (Βλαχική, AR), η Ρουμανική (ή Δακορουμανική, DR) και η Ιστρορουμανική (IR). Έχω αναφέρει σε παλαιότερες αναρτήσεις (λ.χ. στην ενότητα ΣΤ΄ εδώ) ότι η ΑΒΡ ανύψωση απαντά ήδη σε λατινικά τοπωνύμια του 6ου μ.Χ. αιώνα από την ευρύτερη Θράκη (λ.χ. τα τοπωνύμια Móntēs Gemellī > Γεμελλομοῦντες και Arēna > Ἀρῖνα του Προκοπίου και το τοπωνύμιο Mōns Calvus > Mónte Calvu > Καλβομοῦντις του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη). Με έκπληξη, όμως, διαπίστωσα ότι το φαινόμενο είναι παλαιότερο και απαντά ήδη σε λατινικές επιγραφές του 2ου μ.Χ. αιώνα από τη Μικρά Σκυθία και την Κάτω και Άνω Μυσία (Scythia Minor, Moesia Inferior, Moesia Superior).