Η περιστασιακή εθνοτικότητα: η καταγωγή των Σκωτσέζων

Στην σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω την περιστασιακή εθνοτικότητα (situational ethnicity), ένα θέμα που εξέτασε ο Patrick Geary στο άρθρο του:

“Ethnic Identity as a Situational Construct in the Early Middle Ages”, Mitteilungen der anthropologischen Gesellschaft in Wien vol. 113 (1983) pp. 15–26

Ο Σαλαβριάς,ο σαλαμπρός και η salebra

Κατά το γνωστό τραγούδι, «στης Λαρίσης το ποτάμι που το λένε Πηνειό, αν τυχόν και δε με θέλεις, ‘κει θα πέσω να πνιγώ». Ο γνωστός ποταμός της Θεσσαλίας κατά την αρχαιότητα και σήμερα είναι γνωστός ως Πηνειός. Ανάμεσα στις δύο αυτές περιόδους, όμως, το μεσαιωνικό του όνομά ήταν Σαλαβριάς. Η ετυμολογία του μεσαιωνικού αυτού υδρωνυμίου παραμένει μέχρι σήμερα ανεξιχνίαστη. Στην παρούσα ανάρτηση θα καταθέσω μερικές εικασίες -δυστυχώς μόνο εικασίες- για την πιθανή σχέση του υδρωνυμίου αυτού με τον λατινικό όρο salebra «προεξοχή σε τραχύ δρόμο που προκαλεί τράνταγμα/τίναγμα σε όχημα (πρβ. speed bump), τραχύτητα εδάφους».

Εθνοτική κατηγοριοποίηση στο σκλαβοπάζαρο της Κρήτης

Στη σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω την εθνοτική κατηγοριοποίηση στα έγγραφα των συμβολαιογραφικών πράξεων του σκλαβοπάζαρου της ενετικής Κρήτης του 14ου αιώνα. Οι ενετοί συμβολαιογράφοι (αγγλ. notary = ιταλ. notaio = γαλλ. notaire = συμβολαιογράφοι) κατέγραψαν πάνω από 500 πράξεις αγοροπωλησίας και απελευθέρωσης (γαλλ. affranchissement) σκλάβων, στις οποίες οι σκλάβοι κατηγοριοποιούνται από τον εκάστοτε Ενετό συμβολαιογράφο (ητική απονομή ταυτότητας) βάσει εθνοτικότητας (ethnicity, με τη φόρμουλα  de genere/natione X = «από το γένος των Χ») και τόπου καταγωγής. Φυσικά μιλάμε για ητικές εθνοτικές κατηγορίες (όπως τις κατανοούσαν οι Ενετοί συμβολαιογράφοι εκείνη την εποχή).

Ο Charles Verlinden έχει γράψει εκτενώς για το δουλεμπόριο της ανατολικής Μεσογείου και τις συμβολαιογραφικές του πράξεις κατά τον όψιμο μεσαίωνα (14ος-15ος αι.):

Οι διπλές βεβαιώσεις προς το «γραικικό» Κολλέγιο της Ρώμης του 17ου αιώνα

Το 1577 επί πάπα Γρηγορίου ΙΓ΄  ιδρύθηκε στην Ρώμη το Ποντιφίκιο «γραικικό» Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου (Pontificio collegio greco di Sant’ Atanasio, στις ελληνόγλωσσες πηγές της εποχής περιγράφεται και ως «ἑλληνομουσεῖον» και «φροντιστήριον τῶν Γραικῶν»), στο οποίο φοίτησε η πλειοψηφία των συγγραφέων των έργων του 17ου αιώνα που καταλόγισε ο Émile Legrand στην πεντάτομη Bibliographie Hellenique. Ουκ ολίγοι από τους φοιτητές του κολλεγίου (λ.χ. ο Κύπριος Νεόφυτος Ροδινός, ο Κρητικός Ιωάννης Ματθαίος Καρυοφύλλης και ο Χιώτης Λέων Αλλάτιος) ασπάσθηκαν τον Καθολικισμό και μερικοί από αυτούς (Ροδινός, Καρυοφύλλης κλπ) αργότερα στάλθηκαν πίσω στην Ανατολή καθολικές προσηλυτιστικές αποστολές, κατά τις οποίες ήρθαν σε δυσάρεστη σύγκρουση με ορθόδοξους ομοεθνείς και συντοπίτες τους. Κάποιοι, όπως ο Χιώτης Παΐσιος Λυγαρίδης, επέστρεψαν από τη Ρώμη στην ανατολή όντας «λατινόφρονες» και σταδιακά επανήλθαν στο ορθόδοξο δόγμα.

Οι υποψήφιοι για εισαγωγή κατέθεταν στην διεύθυνση του Κολλεγίου του Αγίου Αθανασίου μια βεβαίωση από τον ιερέα του γενέθλιου τόπου τους για το θρήσκευμά τους, την οικογενειακή τους κατάσταση και διάφορες άλλες πληροφορίες. Ορισμένοι υποψήφιοι που προέρχονταν από μέρη στα οποία συνυπήρχαν πατριαρχικοί/ορθόδοξοι και καθολικοί ιερείς κατέθεσαν διπλές βεβαιώσεις από αμφότερους τους ιερείς. Θα παραθέσω και θα σχολιάσω τέσσερις τέτοιες ενδιαφέρουσες διπλές βεβαιώσεις από τον τρίτο τόμο της σειράς Bibliographie Hellenique. Όποιος ενδιαφέρεται, υπάρχουν μια-δυο ακόμα περιπτώσεις διπλών βεβαιώσεων στους δύο τελευταίους τόμους και πάμπολλες μονήρεις βεβαιώσεις (μόνο μία στα ελληνικά ή μόνο μία στα ιταλικά/λατινικά) στους τρεις τελευταίους τόμους. Κάποια στιγμή θα κάνω μια ακόμα ανάρτηση με τις «μονήρεις» βεβαίωσεις.

Οι Κρητικοί βάζουν copyright στην Ερωφίλη

Το 1676 εκδόθηκε στην Βενετία μια διορθωμένη έκδοση της Ερωφίλης του Κρητικού Γεωργίου Χορτάτση με την «φυσική κρητική» του γλώσσα αποκατεστημένη και καθαρισμένη από «νοθείες» που προέκυψαν, όταν κάποιοι εξέδωσαν τροποποιημένες εκδοχές του ποιήματος που περιείχαν μη κρητικά διαλεκτικά στοιχεία.

Η «Λαβοῦλα», η “Lissa” και η γένεση του ρωμανικού οριστικού άρθρου

Στη σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω δύο τοπωνύμια του 6ου μ.Χ. αι. που μαρτυρούν την ύπαρξη του ρωμανικού οριστικού άρθρου illa > la = «η» στην δημώδη λατινική της εποχής. Πρόκειται για την ορεινή στενωπό «Λαβοῦλα» (la vula < illa gula) που ο Προκόπιος αναφέρει το 548 στο Βρούττιο (σημερινή Καλαβρία) και τον τύπο Lissa (7ος αι.) του νησωνύμου Ἴσσα/Issa (σημ. κροατ. Vis). Η επόμενη τοπωνυμική απάντηση του ρωμανικού οριστικού άρθρου la είναι στο υδρώνυμο la Cercle που απαντά το 779 σε έγγραφο από την πόλη Λούκκα της Τοσκάνης.

Σε παλαιότερη ανάρτηση έχω περιγράψει την γένεση του ρωμανικού οριστικού άρθρου.

Οι ατζυπάδες κι ο Ατζυποθεόδωρος

Τι ήταν οι ατζυπάδες και τι σημαίνει το πρώτο συνθετικό «ατζυπο-» στο παρατσούκλι Ατζυποθ(ε)όδωρος;