Συνέντευξη με τον Αντώνη Καλδέλλη για την Βυζαντινή ταυτότητα

Η ιδέα της σημερινής ανάρτησης προέκυψε έναν περίπου χρόνο πριν, όταν εγώ και ο Πέρτιναξ ρωτήσαμε τον διακεκριμένο βυζαντινολόγο Αντώνη Καλδέλλη αν ενδιαφερόταν για μια συνέντευξη, στην οποία θα μας απαντούσε ορισμένα ερωτήματα με θέμα την βυζαντινή ταυτότητα. Ο Καλδέλλης αποδέχτηκε θερμά την πρόσκλησή μας, αλλά μας ζήτησε να το καθυστερήσουμε επειδή ήταν πνιγμένος στη δουλειά. Όταν ένα περίπου εξάμηνο αργότερα ήταν διαθέσιμος πια ο Καλδέλλης, έτυχε να έχω εγώ κάποιες υποχρεώσεις και έτσι η συνέντευξη αναβλήθηκε για μερικούς ακόμα μήνες. Τελικά, έφτασε επιτέλους η στιγμή της δημοσίευσης της ανάρτησης και θέλουμε να ξαναευχαριστήσουμε και δημόσια τον Αντώνη Καλδέλλη για τη χάρη που μας έκανε και το ενδιαφέρον που έδειξε για τη συνέντευξη.

Μια συζήτηση για τους όρους Ρωμιός, Γραικός και Έλλην

Στα σχόλια μιας άλλης ανάρτησης ξεκινήσαμε μια συζήτηση με τον σχολιαστή ”Μωχό τον Μάντη” για τη σημασία του όρου ”Ρωμιός” κατά την Οθωμανική περίοδο και για τη λειτουργία των τριών όρων ”Ρωμιός”, ”Γραικός” και ”Έλληνας”. Επειδή στη συζήτηση ήρθε και ο φίλος Πέρτιναξ, που πρόσφατα παρακολούθησε το συνέδριο ” ‘Ελλην, Ρωμηός, Γραικός: Συλλογικοί προσδιορισμοί και ταυτότητες,” αποφάσισα να κάνω αυτήν την ανάρτηση, ώστε να έχουμε συγκεντρωμένες στα σχόλιά της τις διάφορες απόψεις.

Συνέντευξη με τον Ιωάννη Στουραΐτη

Σε παλαιότερη ανάρτηση είχα αναφέρει ότι ο βυζαντινολόγος Ιωάννης Στουραΐτης δέχτηκε να απαντήσει σε μια σειρά ερωτημάτων που ετοιμάσαμε με τον Περτίνακα πάνω στο θέμα της συλλογικής ταυτότητας στο Βυζάντιο.

Η συνέντευξη πήρε επιτέλους την τελική της μορφή και ο κύριος Στουραΐτης την ανήρτησε στην ιστοσελίδα του.

Οι απαντήσεις και επεξηγήσεις που ζήτησε ο Πέρτιναξ

Σε μια άλλη ανάρτηση της οποίας τα σχόλια ο Μπάμπης έβγαλε εκτός θέματος ο Περτίνακας έκανε ένα ενδιαφέρον σχόλιο (σχόλιο #77). Σε αυτήν την ανάρτηση θα απαντήσω στα θέματα που έθιξε. Αλλά Περτίνακα να με συγχωρέσεις διότι η πλήρης επεξήγηση θα είναι λίγο μεγάλη.

Α) Ο Πέρτιναξ γράφει:

Θα ήθελα να σταθώ σ΄ένα επιχείρημα που επαναλαμβάνει ο Μπάμπης: πώς γίνεται να εξελληνίστηκαν γλωσσικά οι Σλάβοι π.χ. της Πελοποννήσου (αν αποτελούσαν την πλειοψηφία) αλλά όχι εκείνοι που βρίσκονταν γύρω από την περιοχή της Θεσσαλονίκης;

Δεν νομίζω ότι είναι δύσκολο να απαντηθεί το θέμα αυτό. Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι.

Στην Θεσσαλονίκη δεν έγινε κάποιο μαζικό εποικιστικό πρόγραμμα όπως αυτό που οι πηγές μας λένε για την Πελοπόννησο. Ο εκρωμαϊσμός των Σλάβων που κατοικούσαν γύρω από τη Θεσσαλονίκη αφέθηκε στην Θεσσαλονίκη με φυσικούς και βαθμιαίους ρυθμούς. Αντίθετα, ο Νικηφόρος βιαζόταν για να επανεκρωμαΐσει την Πελοπόννησο, επειδή ο νέος εχθρός της Ρωμαΐδος γύρω στο 800 ήταν οι Αγλαβίδες της Καρχηδόνας που κατάφεραν να κατακτήσουν όλη την Σικελία και το 878 τις Συρακούσες. Ο Νικηφόρος χρειαζόταν το ταχύτερο την Πελοπόννησο σε σταθερά ρωμαϊκά χέρια, γιατί τα λιμάνια της ήταν σταθμοί που ένωναν το Αιγαίο με τη Σικελία και ήθελε τους Σλάβους της περιοχής εκχριστιανισμένους το ταχύτερον, για να μην προλάβουν οι Αγλαβίδες να τους εξισλαμίσουν (θυμίζω πως η σλαβική εξέγερση του 807 εναντίον των «Γραικών» και η πολιορκία της Πάτρας είχε υποβοηθηθεί από τους «Σαρακηνούς» κατά τον Πορφυρογέννητο). Το κακό με τον εξισλαμισμό είναι πως «ριζώνει» σε έναν τόπο, όπως λ.χ. συνέβη με το Αραβικό Εμιράτο της Κρήτης (828-961), που οι Βυζαντινοί είδαν κι απόειδαν για να ανακτήσουν την Κρήτη (αν δεν κάνω λάθος η 6η εκστρατεία ήταν η «τυχερή» μετά από 5 αποτυχημένες). Οι Άραβες είχαν επιβάλλει το Ισλάμ σαν επίσημη θρησκεία σε όλο το νησί και σε μία μόνο πόλη επιτράπηκε να έχει χριστιανική εκκλησία. Κατά τον Τσουγαράκη, η πόλη αυτή ήταν η Ελεύθερνα στον Ψηλορείτη). Ο Νίκων ο Μετανοείτε ξεκίνησε την καριέρα του επανεκχριστιανίζοντας εξισλαμισμένους Κρητικούς.

Προφανώς ο Νικηφόρος βιαζόταν για να αποφύγει στην Πελοπόννησο, αυτά που οι Άραβες μια γενιά αργότερα έκαναν στην Κρήτη. Και οι Σλάβοι «εθνικοί» θα ήταν ακόμα πιο εύκολος στόχος εξισλαμισμού απ΄ότι οι Χριστιανοί Κρητικοί. Ο Warren Treadgold εκτιμά τον αριθμό των εποίκων που ο Νικηφόρος έστειλε «ἐπὶ τὰς Σκλαβηνίας» μετά το 805 στις 250.000. Με το δεδομένο που μας δίνει η κοινωνιογλωσσολογία, όπου ένα charter group (μειονότητα με πολιτισμική επιρροή ή/και πολιτική υποστήριξη) της τάξη ςτου 25-30% μπορεί άνετα να αφομοιώσει σε έναν αιώνα το υπόλοιπο 75-80%, αυτό μας δείχνει ότι οι 250.000 έποικοι που εκτιμά ο Treadgold ήταν σε θέση να αφομοιώσουν 750.000 Σλάβους σε μια εποχή που όλος ο ελλαδικός χώρος είχε γύρω στα 2.000.000 πληθυσμό. Επειδή δεν αναφέρεται άλλο μέρος εγκατάστασης των εποίκων πέρα από την Πελοπόννησο (ίσως αυτό βέβαια να είναι ατύχημα, γιατί αν δεν υπήρχε και το χρονικό της Μονεμβασιάς με το σχόλιο του Αρέθα δεν θα είχαμε την παραμικρή ιδεά ότι η Πελοπόννησος ήταν μία από τις «Σκλαυινίες» του Θεοφάνη όπου στάλθηκαν οι Χριστιανοί), ο Χαράνης πίστευε ότι όλοι οι έποικοι εγκαταστάθηκαν μόνο στην Πελοπόννησο, γιατί η εγκατάσταση εποίκων ανάμεσα στους Σλάβους ήταν ο αποτελεσματικότερος τρόπος αφομοίωσης των τελευταίων (because this was the most effective way of assimilating the Slavs). Παραθέτω τα λόγια του Χαράνη:

Και για να μην παρεξηγηθεί ο Χαράνης, ούτε αυτός λέει πουθενά ότι δεν είχε επιβιώσει ιθαγενές «Γραικικό» (“Greek”) στοιχείο στην Πελοπόννησο, αλλά λέει πως πριν την «μετάγγιση» του Νικηφόρου «ασφυκτιούσε» και μετά τον εποικισμό του επιτράπηκε ν΄ «αναπνεύσει»:

Επομένως ο Χαράνης απαντάει στην ερώτησή σου Περτίνακα «γιατί οι Σλάβοι στην Πελοπόννησο αφομοιώθηκαν ταχύτερα». Κατά τον Χαράνη, η εγκατάσταση charter groups ανάμεσα στους Σλάβους ήταν ο αποτελεσματικότερος τρόπος αφομοίωσης και αυτός συνέβη μόνον στην Πελοπόννησο.

Το χρονικό της Μονεμβασιάς γράφει πως ο Νικηφόρος έστειλε τους αποίκους στην Πελοπόννησο για να εκχριστιανίσουν τους βαρβάρους. Παραθέτω την γραμμή:

Μόλις ο Νικηφόρος έμαθε ότι οι του Ρηγίου ήταν [τάχα] απόγονοι των Πατρινών που είχαν φύγει όταν οι Σλάβοι σκότωσαν «όλα τα εγγενή ελληνικά έθνη», τους ζήτησε να απανέλθουν στην αρχική τους γη, για να εκχριστιανίσουν τους Σλάβους («καὶ αυτούς τους βαρβάρους Χριστιανούς ποιήσαι»), τώρα (805 μ.Χ.) που ο «ἐκ Μικράς Ἀρμενίας ὁρμώμενος» στρατηγός Σκληρός τους είχε καθυποτάξει.

Σε αυτό το σημείο έχω να κάνω τρεις παρατηρήσεις:

1) επειδή ο Μπάμπης πίστεψε ότι οι άποικοι που ήρθαν από το Ρήγιο ήταν όντως «βέροι» Πατρινοί, ο Warren Treadgold πιστεύει πως το παραμύθι της Πατρινής καταγωγής των Καλαβρών εποίκων της Πάτρας αν και μπορεί κάλλιστα να περιέχει κόκκους αλήθειας, καλλιεργήθηκε περισσότερο για να κάνει πιο αποδεκτό τον καταναγκαστικό μετοικισμό τους !!! Ο Θεοφάνης γράφει ότι το πρόγραμμα του καταναγκαστικού εποικισμού ήταν μισητό στον κόσμο: άλλοι βλασφημούσαν, άλλοι παρακαλούσαν τον Θεό να φέρει καμιά επιδρομή βαρβάρων για να σταματήσει το πρόγραμμα και άλλοι κρεμάστηκαν επειδή δεν ήθελαν να αφήσουν τα πάτρια εδάφη και τους τάφους των προγόνων τους. Ας τα πάρουμε με τη σειρά:

i) Warren Treadgold για τον μύθο της «Πατρινής» καταγωγής των Καλαβρών εποίκων που στάλθηκαν να επανιδρύσουν την Πάτρα το 805 μ.Χ. (σελίδα 137 από το The Byzantine Revival 780-842):

In particular, a number of the people of the Calabrian port of Rhegium believed that they were descended from the former inhabitants of the port of Patras on the northern coast of the Peloponnesus […] Αllowing for the oversemplification in the retelling over two centuries, such traditions probably had a basis in fact. At any rate, they had a sufficiently powerful influence to make willing to leave their present homes to reclaim the supposed homeland of their ancestors. […]  Some other Greek settlements were established this early, but Patras was evidently much the largest, the chief Byzantine base in a land still predominantly Slavic.

ii) Το γιατί υπήρχε ανάγκη να καλλιεργηθούν τέτοιοι μύθοι μας το λέει ο Θεοφάνης:

 Τούτῳ τῷ ἔτει Νικηφόρος μετά τὰς ἀθέους ὑπεξελεύσεις τὰ στρατεύματα πάντῃ ταπεινῶσαι σκεψάμενος Χριστιανοὺς ἀποικίσας ἐκ παντὸς θέματος ἐπί τὰς Σκλαυινίας γενέσθαι προσέταξεν, τὰς δὲ τοῦτων ὑποστάσεις πιπράσκεσθαι. Καὶ ἧν αἰχμαλωσίας οὐκ ἔλαττον τὸ πρᾶγμα, πολλῶν ἐξ ἀνοίας βλασφημούντων καὶ ἐχθρῶν ἐφόδους αἰτούντων, ἑτέρων δὲ οἱ καὶ ἀγχόναις ἐχρήσαντο πρὸς ἀπαλλαγὴν τῶν δεινῶν […] Ταῦτα ἤρχθη άπό τοῦ Σεπτεμβρίου μηνός, πρὸς δὲ τὸ ἅγιον πάσχα πεπεράσται.

Δηλαδή όταν οι «Χριστιανοί ἐκ παντὸς θέματος» έμαθαν πως έπρεπε να μετοικιστούν «ἐπὶ τὰς Σκλάβηνίας», θεώρησαν το μέτρο παρόμοιο αιχμαλωσίας (αἰχμαλωσίας οὐκ ἔλαττον τὸ πράγμα),  πολλοί βλασφημούσαν και παρακαλούσαν να γίνει καμία εχθρική έφοδος (καὶ ἐχθρῶν ἐφόδους αἰτούντων) για να διακοπεί ο μετοικισμός, ενώ άλλοι κρεμάστηκαν για ν΄απαλλαγούν από τα δεινά (τα οποία εξηγεί πως ήταν η εγκατάλειψη της πατρικής γης και των τάφων των προγόνων τους, «καὶ ἀγχόνες ἐχρήσαντο πρὸς άπαλλαγὴν τῶν δεινῶν»).

Επομένως η ταυτότητα των εποίκων που στάλθηκαν από το Νικηφόρο ώστε «τοὺς βαρβάρους Χριστιανούς ποιήσαι» ήταν:

–Χριστιανοί από όλα τα θέματα κατά τον Θεοφάνη.

-Ειδικά για την Πάτρα, οι κάτοικοι του Ρηγίου στην Καλαβρία κατά το Χρονικό της Μονεμβασιάς.

-Ειδικά για την επανίδρυση της Λακεδαίμονος/Σπάρτης, Θρακησιοί, Αρμένιοι και Κάφηροι (= χριστιανοί Άραβες που ζούσαν κοντά στην Καισαρεία της Καππαδοκίας, στο μετέπειτα θέμα των Χαρσιανών), κατά το σχόλιο του Αρέθα που συμπληρώνει το χρονικό της Μονεμβασιάς.

-Οι συνεχιστές του Θεοφάνους αναφέρουν τους Μαρδαΐτες (χριστιανοί της Συρίας Άραβες ή Αρμένιοι που εγκαταστάθηκαν στο θέμα των Κιβυρραιωτών όταν εγκατέλειψαν το Καλιφάτο) στην Πελοπόννησο, το έτος που οι Άραβες άλωσαν τις Συρακούσες (878 μ.Χ.).

2) Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί ο Νικηφόρος δεν βασίστηκε στο ιθαγενές Ρωμαϊκό στοιχείο της Πελοποννήσου για τον εκχριστιανισμό των Σλάβων (ως πρώτο βήμα εκρωμαϊσμού) και έκρινε πως έπρεπε να μπει σε τέτοια φασαρία με αυτό το πρόγραμμα μετοικισμών. Η μόνη λογική απάντηση είναι πως έκανε ό,τι έκανε επειδή έκρινε πως το ιθαγενές Ρωμαϊκό στοιχείο της Πελοποννήσου ήταν ανεπαρκές για τον εκχριστιανισμό/εκρωμαϊσμό των Σλάβων. Όπως λέει και ο Florin Curta, όταν το καράβι του Willibald το 723 σταμάτησε «στην Μονεμβασιά στην Γη της Σκλαβηνίας», «Σκλαβηνία» δεν σημαίνει βέβαια πως όλη η Πελοπόννησος κατοικούνταν αποκλειστικά από Σλάβους, αλλά σημαίνει πως θεωρούνταν «βάρβαρη γη» και πως η Ρωμαϊκή δικαιοδοσία περιοριζόταν εντός των τειχών της Μονεμβασιάς (και φυσικά των άλλων παραθαλάσσιων πόλεων).

Επομένως πρέπει να αναρωτηθούμε, αφού δεχτούμε τον ορισμό του Curta  ότι «Σκλαβηνία» ΔΕΝ σημαίνει «γη αποκλειστικά κατοικημένη από Σλάβους», αλλά σίγουρα σημαίνει «βάρβαρη και ενδεχομένως εχθρική γη εκτός Ρωμαϊκής δικαιοδοσίας», γιατί η ενδοχώρα της Πελοποννήσου παρέμεινε εκτός Ρωμαϊκής δικαιοδοσίας για 150 χρόνια (650-805); Ξανά η λογική απάντηση είναι η ανεπάρκεια του ιθαγενούς Ρωμαϊκού πληθυσμού για την reconquista από τους Σλάβους εισβολείς. Δηλαδή οι «ἐκ τῶν παλαιοτέρων Ῥωμαίων» (όπως χαρακτηρίζει ο Πορφυρογέννητος τους οικήτορες του κάστρου της Μαΐνης για να δείξει ότι δεν κατάγονταν «ἐκ τῶν προρρηθέντων Σλαβών» και που τους χαρακτηρίζει επίσης ως πολύ υπάκοους) υπήρχαν, αλλά δεν μπορούσαν από μόνοι τους να υποτάξουν τους Σλάβους και να επαναφέρουν την Πελοπόννησο εντός της Ρωμαΐδος.

Με άλλα λόγια, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η αναλογία Σλάβων-ιθαγενών Ρωμαίων στην Πελοπόννησο ήταν τέτοια ώστε το ιθαγενές Ρωμαϊκό στοιχείο ήταν ανεπαρκές για να ανακτήσει την περιοχή από μόνο του, όπως και κρίθηκε ως ανεπαρκές από την κυβέρνηση του Νικηφόρου για να εκχριστιανίσει (και εν τέλει να αφομοιώσει) από μόνο του τους κατεκτημένους από τον Σκληρό Σλάβους.

Γι΄αυτό ο Νικηφόρος ακολούθησε στην Πελοπόννησο την πολιτική του καταναγκαστικού μαζικού μετοικισμού, του οποίου τα αποτελέσματα ήταν σαφώς ταχύτερα (κατά τον Χαράνη «ο αποτελεσματικότερος τρόπος») από τις πολιτικές σταδιακής αφομοίωσης (και όχι κατανάγκη γλωσσικής) που ακολουθήθηκαν στην Θεσσαλονίκη (ο Καμενιάτης μας πληροφορεί ότι οι αμφίμικτες κώμες Δρουγουβιτών και Σαγουδατών ήταν επωφελείς στους Θεσσαλονικείς για τις εμπορικές συναλλαγές με τους «Σκύθες»/Βούλγαρους που σημαίνει ότι η σλαβοφωνία είχε και τα καλά της). Βέβαια δεν πρέπει να μπερδευτούμε νομίζοντας ότι ο «αποτελεσματικότερος τρόπος του Νικηφόρου» αφάνισε στο άψε σβήσε τους Σλάβους στην Πελοπόννησο μετά το 810, όπως νομίζει ο Μπάμπης.

Το 842 μ.Χ., μια γενιά μετά τον εποικισμό, ο Θεόκτιστος Βρυέννιος με στρατεύματα από τα δυτικά θέματα (Μακεδονίας, Θράκης κλπ.) κατέστειλε μία εξέγερση «Σκλάβων καὶ λοιπῶν ἀνυποτάκτων» στην Πελοπόννησο, στην οποία οι Εζερίτες και οι Μηλιγγοί ήταν οι μόνοι Σλάβοι που δεν καταστάλθηκαν επειδή αποτραβήχθηκαν στον «δύσκολο» Ταΰγετο (άρα δεν κατοικούσαν εκεί μέχρι τότε, αλλά σε άλλα μέρη της Πελοποννήσου). Παραθέτω τα λόγια του Πορφυρογέννητου μαζί με την εξέγερση των Εζεριτών και των Μηλιγγών του 921/2 μ.Χ.:

Επομένως, στην εξέγερση του 842 υπάρχουν ακόμα Σλάβοι διάχυτοι στην Πελοπόννησο, απλώς δεν ήταν οι μόνοι που εξεγέρθηκαν, αλλά υπήρχαν και «λοιποί» (μη Σλάβοι). Το 922 εξεγείρονται μόνο οι Εζερίτες και οι Μηλιγγοί, αλλά πάλι δεν σημαίνει ότι είναι οι μόνοι Σλάβοι της Πελοποννήσου . Ο ανώνυμος σχολιαστής του Στράβωνα έγραψε κατά το πρώτο μισό του 10ου αιώνα (900-950) και ακόμα αναφέρει σαν «νῦν» (τωρινή) κατάσταση Σλάβους εγκατεστημένους στην δυτική Πελοπόννησο. Γράφει:

Καὶ νῦν δὲ πᾶσαν Ἤπειρον καὶ Ἑλλάδα σχεδὸν καὶ Πελοπόννησον καὶ Μακεδονίαν Σκύθαι Σκλάβοι νέμονται.

Vgl. Müller,   Geographi Graeci Minores II S. 574.

Νῦν δὲ οὐδὲ ὄνομά ἐστι Πισατῶν καὶ Καυκώνων καὶ Πυλίων· ἅπαντα γὰρ ταῦτα Σκύθαι νέμονται.

s. Müller, Geogr.   Graeci Minores II S. 583.

Και για το Βελβίτσι της Αχαΐας (αρχαίο Ρήγιον) ειδικότερα:

Περὶ Πατρῶν τῆς Πελοποννήσου πόλεως περὶ τὸ Ἀχαϊκὸν Ῥήγιον, ὁ νῦν Βελβίσκον Σκλαβινοί καλοῦσιν …

 

Να σημειωθεί ότι όλα τα αποφθεύγματά του περιέχουν τον όρο «νῦν». Αλλά ακόμα κι αν οι πληροφορίες του επιτομιστή λόγω υστέρησης φάσης στην πληροφόρηση είναι αυτές που ίσχυαν 1-2  γενιές πριν από αυτόν (θυμίζω ότι το φως του Ήλιου κάνει 7 λεπτά να έρθει στη Γη, επομένως η εικόνα του Ήλιου που βλέπουμε «νῦν» είναι το στιγμιότυπο που υπήρχε πριν 7 λεπτά), αυτό σημαίνει ότι στα τέλη του 9ου αιώνα, υπήρχε ακόμα σημαντική σλαβική παρουσία, αλλά σαφώς μικρότερη αυτής που υπήρχε στις αρχές του αιώνα πριν τον εποικισμό του Νικηφόρου.

Άρα ο κατά Χαράνη «αποτελεσματικότερος» τρόπος αφομοίωσης των Σλάβων, δεν είχε καταφέρει να ολοκληρώσει το έργο του στην Πελοπόννησο στο πρώτο μισό του 10ου αιώνα, έναν αιώνα μετά την έναρξή του. Και αν ο «αποτελεσματικότερος τρόπος» δούλευε τόσο αργά, τι πρέπει να υποθέσουμε για τους Σλάβους στα πέριξ της Θεσσαλονίκης όπου δεν έγινε «μετάγγιση» Ρωμαίων από τα διάφορα θέματα και όπου υπήρχε άμεση επαφή με την Βουλγαρική αυτοκρατορία που είχε επισημοποιήσει την Παλαιοσλαβωνική σε lingua franca, γλώσσα της εκκλησίας και της διοίκησης. Θυμίζω ότι ο Μέγας Συμεών ίδρυσε την «Σχολή» της Οχρίδας όπου ο Άγιος Κλήμης και οι 3000 μαθητές του επιτελούσαν την κατήχηση στην μητρική γλώσσα των Σλάβων, οι οποίοι Σλάβοι χρησιμοποιούσαν την μητρική τους γλώσσα στις επαφές τους με την Βουλγαρική διοίκηση.

Ενώ ο «αποτελεσματικότερος τρόπος» του Νικηφόρου κατάφερε σε 200 χρόνια λειτουργίας να αφομοιώσει το μεγαλύτερο μέρος των Σλάβων της Πελοποννήσου, αφήνοντας μετά το 1000 μόνο θύλακες όπως οι Εζερίτες και οι Μηλιγγοί, οι Σλάβοι της Βουλγαρίας του Συμεών και του Σαμουήλ, η οποία εκτεινόταν πάνω από τη γραμμή Ιωαννίνων-Λαρίσσης, γύρω στο 1000 είχαν ήδη δική τους φιλολογική παράδοση (λ.χ. επιγραφή Μοναστηρίου και τα παλαιοσλαβωνικά κείμενα της Οχρίδος του 11ου αιώνα). Ο «Βουλγαροκτόνος» προσάρτησε την Βουλγαρία σεβόμενος την πολιτισμική ιδιαιτερότητά των Βουλγάρων (είχαν την δική τους αρχιεπισκοπή Βουλγαρίας, είχαν την δική τους γλώσσα και γραφή κλπ). Δηλαδή το αντίθετο από την πολιτική που ακολούθησε ο Νικηφόρος με τους Σλάβους της Πελοποννήσου. Το ξεκαθαρίζει ο Michael Angold όταν συγκρίνει τις δύο κατακτήσεις/προσαρτήσεις:

Μεταφράζω τα μπλε γιατί αυτά είναι το ζουμί:

Στις αρχές του 11ου αιώνα οι Σλάβοι, που για δύο αιώνες αποτελούσαν ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού της Πελοποννήσου, είχαν αφομοιωθεί εκτός από δύο φύλα που ζούσαν στον απομονωμένο Ταύγετο. Οι Αρμένιοι που έρρεαν στην Κωνσταντινούπολη και στον βυζαντινό στρατό γινόταν μια χαρά Βυζαντινοί και η αρμενική τους καταγωγή προδιδόταν μόνο από τα επώνυμά τους. Αλλά από την εποχή των κατακτήσεων του Βασιλείου και έπειτα, η αφομοίωση ξένων γινόταν ολοένα και δυσκολότερη υπόθεση. Ένα μεγάλο βυζαντινό όπλο είχε αρχίσει να εξαντλείται! […] Ο Βασίλειος δεν ενδιαφέρθηκε να αλλάξει τις βασικές συνθήκες βίου στην Βουλγαρία. […] Η Βουλγαρική ταυτότητα ήταν στενά συνδεδεμένη με την Εκκλησία και την χρήση της Εκκλησιαστικής Παλαιοσλαβωνικής γλώσσας. Απ΄ότι φαίνεται, ο Βασίλειος δεν είχε λόγο να αφομοιώσει τους Βουλγάρους.

Με άλλα λόγια, το τελευταίο συμπέρασμα του Angold, δείχνει ότι η πολιτική του Βασιλείου με τους Βούλγαρους ήταν το άκρως αντίθετο με αυτήν του Νικηφόρου στους Σλάβους της Πελοποννήσου. Ο Νικηφόρος βιαζόταν να επαναβυζαντινοποιήσει την Πελοπόννησο για να μην του την φάνε οι Άραβες και έκανε ό,τι έκανε, ενώ ο Βασίλειος δεν είχε λόγο να αφομοιώσει τους Βούλγαρους. Δεν υπήρχαν άλλοι υποψήφιοι «μνηστήρες» της κατεκτημένης Βουλγαρίας και οι Βούλγαροι αποδείχθηκαν μια χαρά βυζαντινοί πολίτες με την βουλγαρική τους γλώσσα και εκκλησία. Ούτε την φορολογία του Σαμουήλ δεν άλλαξε ο Βασίλειος. Οι Βούλγαροι πλήρωναν σε είδος και πολύ λιγότερο απ΄ότι πλήρωναν οι άλλες επαρχίες.

Επομένως ελπίζω να κάλυψα την ερώτησή σου. Οι Πελοποννήσιοι Σλάβοι δεν αφομοιώθηκαν πολύ πιο γρήγορα από τα Γρεβενά λ.χ. που ενώ στα χρόνια του Ιωάννη Απόκαυκου (αρχές 13ου αιώνα) θεωρούνται βαρβαρόφωνη πόλη (παραθέτω παρακάτω την πληροφορία του Απόκαυκου για το θέμα), στις αρχές της τουρκοκρατίας ήταν ήδη ελληνόφωνη. 200 χρόνια χρειάστηκαν για την αφομοίωση της πλειοψηφίας των Σλάβων της Πελοποννήσου και 200-300 χρόνια χρειάστηκαν για τον γλωσσικό εξελληνισμό των Γρεβενών και των γειτονικών περιοχών που ήταν ελληνόφωνες κατά την τουρκοκρατία. Και αν σκεφτείς τα δραστικά μέτρα που εφάρμοσε ο Νικηφόρος στην Πελοπόννησο και τα συγκρίνεις με την «φυσική» και «άνευ μεταγγίσεως» αφομοίωση που συνέβη στα Γρεβενά, τότε ο εκρωμαϊσμός των Πελοποννήσιων Σλάβων μάλλον ΔΕΝ ήταν καθόλου ταχύς, αλλά ήταν σίγουρα αποτελεσματικότατος.

Θα κλείσω το θέμα αυτό με μια κουτοπονηριά του Μπάμπη. Επειδή το χρονικό της Μονεμβασιάς μια γραμμή πριν πει ότι  ο Νικηφόρος διετέλεσε τον μετοικισμό για να εκχριστιανίσει τους βαρβάρους, γράφει ότι ο Σκληρός «τῷ Σκλαβικῷ ἔθνει … ἡφάνισε», ο Μπάμπης νόμιζε πως αυτό ήταν «απόδειξη» ότι οι Σλάβοι είχαν «αφανιστεί» κατά την εκστρατεία του Σκληρού το 805. Εδώ βέβαια ένας λογικός άνθρωπος θα αναρωτιόταν αν είχαν αφανιστεί οι Σλάβοι το 805, γιατί ο Νικηφόρος μπήκε στον κόπο του μετοικισμού για να τους εκχριστιανίσει; Τέλος πάντων, επειδή ο Μπάμπης δεν είναι λογικός άνθρωπος παραθέτω τα λόγια του Πορφυρογέννητου για την εξέγερση των Σλάβων εναντίον των «Γραικών» γειτόνων τους το 807 στην ΒΔ Πελοπόννησο και την αποτυχημένη πολιορκία της Πάτρας. Γράφει ο Πορφυρογέννητος:

Δεύτερη σελίδα, κόκκινη γραμμή κάτω απο την μπλε «τὴν τὲ ἔφοδον τῶν Σκλαβηνῶν … τὴν αἰχμαλωσίαν, τὸν ἀφανισμόν, τὴν λεηλασία …». Αν το παίξουμε Μπάμπηδες τότε οι Σκλάβηνοί «αφάνισαν» τους «Γραικούς» όπως κατά Μπάμπη ο Σκληρός «ἠφάνισε» το Σκλαβικό ἔθνος. Βέβαια, επειδή δεν είμαστε Μπάμπηδες καταλαβαίνουμε αμέσως ότι και οι δύο «αφανισμοί» είναι άνευ νοήματος: Ο Νικηφόρος διέταξε τον μετοικισμό για να εκχριστιανίσει τους «αφανισμένους» Σλάβους που το 842 ξαναεξεγείρονται και οι «αφανισμένοι» Γραικοί κατάφεραν να νικήσουν τους Σλάβους χωρίς την παρέμβαση του στρατηγού της Κορίνθου και εν τέλει να τους αφομοιώσουν.

Β) Ο Πέρτιναξ γράφει:

Έχω συναντήσει την άποψη (Βακαλόπουλος, Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου κ.α.) ότι οι Βυζαντινοί εξελλήνισαν τους περισσότερους Σλάβους της Βορείου Ελλάδας (με τις ίδιες μεθόδους που χρησιμοποίησαν και γι’ αυτούς των νότιων περιοχών) και ότι η βουλγαρόφωνη πλειοψηφία που υπήρχε στις αρχές του 20ου αι. βόρεια και γύρω από τη Θεσσαλονίκη, είχε προκύψει από νεότερες μεταναστεύσεις του 17ου-18ου αι. Για παράδειγμα, κάποια χωριά της περιοχής των Σερρών που στις αρχές του 17ου είχαν ελληνόφωνους κατοίκους (όπως καταγράφει μια τοπική πηγή της εποχής, το Χρονικό του Παπασυναδινού), τον 19ο αι. είχαν βουλγαρόφωνους.

Περτίνακα, στις αρχές του 20ου αιώνα οι εκτιμήσεις των Χριστιανών της Ελληνικής Μακεδονίας που δέχονται οι περισσότεροι ουδέτεροι μελετητές θέλουν τους βουλγαρόφωνους γύρω στο 50%, τους ελληνόφωνους στο 43% και τους βλαχόφωνους στο 7%. Σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε και τα μετρημένα στα δάκτυλα αλβανόφωνα χωριά της δυτικότερης Μακεδονίας. Επομένως, οι βουλγαρόφωνοι δεν είχαν σημαντική πλειοψηφία ως προς τους ελληνόφωνους. Αν ρίξεις μια ματιά στους διάφορους ουδέτερους χάρτες θα δεις ότι το «χρώμα» των ελληνόφωνων έχει πάνω κάτω την ίδια έκταση με το βουλγαρόφωνο «χρώμα». Στους παρακάτω χάρτες σου δείχνω έναν βουλγαρικό χάρτη για τα όρια της βουλγαροφωνίας/σλαβοφωνίας στην Μακεδονία και πρόσθεσα και έναν δεύτερο από αυτούς εδώ, για να συμπεριλάβω τις ελληνόφωνες περιοχές της ΝΔ Μακεδονίας (λ.χ. νοτιότερη Πιερία, Κοζάνη, Γρεβενά) που δεν συμπεριλαμβάνονται στον βουλγαρικό χάρτη (ο οποίος είναι ακριβής στην Μακεδονία, αλλά το παρατραβάει όταν δείχνει όλη τη Θράκη βουλγαρόφωνη):

Αυτές οι θεωρίες που ισχυρίζονται ότι οι βούλγαροι αυξήθηκαν μετά τον 17ο αιώνα λόγω μετοικισμού είναι ανυπόστατες . Φυσικά το αντίθετο συνέβη. Τόσο η βουλγαροφωνία όσο και η βλαχοφωνία έδωσαν σταδιακά χώρο στην ελληνοφωνία. Κατά τον 19ο αιώνα έχουμε χωριά Βλάχων στην Μακεδονία που είχαν απωλέσει τελείως την βλαχική τους γλώσσα, ωστόσο γνώριζαν πολύ καλά ότι ήταν Βλάχοι (λ.χ. οι Βλάχοι της Πιερίας). Αν ο Βακαλόπουλος και οι λοιποί θέλουν να νομίζουν ότι ο «Βουλγαροκτόνος» πολέμησε με «φαντάσματα» που φώναζαν “Běžite, Běžite, Čěsarĭ !” (běžite ~ begajte =  Φύγετε!) όταν τον έβλεπαν, «φαντάσματα» των οποίων την ταυτότητα,  όπως έγραψε ο Αngold που ανέφερα παραπάνω, δεν θέλησε να αλλοιώσει μέσω αφομοιώσης, αυτό είναι δικό τους θέμα. Όλη η σημερινή δυτική [ελληνική] Μακεδονία ήταν μέρος του βυζαντινού θέματος Βουλγαρίας και είχε τη δική του Βουλγαρική Αρχιεπισκοπή.  Παραθέτω τους χάρτες της Βουλγαρίας του Συμεών, του Σαμουήλ και του Βυζαντινού θέματος Βουλγαρίας:

Στην περιοχή της Καστοριάς λ.χ. το γλωσσικό όριο κατά την ύστερη τουρκοκρατία ήταν λίγο πολύ στο Άργος Ορεστικόν (Χρούπιστα). Οι Βούλγαροι στην Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878) στην «Μεγάλη Βουλγαρία» τους δεν ήθελαν παρακάτω.

800 χρόνια πριν από το 1878, κατά την βουλγαρική εξέγερση του Γεωργίου Βόιτεχ από τα Σκόπια (που το 1071 ζήτησε την βοήθεια των Σέρβων εναντίον των Βυζαντινών), πάντοτε στην περιοχή της Καστοριάς, ο συνεχιστής του Σκυλίτση λέει:

After this the Bulgarians openly declared Bodin as Tsar, renaming him Peter as we have said. They split into two, and Bodin’s men set out for Nis, while the others with Petrila, the first man after Bodin, set out against the Byzantines in Castoria. There the adherents of the Byzantines, the Ohrid strategus Marian, the Devol strategus, patrician and anthypatus Theognostus Vartsa, and with him the strategus of Castoria, fortified the town, as we have related. With them were also Boris David and many others, who, fearing the threat of the local Bulgarians, sought refuge in Castoria. And Petrila, having taken Castoria with a vast army of Bulgarians, began to prepare for another battle. When the Byzantines also lined up and came out against the Bulgarians, they attacked them with great force and put Petrila to flight, compelling him to flee across im­passable mountains so as to reach his lord, Mihael. They also killed many Bulgarians and captured the man who took first place after Petrila among the Croatians, and led him in chains to the Emperor.

Λοιπόν, οι Βυζαντινοί αξιωματικοί οχυρώθηκαν μετο στρατό τους στην Καστοριά όπου ήρθε και ο νομιμόφρονος βυζαντινός Βούλγαρος Βόρις Δαβίδ φοβούμενος τους εγχώριους Βούλγαρους. Τελικά ο Σέρβος («Κροάτης» εδώ) Πετρίλο πήρε την Καστοριά και οι Βυζαντινοί ανασυντάχθηκαν αλλού και κατάφεραν να τον νικήσουν. Δεδομένου ότι τόσο ο Σκυλίτσης όσο και ο Καντακουζηνός περιγράφουν την Καστοριά σαν απόρθητη πόλη (ο Βουλγαροκτόνος την έκρινε απόρθητη λέει ο Σκυλίτσης και δεν τόλμησε να την πολιορκήσει), μάλλον κάποιος εντός της πόλεως άνοιξε τις πύλες στν Πετρίλο.

Αυτό μας λέει ότι στα περίχωρα της Καστοριάς υπήρχαν «εγχώριοι Βούλγαροι» το 1071, όπως υπήρχαν και στις αρχές του 20ου αιώνα.

Στα τέλη του 14ου αιώνα, οι Τούρκοι έκαναν επιδρομές στην Μακεδονία και τους δούλους που έπιαναν τους έστελναν στο φημισμένο σκλαβοπάζαρο του Χάνδακα (Ηρακλείου). Ο Βενετός συμβολαιογράφος Manoli Bresciano κατέγραψε για τον κάθε δούλο το όνομά του, το «γένος» του και την πόλη του. Τα τρία γένη που καταγράφει στην Μακεδονία είναι Βούλγαροι, «Γραικοί» και Βλάχοι. Δεν ξέρω ποια ορολογία ακριβώς χρησιμοποιείται για τους Βλάχους και τους «Γραικούς» (θα είχε ενδιαφέρον να δούμε αν γράφει de genere Romanorum ή αν γράφει de genere Grecorum για τους ελληνόφωνους), αλλά για τους Βούλγαρους χρησιμοποιείται η φράση “de genere Bulgarorum“ («από το Βουλγαρικό γένος»). Όλοι αυτοί οι Βούλγαροι του 14ου αιώνα προέρχονται από περιοχές που ήταν βουλγαρόφωνες γύρω στο 1900:

1381 – 1383 – Documents of the notary Manoli Bresciano in the town of Candia on the island of Crete about the sales of slaves.*

Sept. 12, 1381 – “… a slave … Maria of Bulgarian stock [de genere Bulgarorum], from the locality of Prilep.” (#19)

Nov. 4, 1381 – “… Theodora, of Bulgarian stock, from the locality of Kostour…” (#31)

July 5, 1382 – “… a slave named Alexo, of Bulgarian stock, from the locality of Serres…” (#99)

July 8, 1382 – “… a slave named Irina, of Bulgarian stock, from the locality of Kostour…” (#100)

July 12, 1382 – “… a slave named Irina, of Bulgarian stock, from the locality of Devol**…” (#105)

Sept. 18, 1382 – “… a slave named Dimitar, a Bulgarian from the locality of Vodena…” (#125)

Sept. 21, 1382 – “… of Bulgarian stock, from the locality of Veles…” (#126)

Mar. 7, 1383 – “…Mihail, of Bulgarian stock, from the locality of Skopie…” (#184)

Iv. Sakuzov, Newly found documents from the end of the XIVth c. about the Bulgarians from Macedonia sold as slaves, Makedonsky Pregled, 1932, No. 2-3, pp. 1- 62; the original is in Italian.

* The famous slave market in Candia was on the island of Crete, held by the Venetians. Each selling or liberating of a slave had to be confirmed by a notarial deed. The notary asked the slaves questions and according to the answer wrote down his name, nationality and place of birth. All slaves from Macedonia, with the exception of a few Greeks and Wallachians have been recorded as Bulgarians.

Θεοδώρα και Ειρήνη Βουλγάρες από την Καστοριά (Kostur), Δημήτριος Βούλγαρος από την Έδεσσα (Vodena), Ειρήνη Βουλγάρα από την Κορυτσά (Devol), Αλεξώ Βουλγάρα από τις Σέρρες κλπ.

Πάμε στον κάμπο της Καμπανίας που έτυχε να τον αναφέρω πρόσφατα. Το τμήμα του κάμπου ανατολικά του βάλτου και νοτίως του Λουδία ήταν ελληνόφωνο κατά την Τουρκοκρατία και οι Τούρκοι το ονόμασαν Ρουμλούκι, ενώ το σλαβόφωνο τμήμα του κάμπου δυτικά του βάλτου ονομαζόταν Σλάνιτσα. Ο Βενετός Lorenzo Bernardo διασχίζοντας την Εγνατία το 1591 από το Δυρράχιο στην Θεσσαλονίκη γράφει:

They say that Struga is a town but as a matter of fact it is rather a village; it is the first locality in succession in Bulgaria. A river flows across Struga which runs out of the lake of Ochrida; here, they say, is also the spring of the river of the town of Lesius [Drim river]. Practically the whole plain of Struga is cultivated, tiled and very fertile; a little further away, at the beginning of the plain of Struga, one passes through a bridgewhich is on the border between Bulgaria and Albania. The Bulgarians speak Slav and observe the Greek [Eastern Orthodox] rite.”

On May 23, proceeding further on a good road, they reached Bitola at 7 o’clock. Bitola is a Bulgarian town, densely populated, as they say, 1,500 houses, including 200 Jewish.”

“On May 27, descending the hill abounding in water and wells, they followed the foot of the mountain situated opposite the hill and came down in a wide plain which the Turkscall Vardar Ova and the Bulgarians – Slanitsa.”

“They passed through a wooden bridge, 300 steps long, leading across the Vardar River which further on flows through Skopje…This bridge is the boundary between Bulgaria and Thessaly[*]. Near the bridge there is a house from which a Bulgarian maid came with a loaf baked under hot ashes.”

Λοιπόν, ερχόμενος από Αλβανία είπε πως η Στρούγγα είναι η πρώτη πόλη της Βουλγαρίας, πως είναι το σύνορο Βουλγαρίας και Αλβανίας και ότι οι Βούλγαροι μιλάνε σλαβικά και είναι ορθόδοξοι στο θρήσκευμα. Φτάνοντας από την Έδεσσα στην δυτικό κάμπο της Καμπανίας λέει πως το βορειοδυτικό μέρος του κάμπου οι Τούρκοι το λένε Βαρδάροβα και οι Βούλγαροι Σλάνιτσα. Τέλος λέει πως η γέφυρα του Βαρδάρη χώριζε τη Βουλγαρία από τη «Θεσσαλία» (μάλλον ήθελε να γράψει περιοχή Θεσσαλονίκης) και εκεί τους υποδέχτηκε μια νεαρή Βουλγάρα με ένα κομμάτι ψωμί ψημμένο στη στάχτη. Έχει ενδιαφέρον ότι ονομάζει «Βουλγαρία» το 1591 τις περιοχές που ανήκαν στην Αρχιεπισκοπή Οχρίδος από το 1019 μέχρι το 1767 που αυτή έκλεισε.

Άρα στα τέλη του 16ου αιώνα το γλωσσικό όριο στην Καμπανία ήταν λίγο πολύ το ίδιο με αυτό του 19ου αιώνα.

Από εκεί και μετά, υπάρχει μία ένδειξη ότι στην νοτιοδυτική Μακεδονία, η ελληνική γλώσσα κέρδισε έδαφος έναντι της Βουλγαρικής (ή/και της Βλαχικής) κατά την περίοδο 1250-1500 επειδή τα Γρεβενά που, κατά την μέση και ύστερη τουρκοκρατία ήταν ελληνόφωνα, ο Ιωάννης Απόκαυκος γύρω στο 1225 φαίνεται να τα θεωρούσε βουλγαρόφωνα (ή βλαχόφωνα δεν το ξεκαθαρίζει). Λέει πως όντας Βουλγαρική επισκοπή (δηλαδή ανήκε στην Βουλγαρική αρχιεπισκοπή Οχρίδος) είχε οικονομικά πλεονεκτήματα ως προς την Βόνιτσα στην ακτή της Ηπείρου, αλλά η Βόνιτσα είχε το πλεονέκτημα ότι ήταν ελληνόφωνη πόλη.

Επομένως, αντίθετα με ότι ισχυρίζονται ο Βακαλόπουλος κ.α. η γλωσσική κατάσταση στην Μακεδονία του 19ου αιώνα είχε λίγο πολύ ήδη διαμορφωθεί κατά το 1400, όταν ξεκίνησε η Τουρκοκρατία και, κατά την περίοδο 1250-1400 η ελληνική είναι που κέρδισε έδαφος ως προς την Βουλγαρική (ή/και την Βλαχική).

Γ) Ο Πέρτιναξ γράφει για τις κατηγορίες που μου προσάπτει ο Μπάμπης:

(α) Σε κατηγορεί ότι αντιμετωπίζεις την ελληνική ταυτότητα με ρατσιστικά κριτήρια εμμένοντας στη φυλετική προέλευση των σημερινών Ελλήνων. Καμιά φορά πρέπει να αναλύεις και τα αυτονόητα: να ξεκαθαρίσεις δηλ. ότι δεν το κάνεις για να στηρίξεις τη θέση σου περί μη συνέχειας της ελληνικής ταυτότητας, αλλά για εντελώς άλλο λόγο: δηλ. για να στηλιτεύσεις την εμμονή του Νεοέλληνα με το ποσοστό αρχαιοελληνικού αίματος που κυλάει στις φλέβες του. Εδώ, το παράδειγμα του Anthony Smith που ενώ υποστηρίζει τη θεωρία Φαλμεράιερ, ταυτόχρονα φαίνεται να δέχεται την ελληνική εθνοτική συνέχεια, μιλάει από μόνο του. Η κατηγορία για «παλαιοελλαδική αντίληψη» και «πελοποννησιολογία», πάλι σε σχέση με την αμφισβήτηση της φυλετικής καταγωγής, είναι ασθενέστερη: πώς να το κάνουμε, η καταγωγή των παλαιοελλαδιτών, και δη των Μοραϊτών, «καίει» περισσότερο, γιατί εκεί ακριβώς βρισκόταν το λίκνο των «πρώτων και γνωριμοτάτων και αεί οικούντων των Ελλήνων γενών» (κατά Πλήθωνα Γεμιστό). Άλλωστε αυτήν αμφισβήτησε και ο Φαλμεράιερ, όχι την καταγωγή των Ελλήνων της Κρήτης ή του Πόντου.

Λοιπόν Περτίνακα, πόσες φορές πρέπει να τονίζω ότι εθνολογία και φυλετισμός δεν έχουν καμία σχέση. Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ανεθνότιστοι και εθνοτίζονται μέσα από την κοινωνικοποίηση που δέχονται κατά τα πρώτα τους χρόνια. Η εθνοτική ασυνέχεια μεταξύ Νεοελλήνων και αρχαίων Ελλήνων δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την όποια καταγωγή των Νεοελλήνων. Η εθνοτική ασυνέχεια οφείλεται στο ότι η ελληνική εθνοτικότητα, σαν κοινωνικό κατασκεύασμα όπως όλες οι άλλες εθνοτικότητες και οι λοιπές συλλογικότητες, έπαψε να υφίσταται από το 500 και μετά. Δεν υπήρχε κανένας που αυτοπροσδιοριζόταν ως «Έλληνας» μεταξύ 500-1150. Σήμερα οι οπαδοί του Ολυμπιακού ή του ΠΑΟΚ αποτελούν μία υπαρκτή συλλογικότητα. Αν αύριο ο Ολυμπιακός ή ο ΠΑΟΚ πάψει να υφίσταται ως ομάδα μετά από λίγο θα πάψουν να υπάρχουν και οι οπαδοί του. Αν ο Ολυμπιακός ή ο ΠΑΟΚ συνεχίσει να μην υπάρχει για μερικούς αιώνες, με τον καιρό οι απόγονοι των παλαιών φιλάθλων αυτών των ομάδων θα ξεχάσουν ότι κάποτε υπήρχαν αυτές οι ομάδες και ότι οι πρόγονοί τους κάποτε ήταν οπαδοί Ολυμπιακού ή ΠΑΟΚ. Αν μετά από 500 χρόνια απουσίας ξαναϊδρυθεί Ολυμπιακός στον Πειραιά ή ο ΠΑΟΚ στην Θεσσαλονίκη, θα ξαναδημιουργηθεί η συλλογικότητα των φιλάθλων Ολυμπιακού ή ΠΑΟΚ. Το ότι θα υπάρχει ασυνέχεια μεταξύ παλαιάς και νέας «οπαδικής» ταυτότητας δεν θα έχει καμία σχέση με το κατά πόσο κάποιος Νεο-οπαδός του Νεο-Ολυμπιακού «κατάγεται» από παλαιούς οπαδούς του παλαιού  Ολυμπιακού. Οπαδός Ολυμπιακού ή οπαδός ΠΑΟΚ είναι όποιος σε κάθε δεδομένη στιγμή γουστάρει σαν ομάδα τον Ολυμπιακό ή τον ΠΑΟΚ αντίστοιχα. Δεν κοιτάμε αίματα για να αναγνωρίσουμε «Ολυμπιακάκιες» και «ΠΑΟΚτζήδες». Κοιτάμε την πολιτισμική συνειδητή έκφρασή τους. Ο ένας θα είναι ντυμένος ερυθρόλευκος και θα μιλάει για «Θύρα 7» και ο άλλος θα είναι ντυμένος μελανόλευκος και θα μιλάει για «Θύρα 4» και ερωτηθέντες «τι ομάδα είσαι» ο ένας θα πει «Ολυμπιακάρα» και ο άλλος «Παοκάρα» (συνειδητή επιλογή συλλογικής ταυτότητας).

Ο Ηρόδοτος ήταν αναμφίβολα εθνοτικός Έλληνας. Ζούσε σε μια εποχή όπου υπήρχε το «ἑλληνικὸν», ο ίδιος αυτοπροσδιοριζόταν ως Έλληνας, οι λοιποί Έλληνες τον αναγνώριζαν ως Έλληνα και οι μη Έλληνες (Κάρες, Πέρσες κλπ) τον αναγνώριζαν ως Έλληνα. Ωστόσο ο Ηρόδοτος είχε σίγουρα πάρα πολλούς Κάρες προγόνους επειδή τα ονόματα του πατέρα του και του θείου του (Λήξις, Πανύασσις) δεν ήταν ελληνικά, αλλά Καρικά και ζούσε σε μια πόλη (Αλικαρνασσό) που κατά τον 5ο π.Χ αιώνα μόνο το 33% των πολιτών είχε ελληνικό όνομα και ελληνικό πατρωνυμικό. Το υπόλοιπο 67% ήταν πολίτες Αλικαρνασσού που είχαν ή υβριδικά ελληνο-καρικά ζεύγη ονόματος-πατρωνυμικού ή καρικό όνομα και καρικό πατρωνυμικό.

Όλοι αυτοί οι πολίτες Αλικαρνασσού, ανεξαρτήτου ονόματος και καταγωγής, μπορούσαν να συμμετέχουν ως Έλληνες στους ολυμπιακούς αγώνες, επειδή αυτό που μετρούσε ήταν το ότι ήταν πολίτες Αλικαρνασσού και η Αλικαρνασσός είχε έναν ιδρυτικό συμβολικό μύθο ελληνικής αποικίας. Αυτήν την κατάσταση την περιγράφει τέλεια ο Θέογνις ο Μεγαρεύς όταν λέει «η πόλη μένει η ίδια και οι κάτοικοί της αλλάζουν και αυτοί που κάποτε ζούσαν σαν ελάφια έξω από την πόλη και δεν γνώριζαν τον νόμο ντυμένοι με κατσικοτόμαρα σήμερα είναι οι άριστοι της πόλεως, ενώ οι κάποτε εσθλοί σήμερα είναι οι δειλοί»:

Κύρνε, πόλις μὲν ἔθ’ ἥδε πόλις, λαοὶ δὲ δὴ ἄλλοι,
οἳ πρόσθ’ οὔτε δίκας ἤιδεσαν οὔτε νόμους,

ἀλλ’ ἀμφὶ πλευραῖσι δορὰς αἰγῶν κατέτριβον,       
ἔξω δ’ ὥστ’ ἔλαφοι τῆσδ’ ἐνέμοντο πόλεος.

καὶ νῦν εἰσ’ ἀγαθοί, Πολυπαΐδη· οἱ δὲ πρὶν ἐσθλοί
νῦν δειλοί. τίς κεν ταῦτ’ ἀνέχοιτ’ ἐσορῶν;
ἀλλήλους δ’ ἀπατῶσιν ἐπ’ ἀλλήλοισι γελῶντες,

Ό,τι λέει ο Θέογνις παραπάνω, λέει και ο Donald Nicol στην πρώτη πρώτη σελίδα το βιβλίου του “The Last Centuries of Byzantium: 1261-1453”:

Μεταφράζω μόνο το μπλέ με ολίγα κόκκινα:

Οι «Βυζαντινοί» αυτοπροσδιορίζονταν ως «Ῥωμαίοι» και πίστευαν ότι η αυτοκρατορία τους ήταν το ανατολικό μισό του αρχαίου Ελληνο-Ρωμαϊκού κόσμου που είχε επιβιώσει με τη βοήθεια του Θεού. Η Χριστιανική τους πίστη, ιδέα τόσο ξένη στην αρχαία Ρώμη, αύξησε παρά ελάττωσε την πεποίθησή τους για την αιωνιότητα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Το «αίμα» των άρχουσων οικογενειών της Βυζαντινής αυκρατορίας και το γένος των αγροτών και των στρατιωτών είχε εμπλουτιστεί παρά μπασταρδευτεί με την ενσωμάτωση γενών όπως Σύριοι, Αρμένιοι και Σλάβοι, γένη τα οποία οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι του παλαιού καιρού θα θεωρούσαν βάρβαρα. Τα Βυζαντινά στρατεύματα που εξασφάλιζαν την επιβίωση και επέκταση της αυτοκρατορίας κατά τον μεσαίωνα απήχαν πάρα πολύ απ΄το να είναι είτε [«βέροι»] Έλληνες είτε [«βέροι»] Ρωμαίοι. Οι αυτοκράτορες και οι αξιωματικοί που διοικούσαν αυτά τα στρατεύματα ήταν συνήθως «Μακεδονικών» και «Αρμενικών» οικογενειών (εδώ μπερδεύτηκε γιατί προφανώς είχε κατά νου την «Μακεδονική» ή «Αρμενική» δυναστεία του Βασιλείου) και δεν τους ενδιέφερε να ισχυρίζονται ότι κατάγονται από τον Περικλή ή τον Οκταβιανό Αύγουστο.

Νομίζω ότι σε αυτές τις μπλε σειρές ο Nicol τα λέει όλα.

Από εκεί και μετά προσωπικά σιχαίνομαι τις ελληνικές αγυρτίες και κουτοπονηριές που έχουν κατά καιρούς γραφεί από «ακαδημαϊκούς» με προφανώς άλυτο το «καταγωγικό τους σύνδρομο», προκειμενου ν΄«αποδείξουν» -με τον πιο βλακώδη τρόπο- ότι καταγόμαστε από τους αρχαίους Έλληνες. Αναφέρω δύο παραδείγματα για να σας δείξω τι εννοώ ως «κουτοπονηριά».

Ο Κωνσταντίνος Άμαντος καλή ώρα, είχε αναπτύξει την ηλίθια άποψη ότι οι Σλάβοι ουδέποτε εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και το μπέρδεμα προέκυψε επειδή οι πηγές θεωρούσαν ως «Ελλάδα» τα Βαλκάνια πάνω από την Ελλάδα. Σαν να μην έφτανε αυτό είπε ότι οι Μαρδαΐτες των δυτικών θεμάτων (τον Ελλαδικό χώρο φυσικά έχει κατά νου) δεν ήταν «βέροι» Μαρδαΐτες, αλλά κάτι άλλο (υπονοεί φυσικά «Γραικοί/Έλληνες») που τελώντας τις ίδιες ναυτικές λειτουργίες με τους «βέρους» Μαρδαΐτες, απέκτησαν το όνομα των τελευταίων.

Για τους Μαρδαΐτες διαβάστε την τελευταία σημείωση #6 εδώ:

Σε αντίθεση με την Ahrweiler-Γλύκατζη, Ε., Byzance et la mer (Paris 1966), σελ. 399-400, ο Άμαντος, Κ., «Μαρδαΐται», Ελληνικά 5 (1932), σελ. 130-136, θεωρεί ότι οι Μαρδαΐτες των δυτικών θεμάτων δεν είχαν σχέση με τους Μαρδαΐτες της Αττάλειας, αλλά ονομάστηκαν έτσι επειδή ήταν και αυτοί ναυτικοί.

Ο Χαράνης που συνήθως επέκρινε με τρόπο αυτές τις νεοελληνικές κουτοπονηριές υπέπεσε σε μία ο ίδιος όταν ισχυρίστηκε ότι οι Αρμένιοι που το σχόλιο του Αρέθα λέει ότι συμμετείχαν στην ίδρυση της Λακεδαίμονος/Σπάρτης μαζί με τους Θρακησίους και τους Καφήρους μπορεί να μην ήταν «βέροι» Αρμένιοι, αλλά «Αρμενιακοί», κάτι που σημαίνει ότι ήταν «Γραικοί» της Σινώπης και της Αμάσειας ή πρέπει να ανήκαν στους «εξελληνισμένους» Αρμένιους. Αλλού στο ίδιο βιβλίο όταν δεν μιλάει για Ελλάδα αναφέρει πως οι Αρμένιοι ήταν το κυρίαρχο δημογραφικό στοιχείο του θέματος των Αρμενιακών.

Και τι λέει για το θέμα των Αρμενιακών όταν δεν πάσχει από «καταγωγικό σύνδρομο»:

Χωρίζει το μεγάλο Θέμα των Αρμενικών σε παράκτια και ενδοχωρική μοίρα. Στην παράκτια μοίρα λέει πως το κυρίαρχο στοιχείο ήταν οι «Γραικοί», στην δυτική ενδοχωρική μοίρα κυριαρχούσαν δημογραφικά οι «εξελληνισμένοι» Καππαδόκες και στην ανατολική ενδοχωρική μοίρα κυριαρχούσαν οι Αρμένιοι. Παραδέχεται ότι ο αρχικός θεματικός στρατός των Αρμενιακών ήταν ως επί το πλείστον Αρμενικής καταγωγής. Στα θέματα Χαλδίας, Κολωνείας και Σεβαστίας κυριαρχούσε το Αρμενικό στοιχείο, ενώ στην Μικρά Αρμενία (Lesser Armenia), η ελληνική γλώσσα δεν κατάφερε ποτέ να αντικαταστήσει την Αρμενική σε καθημερινή χρήση.

Ευτυχώς δεν είχε ιδέα ότι οι «Κάφηροι» (αραβ. kafir = «αποστάτης») ήταν Χριστιανοί Άραβες απόγονοι των 30.000 Αράβων που ακολούθησαν τον τελευταίο Γασσανίδη βασιλιά Jabalah στην Μικρά Ασία και εγκαταστάθηκαν στο θέμα των Χαρσιανών κοντά στην Καισαρεία της Καππαδοκίας και που διατηρούσαν την ταυτότητά τους μέχρι τον 10ο αιώνα όταν οι Άραβες γεωγράφοι ακόμα τους μνημονεύουν. Αν ήξεραν ο Άμαντος και ο Χαράνης τι ήταν οι Κάφηροι (ο Lemerle ξεδιάλυνε την ταυτότητά τους το 1979) θα έλεγαν ότι οι Κάφηροι της Πελοποννήσου δεν ήταν Κάφηροι όπως αυτοί της Ασίας, αλλά «Έλληνες/Γραικοί» που έτρωγαν παστουρμά καϊσερλίδικο σαν τους Κάφηρους και γι΄αυτό ονομάστηκαν «Κάφηροι». 🙂

Περιττό να πω ότι ο αυτοκράτορας Νικηφόρος που έκανε τους μετοικισμούς ήταν ο ίδιος «καφηρικής» (Γασσανιδικής) καταγωγής με μερικούς να τον θεωρούν απόγονο του Jabalah που αναφέρθηκε και ο Σκληρός που κατέκτησε τους Σλάβους της Πελοποννήσου το 805 ήταν «ἐκ Μικράς Ἀρμενίας ὁρμώμενος», δηλαδή από εκεί που κατά τον Χαράνη η Ελληνική δεν κατάφερε να αντικαταστήσει την Αρμενική σε καθημερινή χρήση. Άντε τώρα να πιστέψεις τον Χαράνη ότι ο «καφηρικής» καταγωγής Νικηφόρος διάλεξε «μόνο» τους «Γραικούς/Έλληνες» από το θέμα των Αρμενιακών, όταν ο Θεοφάνης μιλάει για «χριστιανούς απ΄όλα τα θέματα» και σκοπός του Νικηφόρου ήταν να «εκχριστιανίσει τους βαρβάρους» κατά το χρονικό της Μονεμβασιάς.

Κάφηροι:

Παστουρμάς Καϊσερλίδικος (Καϊσερί = Καισαρεία τουρκιστί):

[05:35] και [32:48]

– Ποιός είναι ο τόπος σου;

– Βιλαέτι μου; … Καΐσερι.

– Τι Κάιζερ, της Γερμανίας;

– Εεε Αη Βασίλη τόπο είναι μπρε δεν ξέρεις; Καΐσερι Καππαδοκία.

…

– Πως εγίνηκε μωρέ ο λαβωμός του Κρητικού;

– Τρώγαμε, πίναμε, τραγουδούσαμε, χωρεύαμε … Ρωμέικο γλέντι κάναμε !!!

Λοιπόν, θα συμπληρώσω τα λόγια του Nicol για τους «Βυζαντινούς» που μιλούσαν ελληνικά και αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι ενώ καταγόταν από γένη που οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι του παλιού καιρού θα χαρακτήριζαν «Βάρβαρα» με μια φράση του Καταρτζή. Ο Καταρτζής πίστευε ότι το Ρωμέικο/Ρωμαϊκό έθνος κατάγεται από το Ελληνικό, αλλα είναι διαφορετικό του δευτέρου και επικρίνει αυτούς που είχαν αρχίσει να τα συγχέουν και να μιλάνε για ένα ενιαίο και διηνεκές Ελληνικό έθνος. Επομένως, πρόγονοι του σημερινού Ρωμιού, κατά τον Καταρτζή, ήταν τόσο οι διάσημοι μεσαιωνικοί Ρωμαίοι όσο και οι διάσημοι αρχαίοι Έλληνες και παραθέτει ορισμένα παραδείγματα:

Κανένας όμως από τους διάσημους μεσαιωνικούς Ρωμαίους που αναφέρει δεν είχε «ελληνική» καταγωγή: Ο Μέγας Θεοδόσιος ήταν λατινόφωνος από την Ισπανία, ο Βελισάριος ήταν εκλατινισμένος Θράκας από την Γερμάννη (Sapareva Banja), ο Ναρσής ήταν Αρμένιος, ο Βουλγαροκτόνος ήταν αρμενικής κατάγωγής και ο Τσιμισκής καταγόταν από την αρμένικη φάρα των Κουρκούων.

Με άλλα λόγια, ο Καταρτζής που πίστευε ότι το Ρωμαϊκό/Ρωμέικο έθνος «κατάγεται» από το [αρχαίο] Ελληνικό, αλλά είναι διαφορετικό αυτού, αναφέρει 5 σπουδαίους Ρωμαίους και κανένας από τους πέντε δεν ήταν «ελληνικής» καταγωγής!!!

Αυτό να γίνει μάθημα σε όσους ψάχνουν «ελληνικό» αίμα.

Δ) Ο Πέρτιναξ γράφει:

β) Η δεύτερη κατηγορία είναι ότι ενώ στη Ρωμανία του 500-1000 μ.Χ. βλέπεις Μαρδαΐτες, Κούρδους, Γεωργιανούς/Ίβηρες κλπ, δεν βλέπεις Γραικούς. Με λίγα λόγια ότι αφήνεις τους ελληνόφωνους πληθυσμούς της εποχής ανώνυμους και χωρίς εθνοτική ταυτότητα (ούτε εθνοτικά Ρωμαίους δεν τους λες, αφού τέτοιοι έγιναν μετά το 1000 μ.Χ.). Εδώ μια ειδικότερη απάντησή σου θα έλυνε πολλές απορίες. Η δική μου ερώτηση στον Μπάμπη είναι από πού φαίνεται πως υπήρχαν π.χ. εθνοτικοί Ίβηρες εκείνη την εποχη; Αν οι Γραικοί ήταν «ητική κατηγορία» (όπως υποστηρίζει ο Σμερδαλέος), το ίδιο θα μπορούσαν να είναι και οι Ίβηρες. Οι ελληνόφωνοι τους έλεγαν έτσι, δεν ξέρουμε αν οι ίδιοι είχαν εθνοτικό αυτοπροσδιορισμό (αλλά αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, μήπως κι εσύ Σμερδαλέε πρέπει να ονομάζεις Γραικούς, έστω και συμβατικά, τους ελληνόφωνους του 500-1000 μ.Χ., εφόσον μιλάς για Ίβηρες αλλά όχι για ιβηρόφωνους;)

Περτίνακα, αυτό είναι το βασικότερο απ΄όλα τα άλλα και το έχω ήδη εξηγήσει μια φορά στον «Μπάμπη» όταν σχολίαζε σαν «Επισκέπτης». Ο Μπάμπης/Επισκέπτης έχει ένα ενδιαφέρον σύμπλεγμα. Από τη μια προσπαθεί να βγάλει τους «Βυζαντινούς» ότι ήταν «Έλληνες/Γραικοί» και από την άλλη νομίζει πως πρέπει να υπήρχε γένος «Γραικών» ανάμεσα στους πολιτικούς Ρωμαίους αφού οι πηγές μιλάνε τόσο συχνά και ξεκάθαρα για άτομα «Αρμενικού γένους».

Βέβαια ο Μπάμπης δεν έχει κανένα απολύτως ενδιαφέρον για το «Βυζάντιο». Εφαπτομενικά σχετίζεται με αυτό, ψάχνοντας για την δήθεν συνέχεια του ελληνικού έθνους. Γι αυτό το λόγο δεν θα καταφέρει ποτέ να κατανοήσει το «Βυζάντιο» και θα αισθάνεται συνεχώς κόμπλεξ επειδή οι Αρμένιοι ήταν υπαρκτό έθνος και οι «Γραικοί» ανύπαρκτο και επινοημένο μέσω παραχάραξης.

Περτίνακα, δεν ξέρω να σου πω για τους Γεωργιανούς/Ίβηρες γιατί δεν έχω ψάξει τον ημικό προσδιορισμό τους κατά τον μεσαίωνα, αλλά για τους Αρμένιους που έχω ψάξει μπορώ να σου πω ότι είχαν μια σαφή εθνοτική ταυτότητα. Ούτε είναι μυστήριο το πως διατήρησαν την ταυτότητά τους, ενώ οι Έλληνες την έχασαν. Οι Έλληνες εκρωμαΐστηκαν πλήρως στην συνείδηση τους ενώ οι Αρμένιοι εκρωμαΐστηκαν από λίγο έως καθόλου. Έχοντας διαφύγει το ρωμαϊκό πολιτισμικό πακετό (ελληνική γλώσσα, χαλκηδονικός διφυσιτισμός), διατήρησαν την γλώσσα τους και την «εθνική» τους θρησκεία (μιαφυσιτισμός) και αντιστάθηκαν τόσο στον πλήρη εκρωμαϊσμό όσο και στον εξισλαμισμό. Αυτοί που γινόταν χαλκηδονικοί ονομαζόταν «(τα)τσάτοι» στην Αρμενική γλώσσα, όρος που έχει την ίδια περίπου σημασία με το αραβικό kafir που αναφέρθηκε. Επομένως οι Αρμένιοι διατήρησαν ισχυρά εθνοτικά τοιχία (ethnic boundaries) κατά Barth, αντίθετα με τους Έλληνες που δεν μπορούσαν να ορθώσουν ανάλογα τοιχία ώστε να διαχωριστούν από την πρότυπη ταυτότητα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι Άραβες ήδη τον 7ο αιώνα προσδιορίζουν εθνοτικά τους ελληνοφώνους Βυζαντινούς σαν “Al-Rum” και ξεχωρίζουν από αυτούς σαν τη μύγα μεσ΄το γάλα τους “Al-Armani”  Βυζαντινούς διοικητές.  Γράφει ο Walter Kaegi για τους λόγους που διατηρήθηκε η αρμενική ταυτότητα:

1) Ελλιπής και εν εξελίξει «βυζαντινοποίηση» που επιπλέον διεκόπη με τις Ισλαμικές κατακτήσεις

2) Ειδική «εθνική» εκκλησία και θέληση να διατηρήσουν την Αρμενική τους ιδιατερότητα είναι οι δύο παράγοντες που εξηγούν γιατί οι Αρμένιοι δεν εξισλαμίστηκαν όταν κατακτήθηκαν από τους Άραβες και γιατί αντιστάθηκαν αργότερα στην «βυζαντινοποίηση».

Οι Έλληνες δεν είχαν τίποτε από τα παραπάνω. Όταν εκχριστιανίστηκαν, η θρησκεία τους ήταν συνεχώς η επίσημη Ρωμαϊκή θρησκεία (χαλκηδονική ορθοδοξία). Η γλώσσα τους ήταν η επίσημη Ρωμαϊκή γλώσσα από τον 7ο αιώνα και έπειτα και ήταν ήδη εδώ και πολλούς αιώνες πριν τον 7ο η lingua franca της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο τρόπος βίου τους ήταν ο αστικός τρόπος βίου του Ελληνο-Ρωμαϊκού κόσμου. Δεν ήταν ούτε πρωτόγονοι ορεσίβιοι Αρμένιοι ούτε «βάρβαροι ληστρικοί» Ίσαυροι.

Ο Fredrik Barth λέει πως μια εθνοτική ομάδα υπάρχει όσο μπορεί να ορθώνει και να συντηρεί εθνοτικά τοιχία. Οι Έλληνες έπαψαν να υφίστανται ως εθνοτική ομάδα επειδή δεν κατόρθωσαν να ορθώσουν τοιχίο ώστε να διαχωριστούν από την Πρότυπο Ρωμαϊκή Ταυτότητα. Όπως οι Άραβες από ένα σημείο και μετά δεν έβλεπαν Al-Yunan, αλλά Al-Rum, ενώ συνέχιζαν να βλέπουν Al-Armani, έτσι και οι ελληνόφωνοι Ρωμαίοι δεν είχαν κανέναν λόγο να συνεχίσουν να βλέπουν «Γραικούς», είχαν κάθε λόγο να μην βλέπουν «Έλληνες» (όρος που είχε καταντήσει να έχει αρνητική/υβριστική σημασία) και, όπως και οι Άραβες, συνέχισαν να βλέπουν Αρμένιους.

Barth:

Γι΄αυτό καθ΄όλη την περίοδο 500-1100, δεν βρίσκουμε σε κανένα κείμενο αναφορά στην «γραικική» καταγωγή κάποιου ιστορικού προσώπου, αλλά έχουμε έναν ωκεανό αναφορών στην «αρμενική» καταγωγή πολλών ιστορικών προσώπων.

Έτσι ο Σκυλίτσης λ.χ. αναφέρει τα παρακάτω παραδείγματα:

– Βασίλειος Α΄ και ο φίλος και ομοεθνής του Κωνσταντίνος:

ἤνεγκε τοίνυν ἡ τῶν Μακεδόνων χώρα αὐτόν, εἷλκε δὲ τὸ γένος ἐξ Ἀρμενίων ἐκ πάνυ λαμπρᾶς καταγόμενος τῆς τῶν Ἀρσακιδῶν σειρᾶς, … ἀσύγχυτον τὸ γένος διαφυλάττοντες.

… Κωνσταντῖνος ὁ Θωμᾶ τοῦ λογοθέτου πατήρ, σφόδρα φιλίως πρὸς τὸν Βασίλειον διακείμενος, ἅτε καὶ αὐτὸς ἐξ Ἀρμενίων τὴν τοῦ γένους ἕλκων σειράν,

– Κουρτίκιος ο Αρμένιος:

προσερρύη δὲ καὶ ὁ Κουρτίκιος, γένος ὢν Ἀρμένιος, ὃς κατεῖχε τὴν Λώκαναν καὶ τὰς ἐσχατιὰς τῶν Ῥωμαίων συνεχῶς ἐπόρθει καὶ κατεστρέφετο, ἑαυτὸν παραδοὺς τῷ βασιλεῖ καὶ τὴν πόλιν καὶ τὸν ὑπείκοντα αὐτῷ λαόν.

Προκόπιον τὸν Κρηνίτην τὴν τοῦ στρατηλάτου μετιόντα λειτουργίαν λαῷ πολλῷ καὶ ἄρχουσι καθοπλίσας, δούς τε αὐτῷ καὶ Κουρτίκιον τὸν Ἀρμένιον, ἐκπέμπει κατὰ τοῦ Συμεών.

– Παγκρατούκας (Bagrat) ο Αρμένιος διοικητής της Αδριανουπόλεως που παρέδωσε την πόλη στον Βούλγαρο Συμεών:

Πολιορκοῦντος δὲ τοῦ Συμεὼν τὴν Ἀδριανούπολιν ἐφ’ ἡμέρας ἱκανὰς καὶ μηδὲν ἀνύοντος, Παγκρατούκας τις γένος ὢν Ἀρμένιος καὶ εἷς τῶν φυλάττειν τεταγμένων τὴν πόλιν χρυσίῳ δελεασθεὶς προὔδωκεν αὐτὴν τῷ Συμεών.

– Τατσάτης ο Αρμένιος (το επίθετό του είναι αρμενικό παρατσούκλι για Αρμένιους που υιοθέτησαν την χαλκηδονική ορθοδοξία):

ἐξῆρχον δὲ τοῦ νεωτερισμοῦ Ἀδριανός τις Χάλδος καὶ Τατζάτης ὁ Ἀρμένιος, πλούσιοι σφόδρα.

Ὀταν ο Σκυλίτσης θέλει να διαχωρίσει τους ελληνόφωνους από τους Αρμένιους μιλάει για «Ρωμαίους και Αρμένιους»:

τρέπεται γοῦν ὁ Βούρτζης, καὶ πολλοὶ τῶν σὺν αὐτῷ ἀπώλοντο, καὶ μᾶλλον τῶν Ἀρμενίων. πάντας γὰρ τοὺς ἁλόντας Ἀρμενίους ἀπέσφαττον οἱ Ῥωμαῖοι, μὴ λαμβάνοντες οἶκτον διὰ τὸ πρώτους προσχωρῆσαι τῷ ἀποστάτῃ.

ἦσαν γὰρ πολλοὶ ἔκ τε Ῥωμαίων καὶ Ἀρμενίων ἔν τε Πελαγονίᾳ καὶ Πρέσπᾳ καὶ τῇ Ἀχρίδι ὑπὸ Σαμουὴλ κατῳκισάμενοι

Όπως ακριβώς οι Άραβες ξεχωρίζουν “Al-Rum” και “Al-Armani” από πολύ νωρίς. Ο Al-Baladhuri αναλύει την εθνοτική σύσταση της Ηλιούπολης όταν κατακτήθηκε από τους Άραβες τον 7ο αιώνα και μιλάει για “Rum“, “Furs” (Πέρσες) και “Arab”:

Επειδή ο μέσος Δυτικός χρειάζεται να μεταφράσει το Rum ως “Greeks” δεν σημαίνει ότι υπήρχε κάποιο γένος «Γραικών». Οποιοσδήποτε «Βυζαντινός» θα μετέφραζε το “Rum” ως «Ρωμαίοι».

Επομένως Περτίνακα, δεν μπορώ να εμφανίζω «Γραικούς» εκεί που δεν υπάρχουν. Το θεωρώ πιο έντιμο να προεκτείνω την Ρωμαϊκή εθνοτική ταυτότητα πριν το 1000. Έχουμε συζητήσει στο παρελθόν ότι υπάρχουν μερικοί λόγοι να πιστεύουμε ότι υπήρχε Ρωμαϊκή εθνοτική ταυτότητα πριν το 1000, απλώς οι πρώτες χειροπιαστές ενδείξεις έρχονται μετά το 1050 (Ατταλειάτης, Σκυλίτσης).

Πάντως, ο Λέων ο Σοφός γράφοντας τα «Τακτικά» γύρω στο 900 μ.Χ. δείχνει μια «άεθνη Χριστιανική κουβέρτα» που σκεπάζει μια «εθνοτική πραγματικότητα». Συνήθως μιλάει μόνο για ένα ενιαίο γένος Ῥωμαίων/Χριστιανών. Αλλά σε ένα σημείο δίνει την παρακάτω συμβουλή προς τους Θεματικούς Στρατηγούς:

[Τακτικά, 12.90] Περὶ τοῦ διαχωρίζειν τοῦς ἀλλοφύλους τῆς παρατάξεως.

Ἐὰν δὲ συμβῇ εἶναι ἐν τῷ στρατῷ τινας ὁμοφύλους τῶν πολεμίων, δέον πρὸ τῆς ἡμέρας τοῦ πολέμου χωρίζειν αὐτοὺς καὶ ἐν ἑτέροις τόποις μετὰ εὐλόγου προφάσεως πέμπειν.

[Τακτικά, 13.6] Τοὺς δὲ ὁμογενεῖς τῶν ἐχθρῶν, ὡς ἤδη προείπομεν, πρὸ πολλοῦ χωρίζειν καὶ ἐν πολέμῳ τούτους μὴ φέρειν κατὰ τῶν ἰδίων μάχεσθαι.

Αυτές οι δύο φράσεις δείχνουν ότι ο Λέων θεωρούσε τα θεματικά στρατεύματα εθνοτικά ανομοιογενή: υπάρχουν ανάμεσά τους «ἀλλόφυλοι» οι οποίοι μπορεί να είναι «ὁμόφυλοι τῶν πολεμίων/ὁμογενεῖς τῶν ἐχθρῶν». Η συμβουλή του Λέοντα προς τον θεματικό στρατηγό είναι να διαχωρίζει πριν την μάχη εκείνους τους «ἀλλόφυλους» στρατιώτες του που είναι «ὁμόφυλοι τῶν πολεμίων/ὁμογενεῖς τῶν ἐχθρῶν» και να τους στέλνει αλλού με μια ωραία δικαιολογία.

Για να υπάρχουν «ἁλλόφυλοι» θεματικοί στρατιώτες πάει να πει πως υπήρχαν και «ὁμόφυλοι», δηλαδή ο Λέων έχει κατά νου μια κυρίαρχη εθνοτική ομάδα της Αυτοκρατορίας, την οποία δυστυχώς δεν ονομάζει. Αν θα έπρεπε να μαντέψω θα έλεγα ότι έχει κατά νου τους εθνοτικούς Ρωμαίους που αρχίζουν να απαντούν στα κείμενα από τον ύστερο 11ο αιώνα και έπειτα.

Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, κατά την Gill Page, εκφράζει την εθνοτική Ρωμαϊκή ταυτότητα όταν γράφει στο DAI (13.175-181) τι δικαιολογία πρέπει να χρησιμοποιεί ο γιος του Ρωμανός όταν οι Βούλγαροι και λοιποί «βάρβαροι» ηγεμόνες του ζητάνε να συμπεθεριάσουν. Ο Ρωμανός πρέπει ν΄απαντά πως το κάθε έθνος έχει τα δικά του ήθη, νόμους και θεσμούς και ότι όπως τα ζώα ζευγαρώνουν μόνο με τα ομογενή τους, έτσι και οι άνθρωποι πρέπει να φτιάχνουν συνοικέσια «ἐκ τῶν ὁμογενῶν τε καὶ ὁμοφώνων». Δηλαδή εδώ ο Πορφυρογέννητος έχει κατά νου ένα Ρωμαϊκό γένος με κοινή καταγωγή και [ελληνική] γλώσσα. Βέβαια, αυτό το χωρίο είναι περίεργο, γιατί δεν είναι αληθινή πεποίθηση, αλλά δικαιολογία αποφυγής ανεπιθύμητου συμπεθεριάσματος.

Επομένως Περτίνακα, για να καταλήξω, αν πρέπει να δώσω μια εθνοτική λύση για την «άεθνη» περίοδο του Βυζαντίου (500-1050) προτιμώ να προεκτείνω την εθνοτική Ρωμαϊκή ταυτότητα προς τα πίσω από το να εφευρίσκω ανύπαρκτους «Γραικούς» (ή, χειρότερα, «Ἕλληνες»).