Εθνολογικές παρατηρήσεις στην ιστορία του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη #1

Η σημερινή ανάρτηση θα είναι η πρώτη με θέμα τον εθνολογικό σχολιασμό της «Οικουμενικής Ιστορίας» του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη, η οποία έχει ως θέμα τα γεγονότα της βασιλείας του αυτοκράτορα Μαυρικίου (582-602 μ.Χ.). Θα παραθέσω το κυρίως εθνολογικό μέρος στην δεύτερη ανάρτηση της σειράς.

Μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο του Σιμοκάττη.

Οι Michael Whitby και Mary Whitby έχουν ετοιμάσει μια μετάφραση της ιστορίας στα αγγλικά, η οποία συνοδεύεται από πλούσιες σημειώσεις, στο βιβλίο τους “The History of Theophylact Simocatta“ (OUP, 1986).

Η μετάφραση αυτή προέκυψε κατά την περίοδο που ο Michael Whitby ετοίμαζε την διδακτορική του διατριβή με θέμα την περιγραφή των μαχών που αναφέρονται στην ιστορία του Σιμοκάττη. Αυτή η διατριβή του εκδόθηκε αργότερα ως βιβλίο με τίτλο “The Emperor Maurice and his Historian: Theophylact Simocatta on Persian and Balkan Warfare“ (OUP, 1993) . Έχω περιγράψει σε παλαιότερη ανάρτηση το βαλκανικό θέατρο πολέμου από αυτό το βιβλίο.

Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης έγραψε την ιστορία του γύρω στο 635 μ.Χ. και συχνά περιγράφεται ως ο τελευταίος ιστοριογράφος της αρχαιότητας. Μετά από αυτόν ακολουθεί ένα ιστοριογραφικό κενό 150 περίπου ετών, το οποίο λήγει με το έργο «Ιστορία Σύντομος» του Πατριάρχη Νικηφόρου Α΄ (περιγράφει τα γεγονότα της περιόδου 602-769). Αυτό το ιστοριογραφικό κενό χωρίζει συμβατικά τους συγγραφείς της «Ανατολικής Ρωμαϊκής» ιστορίας της ύστερης αρχαιότητας (Προκόπιος, Αγαθίας, Μένανδρος Προτήκτωρ, Θεοφύλακτος Σιμοκάττης) από αυτούς της μεσαιωνικής «Βυζαντινής» ιστορίας που έπεται.

Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αίγυπτο, όπου έλαβε μια στιβαρή κλασική μόρφωση. Στην ιστορία του γράφει πως ήταν συγγενής του Επάρχου Αιγύπτου Πέτρου. Κάποια στιγμή μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για νομικές σπουδές. Εκεί το 610 τον βρήκε το επιτυχημένο πραξικόπημα του Ηράκλειου κατά του σφετεριστή αυτοκράτορα Φωκά (ο οποίος, εκμεταλλευόμενος την ανταρσία του στρατού στον Δούναβη, το 602 σφετερίστηκε τον θρόνο σκοτώνοντας τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο και τους γιους του). Το νέο καθεστώς που προέκυψε από τη συνεργασία του Ηρακλείου με τον Πατριάρχη Σέργιο αποφάσισε να ξαναγράψει την ιστορία αμαυρώνοντας τον σφετεριστή Φωκά ως ταραχοποιό στοιχείο και προβάλλοντας τον Ηράκλειο ως αποκαταστάτη της τάξης και επιτιμήτορα (εκδικητή) του αοιδίμου Μαυρικίου.

Το νέο καθεστώς Ηρακλείου-Σεργίου, λοιπόν, αποφάσισε να τιμήσει τη μνήμη του Μαυρίκιου οργανώνοντας μια δημόσια κηδεία (περίπου μια δεκαετία μετά τον θάνατό του). Σε αυτήν την κηδεία ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης επιλέχθηκε λόγω της κλασσικής του παιδείας, για να παραδόσει έναν επιτάφειο λόγο για τον Μαυρίκιο. Ο Σιμοκάττης στην αρχή της ιστορίας του γράφει ότι ήταν ο Πατριάρχης Σέργιος αυτός που τον παρότρυνε να γράψει την ιστορία του, που διαιρείται σε οκτώ βιβλία.

Ο Σιμοκάττης ανήκε στα άτομα που ευνοήθηκαν από το νέο καθεστώς Ηρακλείου-Σεργίου, γιατί γράφει την ιστορία του ως «Αντιγραφεύς» (Magister Scriniorum) και «Από Επάρχων» (ex Praefectus, πρώην Έπαρχος).

Η συγγένειά του με τον Έπαρχο Αιγύπτου Πέτρο:

[8.13.12] τὸν τῆς Αἰγύπτου ἔπαρχον […] Πέτρος […] ὃς καὶ συνήπτετο πρὸς γένος ἡμῖν

Ο Πατριάρχης Σέργιος μνημονεύεται στο προοίμιο (ένας διάλογος Φιλοσοφίας και Ιστορίας) ως το άτομο που παρότρυνε τον Σιμοκάττη να συγγράψει την ιστορία του, διακόπτοντας την «παρακμή των γραμμάτων» που είχε προκαλέσει ο Φωκάς:

[Προοίμιον, Φ = Φιλοσοφία, Ι = Ιστορία]

Φ: Σοι δ΄, ὦ θύγατερ, τὶς καὶ ὅπως σωτήριος γέγονεν;

Ι: Μῶν οὐκ οἶσθα, βασίλεια, τον μέγαν τῆς ἀπανταχόθεν οἰκουμένης ἀρχιερέαν καὶ πρόεδρον

Προσέξτε ότι ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως αναγνωρίζεται ως «Οικουμενικός» (ἀρχιερεὺς τῆς ἁπανταχόθεν οἰκουμένης), ένα θέμα το οποίο θα σχολιάσω περαιτέρω παρακάτω.

Τα αξιώματα του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη στον τίτλο της ιστορίας του:

Θεοφυλάκτου Ἀπὸ Ἐπάρχων καὶ Ἀντιγραφέως, Οἰκουμενικῆς Ἱστορίας Βιβλίον Α΄

Πότε ακριβώς έγραψε την ιστορία του ο Σιμοκάττης;

Μέσα στην ιστορία του ο Σιμοκάττης παραθέτει ορισμένα στοιχεία που μας επιτρέπουν να χρονολογήσουμε την έναρξη της συγγραφής της ιστορίας σίγουρα μετά το 628 και να θεωρήσουμε ως πολύ πιθανή την ξαφνική διακοπή της το 634, όταν αρχίζουν οι Αραβικές κατακτήσεις.

Το terminus post quem 628 προκύπτει από την αναφορά στην ιστορία της νίκης του Ηρακλείου στην μάχη της Νινευί το 627 και του θανάτου του Χοσρόη Β΄ το 628.

Η νίκη του Ηρακλείου εναντίον του Ραζάτη στη μάχη της Νινευί το 627:

[8.12.12] πρὸς τὸν Ῥαζάτην τὸν πόλεμον ἒποιήσατο ὁ αὐτοκράτωρ Ἡράκλειος

[5.15.6] μετὰ δὲ τοῦτο πεμπταίαν ἑβδομάδα ἐνιαυτῶν ῾Ρωμαῖοι Πέρσας δουλαγωγήσητε.

Ο θάνατος του Χοσρόη Β΄ το 628:

[8.12.13] καὶ ἀναιρεῖται ὁ Βαβυλώνιος δράκων, ὁ τοῦ Ὁρμίσδου Χοσρόης

Το terminous ante quem της ξαφνικής διακοπής της συγγραφής το 634/5 προκύπτει από τους παρακάτω συλλογισμούς.

Ο Σιμοκάττης διέκοψε ξαφνικά την συγγραφή επειδή, ενώ γράφει σε δύο χωρία πως θα ακολουθήσει διεξοδική περιγραφή της τυραννίας του Φωκά, αυτή δεν παρατίθεται ποτέ.

[8.12.14] Ἀλλ΄ ἐπὶ τὰς τῆς τυραννίδος πράξεις τακτικῶς ἀναδράμωμεν

[8.14.10] Καὶ τὰ περὶ τὴν τυραννίδα γεγενημένα διεξοδικότερον ἀναγρἀψεσθαι

Η έναρξη των Αραβικών κατακτήσεων το 634 (πρώτη σημαντική αραβική νίκη στη μάχη του Ajnadayn το 634, πρώτη αραβική κατάκτηση της Δαμασκού το 634 και σημαντικότατη αραβική νίκη στη μάχη του Γιαρμούκ το 636 που οδήγησε στην οριστική κατάκτηση της Δαμασκού και των άλλων σημαντικών πόλεων της ευρύτερης Συρίας) είναι ο καλύτερος υποψήφιος ως αιτία διακοπής της ιστορίας, γιατί ο Σιμοκάττης με ένα vaticinium ex eventu βάζει τον Χοσρόη Β΄ να προφητεύει το 591 πως μετά τη μάχη της Νινευί (627) θα ακολουθήσει μια μεσσιανική χρυσή εποχή για τους Ρωμαίους. Είναι προφανές πως ένα τέτοιο vaticinium ex eventu παράχθηκε κατά την περίοδο αισιοδοξίας 628-634, όταν οι Ρωμαίοι πίστευαν πως με την οριστική εξουδετέρωση των Περσών είχαν τελειώσει οριστικά τα βάσανά τους στο ανατολικό μέτωπο.

Όταν, λοιπόν, ο Σιμοκάττης ήταν έτοιμος να ξεκινήσει τη συγγραφή των γεγονότων της τυραννίας του Φωκά (με σκοπό να φτάσει την εξιστόρηση μέχρι και τα κατορθώματα του Ηρακλείου που οδήγησαν στην «ἀνέσπερο ἡμέρα»), τότε πρέπει να ξεκίνησαν οι Αραβικές κατακτήσεις, οι οποίες του χάλασαν τα σχέδια.

Το vaticinium ex eventu των σασσανιδικών κατακτήσεων της περιόδου 602-627 (θα φτάσουν μέχρι την Κωνσταντινούπολη, την οποία πολιόρκησαν το 626 μαζί με τους Αβαρο-Σλάβους), της αντεπίθεσης του Ηρακλείου και της «ἀνέσπερης ἡμέρας» (μεσσιανική χρυσή εποχή) που θα έρθει μετά τη μάχη της Νινευί εν είδει «προφητείας» που έδωσε ο Χοσρόης Β΄ ως «Χαλδαίος αστρολόγος» το 591:

[5.15.3-7] Οὐκ ἄν δὲ περιόψομαι καὶ ὅσα λέγεται Χοσρόην <τὴν> περὶ τοὺς ἀστέρας τῶν Χαλδαίων ἐξησκημένον πολυάσχολολον ματαιότητα προαναγορεῦσαι […] φασὶ πρὸς τὸν στρατηγὸν τὸν βάρβαρον «[…] ἔξεται δὲ τὸ Βαβυλώνιον φῦλον τῆς Ῥωμαϊκῆς πολιτείας κρατοῦν τρίτην κυκλοφορικὴν ἑβδομάδα. Μετὰ δὲ τοῦτο πεμπταῖαν ἑβδομάδα ἐνιαυτῶν Ῥωμαῖοι Πέρσας δουλαγωγήσετε. Τούτων δὴ διηνυσμένων, τὴν ἀνέσπερον ἡμέραν ἐνδημεῖν τοῖς ἀνθρώποις καὶ τὴν προσδοκομένην λήξιν ἐπιβαίνειν τοῦ κράτους, ὅτε τὰ τῆς φθορὰς παραδίδοται λύσει καὶ τὰ τῆς κρείττονος διαγωγῆς πολιτεύεται.»

Από τα παραπάνω, λοιπόν, μπορούμε να χρονολογήσουμε την έναρξη της συγγραφής της ιστορίας του Σιμοκάττη κάποια στιγμή μετά το 628 και την ξαφνική διακοπή της συγγραφής λίγο μετά το 634, όταν η αραβική ταραχή αποδείχτηκε μόνιμη.

Σύνοψη των γεγονότων της ιστορίας του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη

Ο Σιμοκάττης, όπως ήδη ανέφερα, είναι ο ιστορικός της βασιλείας του Μαυρικίου (582-602). Ο αυτοκράτορας Τιβέριος Β΄ λίγο πριν πεθάνει επέλεξε ως γαμπρό και διάδοχό του τον καίσαρα Μαυρίκιο που τότε ήταν Κόμης Εξκουβιτώρων, όπως ήταν και ο Τιβέριος Β΄ πριν γίνει αυτοκράτορας. Ο Μαυρίκιος είχε γεννηθεί στην Αραβισσό της Καππαδοκίας (κοντά στην Μελιτηνή) και παντρεύτηκε την κόρη του Τιβερίου Κωνσταντίνα. Είχε τουλάχιστον έναν αδελφό (Πέτρος, έγινε στρατηγός επί βασιλείας του) και τουλάχιστον δύο αδελφές (η Θεοκτίστη που ανέλαβε την ανατροφή των παιδιών του και η Γορδία που παντρεύτηκε τον Κόμητα Εξκουβιτώρων του Μαυρικίου Φιλιππικό). Ο ανιψιός του Μαυρίκιου Δομετιανός ήταν επίσκοπος Μελιτηνής.

Ο Λομβαρδός ιστορικός Παύλος ο Διάκονος, γράφοντας στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα την Historia Langobardorum, θεωρεί τον Μαυρίκιο ως τον πρώτο αυτοκράτορα «από το γένος των Γραικών».

[HL, 4.15.123] Primus ex Graecorum genere in imperio confirmatus est.

Μην βιαστείτε όμως να χρησιμοποιήσετε την παραπάνω μαρτυρία ως «απόδειξη» της «γραικικότητας» του Μαυρικίου, γιατί ο Παύλος ο Διάκονος γράφει μετά το 750, όταν το Βατικανό αποφάσισε πως οι Ανατολικοί Ρωμαίοι αυτοκράτορες δεν ήταν «γνήσιοι Ρωμαίοι», αλλά «Γραικοί» και πως ο Πάπας ήταν ο μόνος επίτροπος της [υποτίθεται πια πεθαμένης] Ρωμαϊκής κληρονομιάς. Ο Παύλος ο Διάκονος προσβάλλει εσκεμμένα τον Μαυρίκιο ως «Γραικό», για να αποφύγει να παραδεχτεί πως ένας γνήσιος Ρωμαίος αυτοκράτορας αναγνώρισε τον τίτλο «Οικουμενικός» του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννη Δ΄ Νηστευτή. Ο Γρηγόριος Α΄ πριν γίνει Πάπας ήταν αποκρισιάριος του Πάπα Πελαγίου Β΄ στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνδέθηκε φιλικά τόσο με τον Μαυρίκιο (έγινε νονός του γιου του Θεοδόσιου) όσο και με τους μελλοντικούς πατριάρχες Ιωάννη Νηστευτή και Κυριακό. Αν και θα διαφωνήσει εντόνως με τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο και τον πατριάρχη Ιωάννη Νηστευτή για την προσθήκη του τίτλου «Οικουμενικός», όλες του οι επιστολές στον Μαυρίκιο είναι στα Λατινικά και αναγνωρίζουν τον αυτοκράτορα σαν τον “piissimus dominus” και “serenissimus rerum dominus” της [μίας και ρωμαϊκής] “Sancta Respublica.”

Έβαλα κόκκινο ερωτηματικό στην τελευταία εικόνα, εκεί που γίνεται αναφορά στην διαίρεση της αυτοκρατορίας που αναφέρει η -υποτιθέμενη- «Διαθήκη του Μαυρίκιου», την οποία αναφέρει ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης γιατί, όπως θα εξηγήσω παρακάτω, κατά τη γνώμη μου πρόκειται για πλαστογράφηση του Χοσρόη Β΄.

Αντίθετα με τον Λομβαρδό και μεταγενέστερο Παύλο τον Διάκονο, ο σύγχρονος και ομοεθνής του Μαυρικίου Ευάγριος ο Σχολαστικός, παραθέτει στην Εκκλησιαστική Ιστορία του (όποιος ενδιαφέρεται ο Michael Whitby μετέφρασε και την Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευάγριου στα Αγγλικά) την [προφανώς επινοημένη] ευγενή απώτερη καταγωγή του Μαυρικίου από την Πρεσβυτέρα Ρώμη και την πιο πρόσφατη καταγωγή του από την Αραβισσό, την πρωτεύουσα του Καππαδοκικού έθνους.

[Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία, 5.19] Ὁ δὲ γε Τιβέριος […] Χειροτονεὶ δὲ τῆς ἑῴας στρατηγὸν Μαυρίκιον, ἕλκοντα μὲν γένος καὶ τοὔνομα ἐκ τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης. Ἐκ δὲ τῶν προσεχῶν πατέρων, Ἀραβισσὸν πατρίδα ἐπιγραφόμενον τοῦ Καππαδοκῶν ἔθνους.

Μετά από αυτές τις διευκρινίσεις επιστρέφω στην συνοπτική περιγραφή της περιόδου 582-602. Μόλις στέφθηκε αυτοκράτορας ο Μαυρίκιος κληρονόμησε ένα χρεοκοπημένο ταμείο και πολέμους σε όλα τα μέτωπα. Στα Βαλκάνια οι Αβαρο-Σλάβοι λεηλατούσαν ατιμώρητοι, επειδή τα στρατεύματα ήταν απασχολημένα στο ανατολικό μέτωπο στον εικοσαετή πόλεμο (572-591) με τους Σασσανίδες Πέρσες. Στην Ιταλία τα όποια διαθέσιμα ρωμαϊκά στρατεύματα πολεμούσαν τους Λομβαρδούς που προσπαθούσαν να κατακτήσουν όλη την χερσόνησο. Τέλος, στην Καρχηδόνα τα όποια διαθέσιμα ρωμαϊκά στρατεύματα έπρεπε να αντιμετωπίσουν τις επιδρομές των «Μαυρουσίων/Μαυριτανών». Ο Σιμοκάττης δίνει μια πολύ ωραία περιγραφή της κατάστασης το 589 μ.Χ.:

[3.4.6-9] ὁ δὲ Ῥωμαίων τε καὶ Περσῶν πόλεμος ἐσφρίγα τε καὶ ἐσφάδαζεν. Τὸ δὲ Γετικόν, ταὐτὸν δ‘ εἰπεῖν αἱ τῶν Σκλαυηνῶν ἀγέλαι, τὰ περὶ τὴν Θρᾴκην ἐς τὸ καρτερὸν ἐλυμαίνοντο, οἱ δὲ Μῆδοι τοῖς ῾Ρωμαίων στρατηγοῖς συγκυρήσαντες παρανάλωμα φόνου ἐγίνοντο, ῾Ρώμη δ‘ ἡ πρεσβῦτις ταῖς τῶν Λογοβάρδων ἀντεῖχεν ἐφόδοις, τῇ δὲ Λιβύῃ αἱ τῶν Μαυρουσίων δυνάμεις διετέλουν ἐξίτηλοι καὶ τῷ πλήθει τῶν Ῥωμαϊκῶν ἀνδραγαθημάτων πρὸς τὸ ταπεινὸν καὶ κατητονημένον ἀπέκλινον.

Ο Μαυρίκιος αναγκάστηκε να λάβει μέτρα λιτότητας για να βάλει κάνα φράγκο στο ταμείο, και αυτά τα μέτρα θα βλάψουν την δημοτικότητα του τόσο στους πολίτες όσο και στους στρατιώτες. Και τις δύο φορές που επιχείρησε να ελαττώσει τους στρατιωτικούς μισθούς (την πρώτη κατά 25% και την δεύτερη κατά 33%), ο στρατός εξεγέρθηκε. Την δεύτερη φορά, εκτός από τη μείωση του μισθού ζήτησε από τα στρατεύματα να διαχειμάσουν βορείως του Δούναβη και να περάσουν τον χειμώνα χωρίς κρατικά χορηγούμενο ανεφοδιασμό, αλλά αυτοσυντηρούμενα από την λεηλασία των εγχωρίων «Σκλαυηνών» (ο τύπος που χρησιμοποιεί ο Σιμοκάττης για τους Σκλαβηνούς/Σλάβους). Το αποτέλεσμα ήταν η περίφημη ανταρσία του στρατού του 602 που έφερε στον θρόνο τον Φωκά και στοίχισε στον Μαυρίκιο την ζωή του και των αρσενικών συγγενών του.

Ωστόσο, μέχρι το τέλος του πολέμου με τους Πέρσες το 591, όπως ήδη ανέφερα, τα ρωμαϊκά στρατεύματα ήταν απασχολημένα στο ανατολικό μέτωπο. Οι μόνες απόπειρες αναχαίτισης των Αβαρο-Σλάβων στα Βαλκάνια πριν από το 591 έγιναν όταν οι επιδρομές των τελευταίων έφτασαν μέχρι τα Μακρά Τείχη του Αναστασίου. Στην Περσία ο στρατηγός Βαχράμ (στον Σιμοκάττη «Βαράμ/Βαράμης») το 590 κατάφερε με πραξικόπημα να σφετεριστεί τον θρόνο του νεοστεφούς Χοσρόη Β΄. Ο Χοσρόης κατέφυγε στα ρωμαϊκά εδάφη και ζήτησε από τον Μαυρίκιο να τον βοηθήσει στρατιωτικά και οικονομικά να ξαναπάρει τον θρόνο του. Το δόλωμα που πρόσφερε ο Χοσρόης στον Μαυρίκιο ήταν πως θα παντρευόταν χριστιανή γυναίκα (όντως πήρε την Ρωμαία το γένος και Χριστιανή Σειρέμ) και θα ανέτρεφε τον γιο του ως Χριστιανό. Επομένως, ο Μαυρίκιος με αυτήν του την επέμβαση θα έθετε τις βάσεις του εκχριστιανισμού των Ζοροαστρών Περσών.

Ο Μαυρίκιος δέχτηκε το κάλεσμα βοήθειας του Χοσρόη και διοργάνωσε μια εισβολή της Περσίας όπου οι Ρωμαϊκές δυνάμεις είχαν ως συμμάχους τα πιστά στον Χοσρόη περσικά στρατεύματα και ως αντιπάλους τα περσικά στρατεύματα που ήταν πιστά στον Βαχράμ. Το αποτέλεσμα ήταν η νίκη του περσορωμαϊκού συνασπισμού και η παλινόρθωση του Χοσρόη το 591. Τότε έληξε ο εικοσαετής περσορωμαϊκός πόλεμος και, επιτέλους, τα εμπειρόπολεμα ρωμαϊκά στρατεύματα μεταφέρθηκαν στα Βαλκάνια για να αντιμετωπίσουν τους Αβαρο-Σλάβους.

[5.15.12] Ἀλλ΄ ἐπεὶ τοῦ Περσικοῦ πολέμου τῇ συνθήκῃ τῆς ἀφηγήσεως ὡς οἷον τε ἦν ἀποτερματίσαμεν τὴν ὑπόθεσιν, πρὸς τὰ τῇ Εὐρώπῃ πραχθέντα χωρείτω αὖθις ὁ κάλαμος τὰς βίβλους ναυτιλλόμενος μέλανι,

[5.16.1] τὰς δυνάμεις ὁ αὐτοκράτωρ ἐς τὴν Εὐρώπην ὡς τάχιστα μετεβίβαζεν ἐπὶ τε τὴν Ἀγχίαλον τὴν ἐκδημίαν παρασκευάζεται.

Η μεταφορά των στρατευμάτων στα Βαλκάνια άλλαξε την τοπική ισορροπία δυνάμεων. Σταδιακά περιορίστηκαν οι επιδρομές των Αβαρο-Σλάβων και, κάποια στιγμή προς το τέλος του αιώνα, ήταν οι Ρωμαίοι που άρχισαν ν΄αντεπιτίθενται βορείως του Δούναβη στα εδάφη των Aβάρων και των Σκλαυηνών. Η ανταρσία των ρωμαϊκών στρατευμάτων το 602 έσωσε στην κυριολεξία τον Αβαρικό συνασπισμό που είχε καταντήσει ιδιαίτερα εύθραυστος (μετά τις πρώτες ρωμαϊκές νικηφόρες αντεπιθέσεις στην Αβαρική Παννονία, τα υπήκοα των Αβάρων έθνη άρχισαν ν΄αυτομολούν στους Ρωμαίους).

[8.6.1] Τούτον δὴ γιγνομένων, ἀποστατοῦσι τῶν Ἀβάρων πλήθη τινα αὐτομολεῖν τε τῷ αὐτοκράτορι κατηπείγοντο.

Οι Ρωμαίοι διοικητές που αναφέρονται συχνά από το Σιμοκάττη είναι ο Φιλιππικός, ο Πρίσκος, ο Κομεντίολος και ο Ιωάννης Μυστάκων (=«Μουστάκιας»).

Ο Μαυρίκιος είναι επιπλέον ο δημιουργός των Εχαρχιών Ραβέννας και Αφρικής. Στις δύο αυτές Εξαρχίες, ο Έξαρχος ήταν ένας στρατιωτικός διοικητής (magister militum) που είχε απορροφήσει τις πολιτικές αρμοδιότητες του Επάρχου (praefectus praetorio) και, κατά συνέπεια, οι Έξαρχοι ήταν οι πρόδρομοι των μελλοντικών Θεματικών Στρατηγών.

Τα μέτρα λιτότητας του Μαυρίκιου, η αντιδημοτικότητά του και η ανταρσία του στρατού

Την πρώτη φορά που ο Μαυρίκιος προσπάθησε να μειώσει τους στρατιωτικούς μισθούς κατά 25% τα στρατεύματα βρίσκονταν ακόμα στο ανατολικό μέτωπο και αντέδρασαν με ανταρσία που σταδιακά κατέληξε σε λεηλασία της ρωμαϊκής παραμεθορίου. Κάποιοι στρατιώτες γκρέμισαν τους ανδριάντες του Μαυρίκιου και άλλοι δήλωσαν πως δεν ανέχονταν να εξουσιάζονται από έναν αυτοκράτορα που ήταν «παλιγκάπηλος» (= μεταπράτης, αυτός που αγοράζει σε χονδρική τιμή και πουλάει σε λιανική, δηλαδή έμπορος που παζαρεύει τις τιμές). Οι Πέρσες εκμεταλλεύτηκαν την ανταρσία και επέδραμαν και αυτοί στην περιοχή της Κωνσταντίνης, με αποτέλεσμα ο Σιμοκάττης να γράψει πως προέκυψε ένας «διπλοῦς πόλεμος» εκτρεφόμενος και από «οἰκειοτάτους» (εξεγερθέντες Ρωμαίοι στρατιώτες) και από «πολεμίους» (Πέρσες). Τελικά με τα χίλια ζόρια οι διοικητές κατάφεραν να πείσουν τους Ρωμαίους στρατιώτες να εισβάλουν στην Περσική Χώρα για να αναγκάσουν τους Πέρσες να επιστρέψουν (θα περιγράψω παρακάτω αυτήν τη Σκιπιώνειο στρατηγική της εποχής). Οι Ρωμαίοι νίκησαν στη μάχη τους Πέρσες και ευχαριστημένοι από τα πολλά λάφυρα που συνέλεξαν, ξέχασαν την έχθρα τους προς τον Μαυρίκιο, ο οποίος όμως αναγκάστηκε να ακυρώσει την μείωση των στρατιωτικών μισθών και να πληρώσει τους στρατιώτες με την «κατὰ τὸ εἰωθὸς χρυσοῦ διανομή».

[3.1.2] ἦν δ‘ ἄρα ὁ νόμος στρατιωτικῶν σιτήσεων ὕφεσις, ἡ δ‘ ἀπομείωσις τετάρτη ἐτύγχανεν οὖσα ἀπόμοιρα

[3.1.9-10] τρίτης δ‘ ἡμέρας παρῳχηκυίας, καὶ τῆς τῶν στρατιωτικῶν σιτήσεων ἀπομειώσεως οὐκέτι ἐν παραβύστοις ἀλλ‘ ἐς τὸ φανερὸν γενομένης τῷ πλήθει παντί, ἀναρχίας ἀκμὴ λαμβάνει τὴν πρόοδον, καὶ πρὸς τῇ σκηνῇ τοῦ στρατηγοῦ τὰ πλήθη συρρέουσιν, ἃ μὲν λίθους ἐπιφερόμενα, ἃ δὲ καὶ ξίφη, ὡς ἑκάστῳ καθυπούργησεν ὁ καιρός. Τοῦ δὲ ταράχου ὁ στρατηγὸς αὐτήκοος γέγονε καὶ τὴν αἰτίαν διεπυνθάνετο. Τῶν δὲ πρὸς τὴν πεῦσιν μηδὲν ἀποκρινομένων αὐτῷ πλὴν ἢ “ἀνατέτραπται πάσης τάξεως ἁρμονία, τοῦ στρατοπέδου ἀνηγεμονεύτου τυγχάνοντος,” ἱδρῶτι περιερρεῖτο ὁ πολέμαρχος Πρίσκος καὶ φόβῳ πολλῷ συνεστέλλετο,

[3.2.8-9] οἱ μὲν οὖν τοὺς βασιλικοὺς ἀνδριάντας καταρριπτεῖν ἐνεχείρησαν, (ὃ δὴ καὶ γέγονεν), ἀφανίζουσι δὲ καὶ τὰ διὰ τῆς γραφῆς ἀναθήματα, ἅπερ σανίσι καὶ πίναξιν εἰς βασιλέως τιμὴν χρωματουργίᾳ συνετάττοντο τεχνικῇ· μηδὲ γὰρ ἀνέχεσθαι ἔφασκον ὑπὸ βασιλέα παλιγκάπηλον εἶναι.

[3.2.10] τὰ δ‘ ἐκ τῆς ἀταξίας δεινὰ τῇ ἀνατολῇ ἐπεκύμαινεν, καὶ πάντῃ κακὸν κακῷ ἐπεστήρικτο, ἵνα καὶ ποιητικῆς συμφορᾶς μνήμην ποιήσωμαι, τῶν μὲν τὰς περιουσίας ἀποβαλλομένων, ἄλλων περὶ τὰς ὁδοὺς λῃστρικώτερον βιαζομένων, ἑτέρων ἐν τοῖς ἀγροῖς ληϊζομένων, τῆς τυραννίδος κομώσης καὶ παρεχομένης τοῖς ἀδικήμασι τὸ ἀνέγκλητον.

[3.3.8] τὸ δὲ Περσικὸν ταῖς ῾Ρωμαϊκαῖς συμφοραῖς ἐντρυφῶν τῇ ῾Ρωμαίων πολιτείᾳ περιεκέχυτο καὶ τῇ Κωνσταντίνῃ προσέβαλλεν, καὶ διπλοῦς ταῖς πόλεσιν ὑπῆρχεν ὁ πόλεμος, ἔκ τε τῶν οἰκειοτάτων καὶ τῶν πολεμίων ἐκτρεφόμενός τε καὶ λιπαινόμενος.

[3.4.1-2] στρατοπεδεύεται γοῦν τὸ ῾Ρωμαϊκὸν ἐπὶ τὴν Μαρτυρόπολιν πρὸς τὸ εἰρηναῖον μεταβαλόμενον, ἀπόμοιρα δέ τις τῶν στρατοπέδων τῇ Περσίδι πάλιν εἰσβάλλει. ὁ μὲν οὖν Μαρουζᾶς, ὁ τοῦ Περσικοῦ στρατηγός, ἐπιφανεὶς κωλύμην τῆς ἐπιστασίας ῾Ρωμαίοις παρείχετο. ἐπανέζευξαν τοιγαροῦν οἱ ῾Ρωμαῖοι διὰ τῆς ᾿Αρζανηνῆς καὶ τοῦ Νυμφίου ποταμοῦ πρὸς τὰ οἴκοι· συνείπετο δὲ καὶ ὁ Μαρουζᾶς τοῖς ῾Ρωμαίοις κατόπιν. συνέρρευσε τοιγαροῦν τὸ ῾Ρωμαϊκὸν ὁμοῦ καὶ τὸ ἀντίθετον βάρβαρον περὶ τὴν Μαρτύρων πόλιν, καὶ γίνεται ῾Ρωμαίοις καὶ Πέρσαις ἐπιφανέστατος πόλεμος· κληροδοτεῖται δὲ τῷ Ῥωμαϊκῷ νίκη μεγαλοπρεπὴς καὶ περίδοξος.

[3.4.4] τοῦ τοίνυν φόνου γενομένου μεγάλου τε καὶ ἀξιαγάστου Ῥωμαίοις καὶ τῆς λαφυραγωγίας λαμπρᾶς, συναθροισθὲν τὸ στρατόπεδον διαλύονται τὴν ἔχθραν πρὸς τὸν Μαυρίκιον

[3.4.6] Χειμῶνος τοιγαροῦν ὥρας διαδεξαμένης τὸν πόλεμον τῇ ἀεικινήτῳ καὶ ἀμοιβαίᾳ τῶν τροπῶν μεταβάσει, ὁ χάραξ τοῦ ῾Ρωμαϊκοῦ διαλύεται. Ἐπιγινομένου δ‘ ἦρος καὶ προσηνῆ καὶ ἐπίχαριν ὄψιν παρεχομένου τῇ γῇ, ἡ κατὰ τὸ εἰωθὸς τοῦ χρυσοῦ διανομὴ τῷ μαχίμῳ ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος ἐξεπέμπετο.

Αυτή ήταν η πρώτη αποτυχημένη απόπειρα του Μαυρίκιου να μειώσει τους στρατιωτικούς μισθούς.

Πριν από αυτήν την πρώτη ανταρσία του στρατού, ο Μαυρίκιος είχε λοιδορηθεί φανερά στην Κωνσταντινούπολη από ορισμένους ασύνετους στωμύλους άνδρες του πλήθους, οι οποίοι τραγούδησαν «βλάσφημες ωδές» κατά του αυτοκράτορα. Όταν στην επόμενη ανάρτηση θα σχολιάσω μια αναφορά του Σιμοκάττη στην «ἱδιώτιδα» γλώσσα (δημώδης Ελληνική της εποχής), θα παραθέσω μία απο αυτές τις «βλάσφημες ωδές» που διέσωσε ο Θεοφάνης ο Ομολογητής.

[2.17.5-6] ἐλοιδορεῖτο δ‘ ὁ αὐτοκράτωρ ἐς τὸ φανερώτατον ἀπό τινων τῶν τοῦ πλήθους ἀσυνέτων καὶ στωμύλων ἀνδρῶν, ὧν καὶ τὰ τῆς τύχης ἦν ἀνεπίφθονα καὶ τὰ τῆς γνώμης ἀζήλωτα, καὶ βλασφήμους ᾠδὰς κατ‘ αὐτοῦ συντιθέντες διέσυρον κωμῳδοῦντες ἐμμελῶς τὸ ἀπαίσιον, οὐ τύχῃ ἀλλ‘ ἀνοίᾳ τὸ δυσπραγὲς περιάπτοντες. ἀλλ‘ οὐκ ἀπέτεκεν ἡ λοιδορία θυμὸν τῷ αὐτοκράτορι·

Την δεύτερη φορά που ο Μαυρίκιος διέταξε τον αδελφό του Πέτρο να αναγγείλει αμετάκλητη μείωση των στρατιωτικών  μισθών κατά 33%, τα στρατεύματα πάλι στασίασαν βλασφημώντας τον Μαυρίκιο, αλλά πάλι οι διοικητές τους κατάφεραν να τα επαναφέρουν στην τάξη και να εκστρατεύσουν κατά των Σκλαυηνών. Όταν μετά από αυτή την εκστρατεία ήρθε η εντολή του Μαυρίκιου τα στρατεύματα να διαχειμάσουν βορείως του Δούναβη αυτοσυντηρούμενα χωρίς κρατικά χορηγούμενο ανεφοδιασμό τότε το ποτήρι ξεχείλισε για τα στρατεύματα, τα οποία οδηγήθηκαν στην τελική ανεξέλεγκτη ανταρσία που οδήγησε στην αναγόρευση του εκατόνταρχου Φωκά πρώτα σε έξαρχο και αργότερα σε αυτοκράτορα και στην καθαίρεση και θανάτωση του Μαυρικίου.

[7.1.2] ἡ μία τοιγαροῦν τῶν βασιλικῶν ἐπιστολῶν στρατιωτικῆς ἐπιδόσεως τύπος ἐτύγχανεν· ὁ δὲ τύπος ἠβούλετο τριτταῖς μοίραις συντάττεσθαι τὴν ἐπίδοσιν

[7.1.5-6] Ὁ δὲ Πέτρος καταστασιαζόμενος ἀποκρύπτει τῶν βασιλικῶν προσταγμάτων τὰ λυπηρότερα […] Οἱ μὲν Ῥωμαῖοι ἐκκλησίαν ποιήσαντες ἐς Μαυρίκιον ἐβλασφήμουν

Η ανταρσία του στρατού συνοδεύτηκε από αντίστοιχο καταστασιασμό των πληθών της Κων/πολέως τα οποία, με τη σειρά τους, στην πομπή της Τεσσαρακοστής λοιδόρησαν και λιθοβόλησαν τον Μαυρίκιο. Ο τελευταίος ζήτησε από τους σωματοφύλακές του να προβάλουν απειλητικά προς το πλήθος τις σιδηρές τους κορύνες.

[8.4.11-13] καὶ τῆς τεσσαρακοστῆς ἡμέρας προελθούσης τῆς γενεθλιακῆς πανηγύρεως τοῦ μεγάλου θεοῦ ᾿Ιησοῦ, ὃν Χριστὸν τὰ κατὰ τὴν οἰκουμένην ἔθνη γεραίρουσιν, καταστασιάζει τὰ πλήθη τοῦ αὐτοκράτορος. εἰώθει δὲ ὁ βασιλεὺς συνεορτάζειν τοῖς δήμοις. τοῦ τοίνυν βασιλέως ἅμα τοῖς ὄχλοις τὰς λιτὰς ποιουμένου, νεωτερίσαντες ἀπὸ τοῦ πλήθους τινὲς ἐς Μαυρίκιον ἐβλασφήμουν καὶ λίθους ἐξέπεμπον κατὰ τοῦ αὐτοκράτορος. ὁ μὲν οὖν Μαυρίκιος κελεύει τοῖς σωματοφύλαξιν ἀπειλεῖν ταῖς σιδηραῖς κατὰ τῶν ἐπιόντων κορύναις

Η μοιραία εντολή για διαχείμαση βορείως του Ίστρου:

[8.6.2] ῞Ωρας τοίνυν μετοπωρινῆς ἐνδημούσης, καὶ Μαυρικίου τοῦ αὐτοκράτορος ἐνοχλοῦντος τὸν Πέτρον ἐν ταῖς τῶν Σκλαυηνῶν χώραις τὰς ῾Ρωμαϊκὰς δυνάμεις τὸν τοῦ χειμῶνος ἐνδιατρῖψαι καιρόν, τῶν τε ῾Ρωμαίων βαρυνομένων ἐπὶ τῇ τοῦ βασιλέως βουλῇ διά τε τὴν λείαν αὐτὴν διά τε τὴν τῆς ἵππου ταπείνωσιν, ἔτι γε μὴν καὶ διὰ τὸ πλήθη βαρβάρων περικυμαίνειν τὴν χώραν τὴν ἀντιπέρας τοῦ ῎Ιστρου, καὶ τοῦ στρατηγοῦ τὸ βασιλικὸν κρατύνοντος πρόσταγμα, στάσις μεγίστη τοῖς στρατεύμασι γίγνεται.

Τα εξαγριωμένα στρατεύματα αναγορεύουν «έξαρχο» τον εκατόνταρχο Φωκά και τον σηκώνουν πάνω σε ασπίδα:

[8.7.6-7] ἐπεὶ δὲ ὁ Πέτρος ἀντιπρώρους τοῖς ὄχλοις ἐποιεῖτο τοὺς λόγους, λαῖλαψ μεγίστη θυμοῦ τοῖς στρατοπέδοις ἐνέσκηψεν. διὰ τοῦτο αἱ δυνάμεις τοῦ χάρακος ἀποκλίνασαι καταμόνας ἐκκλησίαν συνήθροισαν. τοῦτο οἱ ἡγεμόνες τοῦ ὁπλιτικοῦ θεασάμενοι ἀποκλίνουσιν εἰς φυγὴν καὶ πρὸς Πέτρον τὸν στρατηγὸν παραγίνονται. ἑτέραν δὲ καὶ τῇ ἐς ὕστερον ἐκκλησίαν πεποιηκότα τὰ πλήθη ἔξαρχον τὸν ἑκατόνταρχον Φωκᾶν προεστήσαντο, ἐπὶ ἀσπίδος τε εἰς ὕψος ἐξάραντες εὐφήμουν ἐκτόπως τὴν ἀναγόρευσιν. τούτων ὁ Πέτρος ἀκηκοὼς εἰς ἀπόδρασιν τὰς φροντίδας μετέθηκε κατάδηλά τε τὰ συμβεβηκότα ἐπεποίητο Μαυρικίῳ τῷ αὐτοκράτορι.

Λίγο αργότερα τα στρατεύματα έστειλαν πρέσβεις στην Κωνσταντινούπολη (ένας εκ των οποίων ήταν και ο Φωκάς) για να πληροφορήσουν τον Μαυρίκιο πως οι Ρωμαϊκές ένοπλες δυνάμεις δεν τον ανέχονταν άλλο πια ως αυτοκράτορα. Οι πρώτοι υποψήφιοι διάδοχοι αυτοκράτορες που πρότεινε ο στρατός ήταν ο γιος του Μαυρίκιου Θεοδόσιος και ο συνεργάτης του Μαυρικίου Γερμανός. Στην πορεία όμως οι στρατιώτες άλλαξαν γνώμη και προτίμησαν τον δικό τους Φωκά.

[8.8.5] ἡ δὲ ἀξίωσις ἦν ἢ αὐτὸν Θεοδόσιον τὴν ἡγεμονίαν τοῦ κράτους ἀναλαβεῖν ἢ Γερμανῷ τὴν αὐτοκρατορικὴν ἐμπορπήσασθαι δύναμιν· μηδὲ γὰρ ἔτι ἀνέχεσθαι ὑπὸ Μαυρικίου τοῦ αὐτοκράτορος τὰς ῾Ρωμαίων δυνάμεις ἰθύνεσθαι. γίνεται τοίνυν ταῦτα κατάδηλα Μαυρικίῳ τῷ αὐτοκράτορι.

Η Σκιπιώνειος στρατηγική του Μαυρίκιου και του Ηράκλειου

Στην ιστορία του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη τόσο οι Ρωμαίοι όσο και οι Πέρσες δεν προσπαθούν να αναχαιτίσουν άμεσα τα εισβάλλοντα στρατεύματα, αλλά αντιδρούν με αντεισβολή, «μεταφυτεύοντας» τον πόλεμο στην πολέμια χώρα. Οι εισβολείς αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την εισβολή τους, επειδή καλούνται πίσω από την δική τους διοίκηση για να υπερασπίσουν την οικεία τους χώρα από την «αντεισβολή» των πολεμίων.

Την ίδια στρατηγική ακολούθησε και ο Ηράκλειος στη συνέχεια. Αντί να επιστρέψει για να αναχαιτίσει τους Πέρσες που το 626 είχαν φτάσει μέχρι την Κωνσταντινούπολη (έχοντας ήδη κατακτήσει την Συρία και την Αίγυπτο), ο Ηράκλειος οδήγησε τα στρατεύματα στην αντεισβολή της Περσίας που κατέληξε στην οριστική ρωμαϊκή νίκη στη μάχη της Νινευί. Ακόμα και η απόφαση του Μαυρίκιου να επιτεθεί τους Σκλαυηνούς στην χώρα τους και να διαχειμάσει τα στρατεύματα στη Σκλαυηνία είναι η ίδια στρατηγική, γιατί ο απώτερος σκοπός του ήταν να καθηλώσει τους Σλάβους στην υπεράσπιση της χώρας τους, ώστε να διέκοπταν τις επιδρομές τους.

Τόσο ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης όσο και ο σύγχρονός του Γεώργιος Πισίδης που συνέγραψε την «Ηρακλειάδα» έχουν πλήρη συνείδηση ότι αυτή είναι η στρατηγική με την οποία ο Σκιπίων ο Αφρικανός κατάφερε να διώξει τον αήττητο μέχρι τότε Αννίβα από την Ιταλία και να «μεταφυτεύσει» τον πόλεμο στην Καρχηδόνα, όπου οι Ρωμαίοι αποδείχτηκαν τελικά νικητές στη μάχη της Ζάμας (202 π.Χ.).

Ο Πισίδης στην «Ηρακλειάδα» (την οποία μπορείτε να διαβάσετε/κατεβάσετε από εδώ) γράφει πως [μετά τη νίκη του Ηρακλείου στη Νινευί] ο Σκιπίων πρέπει πια να σιγήσει και πως, από εδώ και πέρα, οι Σκιπίωνες πρέπει να ονομάζονται «Ηρακλείωνες», γιατί είναι κοινή η στρατηγική τους («κοινὸν τὸ δόγμα»). Με άλλα λόγια, ο Ηράκλειος αποδείχτηκε Σκιπιωνέστερος του Σκιπίωνος.

[Ηρακλειάς, 1.97-8] Ὦ Σκηπίων, σίγησον· ἐγράφη νόμος τοὺς Σκηπίωνας Ἡρακλείωνας λέγειν. Κοινὸν τὸ δόγμα·

Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης περιγράφει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια την σκιπιώνεια στρατηγική, όταν μας λέει πως ο Φιλιππικός την ακολούθησε επειδή, όντας φιλομαθέστατος, είχε μελετήσει τους αρχαίους σοφούς στρατηγούς και ιδίως την αγχίνοια του Σκιπίωνα που ήταν ο «ἡγεμονικώτερος» όλων (= εγκυρότερος, ορισμός ΙΙ, authoritative):

[1.14.2-4] Φήμη δέ τις διέρρει ὡς ὁ στρατηγὸς φιλομαθέστατος ὢν καὶ πολεμικὰς ἐπιστήμας ἐκ τῶν πάλαι σοφῶν ἀρυσάμενος ἐκ τῆς Σκιπίωνος τοῦ ἡγεμονικωτάτου ἀγχινοίας τὴν ἐντρέχειαν ταύτην τῆς σοφῆς στρατηγίας περιεβάλετο. ὡς γὰρ οἱ τὰς ἱστορίας καθάπερ ἀγάλματα θεῖά τινα τῷ τεμένει τῆς μνήμης γραφῇ καθιδρύσαντες διελέχθησαν, τοῦ Ἀννίβαλ τοῦ Καρχηδονίων στρατηγοῦ τὴν ἀνὰ τὴν Εὐρώπην῾Ρωμαίων διατέμνοντος γῆν, Σκιπίων ὁ πρεσβύτερος τὸν οἴκοι πόλεμον τῇ ἀναβολῇ ἀναθεὶς τῇ Καρχηδονίων χώρᾳ προσπλέκεται καὶ ἐς μέγα κακοῦ ἐλήλακε τὸ πολέμιον. Τὸν δ‘ Ἀννίβαλ τὰς Καρχηδονίων τύχας ἀκηκοότα ἐς τὴν ἑαυτοῦ ἐπαναζεῦξαι τὰς μεταβολὰς τῶν πραγμάτων ἐκ τῶν εἰς αὐτὸν συμβεβηκότων δεινῶν παιδευόμενον. καὶ οὗτος ἐδόκει ὁ πρὸς Φιλιππικὸν εἶναι λόγος παράλληλος.

Στο παραπάνω χωρίο έχουμε τη θεωρητική διατύπωση της σκιπιώνειας στρατηγικής. Ας την δούμε τώρα στην πράξη τόσο στους Ρωμαίους όσο και στους Πέρσες.

Ήδη έχω παραθέσει το χωρίο της πρώτης ανταρσίας του στρατού, όπου η ρωμαϊκή αντίδραση στην περσική εισβολή δεν ήταν η άμεση επίσχεση των εισβολέων, αλλά η αντεισβολή στην Περσίδα, η οποία ανάγκασε τους Πέρσες να εγκαταλείψουν την δική τους εισβολή και να επιστρέψουν για να υπερασπίσουν τα εδάφη τους.

Ξαναπαραθέτω το χωρίο.

[3.3.8] τὸ δὲ Περσικὸν ταῖς ῾Ρωμαϊκαῖς συμφοραῖς ἐντρυφῶν τῇ ῾Ρωμαίων πολιτείᾳ περιεκέχυτο καὶ τῇ Κωνσταντίνῃ προσέβαλλεν, καὶ διπλοῦς ταῖς πόλεσιν ὑπῆρχεν ὁ πόλεμος, ἔκ τε τῶν οἰκειοτάτων καὶ τῶν πολεμίων ἐκτρεφόμενός τε καὶ λιπαινόμενος.

[3.4.1-2] στρατοπεδεύεται γοῦν τὸ ῾Ρωμαϊκὸν ἐπὶ τὴν Μαρτυρόπολιν πρὸς τὸ εἰρηναῖον μεταβαλόμενον, ἀπόμοιρα δέ τις τῶν στρατοπέδων τῇ Περσίδι πάλιν εἰσβάλλει. ὁ μὲν οὖν Μαρουζᾶς, ὁ τοῦ Περσικοῦ στρατηγός, ἐπιφανεὶς κωλύμην τῆς ἐπιστασίας ῾Ρωμαίοις παρείχετο. ἐπανέζευξαν τοιγαροῦν οἱ ῾Ρωμαῖοι διὰ τῆς ᾿Αρζανηνῆς καὶ τοῦ Νυμφίου ποταμοῦ πρὸς τὰ οἴκοι· συνείπετο δὲ καὶ ὁ Μαρουζᾶς τοῖς ῾Ρωμαίοις κατόπιν. Συνέρρευσε τοιγαροῦν τὸ ῾Ρωμαϊκὸν ὁμοῦ καὶ τὸ ἀντίθετον βάρβαρον περὶ τὴν Μαρτύρων πόλιν, καὶ γίνεται Ῥωμαίοις καὶ Πέρσαις ἐπιφανέστατος πόλεμος· κληροδοτεῖται δὲ τῷ Ῥωμαϊκῷ νίκη μεγαλοπρεπὴς καὶ περίδοξος.

Η σκιπιώνεια στρατηγική γίνεται εμφανέστερη σε ένα άλλο χωρίο όπου αυτήν την φορά είναι οι Πέρσες αυτοί που την ακολουθούν, όταν ο Μαυρίκιος (πριν γίνει αυτοκράτορας) το 581 επιχείρησε να εισβάλει από το Κιρκήσιον (στον Σιμοκάττη «Κιρκήνσιον») στην καρδιά της Περσίδος («Βαβυλωνία», μέρη γύρω από την περσική πρωτεύουσα Κτησιφών). Η Περσική αντίδραση δεν ήταν η άμεση επίσχεση του Μαυρικίου, αλλά η αντεισβολή στα μέρη της Καλλινίκου, η οποία ανάγκασε τον Μαυρίκιο να εγκαταλείψει την εισβολή (η οποία είχε καταστεί πια «ἀνόνητος» για τους Ρωμαίους) και να παλινδρομήσει «οἴκοι» για ν΄αναχαιτίσει τους Πέρσες στην Καλλίνικο. Φυσικά, ο Σιμοκάττης χρεώνει την αποτυχημένη εισβολή του Μαυρίκιου στην προδοσία του Άραβα φυλάρχου Αλαμούνδαρου, αλλά αυτή είναι σίγουρα δικιά του προσθήκη για να μείνει αμύμων ο Μαυρίκιος. Η προδοσία ή μη του Αλαμούνδαρου δεν έχει καμία σχέση με την σκιπιώνεια αντίδραση των Περσών.

[3.17.5-7] Ὁ δὲ Ῥωμαίων ἡγούμενος […] Θέρους δὲ περιόντος αὖθις κατᾶ την ἑῴαν ἀφίκετο εἴς τε Κιρκήνσιον πόλισμα Ῥωμαίων πανστρατιᾷ. Εἶτα διὰ τῆς ἐρήμου τὸ λοιπὸν τῆς Ἀραβίας εἰς τὴν Βαβυλωνίαν ἠπείγετο γῆν ἀφίκεσθαι […] συνείπετο δὲ τούτῳ ὁ τῶν νομάδων βαρβάρων ἡγούμενος, ἀλαμούνδαρος ὄνομα αὐτῷ· ὅν φασι κατάδηλον τῷ Περσῶν βασιλεῖ τὴν τῶν Ῥωμαίων ἐπιστασίαν ποιήσασθαι·

[3.17.8-10] καὶ οὖν ἐκ τούτου ὁ τῶν Περσῶν βασιλεὺς ἐπὶ Καλλίνικον πόλιν τὸν πόλεμον μετεφύτευεν […] ἀνόνητα γίνεται Ῥωμαίοις τὰ τῆς κατὰ Μηδῶν ἐπιστρατείας κινήματα· παλινδρομοῦσι γὰρ τὰς οἴκοι συμφορὰς ἀποσβέσοντες […] ὁ στρατηγὸς ὠς τάχιστα γίνεται πρὸς τὴν πόλιν Καλλίνικον.

Κλασικίζοντα εθνωνύμια

Ο κλασικίζων όρος που ο Σιμοκάττης χρησιμοποιεί για τους Ρωμαίους της ιστορίας του είναι «Λατῖνοι». Ο όρος αυτός δεν είναι και τόσο κλασικίζων αν κάποιος σκεφτεί ότι οι Ρωμαίοι του Σιμοκάττη είναι ακόμα λατινόφωνοι στο στρατό και στην διοίκηση. Εδώ έχουμε μια σημαντική διαφοροποίηση από τους μεσαιωνικούς («βυζαντινούς») Ρωμαίους, οι οποίοι αντιπαραβάλλουν στον όρο «Ῥωμαῖοι» τον όρο «Λατῖνοι», για να δηλώσουν τους ρωμανόφωνους δυτικούς βάρβαρους τους οποίους δεν θεωρούν Ρωμαίους.

Ο Ιωάννης Τζέτζης κατά τον 12° αιώνα θεωρούσε ως «βάρβαρο» για τα δικά του «ελληνικά» γούστα το έθιμο των «Ιταλών/Αυσονίων Ρωμαίων» (αρχαίοι λατινόφωνοι Ρωμαίοι) της έμπηξης (ἔμπηξις/ἐμπήγνῡμι) του δόρατος στην περιοχή που επρόκειτο να εκστρατεύσουν (ωστόσο, θεωρεί πως ο Ισαάκιος Κομνηνός ως στρατιωτικός και όχι ελληνιστής Ρωμαίος ίσως θα έπρεπε να γνωρίζει αυτό το ρωμαϊκό έθιμο).

Αντίθετα με τον Τζέτζη, ο Σιμοκάττης περιγράφει την επιδρομή του στρατηγού Φιλιππικού στην περσική Αρζανηνή με την φράση «τῇ Ἀρζανηνῇ χώρᾳ τὸ δόρυ ἐμπέπηχε.» Με άλλα λόγια, τα γούστα του Σιμοκάττη είναι ακόμη αυτά των «Ιταλών Αυσόνων» του Τζέτζη.

[1.14.1] Ὁ δὲ Φιλιππικὸς μεγαλοφρόνως εἰς τὸν ἐπιόντα ἐνιαυτὸν τῇ Ἀρζανηνῇ χώρᾳ τὸ δόρυ ἐμπέπηχε καὶ λαμπρὰν καὶ ἀξιολογωτάτην λείαν ἐζώγρησεν.

Ας δούμε την χρήση του κλασικίζοντος όρου «Λατίνοι» στον Σιμοκάττη.

Όταν ο Μαυρίκιος έπρεπε να επιλέξει ποιον να υποστηρίξει μεταξύ του Χοσρόη Β΄ και του σφετεριστή Βαχράμ, κρίνοντας τον δεύτερο ως «αδικούντα», επέλεξε να υποστηρίξει τον Χοσρόη και να κηρύξει τον πόλεμο στον Βαχράμ, επειδή έκρινε πως είναι ανάξια για την «Λατινίδα Αρχή» (Ἀρχὴ τῶν Ῥωμαίων) η ένοπλη βοήθεια των αδικούντων.

[4.14.1-2] καὶ τοῦ αὐτοκράτορος δογματίζεται ἐπικουρήσειν τῷ Χοσρόῃ Ῥωμαίους, τῷ δὲ Βαρὰμ κάρτα κομιδῇ παρασκευάζεσθαι πόλεμον, ἀνάξιον Λατινίδος ἀρχῆς τοῦ αὐτοκράτορος κρίναντος ὅπλα τοῖς ἀδικοῦσι παρέχεσθαι καὶ προκινδυνεύειν τοῦ μὴ καλοῦ διὰ τὸν ὄγκον τῆς ὑποσχέσεως, καὶ Ῥωμαίους αἰσχίστην ἀναδεξαμένους ὑπόθεσιν ἀθανάτοις ὀνείδεσι διὰ παντὸς στηλιτεύεσθαι.

Στις μάχες με τους Πέρσες οι Ρωμαίοι χαρακτηρίζονται συχνά «Λατῖνοι» ενώ, όπως θα δείξω στη συνέχεια, οι Πέρσες χαρακτηρίζονται «Μῆδοι», «Πάρθοι» και, σπανιότερα, «Βαβυλώνιοι» και «Χαλδαῖοι».

[2.1.6-7] ἢ γὰρ ἀτρεμήσει τὴν οἴκοι φρουρὰν ἀσπασάμενον, ἢ ἔμπαλιν Λατίνοις ἐπικεῖσθαι πειρώμενον μαλακισθήσεται τῷ πόνῳ καὶ τῷ δίψει, ἥ τε ἵππος διολεῖται ὡς τάχιστα, τῆς Ῥωμαίων μὴ συγχωρούσης δυνάμεως ἐκ τοῦ ποταμοῦ τοῦ Ἀρζάμων ὕδωρ τοὺς βαρβάρους ἀρύσασθαι. τρίτη δ‘ ἡμέρα, καὶ τὸ Περσικὸν ἐπέπυστο σύνταγμα ὡς οἱ Ῥωμαῖοι ἀνὰ τὸ Ἀρζάμων διατρίβουσιν.

[2.2.5] τόν τε ῎Ωγυρον καὶ Ζώγομον· φύλαρχοι δ‘ οὗτοι τῆς συμμάχου τῶν ῾Ρωμαίων δυνάμεως, οὓς Σαρακηνοὺς εἴθιστο Λατίνοις ἀποκαλεῖν.

[2.6.6-7] ὡς δ‘ οἱ περιεστῶτες αὐτὸν κατέφασκον καὶ ἄρασθαι Λατίνους τρόπαιον ἔλεξαν, ἐβασάνιζεν ὅρκοις τὰ ῥήματα. ἐπεὶ δὲ Ῥωμαίους ὄντως ἐπέπυστο τὴν κούφην κατὰ τὸν πόλεμον ἀπενέγκασθαι πλάστιγγα, Πέρσας δὲ τὴν ἐναντίαν ῥοπὴν

[2.9.10-11] τὸ δὲ Περσικὸν σχολαίως καὶ ἠρέμα παρείπετο. οὐκ ἐθάρρει γὰρ ἐς τὸ φανερὸν χεῖρας ἐμμίξαι· οὐ γὰρ κατάφωρον αὐτῷ ἐγεγόνει ἐκδειματούμενον τὸ πολέμιον. οὐραγοῦσι τοίνυν, καὶ τὰ κατόπιν τῆς Ῥωμαίων δυνάμεως τόξοις ἐβάλλετο, ἐπετοξάζοντό τε οἱ Μῆδοι ὥσπερ ἐπὶ σκοπῷ· τηλικαύτη τις ἦν Λατίνων ἡ μετὰ τῆς ἀκοσμίας ἀπόδρασις.

Όπως ήδη ανέφερα, ο Σιμοκάττης χρησιμοποιεί για τους Πέρσες τους κλασικίζοντες όρους «Μῆδοι», «Πάρθοι» και, σπανιότερα, «Βαβυλώνιοι» και «Χαλδαίοι». Υπάρχουν δύο χωρία όπου η τριάδα «Πέρσαι-Μῆδοι-Πάρθοι» αντιπαραβάλλεται στον όρο «Ῥωμαῖοι».

[3.9.4-6] ἐπεισάγεται δὲ Ῥωμαίοις καὶ Μήδοις ὁ πόλεμος, ἡ δεξαμενὴ τῶν κακῶν, τὸ πάντων τῶν δυστυχημάτων ὡς ἔστιν εἰπεῖν καταγώγιον, τὸ ἀρχέτυπον τοῦ βίου λυτήριον, ὃ σηπεδόνα τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων ἀποκαλῶν τις οὐκ ἂν ἁμάρτοι τοῦ πρέποντος. αἳ δὲ συνθῆκαι πεντηκοντούτιδες Ῥωμαίοις καὶ Πέρσαις διωμολόγηντο, αὗται τῇ μεγάλῃ τοῦ βασιλέως ἀνοίᾳ διαφθείρονταί τε καὶ παρατέμνονται. κἀντεῦθεν ἡ ἀρχέκακος πρόοδος τῶν Ῥωμαϊκῶν ἀτυχημάτων ἐγίνετο. καταιτιῶνται δὲ Ῥωμαῖοι τοὺς Πάρθους καὶ τοῦ πολέμου δημιουργοὺς ἀνεκήρυττον,

[3.13.12] οὐκ ἔστι Πέρσαις φύσις ἀθάνατος· οὐκ ἔστι τύχη Μήδοις ἀκίνητος. οὐκ εἰσὶ βαρβάροις χεῖρες ἀκάματοι· οὐ πλεονεκτοῦσι Πάρθοι τοῖς μέλεσιν.

Ο όρος «Βαβυλώνιον φῦλον» χρησιμοποιείται στην «προφητεία» του Χοσρόη:

[5.15.6] ἕξεται δὲ τὸ Βαβυλώνιον φῦλον τῆς Ῥωμαϊκῆς πολιτείας κρατοῦν τριττὴν κυκλοφορικὴν ἑβδομάδα ἐτῶν. μετὰ δὲ τοῦτο πεμπταίαν ἑβδομάδα ἐνιαυτῶν ‘Ρωμαῖοι Πέρσας δουλαγωγήσητε.

Τέλος, ο όρος «Χαλδαῖοι» έχει θρησκευτική σημασία και προσδιορίζει τους Πέρσες ως μη Χριστιανούς Ζοροάστρες. Είναι συνώνυμος του όρου «Ἕλλην» που χρησιμοποιεί ο Χοσρόης στην επιστολή που έστειλε στη μονή του Μάρτυρα Σεργίου στην Σεργιούπολη για να αντιπαραβληθεί θρησκευτικά στην Χριστιανή γυναίκα του Σειρέμ. Έτσι στην κοινή περσορωμαϊκή εκστρατεία που επανέφερε στον θρόνο τον Χοσρόη, οι Ρωμαίοι δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν μεταξύ συμμάχων και πολεμίων Περσών. Για να μπορούν να τους ξεχωρίζουν κατά τη διάκρεια της μάχης έδωσαν στους συμμαχούντες Πέρσες το σύνθημα («σύμβολον») “Ave Maria“ (το όνομα της θεομήτορος παρθένου). Ο Σιμοκάττης σε αυτό το σημείο γράφει ότι παραδόξως, το όνομα της Μαρίας αποδείχτηκε σωτήριο και για τους «Χαλδαίους» (μη Χριστιανούς).

[5.10.4-5] σύμβολον δὲ οἱ Ῥωμαῖοι καὶ τοῖς συμμαχοῦσι βαρβάροις παρείχοντο τὴν τῆς θεομήτορος καὶ παρθένου προσηγορίαν διδάξαντες, ἵνα μὴ τῷ διακεκριμένῳ τοῦ γένους ὡς ἀντίπαλον τὸ συμμαχικὸν διαφθαρῶσιν, τῷ συγκεχυμένῳ τῆς συμπλοκῆς ἀδιάρθρωτον αὐτοῖς τῶν οἰκειοτάτων παρεχομένων τὴν δήλωσιν. καὶ παράδοξόν τι χρῆμα συνέβαινεν· ἐγίνετο γὰρ καὶ Χαλδαίοις τὸ τῆς Μαρίας σωτήριον ὄνομα.

[5.14.1-3] ἐπιστολὴν δὲ ἐξέπμεψεν ῾Ελληνικῇ συμφράσει χρησάμενος. εἶχε δὲ ἡ ἐπιστολὴ ἐπὶ λέξεως οὕτως.

“Τῷ μεγαλομάρτυρι Σεργίῳ Χοσρόης, βασιλεὺς βασιλέων. ἐγὼ Χοσρόης, βασιλεὺς βασιλέων, υἱὸς Χοσρόου, τὰ δῶρα τὰ μετὰ τοῦ δίσκου ἐξέπεμψα οὐκ εἰς θέαν ἀνθρώπων, οὐδὲ ἵνα ἐκ τῶν λόγων μου τὸ μέγεθος τοῦ πανσέπτου σου ὀνόματος γνωσθῇ, ἀλλὰ διὰ τὸ γνωσθῆναι τὴν ἀλήθειαν τῶν γενομένων καὶ τὰς πολλὰς χάριτας καὶ εὐεργεσίας ἃς ἔσχον παρὰ σοῦ· εὐτυχία γάρ μοί ἐστιν, ἵνα τὸ ἐμὸν ὄνομα ἐμφέρηται τοῖς ἱεροῖς σου σκεύεσιν. ἐν τῷ εἶναί με ἐν τῷ Βεραμαῒς ᾐτησάμην παρὰ σοῦ, ἅγιε, ἐλθεῖν εἰς τὴν βοήθειάν μου καὶ ἐν γαστρὶ συλλαβεῖν Σειρέμ. καὶ ἐπειδὴ ἡ Σειρὲμ Χριστιανή ἐστι κἀγὼ ῞Ελλην, ὁ ἡμέτερος νόμος ἄδειαν ἡμῖν οὐ παρέχει Χριστιανὴν ἔχειν γαμετήν.

Για τους «Σκλαυηνούς» που κατοικούσαν στην βόρεια όχθη του Ίστρου, ο Σιμοκάττης χρησιμοποιεί τον όρο «Γέται». Όπως θα περιγράψω παρακάτω, ο Σιμοκάττης διακρίνει τρεις κατηγορίες Σλάβων (οι εχθρικοί «Σκλαυηνοί», οι σύμμαχοι των Ρωμαίων «Ἄνται» και οι τηλεδαποί φιλικοί Σλάβοι «τουρίστες» από την ακτή του «Ατλαντικού» ωκεανού [μάλλον εννοεί τους Σλάβους από την ακτή της Βαλτικής θάλασσας]). «Γέτες» είναι μόνον οι εχθρικοί «Σκλαυηνοί».

[3.4.7] τὸ δὲ Γετικόν, ταὐτὸν δ‘ εἰπεῖν αἱ τῶν Σκλαυηνῶν ἀγέλαι, τὰ περὶ τὴν Θρᾴκην ἐς τὸ καρτερὸν ἐλυμαίνοντο,

[7.2.1-5] καὶ οὖν ἐντυγχάνουσιν οὗτοι ἑξακοσίοις Σκλαυηνοῖς λείαν ἐπαγομένοις Ῥωμαίων πολλήν· […] οἱ δὲ Ῥωμαῖοι πεπλησιακότες τοῖς Γέταις (τοῦτο γὰρ τοῖς βαρβάροις τὸ πρεσβύτερον ὄνομα) οὐκ ἐθάρρουν εἰς χεῖρας ἐλθεῖν·

[6.6.13-14] ὁ Πρίσκος καὶ βαρβάροις λόγοις συγχώρησιν. οὐκοῦν ἀνθυποφορὰν τῇ προπετείᾳ μὴ παρασχόμενος κατὰ τῶν Σκλαυηνῶν ἔφησεν ἄρασθαι πόλεμον· μὴ γὰρ οὖν ταῖς Ἀβαρικαῖς συνθήκαις τε καὶ σπονδαῖς καὶ τὸν Γετικὸν καταλύσασθαι πόλεμον.

Για τα τουρκικά φύλα όπως οι Άβαροι και οι (Γαλάζιοι) Τούρκοι ο Σιμοκάττης χρησιμοποιεί τους όρους «Σκύθαι» και «Οὖννοι».

Άβαροι:

[1.3.1-2] τῆς κατὰ τοὺς Ἀβάρους κινήσεως πρῶτα μνησθήσομαι διά τε τὸ τῶν πράξεων προσεχέστατον τῆς τε τάξεως τὸ προσφορώτατον. οὐκ ὀλίγα τοίνυν νεανικώτερον παρ‘ ἐκείνων τὸ τηνικαῦτα τετόλμηται. Οὖννοι δ‘ οὗτοι, προσοικοῦντες τῷ ῎Ιστρῳ, ἀπιστότατον ἔθνος καὶ ἀπληστότατον τῶν νομάδην βιούντων.

[1.8.2] Σκύθης ἀνὴρ Βοοκολαβρᾶ τὴν ἐπωνυμίαν περιαγόμενος

Τούρκοι:

[4.10.1] τῶν μὲν πρὸς τὸ Σκυθικὸν τὸ ἑῷον, οὓς Τούρκους λέγειν εἰώθαμεν,

[1.8.5] Οὖννοι δ‘ οὗτοι, προσοικοῦντες τῇ ἕῳ, Περσῶν πλησιόχωροι, οὓς καὶ Τούρκους ἀποκαλεῖν τοῖς πολλοῖς γνωριμώτερον.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

Όπως ήδη ανέφερα παραπάνω, επί Μαυρικίου ο Πατριάρχης Ιωάννης Δ΄ Νηστευτής υιοθέτησε επίσημα τον τίτλο «Οικουμενικός», κάτι που τον έκανε στα χαρτιά ανώτερο του Πάπα της Ρώμης. Ο Μαυρίκιος υποστήριξε με διπλωματικό τρόπο την αναβάθμιση του Πατριαρχείου σε Οικουμενικό, ενώ ο Πάπας Γρηγόριος Α΄ διαφώνησε έντονα και επίμονα σε αυτήν την αναβάθμιση , χωρίς όμως να διακόψει τις σχέσεις που είχε με τον Μαυρίκιο. Σε μια επιστολή του προς τον Μαυρίκιο, όπου κατηγορεί τον Ιωάννη Νηστευτή για ματαιοδοξία, ο Γρηγόριος πέταξε ένα κικερώνειο “O tempora, o mores !“

Όταν ο Φωκάς σφετερίστηκε τον θρόνο, ο τότε Πατριάρχης Κυριακός Β΄ – όντας άνθρωπος του Μαυρίκιου- δεν αναγνώρισε εγκάρδια τον Φωκά ως νόμιμο αυτοκράτορα. Ο Φωκάς, προκειμένου να εξασφαλίσει την επίσημη αναγνώρισή του από την Εκκλησία, στράφηκε προς τον Πάπα Γρηγόριο. Ο Γρηγόριος Α΄συμφώνησε να αναγνωρίσει τον Φωκά ως αυτοκράτορα υπό την προϋπόθεση ότι θα πίεζε τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως να εγκαταλείψει τον τίτλο «Οικουμενικός». Ο Φωκάς δέχτηκε την συμφωνία και, κατά συνέπεια, απαγόρεψε επίσημα τον Πατριάρχη Κυριακό να φέρει τον τίτλο «Οικουμενικός», δηλώνοντας με διάταγμα πως «η Αποστολική Έδρα του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη ήταν η κεφαλή όλων των Εκκλησιών.»

Όταν ο Ηράκλειος ανέβηκε στον θρόνο το 610, ξαναναγνώρισε τον Πατριάρχη Σέργιο που τον είχε στεψει ως «Οικουμενικό». Το δίδυμο Ηράκλειος-Σέργιος αργότερα θα απομακρυνθεί περισσότερο από το Βατικανό, όταν με την μονοθελιτιστική φόρμουλα θα προσπαθήσει να γεφυρώσει τις διαφορές μεταξύ Χαλκηδονικών Ορθοδόξων και Μονοφυσιτών. Η κίνηση είχε απόλυτο νόημα πολιτικά, διότι ο θρησκευτικός συμβιβασμός ήταν ο μόνος τρόπος με τον οποίο η Κων/πουλη μπορούσε να κρατήσει στο ρωμαϊκό μαντρί τους Μονοφυσίτες της ευρύτερης Συρίας και της Αιγύπτου (οι οποίοι, εξαιτίας των διώξεων του 6ου αιώνα που είχαν υποστεί, είχαν ήδη συνεργαστεί με τους Πέρσες κατακτητές, όπως αργότερα συνεργάστηκαν με τους  Άραβες). Το Βατικανό, όμως, επειδή δεν καιγόταν πολιτικά η γούνα του, δεν είχε καμία όρεξη να θυσιάσει αυτό που εξελάμβανε ως Ορθοδοξία για την [ανατολική ρωμαϊκή] πολιτική διάσωση των μονοφυσιτικών περιοχών. Έχω περιγράψει αυτή την κατάσταση σε παλαιότερη ανάρτηση για τον Μάξιμο τον Ομολογητή.

Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης στο προοίμιο της ιστορίας του περιγράφει τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ως «ἀρχιερέα τῆς ἁπανταχόθεν οἰκουμένης». Παρακάτω όμως τον αποκαλεί απλά ως «ὁ τὴν ἐς Βυζάντιον ἐκκλησίαν ἰθύνων.»

[Προοίμιον, Φ = Φιλοσοφία, Ι = Ιστορία]

Φ: Σοι δ΄, ὦ θύγατερ, τὶς καὶ ὅπως σωτήριος γέγονεν;

Ι: Μῶν οὐκ οἶσθα, βασίλεια, τον μέγαν τῆς ἀπανταχόθεν οἰκουμένης ἀρχιερέαν καὶ πρόεδρον

[1.1.2] Ὁ βασιλεὺς Τιβέριος […] τὸν τῆς ἱεραρχικῆς προεστῶτα καθέδρας συγκαλεσάμενος (Ἰωάννης δὲ κατ΄ἐκεῖνο καιροῦ τοὺς τῆς Ἐκκλησίας διίθυνεν οἴακας)

[7.6.1] Ἰωάννης ὁ τὴν ἐς Βυζάντιον ἐκκλησίαν ἰθύνων τοῦ τῇδε βίον ἀπέλιπεν, […] Νηστευτὴς ὑπὸ τῶν Βυζαντίων κατωνομάζετο.

Η θανάτωση ως ποινή της θρησκευτικής αποστασίας σε Ρωμαίους και Πέρσες

Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης μας δίνει μια ιδέα από ποιους πήραν οι Μουσουλμάνοι την ιδέα της θανάτωσης ως ποινή της θρησκευτικής αποστασίας. Στην ιστορία του τόσο οι Χριστιανοί Ρωμαίοι όσο και οι Ζοροάστρες Πέρσες τιμωρούν τους αποστάτες με θάνατο.

Όταν ο Μαυρίκιος και ο Ιωάννης Νηστευτής έπρεπε να αποφασίσουν την ποινή του Παυλίνου που είχε κατηγορηθεί για «μαγεία» (γόης = μάγος), ενώ ο αυτοκράτορας ήθελε να του χαρίσει τη ζωή αν έδειχνε μεταμέλεια, ο πατριάρχης επέμενε αμετάκλητα στην θανατική ποινή («πυρὶ τοὺς ἀφεστηκότας τῆς πίστεως παραδίδοσθαι»), παραθέτοντας κάποια λόγια του Αποστόλου Παύλου, σύμφωνα με τα οποία οι θρησκευτικοί αποστάτες δεν είχαν ελπίδα σωτηρίας. Τελικά ο Παυλίνος εκτελέστηκε με «ανασκολοπισμό», όρο με τον οποίο -όπως έχω εξηγήσει πολλές φορές- οι Βυζαντινοί εννοούν την ρωμαϊκή τιμωρία του κρεμάσματος του αυχένα από φούρκα (ορισμός ΙΙΒ). Ο Σιμοκάττης επιβεβαιώνει αυτήν την σημασία του «ανασκολιπισμού», διότι γράφει πως ο Παυλίνος πέθανε από πνιγμό που προκλήθηκε από το σπάσιμο των σπονδύλων του τραχήλου («ὁ μὲν οὖν Παυλῖνος ἀνασκολοπίζεται ξύλῳ στερρῷ […] τοὺς ἐν τῷ τραχήλῳ σφονδύλους ἀπαγχονιζόμενος ἀπεπνίγετο»).

[1.11.3] Κατὰ τοῦτον δὴ τὸν ἐνιαυτὸν Παυλῖνός τις, ἀνὴρ τῶν οὐκ ἀσήμων τῆς πόλεως, πλείστης παιδείας μετειληφώς, ἐπὶ τὸ τῶν γοήτων βάραθρον τὴν ψυχὴν κατωθήσας κατάφωρος γίνεται.

[1.11.16-21] ὁ μὲν οὖν Μαυρίκιος νωθρότερόν πως πρὸς τὸν φόνον τῶν ἠτυχηκότων ἑώρα· ἠξίου γὰρ μεταμέλῳ μᾶλλον ἢ ζημίᾳ τοὺς παραπεπτωκότας ἰάσασθαι. ὁ δὲ ἱεράρχης ἐκραταίου τὴν ἔνστασιν ἀποστολικώτερον ἐπειγόμενος πυρὶ τοὺς ἀφεστηκότας τῆς πίστεως παραδίδοσθαι, ἐπὶ στόματος τὰ τοῦ Παύλου προφερόμενος ῥήματα, φάσκων ἐπὶ λέξεως οὕτως· “ἀδύνατον τοὺς ἅπαξ φωτισθέντας γευσαμένους τε τῆς δωρεᾶς τῆς ἐπουρανίου καὶ μετόχους γενηθέντας πνεύματος ἁγίου καὶ καλὸν γευσαμένους θεοῦ ῥῆμα δυνάμεις τε μέλλοντος αἰῶνος καὶ παραπεσόντας πάλιν ἀνακαινίζειν εἰς μετάνοιαν, ἀνασταυροῦντας ἑαυτοῖς τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ καὶ παραδειγματίζοντας. γῆ γὰρ ἡ πιοῦσα τὸν ἐπ‘ αὐτῆς ἐρχόμενον πολλάκις ὑετὸν καὶ τίκτουσα βοτάνην εὔθετον ἐκείνοις, δι‘ οὓς καὶ γεωργεῖται, μεταλαμβάνει εὐλογίας παρὰ τοῦ θεοῦ· ἐκφέρουσα δ‘ ἀκάνθας καὶ τριβόλους ἀδόκιμος καὶ κατάρας ἐγγύς, ἧς τὸ τέλος εἰς καῦσιν.” γίνεται τοίνυν τὸ βασιλικὸν ἀδρανέστερον βούλημα, καὶ κρατεῖ ὁ ᾿Ιωάννης τοῖς λόγοις, καὶ τῇ ὑστεραίᾳ δικαστήριον συγκροτεῖται, καὶ οἱ γόητες ἀνετάζονται καὶ καταδίκῃ περιπλακέντες ἀφύκτῳ πρὸς κόλασιν ἐξεδίδοντο. ὁ μὲν οὖν Παυλῖνος ἀνασκολοπίζεται ξύλῳ στερρῷ τὴν πρὸς τὸ ἄναντες κεχηνότι ἀκρώρειαν, ἐνέρσει τε τούτου ἅμα τῷ φάρυγγι τοὺς ἐν τῷ τραχήλῳ σφονδύλους ἀπαγχονιζόμενος ἀπεπνίγετο, οὕτω τε τὸν ἀσεβῆ κατεστρέψατο βίον,

Επειδή αναφέρθηκα στον ανασκολοπισμό σε φούρκα, ο στρατηγός Πρίσκος στην εκστρατεία κατά του «ῥηγός» των Σκλαυηνών Μουσώκιου τιμώρησε «ἐξ εἰωθινοῦ» με «ανασκολοπισμό» τους φρούραρχους (και μαστίγωσε ορισμένους από τους απλούς στρατιώτες), επειδή λόγω μέθης/παροινίας είχαν αμελήσει την διαφρουρά, που οι Ρωμαίοι συνηθίζουν να ονομάζουν «σκούλκα» στην πάτριο (λατινική) φωνή τους. Θα περιγράψω αναλυτικότερα στην επόμενη ανάρτηση τον όρο «σκούλκα» και τις πάμπολλες αναφορές του Σιμοκάττη στη Λατινική ως την «πάτριο τῶν Ῥωμαίων φωνή».

[6.9.14-15] τοίνυν οἱ Ῥωμαῖοι φρονηματισθέντες ἐπὶ τοῖς συγκυρήσασι πρὸς τρυφὴν κατεκλίνοντο, εἶτα τῇ μέθῃ συρράπτονται, καὶ τῇ παροινίᾳ τὰς εὐπραξίας νοθεύσαντες τῆς διαφρουρᾶς κατημέλησαν, ἣν σκούλκαν σύνηθες τῇ πατρίῳ φωνῇ Ῥωμαίοις ἀποκαλεῖν. τὸ μὲν οὖν νενικημένον συναθροισθὲν ἀντιταλαντεύει Ῥωμαίοις τὴν ἔφοδον· καὶ ἦν ἂν ἡ ἀντίδοσις χαλεπωτέρα τῆς ἐπιτεύξεως, εἰ μὴ ὁ Γέντζων τὰς δυνάμεις τὰς πεζικὰς περιστησάμενος τῆς μάχης ἐκράτησεν. ἐξ ἑωθινοῦ δὲ ὁ Πρίσκος τοὺς φρουράρχας ἀνεσκολόπισεν, ναὶ δὴ καί τινας τοῦ ὁπλιτικοῦ πικρῶς ἐμαστίγωσεν.

Αλλά ας γυρίσουμε στην θανάτωση ως ποινή της θρησκευτικής αποστασίας.

Λίγο πριν αναφέρει την Χριστιανή Σειρέμ ως γυναίκα του Χοσρόη, ο Σιμοκάττης αναφέρει την ιστορία της αγίας Γολινδούχ, μιας ευγενούς Περσίδας από αριστοκρατική ζοροαστρική οικογένεια («μάγοι δὲ τὸ γένος αὐτῆς») που προσηλυτίστηκε στον Χριστιανισμό από τους Χριστιανούς δούλους της. Ο Σιμοκάττης γράφει πως όταν ο σύζυγος της Γολινδούχ έμαθε πως είχε αφήσει τον Ζοροαστρισμό για τον Χριστιανισμό, απείλησε τη γυναίκα του με θανατική ποινή, την οποία οι Πέρσες συνηθίζουν να εφαρμόζουν στους θρησκευτικούς τους αποστάτες («ἠπείλει δὲ καὶ θάνατον εἶναι ζημίαν αὐτῇ, ὡς θέμις Πέρσαις ποιεῖν τοῖς τὰ μάγων ἀθετήσασι δόγματα»).

[5.12.1-2] Λόγος δὲ ὡς ἡμᾶς ἐξεφοίτησε πρὸς τῇ ῾Ιερᾷ πόλει τὸ τηνικαῦτα καιροῦ Γολινδοὺχ γενομένην, <κατὰ> τὴν Χοσρόου πρὸς τὰ βασίλεια κάθοδον. ἀλλὰ τίς καὶ πόθεν, κατὰ τὴν ποίησιν, λελέχθω τὸ γύναιον· μὴ γὰρ οὖν ἀφελώμεθα τὴν περὶ ταύτης διήγησιν μεγίστοις σεμνολογήμασιν οὖσαν κατάκοσμον. τίκτεται μὲν οὖν αὕτη ἐπὶ τῆς Βαβυλωνίας, μάγοι δὲ τὸ γένος αὐτῆς· πατὴρ δὲ τῶν ἐπιφανῶν σατραπευόντων ἐφορολογεῖτο τὸ Περσικόν.

[5.12.5] ὁ μὲν οὖν ἐκείνης γαμέτης ἐξεμυκτήριξε τοῦ γυναίου τὰ ῥήματα, ὅτε δέ που ἑδραίαν αὐτῆς τὴν διάνοιαν πρὸς τὴν τῆς θρησκείας μετάθεσιν κατενόησεν, σωφρονίζειν ἐδόκει ῥαπίζων· ἠπείλει δὲ καὶ θάνατον εἶναι ζημίαν αὐτῇ, ὡς θέμις Πέρσαις ποιεῖν τοῖς τὰ μάγων ἀθετήσασι δόγματα.

Ο αντισημιτικός λόγος του Σιμοκάττη

Η εποχή του Ηράκλειου και του Σιμοκάττη χαρακτηρίζεται από έντονο αντισημιτισμό. Αντιδρώντας στις προσπάθειες καταναγκαστικού εκχριστιανισμού τους, οι Ιουδαίοι της Μέσης Ανατολής (όπως και οι προρρηθέντες «αιρετικοί» Μονοφυσίτες) συνεργάστηκαν τόσο με τους Πέρσες όσο και με τους Άραβες. Ο Σιμοκάττης παρουσιάζει τους Ιουδαίους της Περσίας ως «ταραχοποιά στοιχεία» που βοήθησαν τον Βαχράμ στο πραξικόπημά του και ως δυσμενείς προς τους Ρωμαίους «από τότε που ο αυτοκράτορας Βεσπασιανός άλωσε τα Ιεροσόλημα και γκρέμισε το ναό τους». Μετά την καταστροφή του ναού τους, συνεχίζει ο Σιμοκάττης, πολλοί Ιουδαίοι, φοβούμενοι την αλκή των Ρωμαίων, έφυγαν στα «αρχέγονά» τους μέρη (Μεσοποταμία), εκεί όπου γεννήθηκε ο προπάτοράς τους Αβραάμ (γενέτειρα του Αβραάμ υποτίθεται ότι ήταν η πόλη Ουρ των Χαλδαίων). Οι απόγονοι αυτών των Ιουδαίων που έφυγαν στην Μεσοποταμία, πλούτισαν από το εμπόριο της Ερυθράς θάλασσας και παρουσιάζονται ως υποστηρικτές του σφετεριστή Βαχράμ. Ο Σιμοκάττης τελειώνει τον αντισημιτικό του λόγο με ορισμένα χαρακτηριστικά που προσάπτει στο «Ἰουδαϊκὸν ἔθνος» (πονηρόν, ἀπιστότατον, φιλοθόρυβον, τύραννον [= στασιαστικόν], ζηλότυπον, ὑποβάσκανον, ἐς ἔχθραν ἀμετάθετον καὶ ἀδιάλλακτον).

[5.7.5-9] καὶ πολλοὺς τοῦ Ἰουδαϊκοῦ ἱκανῶς μετεσχηκότας τῶν ὑπὸ τοῦ Βαρὰμ νεωτερισθέντων τῷ ἀκινάκῃ διώλεσε θάνατον ἐπιθεὶς ζημίαν αὐτοῖς. οὐκ ἀναξιόλογος γὰρ ἡ ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων τῷ Βαρὰμ γεγονυῖα πρὸς τὴν τυραννίδα ῥοπή. πλῆθος γὰρ τοῦ τοιούτου ἔθνους πλούτῳ κατάκομον τὸ τηνικαῦτα καιροῦ τὴν Περσίδα κατῴκει. Τῶν γὰρ Ἱεροσολύμων ὑπὸ Οὐεσπασιανοῦ τοῦ αὐτοκράτορος ἁλόντων, τοῦ τε ναοῦ ἐμπιπραμένου, ὀρρωδοῦντες πολλοὶ τῶν Ἰουδαίων τὴν Ῥωμαίων ἀλκὴν ἐκ τῆς Παλαιστίνης ὡς τοὺς Μήδους μεταναστεύουσι καὶ πρὸς τὴν ἀρχέγονον τιθήνην μεταναστεύουσιν, ἐξ ἧς ὁ προπάτωρ ἐτύγχανεν ὢν Ἀβραάμ. Τὰ τιμιώτατα τοίνυν οὗτοι ἐμπορευσάμενοι καὶ τὴν Ἐρυθρὰν διαπεραιούμενοι θάλατταν, περιουσίας χρηματισθέντες μεγάλας περιεβάλοντο. ἐντεῦθεν καὶ πρὸς τὰς στάσεις καὶ τὰς Βαβυλωνίας τῶν δήμων ἐκκαύσεις ἑτοιμότατα διωλίσθαινον. ἔστι γὰρ πονηρὸν τὸ ἔθνος καὶ ἀπιστότατον, φιλοθόρυβόν τε καὶ τύραννον, καὶ φιλίας ἥκιστα μνημονικόν, ζηλότυπόν τε καὶ ὑποβάσκανον, καὶ ἐς ἔχθραν ἀμετάθετόν τε καὶ ἀδιάλλακτον.

Οι δύο Οφθαλμοί του Κόσμου, οι τρεις Πολιτείες και τα απειθή και φιλοπόλεμα Έθνη

Ο Σιμοκάττης στην ιστορία του αναφέρει τρεις μόνο «πολιτείες». Αναφέρονται ρητά η «Πολιτεία τῶν Ῥωμαίων», η «Πολιτεία τῶν Περσῶν» και η «Πολιτεία τῶν Ἀρμενίων». Οι δύο πρώτες πολιτείες που ανταγωνίζονται για την κοσμοκρατορία χαρακτηρίζονται ως «οι δύο οφθαλμοί του κόσμου», ενώ η Πολιτεία των Αρμενίων βρίσκεται συνεχώς υπό τον έλεγχο του ενός ή του άλλου «οφθαλμού» και αποτελεί το μήλον της έριδος των δύο «οφθαλμών».

Οι «Ηρακλείδες» (δηλαδή οι δύο Ηράκλειοι, Πρεσβύτερος και Νεώτερος) με το πραξικόπημά τους κατά του Φωκά, διέσωσαν την [Ρωμαϊκή] Πολιτεία και αποδιοπόμπευσαν το «ἄγος» από τα ανάκτορα.

[Προοίμιον, 1.6] χρόνῳ δ‘ ὕστερον Ἡρακλεῖδαι διέσωσαν καὶ τὴν πολιτείαν ἀπέδοσαν τό τε ἄγος τῶν ἀνακτόρων ἀποδιοπομπήσαντο,

Η «Ῥωμαίων Πολιτεία» και η «Περσῶν Πολιτεία»:

[1.15.12] ἐδόκουν γὰρ καὶ Ῥωμαῖοι μεγαλαυχεῖν ἐπὶ τοῖς ἔναγχος γεγενημένοις, ὡς ἐσέδυσαν ἐς τὴν Περσῶν πολιτείαν, ὡς λείας ἐκράτησαν, ὡς τὸν Καρδαριγὰν ἐφενάκισαν.

[2.7.1] Ὁ μὲν οὖν Ῥωμαίων στρατηγὸς ἐπὶ τῇ ᾿Αρζανηνῇ χώρᾳ οἷά τις λαῖλαψ ἐπιθαλάττιος ἢ ῥαγδαῖος σκηπτὸς ἐξαπιναίως πως ἐπεφοίτησε καὶ τὴν Περσῶν πολιτείαν ἀργαλεώτερον διεχρήσατο.

[2.10.4] διαπορθμεύεται δὲ καὶ τὸν Τίγριν καὶ ἐς τὸ πρόσω παρελαύνει τὸ στράτευμα, καὶ ἐνεπίμπρα τῆς Μηδικῆς ἐκείνης χώρας ὅσα ἐπίσημα· εἶτα ἐπανῆκεν ἀνὰ τὴν Ῥωμαϊκὴν πολιτείαν καὶ τὴν Θεοδοσίου περιπτύσσεται πόλιν καὶ ἀναμίγνυται αὖθις τοῖς ἀμφὶ τὸν Φιλιππικόν.

[3.3.8] τὸ δὲ Περσικὸν ταῖς Ῥωμαϊκαῖς συμφοραῖς ἐντρυφῶν τῇ Ῥωμαίων πολιτείᾳ περιεκέχυτο καὶ τῇ Κωνσταντίνῃ προσέβαλλεν,

Μάχες Ρωμαίων και Περσών για το ποιος θα ελέγχει την Πολιτεία των Αρμενίων:

[3.9.9] Μῆδοι δὲ πατέρας τοῦ πολέμου Ῥωμαίους κηρύττοντες αἰτίας ταύτας προυτίθεσαν, τὸ ὑποδέχεσθαι τοὺς Ἀρμενίους Ῥωμαίους, ἐν ὑπηκόων μοίρᾳ Πέρσαις τυγχάνοντας καὶ ἐς τυραννίδα ἐληλακότας ἀνελόντας τε Σουρήνην κλιματάρχην ὑπὸ τοῦ Περσῶν βασιλέως τῆς Ἀρμενίων πολιτείας γενόμενον·

Οι δύο μέγιστες αρχές, Ρωμαϊκή και Περσική, ως «οι δύο Οφθαλμοί του κόσμου», σε μια επιστολή του Χοσρόη προς τον Μαυρίκιο:

[4.11.1-3] “Χοσρόης Περσῶν βασιλεὺς τῷ ἐμφρονεστάτῳ βασιλεῖ τῶν Ῥωμαίων, ἀγαθοποιῷ, εἰρηνικῷ, δυνάστῃ, φιλευγενεῖ καὶ μισοτυράννῳ, ἐπιεικεῖ, δικαιοπραγεῖ, τοῖς ἀδικουμένοις σωτῆρι, εὐεργετικῷ, ἀμνησικάκῳ χαίρειν. δύο τισὶν ὀφθαλμοῖς τὸν κόσμον καταλάμπεσθαι πάντα ἄνωθεν καὶ ἐξ ἀρχῆς τὸ θεῖον ἐπραγματεύσατο, τοῦτ‘ ἔστι τῇ δυνατωτάτῃ τῶν Ῥωμαίων βασιλείᾳ καὶ τοῖς ἐμφρονεστάτοις σκήπτροις τῆς Περσῶν πολιτείας· ταύταις γὰρ ταῖς μεγίσταις ἀρχαῖς τὰ ἀπειθῆ καὶ φιλοπόλεμα ἔθνη λικμίζονται, καὶ ἡ τῶν ἀνθρώπων διαγωγὴ κατακοσμεῖται καὶ κυβερνᾶται διὰ παντός.

Προσέξτε ότι τα «ἀπειθῆ καὶ φιλοπόλεμα ἔθνη» λικμίζονται με αυτές τις δύο μέγιστες αρχές. Το λίκμισμα/λίχνισμα είναι η διαδικασία όπου το σιτάρι διακρίνεται από το άχυρο. Σε αυτή τη φράση η ανθρώπινη ιστορία παρομοιάζεται με ένα λιχνιστήρι, το οποίο διακρίνει το έντιμο σιτάρι (Αρχή των Ρωμαίων και Αρχή των Πέρσών) από το άτιμο άχυρο (τα απειθή και φιλοπόλεμα Ἔθνη).

Η Υψηλή Στρατηγική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Δανείστηκα τον τίτλο της ελληνικής μετάφρασης από τον Μάριο Μπλέτα του βιβλίου του Edward Luttwak “The Grand Strategy of the Byzantine Empire,” επειδή υπάρχει ένα χωρίο του Σιμοκάττη που σχολιάζει ο Luttwak. Οι επονομαζόμενοι «Βυζαντινοί» δεν ήθελαν να καταστρέφουν τελείως τους αντιπάλους τους, γιατί ήξεραν πως αν δημιουργούσαν ένα κενό, αυτό θα το κάλυπταν άλλοι καινούριοι εχθροί, τους οποίους θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν εκ νέου. Αντίθετα, οι Βυζαντινοί επιδίωκαν την ανάσχεση του αντιπάλου και την επιβίωσή του, ώστε να μπορούν να τον εκμεταλλευτούν διπλωματικά στο μέλλον.

Ο Σιμοκάττης βάζει στο στόμα του Πέρση πρέσβη του Χοσρόη έναν συλλογισμό των ίδιων των Ρωμαίων. Αν καταστραφεί το «Περσικὸν φῦλον», τότε κάποιος άλλος θα πάρει τη θέση του ως «τυράννος» (ανατρεπτικό στοιχείο της ρωμαϊκής κοσμοκρατορίας). Ήταν στο συμφέρον (ή, στην πομπώδη γλώσσα του Σιμοκάττη, «συνοῖσον», οἴσω = φέρω) των Ρωμαίων η επιβίωση της Περσικής Αρχής, ως πρόφραγμα των βαρβάρων που βρίσκονταν πέρα από την Περσία.

[4.13.13] εἰς τί τοιγαροῦν εὐδαιμονίας Ῥωμαίοις περισταίη τὰ πράγματα, Περσῶν μὲν καθαιρουμένων δυνάμεως, ἑτέρῳ δὲ παραπεμπόντων φύλῳ τὸ τύραννον;

Μετάφραση: Τι ευδαιμονία θα αποκτήσουν οι Ρωμαίοι αν καθαιρεθεί η δύναμη των Περσών και αυτοί μεταβιβάσουν σε κάποιο άλλο φύλο «τὸ τύραννον»;

«το τύραννον» = η δράση ενός λαού που ανατρέπει την ρωμαϊκή κοσμοκρατορία

Και επειδή ανέφερα τον πομπώδη όρο «συνοῖσον» = συμφέρον (λ.χ. ἀνύποιστος = ανυπόφορος/ανυπόφερτος) του Σιμοκάττη, παραθέτω μερικά παραδείγματα χρήσης του.

[2.13.14] ἀποχρώντως ὑπὲρ τοῦ συνοίσοντος, ἄνδρες, διείλεγμαι.

[3.2.5] καὶ στρατηγὸς Γερμανὸς ἀνακηρύττεται, ὅρκῳ περιφράξας τὰ τοῦ συνοίσοντος, ὡς ἀπέχονται ῾Ρωμαῖοι τοῦ λωποδυτεῖν τὸ ὑπήκοον, τῆς ἀταξίας ἐκποδὼν γινομένης·

[4.13.6] κακῶς εἰδὼς τὸ μὴ συνοῖσον τῇ Ῥωμαίων δυνάμει.

Η Διαθήκη του Μαυρικίου

Ο Σιμοκάττης παραδίδει την πληροφορία πως στην αρχή της βασιλείας του Ηρακλείου (610) εμφανίστηκε μια διαθήκη του Μαυρίκιου που είχε σφραγιστεί με τη σφραγίδα του στο δέκατοπέμπτο έτος της βασιλείας του (597), στην οποία ο Μαυρίκιος διαιρούσε την αυτοκρατορία σε τρία μέρη. Ο μεγάλος γιος του Θεοδόσιος κληρονομούσε την Κωνσταντινούπολη και την φροντίδα της Ἑῴας, ο γιος του Τιβέριος κληρονομούσε την Πρεσβυτέρα Ρώμη μαζί με την Ιταλία και τις Τυρρηνικές νήσους (Σικελία, Σαρδηνία, Κορσική) και οι υπόλοιποι ανήλικοι γιοι του κληρονομούσαν τις υπόλοιπες ρωμαϊκές περιοχές, τις οποίες -μέχρι να ενηλικιωθούν οι κληρονόμοι- θα έλεγχε ως επίτροπος ο ανιψιός του Μαυρίκιου Δομετιανός (μητροπολίτης Μελιτηνής). Με το που πρωτοδιάβασα αυτό το χωρίο άρχισα να υποπτεύομαι ότι πρόκειται για πλαστή διαθήκη, αλλά με έκπληξη διαπίστωσα ότι πολλοί ιστορικοί την δέχονται άκριτα ως αληθινή. Ο John Moorhead λ.χ. παραθέτει αυτήν την διαθήκη που διαιρεί την αυτοκρατορία, την ανακήρυξη του Πατριάρχη Ιωάννη Νηστευτή σε Οικουμενικό, το [μεταγενέστερο] χωρίο του Παύλου Διακόνου που χαρακτηρίζει τον Μαυρίκιο ως τον πρώτο «Γραικό» αυτοκράτορα κλπ, ως ενδείξεις ενός «ριζικού σχίσματος Ανατολής-Δύσης» που είχε ήδη πραγματοποιηθεί στα χρόνια του Μαυρίκιου. Ακόμα και αυτοί οι μελετητές όπως ο Matthew Dal Santo (τον έχω ήδη παραθέσει στην αρχή της ανάρτησης, όπου έβαλα ερωτηματικό στην αναφορά του στην διαθήκη του Μαυρίκιου) που άσκησαν κριτική σε αυτή την άποψη «ριζικού σχίσματος» επί Μαυρικίου, δέχονται ακρίτως ως αληθινή την διαθήκη του Μαυρίκιου.

Παραθέτω τις σελίδες του John Moorhead και ξανά τις σελίδες του Matthew Dal Santo, έχοντας βάλει ερωτηματικό (?) στο σημείο όπου αμφότεροι αναφέρονται στην διαθήκη του Μαυρίκιου που διαιρεί την αυτοκρατορία σε «Ανατολική» και «Δυτική».

Ας δούμε πρώτα τι ακριβώς γράφει ο Σιμοκάττης.

[8.11.7-12] Οὐ παρήσομεν δὲ καὶ τὰ περὶ τῆς λεγομένης αὐτοῦ διαθήκης ταῖς ἱστορίαις συντάξασθαι. κατὰ γὰρ τὴν ἔναρξιν τῆς βασιλείας ῾Ηρακλείου τοῦ αὐτοκράτορος χάρτης σφραγῖσιν ἐνειλημένος εὑρέθη Μαυρικίου τοῦ αὐτοκράτορος, ἐν ᾧ ἐτύγχανεν ὢν διαθέμενος ἅπερ ἦν αὐτῷ μελετήματα μετὰ τὴν ἀποβίωσιν προελθεῖν. νόσῳ γὰρ χαλεπῇ περιπεπτωκὼς ὁ Μαυρίκιος τῷ πεντεκαιδεκάτῳ ἐνιαυτῷ τῆς αὐτοκρατορικῆς ἐξουσίας ἐν γράμμασι διετύπου τὸ κράτος. τὸν μὲν Θεοδόσιον τὸν πρεσβύτερον παῖδα τῆς Κωνσταντινουπόλεως κύριον καταστήσας τὰς ἑῴας φροντίδας αὐτῷ περιτίθησιν· τὸν δὲ Τιβέριον τῆς πρεσβύτιδος Ῥώμης βασιλέα διέθετο τήν τε ᾿Ιταλίαν καὶ τὰς περὶ τὸ Τυρρηνικὸν πέλαγος νήσους τούτῳ ἀπέδοτο· τὰ δ‘ ἄλλα τῆς ῾Ρωμαίων πολιτείας τοῖς ἑτέροις παισὶ κατετεμαχίσατο, κηδεμόνα τῆς ἀώρου τῶν παίδων ἡλικίας Δομετιανὸν προστησάμενος, ὃς πρὸς γένος τῷ Μαυρικίῳ συνήπτετο. οὗτος τῆς ἐπιφανοῦς τῶν Μελιτηνῶν ἐκκλησίας τὴν ἀρχιερατικὴν τιμὴν ἐπεφέρετο, ἀνὴρ δεξιὸς τὴν πρᾶξιν, δεξιώτερος τὴν προαίρεσιν·

Αν διαβάσουμε το κείμενο με πιο κριτική ματιά θα δούμε ότι περιέχει πολλές ατέλειες.

Πρώτον, η αυτοκρατορία δεν διχοτομείται σε «Ανατολή-Δύση», αλλά τριχοτομείται και στο τρίτο ακαθόριστο τμήμα (Ιλλυρικό και Εξαρχία Αφρικής/Καρχηδόνας), στο οποίο ο Δομετιανός διορίζεται επίτροπος, δεν καθορίζεται το διοικητικό κέντρο (στα άλλα δύο τμήματα καθορίζονται ως διοικητικά κέντρα η Κωνσταντινούπολη και η Πρεσβυτέρα Ρώμη).

Δεύτερον, η τοποθέτηση των Τυρρηνικών νήσων μαζί με την Ιταλία ως κληρονομιά του Τιβέριου είναι επίσης προβληματική, γιατί ο Μαυρίκιος ως δημιουργός των δύο Εξαρχιών, ήξερε πολύ καλά ότι η Σαρδηνία και η Κορσική ανήκαν διοικητικά στην Εξαρχία Αφρικής/Καρχηδόνος! Από τις επιστολές του Γρηγορίου Ε΄ φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο Πάπας θεωρούσε ότι η Σαρδινία και η Κορσική ανήκαν στην διοικητική δικαιοδοσία του Εξάρχου Αφρικής Γεννάδιου (τον αναφέρει και ο Σιμοκάττης) και ότι θεωρούσε τους Δούκες των δύο νησιών υφιστάμενους του Εξάρχου Αφρικής/Καρχηδόνος. Σε επιστολή του προς τον Γεννάδιο, ο Γρηγόριος ζητάει από τον Έξαρχο Αφρικής να μαζέψει τον υφιστάμενό του δούκα Σαρδινίας Θεόδωρο, που είχε ξεσαλώσει διοικητικά.

Επομένως, είναι πολύ περίεργο που ο Μαυρίκιος στην υποτιθέμενη διαθήκη του τοποθετεί διοικητικά τις Τυρρηνικές νήσους στην Εξαρχία της Ραβέννας (η οποία δεν έλεγχε όλη την Ιταλία, αλλά ασυνεχείς εδώ και εκεί περιοχές γύρω από τη Ραβέννα, τη ρώμη και τη Νάπολη, οι οποίες δεν είχαν ακόμα πέσει στα χέρια των Λομβαρδών). Η Σαρδηνία και η Κορσική ανήκαν στο Βανδαλικό βασίλειο της Αφρικής που κατέκτησε ο Βελισάριος και, μετά την ρωμαϊκή ανάκτηση της Αφρικής, τα δύο νησια συνέχισαν να είναι διοικητικά προσαρτημένα στην Καρχηδόνα. Ακόμα και η Σικελία δεν είναι ξεκάθαρο αν ανήκε κανονικά στην Εξαρχία της Ραβέννας, γιατί αποτελούσε λίγο πολύ ξεχωριστή διοικητική περιοχή με τον δικό της Έπαρχο/Πραίτορα, από τότε που την κατέκτησε ο Βελισάριος (ο Σιμοκάττης αναφέρει έναν Ελπίδιο που είχε διατελέσει Πραίτωρ Σικελίας).

Παραθέτω τα χωρία του Σιμοκάττη όπου αναφέρονται ο Έξαρχος Αφρικής Γεννάδιος που πολέμησε επιτυχώς τους βάρβαρους Μαυρουσίους και ο πρώην Πραίτωρ Σικελίας Ελπίδιος που στάλθηκε πρέσβης στον Χαγάνο των Αβάρων.

[1.4.6] Τριῶν δ‘ ἐπιγενομένων μηνῶν πρεσβεύονται Ῥωμαῖοι πρὸς Χαγάνον καὶ τὸν πόλεμον ἀπεκηρυκεύσαντο, ᾿Ελπίδιον ἐκπέμψαντες, ἄνδρα ἐς συγκλήτου βουλὴν ἀναγόμενον, τῆς τε Σικελίας ἡγεμονεύσαντα καὶ τῶν τοῦ πραίτωρος ἐπιβάντα βημάτων· ἀρχὴ δέ τις αὕτη παρὰ Ῥωμαίοις οὐκ ἄκομψος.

[7.6.6-7] ἐπεὶ δὲ τὰ πλήθη συνέρρευσαν, ἐς μέγα φόβου οἱ Καρχηδόνιοι γίνονται. ὁ μὲν οὖν Γεννάδιος, <ὃς> τὸ τηνικαῦτα δὴ καιροῦ στρατηγὸς ἐτύγχανεν ὢν τῆς Λιβύης, τεθεαμένος ἀμυθήτῳ πλήθει τινὶ τὸν κατ‘ αὐτοῦ συστάντα πόλεμον, δόλῳ τοὺς βαρβάρους κατεπολεμήσατο. ὑποκρινόμενος γὰρ πεποιῆσθαι ἅπαντα, ὅσα περ οἱ βάρβαροι βούλονται, καὶ εἰς ἄνεσιν περιτρέψας τὸ βάρβαρον εὐωχουμένοις αὐτοῖς ἐπιτίθεται. τοῦ φόνου τοιγαροῦν γεγονότος πολλοῦ τῆς τε λείας περιφανοῦς ὁ Καρχηδόνιος πόλεμος ἐλάμβανε τὴν διάλυσιν. οὕτω μὲν οὖν <τὰ> κατὰ τὴν Λιβύην εὖ καὶ μάλα καλῶς διετίθετο τοῖς Ῥωμαίοις.

Επομένως, η διοικητική διαίρεση της αυτοκρατορίας στην υποτιθέμενη διαθήκη του Μαυρικίου δεν ταιριάζει με την πραγματική διοικητική διαίρεση επί βασιλείας του. Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι ένδειξη της πλαστότητας αυτής της διαθήκης. Επιπλέον, αν ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Moses Finley να ρωτάμε πάντοτε σε κάθε χωρίο που έχουμε μπροστά μας “Cui bono?” («τίνος το όφελος;», ποιος έχει να κερδίσει από την συγκεκριμένη παρουσίαση των πραγμάτων;) τότε, κατά τη γνώμη μου, ο κύριος ύποπτος πλαστογράφος είναι ο Πέρσης βασιλιάς Χοσρόης Β΄.

Η μερίδα που η διαθήκη κληροδοτεί στον Θεοδόσιο (τὸν μὲν Θεοδόσιον τὸν πρεσβύτερον παῖδα τῆς Κωνσταντινουπόλεως κύριον καταστήσας τὰς ἑῴας φροντίδας αὐτῷ περιτίθησιν) είναι ακριβώς τα εδάφη που κατέκτησαν οι Πέρσες (Αίγυπτος, Συρία, Μικρά Ασία) κατά την περίοδο 602-627, όταν ο Χοσρόης εκμεταλλεύτηκε το πραξικόπημα του Φωκά ως casus belli και εισέβαλε στα Ρωμαϊκά εδάφη, με την δικαιολογία ότι ήθελε να ανεβάσει στον πατρώο θρόνο τον «Ψευδοθεοδόσιο» (έναν νεαρό που ο Χοσρόης παρουσίασε ως τον γιο του Μαυρίκιου Θεοδόσιο, ενώ ο πραγματικός Θεοδόσιος είχε σκοτωθεί).

Ο Σιμοκάττης αναφέρει ότι ο πραγματικός Θεοδόσιος είχε όντως ξεκινήσει για την αυλή του Χοσρόη, αλλά πρόλαβε να τον σκοτώσει ο συνεργάτης και συνάδελφος του τυράννου Φωκά Αλέξανδρος. Αργότερα, γράφει ο Σιμοκάττης, προέκυψε η διάχυτη πλάνη πως ο Θεοδόσιος ήταν ακόμα ζωντανός.

[8.9.10] Τότε Μαυρίκιος ἐξαποστέλλει τὸν Θεοδόσιον ὡς τὸν Χοσρόην γενέσθαι καὶ περὶ συμμαχίας καθικετεῦσαι τὸν βάρβαρον ἀναμιμνήσκειν τε καὶ ὅσα περ αὐτῷ δυστυχήσαντι Μαυρίκιος διελύσατο

[8.13.3] ἀκηκοὼς τοίνυν τοῦτο ὁ τύραννος τὸν Ἀλέξανδρον πέπομφεν ἀποσφάξαι τὸν παῖδα. Τοιγαροῦν ὁ Ἀλέξανδρος ἀναιρεῖ Θεοδόσιον, τόν τε λεγόμενον παρὰ τῷ πλήθει Λαρδῦν εἰς τοὺς λεγομένους Διαδρόμους μεταγαγὼν διαφθείρει τῷ ξίφει.

[8.15.8] Κατὰ ταύτας τὰς ἡμέρας εἰς τὴν οἰκουμένην πλάνη εἰσήρρησεν, καὶ Θεοδόσιον οἱ ῾Ρωμαῖοι μὴ τεθνηκέναι ἐδόξαζον. καὶ γίνεται τοῦτο καίριον μεγίστων κακῶν, καὶ φόνων εὐθηνίαν ἡ ψευδὴς αὕτη ὑπόθεσις πραγματεύεται.

[8.15.7] Ὁ μὲν οὖν Χοσρόης ὑπόθεσιν πολέμου τὴν τυραννίδα πραγματευσάμενος τὴν κοσμοφθόρον ἐκείνην ἐστράτευσε σάλπιγγα· αὕτη γὰρ λυτήριος γέγονε τῆς Ῥωμαίων τε καὶΠερσῶν εὐπραγίας.

Προφανώς η πλαστή αυτή διαθήκη του Μαυρίκιου, η οποία άφηνε στον Θεοδόσιο την φροντίδα της Ἑῴας, ήταν μέρος της προπαγάνδας του Χοσρόη, για να δικαιολογήσει την κατοχή των ρωμαϊκών περιοχών που είχε κατακτήσει ως κηδεμών του «Ψευδοθεοδόσιου». Τα ρωμαϊκά εδάφη που κατέκτησε ο Χοσρόης κατά την περίοδο 602-627 (Αίγυπτος, Συρία, Αρμενο-Ιβηρικές χώρες και μέρος της Μικράς Ασίας) μπορείτε να τα δείτε στον παρακάτω χάρτη του Ian Mladjov.

Στην επόμενη ανάρτηση θα σχολιάσω τα θέματα ταυτοτικού ενδιαφέροντος και θεωρητικής εθνολογικής φύσεως που προκύπτουν από την ανάγνωση της ιστορίας του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη.