Το βαλκανικό θέατρο πολέμου επί βασιλείας Μαυρικίου

Ο Μαυρίκιος ήταν αναμφίβολα ο σημαντικότερος αυτοκράτορας της «μεταβατικής περιόδου», δηλαδή της περιόδου από τον θάνατο του Ιουστινιανού Α΄ (565) μέχρι την έναρξη της βασιλείας του Ηρακλείου (610). Επέλεξα να την χαρακτηρίσω «μεταβατική» γιατί, κατά την περίοδο αυτή, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετέβηκε από την «Ύστερη Αρχαιότητα» στον «Πρώιμο Μεσαίωνα». Φυσικά, αυτή η περιοδολόγηση της Ρωμαϊκής ιστορίας είναι εντελώς τεχνητή και συμβατική και γίνεται μόνο και μόνο για να εφευρεθεί μια ημερομηνία έναρξης της «βυζαντινής» ιστορίας. Όπως γράφει και ο John Haldon στον πρόλογο του βιβλίου του “Warfare, State And Society In The Byzantine World: 565-1204”,  αυτή η τεχνητή και συμβατική περιοδολόγηση κρύβει την πραγματική ρωμαϊκή συνέχεια και ο όρος «Βυζαντινοί» πρέπει να διαβάζεται, στην μεν αθώα του εκδοχή, ως εύχρηστο μονολεκτικό υποκατάστατο του όρου «Μεσαιωνικοί (Ανατολικοί) Ρωμαίοι», στην δε κουτοπόνηρή του εκδοχή, ως μια προσπάθεια απορωμαίωσης των Μεσαιωνικών Ρωμαίων. Έχοντας την δεύτερη κουτοπόνηρη εκδοχή κατά νου, ο βυζαντινολόγος Paul Stephenson χαρακτήρισε τον όρο «Βυζαντινοί» ως εσκεμμένα υποτιμητικό νεολογισμό που εφηύρε η (Καθολική) Δύση.

Τα ακριβή λόγια του Paul Stephenson στον πρόλογο του βιβλίου του “Byzantium’s Balkan frontier: A Political Study of the Northern Balkans: 900-1204” για την «ουσιαστικά προσβλητική/υποτιμητική» (essentially pejorative) σημασία του νεολογισμού «Βυζάντιο/Βυζαντινοί» είναι αυτά εδώ:

Τώρα το πως οι Νεοέλληνες έμαθαν να χρησιμοποιούν τον όρο «Βυζαντινοί» και άρχισαν να μιλάνε και για «διηνεκή ελληνικότητα» των «Βυζαντινών», όταν στα πρώτα βιβλία ιστορίας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους -πριν την υποτιθέμενη «αποκατάσταση» του «Βυζαντίου» από τους Ζαμπέλιο και  Παπαρρηγόπουλο- μάθαιναν πως οι Έλληνες ήταν ένα τρίδουλο έθνος που υποδουλώθηκε πρώτα στους Μακεδόνες (μετά την μάχη της Χαιρωνείας το 338 π.Χ.), κατόπιν στους Ρωμαίους μέχρι το 1453 μ.Χ. και, τέλος, στους Τούρκους μέχρι το 1821, αυτό είναι άλλη ιστορία και την περιγράφει πολύ ωραία ο Αλέξης Πολίτης στo βιβλίο “Byzantium and the Modern Greek Identity” (επιμ. Ricks & Magdalino).

Μερικές ρήσεις του Αδαμάντιου Κοραή:

Αδαμάντιος Κοραής(1819):
“Το έθνος είναι πτώμα σπαραττόμενον από κόρακας (…) Όλην του την αρετή του αφαίρεσεν η δουλεία. Ιδού η ζωγραφία μας, αφ’ ότου μας επάτησεν ο Φίλιππος εώς εις το έτος 1453. Αλλάξαμε δεσπότας διαφόρους, άλαλοι και ανόητοι”

[Αδ. Κοραή, “Στοχασμοί Κρίτωνος”, σ. 5 – βλ. και “Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραή”, 1965, σελ. 147]

Αδαμάντιος Κοράης(1824):
“Οι Μακεδόνες (…) επροχωρούσαν καθημέραν εις την κατάλυσιν της ελευθερίας [της Ελλάδος] (…) και δουλωμένοι [οι Έλληνες] εις τους Μακεδόνας (…) Μετά την Μακεδονικήν δεσποτείαν έπεσαν υπό κάτω εις των Ρωμαίων την εξουσίαν και τέλος στους Τούρκους”
[Αδ. Κοραή, “Εφημερίς του Κάτω Κόσμου” – βλ. Δημ. Γκίνη, “Τα ανώνυμα έργα του Κοραή”, 1948, σ. 54-55]

Αλλά ας γυρίσουμε στον Μαυρίκιο και την μεταβατική εποχή του.

Κατά το δεύτερο μισό του 6ου μ.Χ. αιώνα οι επάλληλες Αβαρο-Σλαβικές επιδρομές και ο σλαβικός εποικισμός που τις ακολούθησε έθεσαν σταδιακά τα Βαλκάνια εκτός ρωμαϊκού πολιτικού ελέγχου. Από τους τέσσερεις «μεταβατικούς» αυτοκράτορες (Ιουστίνος Β΄, Τιβέριος Β΄, Μαυρίκιος και ο σφετεριστής Φωκάς) είναι ο Μαυρίκιος (582-602) αυτός που παρέλαβε τα Βαλκάνια ξέφραγο αμπέλι και, σταδιακά, κατάφερε να πετύχει την -εκ τοις πράγμασιν εφήμερη- ανάσχεση των Αβαρο-Σλάβων και την βαθμιαία σταθεροποίηση της κατάστασης στα Βαλκάνια κατά την περίοδο 587-602.

Δυστυχώς, η αναγκαστική επιβολή οικονομικών μέτρων λιτότητας έκανε τον Μαυρίκιο αντιδημοτικό στον λαό και η μείωση της στρατιωτικής ρόγας, σε συνδυασμό με την εξουθένωση που προκλήθηκε από τις επάλληλες αντιαβαροσλαβικές εκστρατείες, οδήγησαν τον στρατό σε ανταρσία κατά του Μαυρικίου και στην ανακήρυξη σε αυτοκράτορα του σφετεριστή αξιωματικού Φωκά («ο μιξοβάρβαρος Κένταυρος του Κυκλώπειου γένους» του Θεοφύλακτου Σιμοκάττη, ό,τι κι αν σημαίνουν αυτά τα λόγια του), ο οποίος σκότωσε τον Μαυρίκιο και ακύρωσε το μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα. Η αναζωπύρωση του πολέμου με την Σασσανιδική Περσία (602-628) και η συγκέντρωση των διαθέσιμων στρατευμάτων στο ανατολικό μέτωπο ήταν η βασική αιτία εγκατάλειψης της βαλκανικής πολιτικής του Μαυρίκιου.

Το έργο του Μαυρίκιου στα Βαλκάνια επισκιάζεται από το ότι η χερσόνησος εν τέλει ξαναέγινε ξέφραγο αμπέλι μετά τον Μαυρίκιο. Αυτή η ατυχής εξέλιξη κάνει την βαλκανική πολιτική του Μαυρίκιου να φαίνεται νηκερδής και άδικος κόπος. Αν όμως προς στιγμή ξεχάσουμε τις εξελίξεις μετά το 602 -για τις οποίες ο  Μαυρίκιος φυσικά δεν φέρει καμία ευθύνη- και εστιάσουμε την προσοχή μας στην περίοδο βασιλείας του Μαυρίκιου (582-602), τότε μπορούμε να καταλάβουμε το λυσιτελέστατο έργο του στα Βαλκάνια.

Σε αυτήν την ανάρτηση θα περιγράψω το βαλκανικό θέατρο πολέμου κατά την βασιλεία του Μαυρίκιου, όπως αυτό περιγράφεται από τον ιστορικό του Θεοφύλακτο τον Σιμοκάττη που γύρω στο 630 συνέγραψε την ιστορία της βασιλείας του Μαυρικίου, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Η κύρια πηγή μου θα είναι το βιβλίο του Michael Whitby “The Emperor Maurice and His Historian: Theophylact Simocatta on Persian and Balkan Warfare“, το οποίο μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ. Ο Michael Whitby και η γυναίκα του Mary έχουν μεταφράσει την ιστορία του Σιμοκάττη στα αγγλικά.

Τα Βαλκάνια πριν από τον Μαυρίκιο

Ο ρωμαϊκός πολιτικός έλεγχος στα βόρεια Βαλκάνια είχε ήδη γίνει ολιγηπελής μετά την μάχη της Αδριανουπόλεως το 378 και την εγκατάσταση των Γότθων στις περιδουνάβιες περιοχές των Βαλκανίων. Οι Γότθοι φοιδεράτοι ήταν πιστοί πρωτίστως στους πολέμαρχούς τους και τα εδάφη στα οποία είχαν εγκατασταθεί βρίσκονταν υπό ρωμαϊκό έλεγχο μόνον όταν οι πολέμαρχοι αυτοί παρέμεναν νομιμόφρονες. Η άφιξη των Ούννων του Αττίλα ελάττωσε ακόμα περισσότερο τον ασθενή ρωμαϊκό έλεγχο στα Βαλκάνια και, σύμφωνα με τον Πρίσκο, ο Αττίλας κατάφερε να επεκτείνει τα σύνορά του μέχρι την Ναϊσσό, ενώ το εύρος της ουννικής επιδρομικής δραστηριότητας έφτασε μέχρι τις Θερμοπύλες και σχεδόν μέχρι τα Θεοδοσιανά τείχη της Κωνσταντινουπόλεως.

Λίγο πριν τον Αττίλα, συνέβησαν οι βαλκανικές επιδρομές των Γότθων του Αλάριχου ενώ, μετά τον θάνατο του Αττίλα, τα Βαλκάνια παρέμειναν εκτεθειμένα στις επιδρομές των Γότθων του Μεγάλου Θευδέριχου και των «Θρακών Γότθων» του Θευδέριχου Στράβωνα.

Στις αρχές του 6ου αίωνα έχουμε την εμφάνιση των Σλάβων (Σκλαβηνοί και Άντες) στην βόρεια όχθη του Δούναβη. Μετά την πρώτη σλαβική επιδρομή των Βαλκανίων (517), από τα μέσα του 6ου αιώνα και έπειτα, οι σλαβικές επιδρομές γίνονται πρακτικά νωλεμείς ενώ, από το 590 και έπειτα, ωθούμενοι από τον φόβητρο της αβαρικής υποτέλειας, οι Σλάβοι αλλάζουν συμπεριφορά και αρχίζουν ολοένα και περισσότερο να επιδιώκουν την μαζική τους μετεγκατάσταση στην Βαλκανική.

Πάντοτε στα μέσα του 6ου αιώνα εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο και οι στεπαίοι Άβαροι, οι οποίοι θα εξελιχθούν στους διαδόχους των Ούννων, δηλαδή στον πιο επικίνδυνο εχθρό των Ρωμαίων στο περιδουνάβιο θέατρο. Άβαροι, Σλάβοι, Κουτριγούροι/Βούλγαροι,  Λομβαρδοί/Λογγοβάρδοι και Γήπαιδες, δρώντας άλλοτε εν συνεργία και άλλοτε ανεξαρτήτως οι μεν από τους δε, θα καταφέρουν να αποτάξουν τελείως τον ρωμαϊκό πολιτικό έλεγχο από την Παννονία και την Άνω Μυσία και να τον κάνουν εφήμερο και επισφαλή στα υπόλοιπα Βαλκάνια.

Ήδη κατά την εποχή του Ιουστινιανού (537) οι Γήπαιδες είχαν κατακτήσει το Σίρμιον και το χρησιμοποιούσαν ως πορθμείο και ορμητήριο για τις επιδρομές τους στα ρωμαϊκά Βαλκάνια. Το 551 οι Γηπαίδες λειτουργούσαν ως έμμισθοι διαπορθμείς των Σκλαβηνών επιδρομέων.

[Προκόπιος, Πόλεμοι, 7.33.8] Γήπαιδες δὲ πόλιν τε Σίρμιον καὶ Δακίας ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον ἁπάσας καταλαβόντες ἔσχον, ἐπειδὴ τάχιστα βασιλεὺς αὐτὰς Ἰουστινιανὸς ἀφείλετο Γότθους: ἐξηνδραπόδισάν τε τοὺς ταύτῃ Ῥωμαίους, ἔτι μέντοι ἐπίπροσθεν ἀεὶ ὁδῷ ἰόντες ἐληΐζοντο βιαζόμενοι τὴν Ῥωμαίων ἀρχήν.

[Προκόπιος, Πόλεμοι, 8.25.1-5] Σκλαβηνῶν δὲ πολὺς ὅμιλος Ἰλλυριοῖς ἐπισκήψαντες πάθη ἐνταῦθα οὐκ εὐδιήγητα εἰργάσαντο. […] οὐδὲ γὰρ διαπορθμευομένους ποταμὸν Ἴστρον ἴσχυσαν σφᾶς ἐνεδρεῦσαι Ῥωμαῖοι ἢ ἄλλῳ τῳ βιάσασθαι τρόπῳ, ἐπεὶ Γήπαιδες αὐτοὺς μισθαρνήσαντες ὑπεδέξαντο καὶ διεπόρθμευσαν μακρόμισθοι γεγενημένοι. ἐπὶ κεφαλῇ γὰρ ἑκάστῃ κατὰ στατῆρα χρυσοῦν ἡ μίσθωσις ἦν.

Τα Βαλκάνια κατά την περίοδο βασιλείας του Μαυρίκιου

Οι Ρωμαίοι κατάφεραν αργότερα να ανακτήσουν για λίγο καιρό το Σίρμιον, το οποίο χάθηκε οριστικά στους Άβαρους το 581/2 ύστερα από τριετή πολιορκία. Όλες οι διαπεραιώσεις του Σάβου και του Δούναβη των Αβάρων -που είχαν το πολιτικό τους κέντρο στην Παννονική πεδιάδα– κατά την περίοδο της βασιλείας του Μαυρίκιου θα γίνουν από το Σίρμιον. Αντίθετα, οι Σλάβοι πραγματοποιούσαν τις διαπεραιώσεις τους σε διάφορα σημεία του Δούναβη. Στις τέσσερεις από τις πέντε εισβολές τους κατά την περίοδο της βασιλείας του Μαυρίκιου (583, 586, 588, 597), οι Άβαροι κινήθηκαν κατά μήκος της νότιας όχθης του Δούναβη, έχοντας σαν τελικό στόχο τις πόλεις της Θράκης, ενώ πραγματοποίησαν μία μόνο επιδρομή στην Δαλματία (595), όταν οι Ρωμαίοι έτυχε να φρουρούν αποτελεσματικά τη Σιγγιδόνα/Βελιγράδι.

Σημειώνω εδώ πως ενώ οι περισσότεροι συγγραφείς της ύστερης αρχαιότητας χρησιμοποιούν τον τύπο Σιγγιδών με /ι/ (Singidunum άλλωστε ήταν το λατινικό όνομα), ο Σιμοκάττης, περιέργως, χρησιμοποιεί τον τύπο Σιγγηδών με /η/ (κατ΄αναλογία των ελληνικών όρων τερηδών, ἀλγηδών, Ἀνθηδών κλπ).

Αντίθετα με τους Άβαρους, οι Σλάβοι, όταν από ένα σημείο και μετά επιζητούσαν την εγκατάσταση στα Βαλκάνια για να διαφύγουν από την Αβαρική υποτέλεια, εστίασαν τις επιδρομές τους στα ΝΔ Βαλκάνια, επειδή εκείνα τα μέρη ήταν απόμακρα τόσο ως προς το Αβαρικό όσο και ως προς το Ρωμαϊκό κέντρο εξουσίας.

Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης περιγράφει με γλαφυρό τρόπο την απώλεια του ρωμαϊκού ελέγχου στις παραδουνάβιες βαλκανικές περιοχές, όταν βάζει τον Χαγάνο των Αβάρων να πει στον Ρωμαίο στρατηγό Πρίσκο πως ο Ίστρος είναι πια ξένος τόπος και ο ρόθος του εχθρικός για τους Ρωμαίους, επειδή οι Άβαροι τον κατέκτησαν και τον υποδούλωσαν με τα όπλα τους!

[ΘΦΣΜ, 7.10.5] τὸν Χαγάνον […] εἰπεῖν δὲ τῷ Πρίσκῳ:

«τὶ ὑμῖν, ὦ Ῥωμαίοι, καὶ τῇ γῇ τῇ ἐμῇ; Τί περαιτέρω τοῦ πρέποντος πόδας ἐκτείνετε; Ξένος ὁ Ἴστρος ὑμῖν, τὸ ῥόθιον τούτου πολέμιον. Ὅπλοις ἐκτησάμεθα τοῦτον. Τῷ δόρατι τοῦτον ἐδουλωσάμεθα. Ἄπαγε τῆς ἀτοπίας, ὦ Πρίσκε!»

Επειδή ο Πάπας Γρηγόριος Α΄ κατά την περίοδο της βασιλείας του Μαυρίκιου ανταλλάσσει επιστολές με επισκόπους από όλα τα μέρη της Υπαρχίας του Ιλλυρικού που ανήκε στην εκκλησιαστική του δικαιοδοσία (λ.χ. Ελλάδα, Μακεδονία, Ήπειρος, Δαλματία, Σερδική κλπ), έχει ενδιαφέρον το ότι δεν υπάρχει ούτε μία επιστολή του προς επισκόπους της Δαρδανίας, της Άνω Μυσίας και της Παραποτάμιας Δακίας (Dacia Ripensis). Από αυτό καταλαβαίνουμε ότι μάλλον δεν υπήρχαν επίσκοποι στις σημαντικές πόλεις αυτών των περιοχών (λ.χ. Σιγγιδών/Βελιγράδι, Βιμινάκιον, Ρατιαρία, Βονωνεία/Vidin, Σκούποι/Σκόπια). Προφανώς οι επίσκοποι είχαν εγκαταλείψει τις πόλεις τους εξαιτίας των αβαροσλαβικών επιδρομών/εγκαταστάσεων και αυτό δείχνει ότι σε αυτές τις περιοχές ο εδραίος βίος είχε πληγεί σημαντικά. Από επιστολές του Γρηγορίου προς τον επίσκοπο Λισσού μαθαίνουμε πως η πόλη έπεσε στους Σλάβους το 592 και πως δεν είχε ακόμα επιστρέψει σε ρωμαϊκά χέρια το 598. Ο επίσκοπος της πόλης είχε καταφύγει στο Σκυλλίτιον της Καλαβρίας και η εντολή του Γρηγορίου προς αυτόν ήταν να επιστρέψει στην Λισσό αν η πόλη επέστρεφε σε ρωμαϊκά χέρια.

Οι πέντε Αβαρικές επιδρομές (583,586,588,595,597) της περιόδου του Μαυρίκιου είναι οι παρακάτω:

Όπως, ανέφερα και παραπάνω, ο Michael Whitby  πιστεύει πως οι Σλάβοι εστίασαν τις επιδρομές (και μετέπειτα τις εγκαταστάσεις τους) στα ΝΔ Βαλκάνια (~Ελλάδα) επειδή η περιοχή ήταν απόμακρη τόσο ως προς το Αβαρικό κέντρο εξουσίας (Σίρμιον, Παννονία) όσο και ως προς το Ρωμαϊκό (Κωνσταντινούπολη, Θράκη). Με άλλα λόγια, το πλεονέκτημα των ΝΔ Βαλκανίων ως στόχος των σλαβικών επιδρομών, ήταν το ότι οι σλάβοι δεν έπρεπε να δώσουν λογαριασμό στους Άβαρους και απέφευγαν τον βαλκανικό ρωμαϊκό στρατό του Μαυρίκιου, ο οποίος έδρευε στην Θράκη.

Η σταδιακή οργάνωση του ρωμαϊκού βαλκανικού στρατού

Όταν ο Μαυρίκιος στέφθηκε αυτοκράτορας, τα Βαλκάνια ήταν κυριολεκτικά ξέφραγο αμπέλι, κυρίως επειδή είχαν απογυμνωθεί στρατιωτικά. Ο προκάτοχος του Μαυρίκιου Τιβέριος είχε στείλει πολλά βαλκανικά σώματα στην Ιταλία, ενώ ο πόλεμος με την Σασσανιδική Περσία είχε καθηλώσει τα ανατολικά στρατεύματα στο ανατολικό μέτωπο.

Ο μόνος διαθέσιμος στρατός το 584/5 στον Κομεντίολο ήταν η αυτοκρατορική φρουρά. Η κατάσταση είχε βελτιωθεί το 587, όταν ο Κομεντίολος είχε πια στην διάθεσή του 10.000 στρατιώτες, οι 4.000 από τους οποίους ήταν κατά τον Σιμοκάττη «ἀπόμαχοι» (στρατιωτικά ανέτοιμοι/συνοδευτικό προσωπικό):

[ΘΦΣΜ, 2.10.9] Τούτῳ δῆτα τὸ ἐνιαυτῷ ὁ Κομεντίολος ἐπὶ τὴν Ἀγχίαλον ἧκε συναγείρει τε τὸ στράτευμα τοὺς τε ἀλκιμοτάτους τοῦ πλήθους διευκρινήσας τῆς ἀχρήστου δυνάμεως διεχώριζεν. […] Ἡ δὲ πληθὺς τῆς μαχίμου δυνάμεως ἕξ χιλιάδες ὑπῆσαν. Αἰ γὰρ τέτταρες διὰ κακίαν ψυχῆς ἦσαν ἀπόμαχοι,

Για να σχηματιστεί ο βαλκανικός αυτός στρατός του 587, ο Μαυρίκιος αναγκάστηκε να μειώσει την ρόγα των ανατολικών στρατευμάτων και ανάγκασε τους ιερείς σε στρατιωτική θητεία.

[ΘΦΣΜ, 3.1.2] καὶ τὸν βασιλέως δὲ νόμον […] ἦν δ΄ἄρα ὁ νόμος στρατιωτικῶν σιτήσεως ὕφεσις, ἡ δ΄ἀπομείωσις τετάρτη ἐτύγχανεν οὖσα ἀπόμοιρα.

Ταυτόχρονα, η τριετής εκεχειρία με τους Λομβαρδούς στην Ιταλία επέτρεψε σε ορισμένα σώματα από την Ιταλία να μεταφερθούν στα Βαλκάνια και ορισμένοι αξιωματικοί του ανατολικού στρατού, όπως ο Ιωάννης Μυστάκων, το 587 δρούσαν στα Βαλκάνια, έχοντας φέρει μαζί τους μερικά σώματα Αρμενίων. Το 589 ξέσπασε μία αρμενική εξέγερση επειδή ο Μαυρίκιος διέταξε σε 2000 Αρμένιους ιππείς να μεταφερθούν χωρίς την θέλησή τους στην Θράκη. Παράδειγμα σώματος που ήρθε από την Ιταλία ήταν οι έφιπποι γερμανοί του γερμανού πολέμαρχου Δρόκτωνος (Droctulf) που το 587 νίκησαν ένα Αβαρικό σώμα κοντά στην Αδριανούπολη με το τέχνασμα της «επιπλάστου φυγής» (προσποιητή φυγή, μεταβολή και επίθεση).

[ΘΦΣΜ, 2.17.9] ἐχειροτόνει δὲ καὶ τὸν Δρόκτωνα ὥσπερ αὐτῷ ὑποστράτηγον παρῄορον τινα δύναμιν ἐμπιστεύσας αὐτῷ. Λογοβάρδος δ΄οὗτος τὸ φῦλον, ἀνήρ ἀλκιμώτατος καὶ πρὸς τὸν πόλεμον ἐμβριθέστατος. Ἐπεὶ δὲ τὴν Ἀδριανοῦ πόλιν ἐγένοντο, […] Κατεστρατήγει γὰρ τῶν πολεμίων ὁ ὑποστράτηγος Δρόκτων. Ἐπιπλάστῳ γὰρ φυγῇ τὸ ἐκείνου κέρας ἔδοξε τοῖς πολεμίοις τὰ νῶτα παρέχεσθαι, ὡς οἶα δεδοικότος τοῦ Ῥωμαϊκοῦ τὸ ἀντίπαλον. Εἶτα τοὔμπαλιν ἀντεδίωξε καὶ μετόπισθε τῶν βαρβάρων γενόμενον τοῦς συντυχόντας διώλεσεν. Ἀπῄεισαν τοιγαροῦν μεσημβρίας ὡρᾳ οἱ Ἄβαροι,

Μετά το 591/2, η ειρήνη με την Περσία επέτρεψε την μεταφορά των εμπειροπόλεμων ανατολικών στρατευμάτων στα Βαλκάνια. Από τις βαλκανικές εκστρατείες αυτών των εμπειροπόλεμων στρατευμάτων θα προκύψει η απαραίτητη γνώση για τις συμβουλές που παρουσιάζονται στο Στρατηγικόν του Μαυρίκιου στο θέμα της εκστρατείας κατά των Αβαρο-Σλάβων.

Τέλος, όταν έγινε το πραξικόπημα του Φωκά το 602,σύμφωνα με τον Σεβεό, ο Μαυρίκιος είχε ήδη στείλει στην Αρμενία τον Πρίσκο για την επιλογή 30.000 Αρμενίων, οι οποίοι μαζί με τις οικογένειές τους θα μετεγκαθίσταντο ως στρατιώτες-γεωργοί στην Θράκη.

Αν δεν γινόταν το πραξικόπημα του Φωκά και αν δεν ξαναμεταφέρονταν τα εμπειροπόλεμα στρατεύματα πίσω στην Ασία εξαιτίας του επικείμενου Περσο-Ρωμαϊκού πολέμου 602-628, τότε ο Μαυρίκιος θα είχε καταφέρει να συλλέξει τους καρπούς της εικοσαετούς του προσπάθειας στρατιωτικής επάνδρωσης των Βαλκανίων. Δυστυχώς, οι εξελίξεις μετά τον θάνατο του Μαυρίκιου ήταν τέτοιες που τα Βαλκάνια θυσιάστηκαν στους Αβαρο-Σλάβους προκειμένου να υπάρχουν διαθέσιμοι στρατιώτες στο ανατολικό μέτωπο για την ανάσχεση του σασσανιδικού επεκτατισμού.

Οι Βαλκανικές επιχειρήσεις 582-6

Αυτές περιγράφονται στα χωρία [1.3.1-1.7.6] του Σιμοκάττη.

Όπως ανέφερα παραπάνω, ο Μαυρίκιος έγινε αυτοκράτορας την ίδια πάνω κάτω στιγμή που οι Άβαροι κατέκτησαν το Σίρμιον (581/2). Το 583 οι Άβαροι έκαναν την πρώτη μεγάλη επιδρομή καταλαμβάνοντας τη Σιγγιδόνα, το Βιμινάκιον και την Αυγούστα, φτάνοντας μέχρι την Αγχίαλο.

[ΘΦΣΜ, 1.3-4] [ὁ Χαγάνος] πολλάς τε καὶ ἑτέρας ἀστυγείτονας πόλεις ληΐζεται. […] Ἀνελών τε Αὐγούστας καὶ τὸ Βιμινάκιον (πόλεις δ΄αὗται λαμπραὶ ὑπὸ τὸ Ἰλλυρικὸν φορολογούμεναι) παραυτίκα στρατοπεδεύεται καὶ τὴν Ἀγχίαλον περιτέμνεται.

Οι Ρωμαίοι έστειλαν στην Αγχίαλο ως πρέσβεις τον Ελπίδιο «ἄνδρα ἐς συγκλήτου βουλής ἀναγόμενον, τῆς τε Σικελίας ἡγεμονεύσαντα καὶ τὴν τοῦ πραίτορος ἐπιβάντα βημάτων» και τον Κομεντίολο «ἄνδρα τῶν σωματοφυλάκων τοῦ βασιλέως ὑπερφερόμενον, ὃν σκρίβωνα τῇ Λατινίδι φωνῇ Ῥωμαῖοι κατονομάζουσιν», οι οποίοι κατάφεραν να εξαγοράσουν την ειρήνη αυξάνοντας το ποσό της πληρωμής προς τον Χαγάνο σε 100.000 χρυσούς σόλιδους.

Ωστόσο, οι Ρωμαίοι δεν πρόλαβαν να χαρούν την ειρήνη, επειδή «οι Άβαροι ξαμόλησαν -ύπουλα κατά τον Σιμοκάττη- το έθνος των Σκλαβηνών στην γη των Ρωμαίων»:

[ΘΦΣΜ, 1.6-7] Μετά τινα δὲ βραχεῖαν χρόνου ῥοπῆν ἡ τῆς εἰρήνης εὐεξία νοθεύεται, καὶ πάλιν Ῥωμαίοις τὸ τῶν Ἀβάρων ἐπιτίθεται φῦλον, ἀλλ΄οὐκ ἀναφανδόν, ῥαδιουργικώτερον δὲ πως καὶ δολερώτερον. Τὸ γᾶρ τῶν Σκλαυηνῶν ἔθνος ἐπαφίησιν, καὶ πλεῖστα τῆς Ῥωμαίων γῆς ἀποκείρεται,

Οι Σκλαβηνοί επέδραμαν μέχρι τα Μακρά Τείχη και ο Κομεντίολος τους νίκησε στον ποταμό Εργινία (νοτίως της Αδριανουπόλεως) και τιμήθηκε με το αξίωμα του στρατηγού (magister militum praesentalis, στρατηγία τοῦ πραισέντου) από τον αυτοκράτορα. Στην συνέχεια συνάντησε τους Σκλαβηνούς του Αρδάγαστου (Ardagastĭ, πρώιμος τύπος του σλαβικού ονόματος Radogost) κοντά στην Αδριανούπολη στο φρούριο Άνσινος, τους έπληξε και τους εξεδίωξε από την Αστική.

[ΘΦΣΜ, 1.7] Τότε δή, τότε Κομεντίολος οὐκ ἄκομψον ταξιαρχίαν πιστεύεται κατὰ τε τὴν Θρᾴκην ἐπιών ἀπελαύνει τῶν Σκλαυηνῶν τὰ πλήθη, ἀφικνεῖται δὲ καὶ κατὰ τὸν Ἐργινίαν, οὕτῳ καλούμενον ποταμόν, καὶ ἀδοκήτως ἐπιστὰς τοῖς Σκλαυνηνοῖς καρτερῶς ἐπιτίθεται καὶ θάνατον πολὺν τοῖς βαρβάροις ἀπεσχεδίασεν. Διατὶ τε τούτῳ καὶ στρατηγὸς ὑπό τοῦ αὐτοκράτορος αὖθις χειροτονηθείς ἀποστέλλεται καῖ Ῥωμαϊκαῖς ἀξίαις λαμπρύνεται τὴν τε τοῦ πραισέντου τὴν παρὰ Ῥωμαίοις λεγομένην ἔνοπλον ἡγεμονίας τιμὴν ἀποφέρεται. Εἶτα περιόντι τῷ θέρει τὰς Ῥωμαϊκὰς συναθροίσας δυνάμεις ἐπὶ τὴν Ἀδριανούπολιν φοιτᾷ καὶ συντυγχάνει Ἀρδαγάστῳ ἐπισυρομένῳ πλήθη Σκλαυηνῶν πολλὰ ἄγρας τε αἰχμαλώτων ἀξιολογωτάτας καὶ λείας λαμπράς. Διανυκτερεύσας τε ὄρθιος ἦκε πλησίον Ἀνσίνου τοῦ φρουρίου καὶ γεννικῶς τοῖς βαρβάροις συμπλέκεται. Τὸ δὲ πολέμιον πρύμναν τε ἐκρούσατο καῖ ἐς φυγὴν ἐξωθεῖτο καὶ τῆς Ἀστικῆς αὐτῆς ἀπελαύνεται,

Η Αβαρική Επιδρομή 586-7

Αυτή περιγράφεται στα χωρία [1.8; 2.10.8-2.17.13]

To 586 οι Άβαροι έσπασαν την συνθήκη ειρήνης και πραγματοποίησαν μια δεύτερη μεγάλη επιδρομή, χρησιμοποιώντας ως αφορμή την καταφυγή του άβαρου ιερέα Βοοκολάβρα στους Ρωμαίους. Οι Άβαροι εκπόρθησαν πολλές πόλεις όπως η Ρατιαρία, η Βονωνεία, η Άκυς/Aquis, το Δορύστολον, τα Ζαλδαπά, τα Παννασά, η Μαρκιανούπολις και το Τρόπαιον.

[ΘΦΣΜ, 1.8] Μετοπώρου δ΄ἀρχομένου πάλιν οἱ βάρβαροι τὰς συνθήκας διέχεον τὴν τε ὁμαιχμίαν εἰς τὸ φανερὸν ἀνδραποδίζονται. […] Σκύθης ἀνήρ Βοοκολαβρᾶ τὴν ἐπωνυμίαν περιαγόμενος (εἰ δὲ καὶ τῆς προσηγορίας τὸ σαφέστατον ὑπογλίχῃ μαθεῖν, παραυτίκα πρὸς τὴν Ἑλλάδα φωνὴν μετοχετεύσω τὸ ὄνομα. Μάγον, ταὐτὸν φάναι ἱερέα, τὴν τῶν Σκυθῶν ἐπὶ τὴν εὐγενίδα μεταμορφοῦντες φωνὴν τῆς ἑρμηνείας τευξόμεθα), […] Οἱ δ΄ἀμφὶ τὸν Χαγάνον τῶν τε Σκυθῶν καὶ Μυσῶν τοὺς περιοίκους ἐλυμήναντο πάντας εἷλον τε πόλεις πολλὰς, τὴν τε Ῥατιαρίαν καὶ Βονώνειαν καὶ Ἄκυς καὶ Δορύστολον καὶ Ζαλδαπά καὶ τὰ Παννασὰ καὶ Μαρκιανούπολιν καὶ Τρόπαιον.

Όπως προανέφερα, ο Κομεντίολος αυτή τη φορά (587) είχε στην διάθεσή του 10.000 άνδρες -εκ των οποίων οι 4.000 «απόμαχοι»- τους οποίους  έφερε στην Αγχίαλο για την αντιμετώπιση των Αβάρων επιδρομέων.

Στην περιγραφή των γεγονότων ο Σιμοκάττης αναφέρει το ορωνύμιο «Καλβομοῦντις» (calvus, mōns/montem > βλαχικό munti ~ ρουμανικό munte, «Φαλακρόν Ὄρος», μάλλον το όρος Sredna Gora κατά τον Whitby) κοντά στην Βερόη (Stara Zagora, zagora/zagorje = «μετώρειον, μετά το όρος»), στην οποία επιτέθηκαν οι Άβαροι μετά το Τρόπαιον, όταν ξεχύθηκαν στην Θράκη. Ο Κομεντίολος επιτέθηκε «λαίλαπος δίκην» (ξαφνικά σαν καταιγίδα) κατά των Αβάρων και σκότωσε πολλούς από αυτούς.

[ΘΦΣΜ, 2.15.3] Κατῆραν τοίνυν τοῦ Αἵμου ἐπὶ Καλβομοῦντις καὶ Λιβιδουργόν πολεμησείοντες, καὶ τὸν Χαγάνον εἰσορῶσιν οὐ πόρρω που διατρίβοντα, […] ἅτε δὲ τῆς ἐκείνου πληθύος ἀνά πᾶσαν ἐκχεθείσης τὴν Θρᾴκην. Διακοσμήσας γοῦν ὁ Κομεντίολος τὸ στράτευμα καὶ ἐς τάξιν μία συντάξας βαδίζειν εἴα. Καὶ πρὸς τὴν Ἀστικὴν χωρεῖν διατάττεται τὴν τε νύκτα διὰ φυλακῆς ἔχειν προσπίπτειν τε τῇ ὑστεραίᾳ τῷ Χαγάνῳ λαίλαπος δίκην καὶ μέγιστον φόνον διὰ τῆς ὁμιλίας παρέχεσθαι.

Στην συνέχεια ο Σιμοκάττης περιγράφει την αβαρική κατάληψη της παραδουνάβιας Αππιαρείας (Ἀππιάρια/Appiaria, τα ερείπια βρίσκονται 7 χιλιόμετρα από το σημερινό Ryahovo) δυτικά από το Δορύστολον και λίγο πριν διηγείται την ιστορία που διηγείται και ο Θεοφάνης στο Χρονικό του με τον φόρτο που ήταν έτοιμος να πέσει από την πλάτη του νωτοφόρου ζώου και τον Ρωμαίο στρατιώτη που ανεφώνησε στον δεσπότη του ζώου «τόρνα τόρνα φράτερ» («γύρνα (το), γύρνα (το) αδελφέ!), το οποίο οι υπόλοιποι παρανόησαν ως συνθηματικό για «υποχωρείστε, υποχωρείστε!» και τράπηκαν σε άτακτο φυγή. Το περίεργο με αυτό το συμβάν είναι ότι και οι Άβαροι άρχισαν να τρέχουν πανικόβλητοι, κάτι που γεννά το ερώτημα αν η Λατινική είχε το ρόλο της lingua franca στο πρώιμο αβαρικό χαγανάτο.

[ΘΦΣΜ, 2.15] ἕν τι τῶν ὑποζυγίων τὸν ἐπικείμενον παραπέιρριψε φόρτον […] οἱ δὲ παρεπόμενοι καὶ ὁρῶντες τὸ νωτοφόρον ζῷον […] τὸν δεσπότην ἐκέλευον τὸ τε σκευοφόρον ζῷον ἐπανορθοῦσθαι τοῦ πλημμελήματος. Τοῦτο γὰρ τῆς ἀταξίας γέγονε αἴτιον […] παρηχεῖται γὰρ τοῖς πολλοῖς ἡ φωνή, καὶ παράσημον ἦν τὸ λεγόμενον, καὶ φυγὴν ἐδόκει δηλοῦν […] ἐπιχωρίῳ τὲ γλώττῃ εἰς τοὐπίσω τραπέσθαι ἄλλος ἄλλῳ προσέταττεν «τόρνα τόρνα» μετὰ μεγίστου ταράχου φθεγγόμενοι, […]

Ἐπεὶ δὲ τῶν δισσῶν τούτων θορύβων ὁ Χαγάνος ἀνέπνευσεν, τὴν ἐκ τῶν ἐφόδων σπιλάδα διακρουσάμενος, τὸ βαρβαρικὸν συναθροίσας ταῖς Ῥωμαϊκαῖς προσέβαλλε πόλεσι τὸ τε φρούριον τὴν Ἀππιάρειαν ἐχειρώσατο.

Οι Άβαροι αιχμαλώτισαν τον στρατιώτη Βουσά που ανήκε στην φρουρά της Αππιαρείας και είχε βγει έξω για κυνήγι ο οποίος, για να γλιτώσει την ζωή του, τους δίδαξε πως να κατασκευάζουν πολιορκητικές ελεπόλεις και, από εδώ και πέρα, οι Άβαροι άρχισαν να αλώνουν «ἀμογητί» τις Ρωμαϊκές πόλεις. Ο Whitby πιστεύει πως η ιστορία με τον Βουσά είναι ψευδής και πως οι Άβαροι ήδη διέθεταν πολιορκητικά μηχανήματα. Μετά την εκπόρθηση της Βερόης οι Άβαροι πραγματοποίησαν αποτυχημένες απόπειρες εκπόρθησης της Διοκλητιανουπόλεως, της Φιλιππουπόλεως και της Αδριανουπόλεως.

[ΘΦΣΜ, 2.16-17] Στρατιώτης τις ἦν, Βουσᾶς ὄνομα αὐτῷ, […] οὗτος κατ’ἐκεῖνο καιροῦ παρῴκει τὸ φρούριον. Τοιγαροῦν ἔδοξε τῷ Βουσᾷ ἱππάζεσθαι ἐς τοὺς πέλας τοῦ φρουρίου λειμῶνας, […] ἅτε δὴ κυνηγετήσων πως εὐδοκιμώτερον. Οὐκοῦν τὸν Βουσᾶν οἱ βάρβαροι συλλαμβάνουσιν, καὶ γέγονεν ὁ κυνηγέτης εἰς θήρατρον. […] Ἐν μείζονι τοίνυν κινδύνῳ ὁ Βουσᾶς γενόμενος ἐλιπάρει τὸ βάρβαρον ἀναβολήν τινα μικρά τὰ τοῦ θανάτου λαβεῖν, καὶ μισθὸν τῆς τέως ἀνακωχής παραδιδόναι τοῖς βαρβάροις τὸ φρούριον. […] καὶ δῆτα ὁ Βουσᾶς τοὺς Ἀβάρους ἐδίδασκε συμπηγνύσθαι πολιορκητικόν τι μηχάνημα ἔτι τῶν τοιούτων ὀργάνων ἀμαθεστάτους ὑπάρχοντας, ἀκροβολίζειν τε παρεσκεύαζε τὴν ἑλέπολιν. Καὶ μετ΄οὐ πολὺ τὸ φρούριον κατεβέβλητο, καὶ δίκας ὁ Βουσᾶς ἀπανθρωπίας εἰσέπραττε δεινόν τι διδάξας τοὺς βαρβάρους πρὸς πολιορκίαν τεχνούργημα. Ἐντεῦθεν γὰρ πλείστας λοιπὸν τῶν Ῥωμαϊκῶν πόλεων ἀμογητί τὸ πολέμιον παρεστήσατο τῷ ἀρχετύπῳ σοφισμάτι προσχρησάμενον. Μενοῦνγε τῇ Βερόῃ προσπίπτει καὶ πλεῖστον παρανάλωμα χρόνου ζημιωθέν […] Περικαθήται δὲ καὶ τὴν Διοκλητιανοῦ πόλιν κατὰ τὸ καρτερὸν […] καὶ ἀπρόσιτον ἦν τοῖς βαρβάροις […] Παρευθὺ δ΄ἐπὶ τὴν Φιλίππου πόλιν μετέβαινε καὶ περιβὰς τὸ πόλισμα ἐνήθλει λαβεῖν. Ἀντεμάχοντο τε οἱ τοῦ ἄστεος […] ὥστε τὸν Χαγάνον […] ἐξ ἑωθινοῦ δὲ διαπεραιωθεὶς τὰς ὕλας τῆς λεγομένης Ἀστικῆς τῇ Ἀδριανουπόλει προστρίβεται ἀγωνιστικώτερον τε τῷ ἄστει προσέβαλλεν, ἀντικαθίσταντο δὲ καὶ οἱ τοῦ ἄστεος ἀλκιμώτερον.

Στην συνέχεια ο Σιμοκάττης περιγράφει την νίκη που πέτυχε έξω από την Αδριανούπολη ο Δρόκτων εναντίον αβαρικής μοίρας που έχω ήδη αναφέρει και η επιδρομή τελειώνει με την επιστροφή των βαρβάρων στο Σίρμιον μαζί με όση λεία είχαν καταφέρει να συλλέξουν.

Η αβαρική κατάληψη της Σιγγιδόνος και της Αγχιάλου το 588

Χωρία Σιμοκάττη [6.3.9-6.6.1]

Επειδή ο Πρίσκος έχασε τη Σιγγιδόνα και απέτυχε να αποτρέψει την αβαρική εκπόρθηση της Αγχιάλου, κλονίστηκε η εκτίμηση που ο Μαυρίκιος έτρεφε προς αυτόν. Όταν αργότερα, το 593, ο Πρίσκος ξαναεμφανίζεται επικεφαλής του ρωμαϊκού εκστρατευτικού σώματος που εξεστράτευσε βορείως του Δούναβη κατά των Σκλαβηνών, ο Πάπας Γρηγόριος του είχε στείλει συγχαρητήρια επιστολή, επειδή είχε ανακτήσει την εμπιστοσύνη του Μαυρίκιου. Επειδή η πηγή που χρησιμοποίησε ο Σιμοκάττης είναι ξεκάθαρα προδιατεθειμένη υπέρ του Πρίσκου, δεν λέει πολλά για το έτος 588.

Η αβαρική επιδρομή του 588 ξεκινά με τους Άβαρους να διατάζουν τους Σκλαβηνούς να ναυπηγήσουν πλοιάρια για την διαπεραίωση του Δούναβη. Οι Ρωμαίοι από τη Σιγγιδόνα κατάφεραν να παρενοχλήσουν τα ναυπηγικά έργα των Σκλαβηνών και οι Άβαροι επιτέθηκαν στη Σιγγιδόνα, την οποία πολιόκρησαν για μια εβδομάδα, χωρίς να καταφέρουν να την πάρουν. Τελικά οι Άβαροι επέστρεψαν στον Σάβο και συνέχισαν τις προετοιμασίες για την επικείμενη επιδρομή. Όταν αυτή έγινε, οι Άβαροι κινήθηκαν από την Σιγγιδόνα στην Βονωνεία και κατάφεραν να διασχίσουν τον Αίμο από το περασμα που φρουρούσε ο Σαλβιανός (ο Whitby πιστεύει πως ήταν το πέρασμα Šipka) και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει. Τελικά οι Άβαροι έφτασαν στην Αγχίαλο την οποία και εκπόρθησαν. Τελικά ο Πρίσκος, κυνηγημένος από τους Άβαρους, αναγκάστηκε να ταμπουρωθεί στο Τζουρουλόν. Τότε επενέβη ο Μαυρίκιος που δέχτηκε να εξαγοράσει την ειρήνη πληρώνοντας τον Χαγάνο.

Οι Ρωμαϊκές εκστρατείες της περιόδου 593-5

Τα χωρία του Σιμοκάττη είναι τα [5.16; 6.3.5; 6.6.2; 7.12.9]

Το 590 ο Μαυρίκιος ως επικεφαλής του βαλκανικού ρωμαϊκού στρατού έφτασε στην Αγχίαλο για να επιθεωρήσει αυτοπροσώπως τον βαθμό καταστροφής που είχαν προκαλέσει στην Θράκη οι Άβαροι. Μετά το 592 τα εμπειροπόλεμα ανατολικά στρατεύματα άρχισαν να μεταφέρονται στα Βαλκάνια και, το 593, ο Πρίσκος που είχε ανακτήσει την εμπιστοσύνη του Μαυρίκιου στάλθηκε ως επικεφαλής εκστρατευτικού σώματος στον Δούναβη, για να αποτρέψει την διαπεραίωση των Σκλαβηνών.

Αυτή η εκστρατεία του 593 είναι σημαντική γιατί εγκαινιάζει μια σειρά προληπτικών/προδραστικών (preemptive, proactive) υπερδουνάβιων ρωμαϊκών εκστρατειών στην χώρα των Σκλαβηνών, που σκοπό είχαν ν΄εξαναγκάσουν τους Σκλαβηνούς σε συνθηκολόγηση, ώστε να σταματήσουν τις επιδρομές τους στα Βαλκάνια. Όταν ο Χαγάνος των Αβάρων διαμαρτυρήθηκε για την υπερδουνάβια εκστρατεία του Πρίσκου, ο δεύτερος τον μαλάκωσε δίνοντάς του μέρος από τα λάφυρα που οι Ρωμαίοι είχαν συλλέξει από τους Σκλαβηνούς. Η εκστρατεία του Πρίσκου διαπεραίωσε τον στρατό από το Δορύστολον) γύρω από τον«Ἡλιβακία» ποταμό (Ialomița) ήταν επιτυχής, αλλά ο Πρίσκος αρνήθηκε να υπακούσει την εντολή του Μαυρίκιου για διαχείμαση του στρατού βορείως του Δούναβη και διαχείμασε τον στρατό του στην Οδησσό/Βάρνα. Η επομένη φορά που ο στρατός θα αρνηθεί να υπακούσει τις εντολές του Μαυρίκιου για υπερδουνάβια διαχείμαση θα είναι στην ανταρσία του 602, όταν θα ανακηρύξουν τον Φωκά αυτοκράτορα.

Πλέον, οι Ρωμαίοι προσπαθούν με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση ν΄αποκαταστήσουν τον Δούναβη ως σύνορο (līmēs Dānuvēnsis/Dānuvīnus).

Ο Μαυρίκιος ήθελε την υπερδουνάβια διαχείμαση του στρατού γιατί, όπως εξηγείται στο Στρατηγικόν του, οι Σλάβοι έτειναν να κρύβονται στα δάση και, το χειμώνα που τα δένδρα ήταν άφυλλα, ήταν πιο δύσκολο γι΄αυτούς να κρυφτούν.

Ωστόσο, παρά την επιτυχή εκστρατεία του Πρίσκου, οι σλαβικές επιδρομές στα Βαλκάνια συνέχισαν τον χειμώνα του 588 (ο Whitby υποψιάζεται επειδή ο Πρίσκος δεν διαχείμασε βορείως του Δούναβη). Μια ομάδα Σκλαβηνών επιτέθηκε στο σώμα του Τατίμερ (γερμανικό όνομα) που επέστρεφε τα λάφυρα του Πρίσκου στην Κωνσταντινούπολη, ενώ έγιναν και σλαβικές επιδρομές στην Άκυ/Aquis, τα Ζαλδαπά και τους Σκούπους (Σκόπια, τότε πρωτεύουσα της Δαρδανίας, στον Σιμοκάττη «Σκόπις»).

[ΘΦΣΜ, 6.8.4-7] Τοίνυν ὁ Πρίσκος κρατήσας τοῖς λόγοις ἐς βασιλέα ἀπέπεμπε τὰ τῶν πόνων ἐπίχειρα τριακοσίοις συμφράξας τὴν λείαν, πρόταγον τε τούτων τὸν Τατίμερ προεστήσατο. Ὁ μὲν οὖν Τατίμερ τῆς ἐς Βυζάντιον πορείας ἀπήρχετο, ἕκτἡ δὲ ἡμέρᾳ Σκλαυηνοῖς περιτυχὼν ἐς ἀδόκητον καταγίνεται κίνδυνον.

[ΘΦΣΜ, 7.2.2] Καὶ οὖν ἐντυγχάνουσιν οὗτοι ἑξακοσίοις Σκλαυηνοῖς λείαν ἐπαγωμένης Ῥωμαίων πολλήν. Τὰ γὰρ Ζαλδαπά καὶ Ἄκυς καὶ Σκόπις καταπρονομεύσαντες αὖθις ἐλαφυραγώγουν τοῦς ἀτυχήσαντας, ἦν δὲ αὐτοῖς ἐπὶ πλήθους πολλοῦ ἀμαξῶν ἡ ἀποσκευή τῶν λαφύρων. Ὡς δὲ ἐπιόντας ἔβλεψαν τοῖς Ῥωμαίοις οἱ βάρβαροι, εἴτα καὶ ἀντεβλέφθησαν, ὲπὶ τὸν φόνον τῶν αἰχμαλώτων ἐτράποντο.

Τον χειμώνα του 588, ο Πρίσκος αντικαταστάθηκε από τον αδελφό του Μαυρίκιου Πέτρο (κάτι που δεν μας ξαφνιάζει αφού αρνήθηκε να εκτελέσει την εντολή του Μαυρίκιου για υπερδουνάβια διαχείμαση) και ο Μαυρίκιος προσπάθησε να επιβάλει ένα από τα μέτρα λιτότητάς του στο στρατό. Ενώ παραδοσιακά το κράτος έδινε ένα χρηματικό ποσό στους στρατιώτες για την αγορά του αναγκαίου εξοπλισμού, ο Μαυρίκιος προσπάθησε ν΄αντικαταστήσει το χρηματικό ποσό με απευθείας παροχή του απαραίτητου εξοπλισμού. Οι στρατιώτες αντέδρασαν στο μέτρο και δεν είναι ξεκάθαρο αν το μέτρο πέρασε.

[ΘΦΣΜ, 7.1] Οὕτω μὲν οὖν Πρίσκος ἀπεχειροτονεῖτο, πολέμαρχος δὲ ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος ὁ Πέτρος ἀναγορεύεται, ὁς καὶ ἀυτάδελφος Μαυρικίου ἐτύγχανε ὤν. […] Ἡ μία τοιγαροῦν τῶν βασιλικῶν ἐπιστολῶν στρατιωτικῆς ἐπιδόσεως τύπος ἐτύγχανεν. Ὁ δὲ τύπος ἡβούλετο τρίτταις μοίραις συντάττεσθαι τὴν ἐπίδοσιν, δι’ἐσθῆτος καὶ ὅπλων καὶ χαράγματος χρυσίου. […] καὶ ὁ πολέμαρχος ἐπισήμως στηλιτεῦσαι τῷ πλήθει τὰς βασιλικὰς συλλαβὰς ἐνεχείρει. Ἡ μὲν οὖν πληθὺς ἑώρα πρὸς τάραχον. […] οἱ μὲν οὖν Ῥωμαῖοι  ἐκκλησίαν ποιήσαντες ἐς Μαυρίκιον ἐβλασφήμουν, ὁ δὲ πολέμαρχος συνέσει καὶ πειθοῖ τὴν τῶν στρατοπέδων κατευνάσας ὀργὴν […]

Το 594 ο Πέτρος ηγήθηκε της δεύτερης υπερδουνάβιας εκστρατείας κατά των Σλάβων στην περιοχή της βόρειας όχθης που εκτείνεται από τις Νόβες (Novae, το σημείο διαπεραίωσης του στρατού του Πέτρου κοντά στο σημερινό Svištov) μέχρι το δέλτα του Δούναβη. Ο Θεοφύλακτος περιγράφει στο 594 και μία συμπλοκή Ρωμαίων και Βουλγάρων. Όπως ο Πρίσκος το προηγούμενο έτος, έτσι και ο Πέτρος έφτασε μέχρι τον «Ἡλιβακία» ποταμό και, καθώς οι διψασμένοι Ρωμαίοι έπιναν νερό τους επιτέθηκαν με ακόντια από την άλλη όχθη οι βάρβαροι. Οι Ρωμαίοι αναγκάστηκαν να διαπεραιωθούν και να συμπλακούν με τους βάρβαρους, αλλά ηττήθηκαν και επέστρεψαν προς τον Δούναβη. Μετά την ήττα του ο Πέτρος αντικαταστάθηκε από τον Πρίσκο και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη.

Ο πολέμαρχος (~ *vojevoda) των σλάβων που υπερασπίστηκαν την βόρεια όχθη του Δούναβη όταν οι Ρωμαίοι διαπεραιώθηκαν από τις Νόβες ήταν ο Πειράγαστος, με όνομα που περιέχει ως δεύτερο συνθετικό το *ghostis > *gastĭ > gostĭ = «φιλοξενούμενος», όπως το όνομα Ἀρδάγαστος (>Radogost) ενός άλλου «βοεβόδα» που αναφέρει ο Σιμοκάττης. Τα σλαβικά σύνθετα ονόματα σε -gostĭ είναι σαν τα ελληνικά σε -ξενος (Κλεόξενος, Φιλόξενος, Θεόξενος κλπ).

[ΘΦΣΜ, 7.4] Ἕκτη δὲ ἡμέρα, καὶ πρὸς τὸ σκοπῆσαι τοὺς πολεμίους ἄνδρας χίλιους συνέταξεν. Οὗτοι ἑκατοντάσι δέκα Βουλγάροις προσπίπτουσι. […] Οἱ δὲ Βούλγαροι πρέσβεις ἐξέπεμπον τὴν τε μάχην ἀπεκηρυκεύοντο καὶ παρῄνουν Ῥωμαίοις τὴν εἰρήνην μὴ διαφθείρειν. […] Καὶ οὖν ὁ Πέτρος τοὺς εἰρηναίους λόγους ἀποσεισάμενος τοῖς προθέουσιν ἐδήλου φόνῳ μαχαίρας τοὺς βαρβάρους παραχρῆμα ὀλλύναι. Οἱ μὲν οὖν Βούλγαροι […] πρὸς τὴν μάχην χεῖρας ἐνέμιξαν, καὶ λίαν ἡρωικῶς συνταξάμενοι εἰς φυγὴν ὰποκλῖναι Ῥωμαίους ἡνήγκασαν.

[…] Ἀποβάντες τοίνυν οἱ Σκλαυηνοί τῶν ἵππων ἐνεχείρουν […] Ὁ δὲ Πειράγαστος -φύλαρχος δὲ οὗτος τῆς πληθύος ἐκείνης τῶν βαρβάρων) τὰς δυνάμεις ἀναλαβὼν ἐπὶ τὰς τοῦ ποταμοῦ διαβάσεις στρατοπεδεύεται καὶ ταῖς ὕλαις ἐγκρύπτεται οἷα τις ἐπιφυλλίς ἀθεώρητος.

[ΘΦΣΜ, 7.5] Ὁ δὲ στρατηγός, ὁ τοῦ αὐτοκράτορος ἀδελφός, ἀπευδοκιμήσας ἐντεῦθεν πολεμίους ὑπεῖναι κελεύει τὸν ποταμὸν διαπεραιοῦσθαι τὸ στράτευμα. […] περὶ τὴν ὄχθην τοῦ ποταμού οἱ βάρβαροι παρατάττονται. Οἱ μὲν οὖν Ῥωμαῖοι ἀπὸ τῶν πορθμιδίων τοὺς βαρβάρους κατακοντίζονται, οἱ δὲ βάρβαροι τὰ πλήθη τῆς ἐκπομπῆς τῶν βελῶν φέρειν ἀδυνατίσαντες ὀρφανὰς τὰς ὄχθας καταλιμπάνουσιν. Ἀναιρείται τοίνυν ὁ τούτων ταξίαρχος, ὃν Πειράγαστον ὁ λόγος φθάσας ἐδίδαξεν. […] Καὶ οὖν πεπτωκότος τοῦ Πειραγάστου τρέπεται πρὸς ἀποφυγὴν τὸ πολέμιον.Γίνονται τοίνυν οἱ Ῥωμαῖοι κύριοι τῆς ὄχθης τοῦ ποταμού. […] Καὶ ἄν ἡ στρατιὰ διόλωλεν ἅπασα, εἰ μὴ βάρβαρος τις ἁλοὺς τὸν Ἡλιβακίαν αὐτοῖς ἐξέλεξε ποταμὸν, τέτταρας παρασάγγας ἀπέχοντα. […] τὸ ὕδωρ λαφύττουσιν [οἱ Ῥωμαῖοι] […] ἀκοντίοις γὰρ ἔβαλον τοὺς ὑδρευομένους οἱ βάρβαροι […] φόνος πολύς ἐπεγίνετο […] Ἀτὰρ πορθμία οἱ Ῥωμαῖοι ναυπηγησάμενοι τὸν ποταμὸν διενήξεντο […] ἀθρόον οἱ βάρβαροι ἐπιθέμενοι τῶν Ῥωμαίων κρατοῦσιν. Οἱ μὲν οὖν Ῥωμαῖοι νενικημένοι πρὸς φυγὴν ἀποκλίνουσιν. Καταπολεμηθέντος τοίνυν ὑπὸ τῶν βαρβάρων τοῦ Πέτρου, Πρίσκος γίνεται στρατηγός, καὶ οὖν ἀποχειροτονηθεὶς τῆς ἡγεμονίας ὁ Πέτρος ἐς Βυζάντιον ἧκεν.

Παρά την τελική ήττα στον Ηλιβακία ποταμό, η εκστρατεία του Πέτρου πρέπει να ήταν στο σύνολό της επιτυχής, επειδή τον επόμενο χρόνο (595) ο Πρίσκος εξεστράτευσε δυτικότερα προς το αβαρικό χαγανάτο και συναντήθηκε αυτοπροσώπως με τον Χαγάνο. Σε αυτήν την εκστρατεία ο Πρίσκος επιτέθηκε στη Σιγγιδόνα την οποία κατάφερε να εκπορθήσει. Οι Άβαροι εγκατέλειψαν την πόλη, χωρίς να προλάβουν να γκρεμίσουν τα τείχη της. Έτσι η Σιγγιδών επανήλθε σε ρωμαϊκά χέρια.

Έχει ενδιαφέρον ότι αυτή πάντοτε την χρονιά (595), με τον ρωμαϊκό στρατό στη Σιγγιδόνα, ο Χαγάνος των Αβάρων προτίμησε να επιδράμει στην Δαλματία.

[ΘΦΣΜ, 7.7] […] ὁ Πρίσκος […] τὸν τε Ἴστρον διαπεραιωθεὶς ποταμὸν, τετάρτη ἡμέρα, καὶ εἰς Νόβας τὰς ἄνω ὁ στρατηγός παραγίνεται. Ὁ δὲ Χαγάνος τοῦτο μεμαθηκὼς ὡς τὸν Πρίσκον πρέσβεις ἐξέπεμψε τὴν τε αἰτίαν ἐξηρευνᾶτο μαθεὶν τῆς τῶν Ῥωμαίων ἀφίξεως. […] Ὁ δὲ Χαγάνος ἐδήλου ἐπ΄ἀλλότριας γῆς ἐπιβαίνειν Ῥωμαίους, παρασπονδῆσαι τε Πρίσκον, καὶ ἀοράτως τὴν εἰρήνην ὑπ΄αὐτοῦ περισχίζεσθαι. Ἔφασκε τοίνυν ὁ Πρίσκος Ῥωμαϊκὸν ὑπεῖναι τὸ ἔδαφος, ὁ δὲ βάρβαρος ὅπλοις καὶ νόμοις πολέμων Ῥωμαίους ἀποκτήσασθαι τοῦτο.

[ΘΦΣΜ, 7.10] ἠκηκόει τοίνυν ὁ Πρίσκος τὰ τείχη καταβαλεῖν τὴς Σιγγηδόνος τὸν βάρβαρον, καταναγκάζειν τε τοὺς λαοὺς τὰ οἴκοι καταλιπόντας εἰς τὴν πολεμίαν τὰς ἀποικίας ποιήσασθαι. Καὶ οὖν ὁ Πρίσκος μηδὲν τῇ ἀναβολῇ ἀναθεὶς, τὸν ποταμὸν ναυτιλλόμενος εἰς Σίγγαν τὴν νῆσον ἐλλιμενίζεται. Αὕτη δὲ ἐπὶ τὸ ῥεῖθρον τοῦ Ἴστρου ἔχει τὴν ἵδρυσιν,

[ΘΦΣΜ, 7.10.5] τὸν Χαγάνον […] εἰπεῖν δὲ τῷ Πρίσκῳ:

«τὶ ὑμῖν, ὦ Ῥωμαίοι, καὶ τῇ γῇ τῇ ἐμῇ; Τί περαιτέρω τοῦ πρέποντος πόδας ἐκτείνετε; Ξένος ὁ Ἴστρος ὑμῖν, τὸ ῥόθιον τούτου πολέμιον. Ὅπλοις ἐκτησάμεθα τοῦτον. Τῷ δόρατι τοῦτον ἐδουλωσάμεθα. Ἄπαγε τῆς ἀτοπίας, ὦ Πρίσκε!»

[ΘΦΣΜ, 7.11] Ὁ δὲ Πρίσκος τὸν Γουδοῦιν μετάκλητον ποιησάμενος καὶ Ῥωμαϊκῇ τοῦτον περιφράξας δυνάμει τῇ Σιγγηδόνι ἐγκελεύεται. Ἀτὰρ ὁ Γουδοῦις ἐπὶ τὴν Σιγγηδόνα ναυτίλλεται. Τὴν γὰρ Σιγγηδόνα δὐο ποταμοί ἀγκαλίζονται, ὁ τε Σάος καὶ Δράος. Ἐπεὶ δὲ οἱ περὶ τὴν Σιγγηδόνα βάρβαροι Ῥωμαϊκὰς δυνάμεις ναυπηγησαμένας κατεῖδον […] τὴν τοίνυν τῶν Ῥωμαίων ὁρμὴν μὴ ὑπομεμενηκότες οἱ βάρβαροι […] εἰς φυγὴν ἀποκλίνουσιν.

Το 596 οι Άβαροι επέδραμαν στους Λομβαρδούς και στους Φράγκους και όχι στα ρωμαϊκά Βαλκάνια, κάτι που δείχνει την επιτυχία της ρωμαϊκής ανάκαμψης στα Βαλκάνια.

Οι εκστρατείες της περιόδου 597-602

Τα χωρία του Σιμοκάττη είναι [7.13-15;8.1.9-6.1]

Αποθρασυμένοι από τις επιτυχίες τους στη δύση, οι Άβαροι το 597 επανήλθαν επιδράμοντας στα ρωμαϊκά Βαλκάνια. Η αιφνίδια αβαρική επιδρομή βρήκε τον στρατό του Πρίσκου σην βόρεια Θράκη και ο Ρωμαίος στρατηγός αναγκάστηκε να διαχειμάσει ταμπουρωμένος στην «Τομέαν» (Τόμις/Κωστάντζα) και αποκλεισμένος από τους Άβαρους.

Το 598 οι Άβαροι αναγκάστηκαν να άρουν την πολιορκία της Τομέας επειδή έμαθαν πως ο Κομεντίολος είχε φτάσει με ένα στράτευμα στην Ζικίδεβα (δακομυσικό τοπωνύμιο σε -deva/-dava/ -dova) και, στην συνέχεια, εκπόρθησαν την Δριζιπέρα στην νότια Θράκη (κοντά στην Αδριανούπολη). Το 598 Ρωμαίοι και Άβαροι συμφώνησαν εκεχειρία και κοινό σύνορο τον Δούναβη, ενώ το 599 ένας διπλός ρωμαϊκός στρατός με επικεφαλής τους Πρίσκο και Κομεντίολο επιτέθηκε τους Άβαρους στην Παννονία πετυχαίνοντας μια σειρά νικών, οι οποίες ήταν ιδιαίτερα φθισίμβροτες για τους συμμάχους των Αβάρων Γηπαίδες. Το 601 ο Πέτρος απέτρεψε μια αβαρική εισβολή στις Σιδηρές Πύλες του Δούναβη, ενώ οι Άβαροι πέτυχαν μια αντιρωμαϊκή συμμαχία με τους Λομβαρδούς και τους Φράγκους και επέδραμαν κατά των Αντών σλάβων που είχαν γίνει σύμμαχοι των Ρωμαίων. Την ίδια στιγμή διάφοροι υποτελείς λαοί των Αβάρων εξεγέρθηκαν κατά των δεσποτών τους.

Η ανταρσία του ρωμαϊκού στρατού και το πραξικόπημα του Φωκά το 602

Χωρία Σιμοκάττη [8.6.2-8.8.1]

Εκεί που τα πράγματα στα Βαλκάνια είχαν στρώσει μια χαρά για τους Ρωμαίους και τώρα ήταν οι Άβαροι αυτοί που απειλούνταν με διάλυση, και ενώ ο Πρίσκος ήταν στην Αρμενία για την οργάνωση της μετεγκατάστασης 30.000 αρμενικών οικογενειών στην Θράκη, ο Μαυρίκιος διέταξε τον αδελφό του Πέτρο να διαχειμάσει τα στρατεύματα βορείως του Δούναβη. Ο στρατός, ήδη δυσαρεστημένος από τα μέτρα λιτότητας του Μαυρίκιου, αρνήθηκε να υπακούσει την αυτοκρατορική διαταγή και πραγματοποίησε ανταρσία, στην οποία ανακήρυξε αυτοκράτορα τον αξιωματικό Φωκά, που υποσχέθηκε να υλοποιήσει τα αιτήματα των στρατιωτών. Φτάνοντας στην Κωνσταντινούπολη ο Φωκάς θανάτωσε τον Μαυρίκιο και τους γιους του, καθώς και τους στρατηγούς Πέτρο και Κομεντίολο. Ο Πρίσκος φαίνεται ότι γλίτωσε επειδή έλειπε στην Αρμενία.

[ΘΦΣΜ, 8.6-7] Ὧρας τοίνυν μετοπωρινῆς ἐνδημούσης, καὶ Μαυρικίου τοῦ αὐτοκράτορος ἐνοχλοῦντος τὸν Πέτρον ἐν ταῖς τῶν Σκλαβηνῶν χώραις τὰς Ῥωμαϊκὰς δυνάμεις τὸν τοῦ χειμῶνος ἐνδιατρῖψαι καιρὸν, τῶν τε Ῥωμαίων βαρυνομένων ἐπὶ τῇ τοῦ βασιλέως βουλῇ διὰ τε τὴν λείαν αὐτὴν διὰ τε τὴν τῆς ἵππου ταπείνωσιν, ἔτι γε μὴν καὶ διὰ τῷ πλήθει βαρβάρων περικυμαίνειν τὴν χώραν τὴν ἀντιπέρας τοῦ Ἴστρου, καὶ τοῦ στρατηγοῦ τὸ βασιλικὸν κρατύνοντος πρόσταγμα, στάσις μεγίστη τοῖς στρατεύμασι γίγνεται. […] πρὸς τὸν Πέτρον εἴκοσι σημεῖα ἀπῳκισμένον τοῦ χάρακος πρέσβεις οἱ Ῥωμαῖοι ὀκτώ, ἐξ ὧν ἐτύγχανεν ὤν καὶ Φωκᾶς ὁ χαλεπώτατος τύραννος. […] Ἑτέραν δὲ καὶ τῇ ἐς ὕστερον ἐκκλησίαν πεποιηκότα τὰ πλήθη ἔξαρχον τὸν ἑκατόνταρχον Φωκᾶν προεστήσαντο, ἐπὶ ἀσπίδος τε εἰς ὕψος ἐξάραντες εὐφήμουν ἐκτόπως τὴν ἀγόρευσιν.

Από από αυτό το σημείο και μετά, αρχίζει το γκρέμισμα όλων όσων έκτισε σταδιακά ο Μαυρίκιος κατά την εικοσαετή βασιλεία του. Όταν ο Ηράκλειος θα καταφέρει την τελική νίκη κατά των Σασσανιδών στην μάχη της Νινευί το 627, οι Αβαρο-Σλάβοι είχαν καταφέρει να αποτάξουν ολοκληρωτικά τον ρωμαϊκό πολιτικό έλεγχο των Βαλκανίων.