Βουργουνδικά και Οστρογοτθικά ανθρωπωνύμια

Μιας και χθες ξεκίνησα σειρά αναρτήσεων για τα ανατολικά γερμανικά φύλα, στη σημερινή ανάρτηση θα παραθέσω το παρακάτω κεφάλαιο της γερμανίστριας Nicoletta F. Onesti με θέμα την σύγκριση των Βουργουνδικών και Οστρογοτθικών (αμφότερα ανατολικά γερμανικά φύλα σε γλώσσα/καταγωγή) ανθρωπωνυμίων:

Nicoletta F. Onesti, Ostrogothic and Burgundian Personal Names in Comparison: A Comparison Study από αυτό εδώ το βιβλίο:

Ο εκλομβαρδισμός των Ιταλο-Ρωμαίων

Στη σημερινή ανάρτηση θα σχολιάσω σχετικά συνοπτικά τον εκλομβαρδισμό (ή εκλογγιβαρδισμό) των Ιταλο-Ρωμαίων κατά την περίοδο που το μεγαλύτερο μέρος της Ιταλίας συνιστούσε το βασίλειο των Λομβαρδών. Ο Ιταλός μεσαιωνολόγος Alessandro Barbero έχει κάνει αυτήν εδώ την ενδιαφέρουσα διάλεξη για το θέμα.

Το «Βλαχοχώρι» (vicus Romaniscus) και οι Διάλογοι του Κάσσελ

Στη σημερινή σύντομη ανάρτηση θα περιγράψω το δίγλωσσο τοπωνύμιο vicus Romaniscus («ρωμαϊκό/ρωμανικό χωριό») = Walchwis (= «Βλαχοχώρι», το σημερινό Wals κοντά στο Σαλτσβούργο της Αυστρίας) και τους «Διαλόγους του Κάσσελ», ένα δίγλωσσο (σε Λατινική και Παλαιά Άνω Γερμανική) βαυαρικό κείμενο των αρχών του 9ου αιώνα (περ. 810), στο οποίο ο γερμανόφωνος συγγραφέας αναφέρεται σκωπτικά σε έναν ρωμανόφωνο πληθυσμό, τον οποίο προσδιορίζει ως «Ρωμαίους» (Romani) στα λατινικά και ως «Βλάχους» στα γερμανικά (βλ. PGmc *walhaz και *walhiskaz και γερμ.  welsh = «(παρωχημένος και ενίοτε σκωπτικός) χαρακτηρισμός για τους ρωμανόφωνους Γάλλους και Ιταλούς», λ.χ. το παραδοσιακό γερμανικό όνομα του σημερινού Trentino της Ιταλίας ήταν Welschtirol = «Βλαχοτιρόλο, το Τιρόλo των Βλάχων»). Δυστυχώς, ο Βαυαρός συγγραφέας δεν ξεκαθαρίζει αν αναφέρεται σε εγχώριους ρωμανόφωνους πληθυσμούς της Βαυαρίας ή στους νοτιότερους ρωμανόφωνους της Ιταλίας.

Το βιβλίο A Greek Roman Empire του Fergus Millar #2

Η σημερινή ανάρτηση είναι μια προσθήκη στο θέμα της χθεσινής για το εξαιρετικό βιβλίο A Greek Roman Empire του Fergus Millar. Στη σημερινή ανάρτηση θα παραθέσω την περιγραφή των στρατιωτικών δυνάμεων της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γύρω στο 400 μ.Χ., σύμφωνα με το έγγραφο Notitia Dignitatum.

Τα αρμανικά ρήματα zgrúmu και suélʲu

Η σημερινή ανάρτηση συνεχίζει το θέμα της προηγούμενης, την οποία δυστυχώς αναγκάστηκα να κλείσω πρόωρα την Κυριακή λόγω έλλειψης χρόνου. Στη σημερινή ανάρτηση θα σχολιάσω τα αρμανικά/βλαχικά ρήματα zgrúmu = «στραγγαλίζω, πνίγω» και suélʲu = «κουρεύω μαλλί από την κοιλιά, τα οπίσθια, την ουρά και τον λαιμό ενός προβάτου» που βρήκα στο λεξικό του Φάνη Δασούλα.

Η ΙΕ ρίζα*k’eh3(y)- «ακονίζω»: ο κῶνος και ο Δράκουλας

Η σημερινή ανάρτηση είναι μια σύντομη διακοπή των θερινών διακοπών του ιστολογίου και το θέμα της είναι η ΙΕ ρίζα *k’eh3(y)- «ακονίζω, κάνω κάτι μυτερό» από την οποία, μεταξύ άλλων, προέρχεται ο ελληνικός όρος κῶνος και το ρουμανικό παρατσούκλι του βοεβόδα της Βλαχίας Βλαντ Γ’ Δράκουλα Țepeș = «ανασκολοπιστής».

Μακεδονικό: Ιστορία και Πολιτική, βίοι παράλληλοι;

Το θέμα της σημερινής σύντομης ανάρτησης είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα σειρά διαλέξεων ιστορικών για το λεγόμενο «μακεδονικό/σκοπιανό» (το ζήτημα του ονόματος της γείτονος χώρας), για την οποία με πληροφόρησε αυτές τις μέρες ο Πέρτιναξ. Αυτή η σειρά διαλέξεων διοργανώθηκε από τον Βασίλη Καρδάση και το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ).

Ο αρβανίτικος όρος shkl(j)a ως «αλλόγλωσσος»

Το θέμα της σημερινής ανάρτησης προέκυψε από μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε στα σχόλια για την συνήθεια των Αρβανιτών να ονομάζουν την ελληνική γλώσσα shqerisht(e)/shklerisht(e) = «βουλγαριστί/σλαβιστί» (στην γλώσσα των Shqa = «Βουλγάρων/σλάβων», Sclavus/Σκλάβος > Skljavë > Shkljaë > Shklja/Shqa, όπως ο αντίστοιχος και ταυτόσημος ρουμανικός όρος șcheau). Αυτή η αλλαγή σημασίας οφείλεται στο ότι για τους Αρβανίτες ο όρος shqa/shkl(j)a, εκτός από την ειδική σημασία «Βούλγαρος, Ορθόδοξος Σλάβος», απέκτησε και την γενικότερη σημασία του γλωσσικού «άλλου», δηλαδή  shqa/shkl(j)a = «αλλόγλωσσος» (ο συντοπίτης που δεν μιλάει Αρβανίτικα/Arbërisht), μια συνήθεια που έφεραν μαζί τους όταν εγκαταστάθηκαν στις ελληνόφωνες περιοχές, προερχόμενοι από μέρη στα οποία οι συνήθεις αλλόγλωσσοι ήταν οι Βούλγαροι/Σλάβοι (οι τωόντι Shqa).

Μια συζήτηση για τους όρους Ρωμιός, Γραικός και Έλλην

Στα σχόλια μιας άλλης ανάρτησης ξεκινήσαμε μια συζήτηση με τον σχολιαστή ”Μωχό τον Μάντη” για τη σημασία του όρου ”Ρωμιός” κατά την Οθωμανική περίοδο και για τη λειτουργία των τριών όρων ”Ρωμιός”, ”Γραικός” και ”Έλληνας”. Επειδή στη συζήτηση ήρθε και ο φίλος Πέρτιναξ, που πρόσφατα παρακολούθησε το συνέδριο ” ‘Ελλην, Ρωμηός, Γραικός: Συλλογικοί προσδιορισμοί και ταυτότητες,” αποφάσισα να κάνω αυτήν την ανάρτηση, ώστε να έχουμε συγκεντρωμένες στα σχόλιά της τις διάφορες απόψεις.

Ειδοποίηση, Μάρτιος 2017

Χαιρετώ όλους τους αναγνώστες!

Γράφω αυτήν την ανάρτηση για να σας πληροφορήσω, ότι σήμερα είναι η πρώτη μέρα εδώ και δύο εβδομάδες που κατάφερα να καθίσω στον υπολογιστή με διάθεση να ασχοληθώ με την ιστοσελίδα.

Ζητώ συγγνώμη στους σοβαρούς σχολιαστές για την καθυστέρηση της δημοσίευσης των σχολίων τους.

Σιγά σιγά η ιστοσελίδα θα επανέλθει στην καθημερινότητά της. Οι αναρτήσεις θα συνεχίσουν κανονικά (αν και προβλέπω ότι ο ρυθμός δημοσίευσης των αναρτήσεων θα είναι αισθητά μικρότερος) και στην πρώτη ευκαιρία θα απαντήσω στα σχόλιά σας.

Συνέδριο για τις ελληνικές ταυτότητες στον χρόνο

Μιας και είναι η πρώτη ανάρτησή μου για το 2017, εύχομαι σε όλους Καλή Χρονιά με Υγεία, Ευτυχία και ό,τι ποθείτε!

Θα είναι πολύ σύντομη η πρώτη αυτή ανάρτηση του 2017. Ο Πέρτιναξ και ο Simplizissimus με ειδοποίησαν ότι σε λίγες ημέρες θα συμβεί ένα ενδιαφέρον τριήμερο συνέδριο (19-21 Ιανουαρίου) που διοργάνωσε το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, με θέμα τις ελληνικές ταυτότητες στον χρόνο.

Εδώ μπορείτε να διαβάσετε γενικές πληροφορίες για το συνέδριο, εδώ το πρόγραμμα και εδώ μια περίληψη των ομιλιών που θα γίνουν.

 

Ο Γέρος και η Θάλασσα παμβαλκανιστί

Στη σημερινή ανάρτηση θα παραθέσω την μετάφραση σε διάφορες βαλκανικές γλώσσες μιας σελίδας από την νουβέλα του Ernest Hemingway «Ο Γέρος και η Θάλασσα». Την ιδέα την πήρα από το βιβλίο της Οχριδιώτισσας γλωσσολόγου Olga Mišeska-Tomić για το Βαλκανικό Sprachbund.

Ευτυχισμένο το 2016

Εύχομαι σε όλο τον κόσμο Καλή Χρονιά με υγεία και ό,τι ποθεί ο καθένας!

…

ΥΓ: Προς σχολιαστές. Επειδή και σήμερα κοίταξα την ιστοσελίδα από ξένο υπολογιστή, θα απαντήσω αναλυτικά στα σχόλιά σας την επόμενη εβδομάδα, στην πρώτη ευκαιρία που θα καθίσω μπροστά στον υπολογιστή μου.

Καλά Χριστούγεννα σε Όλους

Πριν ευχηθώ Καλές Γιορτές και Καλά Χριστούγεννα σε όλους (και στον «Δώτορα Εάων» Βάταλο Καλά Brumalia του Ανίκητου Ήλιου/Sol Invictus 🙂 ) ζητώ συγγνώμη σε όλη την παρέα των σχολιαστών και αναγνωστών για την καθυστερημένη δημοσίευση των σχολίων. Όπως συνέβη και τα προηγούμενα χρόνια, είπαμε να βολευτούμε στις γιορτές με έναν φορητό τρία άτομα και μόλις τώρα κατάφερα να τον πάρω στα χέρια μου.

Τα σχόλιά σας δημοσιεύθηκαν και στην πρώτη ευκαιρία θα απαντήσω.

Λοιπόν, εύχομαι σε όλους σας Καλές Γιορτές και Καλά Χριστούγεννα!

Και, όπως είπα, εύχομαι στον Βάταλο Καλά Brumalia του Sol Invictus, γιατί με τέτοιες ηλιόλουστες ημέρες που έχουμε, μάλλον πρέπει να γιορτάσουμε τον Ανίκητο Ήλιο. 🙂

Ετυμολογικές Προτάσεις: η νήσος

Την ιδέα για την παρούσα ανάρτηση μου την έδωσε η σημερινή ανάρτηση του Νίκου Σαραντάκου με τίτλο «Νησιά και Νησιωτικότητα». Ο σκελετός της ανάρτησής μου είναι το σχόλιο #127 που έκανα στα σχόλια της ανάρτησης.

Η ελληνική λέξη νῆσος (μη αττικο-ιωνικός και πρώιμος πανελλήνιος τύπος νᾶσος) είναι αγνώστου ετύμου, δηλαδή δεν γνωρίζουμε την ετυμολογία της. Η προσωπική μου γνώμη είναι πως, όπως και πολλοί άλλοι όροι που σχετίζονται με τη θάλασσα (με πρώτο και καλύτερο τον προελληνικό όρο θάλασσα), η λέξη νῆσος μάλλον είναι και προελληνική και μη ΙΕ.

Αυτό που θα κάνω σε αυτήν την ανάρτηση είναι να καταθέσω μια δοκιμαστική ετυμολογική πρόταση ΙΕ καταγωγής του όρου.

Α. Γενικές Γλωσσολογικές Παρατηρήσεις

Με το που πρωτοβλέπει κάποιος τον όρο νῆσος αμέσως παρατηρεί το μεσοφωνηεντικό -σ- που δεν μπορεί να κατάγεται από ένα ΠΙΕ *-s- γιατί, κατά την προϊστορία της, η Ελληνική γλώσσα απέβαλε το μεσοφωνηεντικό -s- μέσα από την τροπή s>h>∅.

Παραδείγματα:

– *dhh1s-os > *dhesos > *thehos > θεός, αλλά *dhh1s-bhh2-tos > θέσφατος = «ειπωμένος από θεό»

– *nes– «επιστρέφω/μεταφέρομαι σώος» > *nos-tos > νόστος, αλλά *nes-omai > *nehomai > νέομαι

– *tweis– «ταρακουνώ» > *tseih-ō > σείω, αλλά σεισμός, σείστης, σειστός

– *h1su- > *esu > *ehu- > εὖ (έχω κάνει παλαιότερη ανάρτηση γι΄αυτήν την ρίζα).

Το ενδιάμεσο /h/ της τροπής s>h>Ø προφερόταν ακόμα κατά την Μυκηναϊκή περίοδο, γιατί ενίοτε καταγράφεται στην Γραμμική Β, όπως λ.χ. στο παράδειγμα του πληθυντικού pa-we-a2 = /pharweha/ (< ΙΕ *bhr.w-es-h2, τὸ φάρϝος > φᾶρος, τὰ φάρεα > φάρη). Αυτό σημαίνει ότι η αποβολή του μεσοφωνηεντικού /h/ συνέβη κατά την Ύστερη Μυκηναϊκή και Υπομυκηναϊκή περίοδο (~1250-1050 π.Χ.).

Αντίθετα, το πρώτο βήμα *s>h της εξέλιξης s>h>Ø συνέβη πολύ νωρίτερα, μάλλον πριν την Έλευση των Πρωτο-Ελλήνων στην Ελλάδα (περισσότερο αποδεκτή χρονολογία ελεύσεως ~2300 π.Χ.), γιατί η συγκεκριμένη τροπή είναι ιδιαίτερα συχνή στα μέλη του Ελληνο-Αρίου κλάδου της ΙΕ οικογένειας γλωσσών. Bέβαια δεν συνέβη μόνο σε αυτόν τον κλάδο και ως φωνολογικός νεωτερισμός δεν αποτελεί σημαντικό δείκτης φυλογενετικής συγγένειας. Πάντως είναι γεγονός ότι η τροπή *s>h τόσο σε αρκτική (λ.χ. *septm. >ελληνικό hepta = ἑπτά ~ αβεστικό hapta-, *seh2l- > hal- > ἅλς ~ αρμενικό ał) όσο και σε μεσοφωνηεντική θέση συνέβη με μεγαλύτερη συχνότητα εντός του Ελληνο-Αρίου κλάδου, κάτι που είναι ενδεικτικό κοινής έναρξης της φωνολογικής διαδικασίας.

Ο φρυγικός όρος δεος = θεός στην συχνή φράση «με δεως κε ζεμελως κε» ~ «ὑπὸ θεῶν τε θνητῶν τε» = «από θεούς και θνητούς» (ζεμελος = χθαμαλός ~ «ἐπιχθόνιος») είναι ΙΕ συγγενής του ελληνικού όρου θεός και έχει επίσης απωλέσει το μεσοφωνηεντικό *-s- όπως και ο δεύτερος. Η μεσοφωνηεντική τροπή *s>h είναι τυπικό χαρακτηριστικό και του Ιρανικού κλάδου (λ.χ. *dus-k’lewes-ih2 > *dus-k’lewehya > δυσκλέϝεια > δύσκλεια = αβεστικό duš.sravahyā).

Επομένως, είναι πολύ πιθανόν η τροπή *s>h να ξεκίνησε ήδη κατά την κοινή Ελληνο-Άρια φάση και να ολοκληρώθηκε μετά την διασπορά των θυγατρικών γλωσσών, όπως λ.χ. η τροπή *a>o ξεκίνησε στην κοινή Σλαβική κοιτίδα γύρω στο 600 μ.Χ. και ολοκληρώθηκε δύο αιώνες αργότερα ανεξάρτητα σε κάθε σλαβική γλώσσα μετά την σλαβική διασπορά. Γι΄αυτό όλες οι Σλαβικές Γλώσσες σήμερα δείχνουν την τροπή *a>o (λ.χ. ΠΙΕ *at- > *otĭcĭ «πατέρας»), αλλά υπάρχουν «απολιθωμένα» σλαβικά τοπωνύμια στην Ελλάδα που δείχνουν το παλαιό /α/ (λ.χ. Γαρδίκι < *gardĭkĭ > *gordĭcĭ , Αράχωβα < *arěxova > Orehovo), όπως υπάρχουν προσλαβικά βαλκανικά τοπωνύμια που στο στόμα των νεήλυδων σλάβων υπέστησαν την τροπή a>o (Καστοριά > Kostur, Τίμαχος > Timok, Salonae > Solin κλπ).

Έχοντας κατά νου τα παραπάνω μπορούμε να βγάλουμε κάποια γενικά συμπεράσματα για τους αρχαιοελληνικούς όρους που περιέχουν μεσοφωνηεντικό -σ-:

1) Μερικά μεσοφωνηεντικά -σ- που βρίσκονται σε μορφηματικό όριο έχουν «αναστηθεί» δευτερογενώς από αναλογικές διαδικασίες: λ.χ. *h3er-es- > ὄρος > *h3eres-i- > *orehi- > ὀρει- στα παραδείγματα ὀρείτης και ὀρειβάτης, αλλά με αναλογικά «αναστημένο» /σ/ στα ορεσίβιος και ὀρεσίτροφος υπό την επίδραση των όρων όπως ὀρέσ-της και ὀρέσ-βιος.

2) Πολλοί όροι που περιέχουν μεσοφωνηεντικό -σ- και αβέβαιη ετυμολογία μάλλον είναι προελληνικής και εν γένει μη ελληνικής καταγωγής (λ.χ. Apaša > Ἔφεσος, Aššuwa > Ἀσία κλπ, ἀσάμινθος με την προελληνική κατάληξη -νθος κλπ).

3) Το –σι– των «νοτίων» διαλέκτων (κατά την ταξινόμηση των Porzig-Risch, «νότιες» είναι η Αττικο-Ιωνική και η Αρκαδο-Κυπριακή που κατάγοντια από την «μυκηναϊκή» των πινακίδων της Γραμμικής Β) προέρχεται από το Πρωτο-Ελληνικό *-ti– (λ.χ. *potis > πόσις, πότιμος ~ πόσιμος κλπ), το οποίο εν γένει διατηρήθηκε στις «βόρειες» διαλέκτους (Δωρικές, Βορειοδυτικές και Αιολικές, λ.χ. θεσσαλο-δωρικά δίδωτι, φέροντι = εν γένει νότιο δίδωσι, αρκαδικό φέρονσι ~ αττικο-ιωνικό φέρουσι κλπ).

4) Ένα μεσοφωνηεντικό -σ- μπορεί να είναι κατάλοιπο της Δεύτερης Αναπληρωματικής Εκτάσεως (ΑΕ2) σε μεσοφωνηεντικό *-nty- λ.χ. *mon-t-ih2 > *montya > *montsa > Μόνσα > Μοῦσα ~ Μοῖσα ~ Μῶσα, *pant-ih2 > *pantya > *pantsa > πάνσα > πᾶσα ~ παῖσα, *pher-ont-ih2 > pherontya > pherontsa > φέρονσα > αττικο-ιωνικό φέρουσα κλπ.

5) Υπάρχει μια ομάδα όρων με μεσοφωνηεντικό -σ- που ανάγονται στο πρώιμο ελληνικό -ts- που, με τη σειρά του, μπορεί να αναχθεί σε πρωτο-ελληνικό -t(h)y-. Η «φυσιολογική» εξέλιξη αυτών των συμπλεγμάτων σε μεσοφωνηεντική θέση είναι η γνωστή διτυπία -σσ-/-ττ- (λ.χ. *melit-ih2 > mèlitya > mèlitsa > μέλισσα/μέλιττα). Ωστόσο, σε μερικούς όρους βρίσκουμε την διαλεκτική διτυπία -σ-/-σσ-.

– IE *mèdhyos > *mèthyos > *mètsos > μέσος ~ μέσσος ~ μέττος

– *tot–yos > tòtsos > τόσος ~ τόσσος (στην Γραμμική Β to-so)

– *yot–yos > *yotsos > hotsos > ὅσος ~ ὅσσος ~ ὅττος (στο αρχαϊκό Κρητικό ὅζος = /hotsos/ το «ζ» είναι μια προσπάθεια απόδοσης του παλαιού προστριβόμενου /ts/, ενώ στην Γραμμική Β yo-qi = /yokwi/ = ὅτι)

– IE *kwot- > *kwot–yos > *kwotsos > πόσος ~ κόσος (το δεύτερο είναι αποκλειστικά ιωνικό της Ιωνίας), λεσβικό πόσσος και κρητικό και βιοωτικό ὁπόττος = ὁπόσσος = ὁκόσος = ὁπόσος.

Η γνώμη των γλωσσολόγων είναι πως τα παραδείγματα με μονήρες -σ- αποτελούν μια πρώτη φάση ουράνωσης, η οποία συνέβη νωρίτερα ως προς την δεύτερη φάση ουράνωσης που έδωσε τα παραδείγματα με το διπλό -σσ-. Ο Holt Parker πιστεύει πως η ουράνωση που έδωσε τα παραδείγματα με μονήρες -σ- όχι μόνον συνέβη νωρίτερα, αλλά συνέβη αποκλειστικά στις «νότιες» («Μυκηναϊκές») διαλέκτους του Ernst Risch. Οι «βόρειες» διάλεκτοι διατήρησαν το προστριβόμενο -ts- περισσότερο και εν τέλει το έτρεψαν σε διπλό -σσ- κατά την δεύτερη φάση ουράνωσης, όταν πια αυτή ήταν η πανελλήνια εξέλιξη.

Ο λόγος που κάνει τον Parker να πιστεύει πως η πρώτη φάση ουράνωσης -t(h)y- > ts > -σ- συνέβη μόνο στις «νότιες»/«μυκηναϊκές» διαλέκτους είναι γιατί μοιάζει πολύ σε γενικές γραμμές με την τροπή *-ti- > -tsi- > -σι- που είναι αποκλειστική αυτών των διαλέκτων (λ.χ πρώιμο πανελλήνιο και μετέπειτα «βόρειο» ἔχοντι ~ Γραμμική Β e-ko-si = /ekhonsi/, αρκαδικό ἔχονσι, αττικο-ιωνικό ἔχουσι).

Β. Δοκιμαστική ΙΕ Ετυμολόγηση του όρου νῆσος

Έχοντας κατά νου τα παραπάνω ας εξετάσουμε τον ελληνικό όρο νῆσος. Πρώτα απ΄όλα, πριν από την Αττικο-Ιωνική τροπή ᾱ>η (~900 π.Χ.) υπήρχε μόνον ο πανελλήνιος τύπος νᾶσος.

Όπως είπα και στην αρχή της ανάρτησης, κατά πάσα πιθανότητα ο όρος είναι προελληνικό μη ΙΕ δάνειο στην Ελληνική και, επομένως, δεν μπορούμε να πούμε τίποτα για την ετυμολογία του. Μπορούμε ωστόσο να διερευνήσουμε την λιγότερο πιθανή περίπτωση ΙΕ και Πρωτο-Ελληνικής καταγωγής του όρου. Σε αυτήν την δεύτερη περίπτωση, το μεσοφωνηεντικό -σ- του όρου νᾶσος πρέπει να αναχθεί σε κάποια από τις 5 κατηγορίες «επιτρεπτών» μεσοφωνηεντικών -σ-.

Οι μόνη πιθανή περίπτωση κατά τη γνώμη μου είναι η τελευταία κατηγορία της πρώιμης και αποκλειστικά «νότιας» ουράνωσης που έδωσε ως αποτέλεσμα ένα μονήρες -σ-. Την πέριπτωση (4) της ΑΕ2 *νάνσος > νᾶσος την αποκλείω, διότι η ΑΕ2 συνέβη μετά την αττικο-ιωνική τροπή ᾱ>η και, κατά συνέπεια ο όρος θα ήταν νᾶσος και στην Αττικο-Ιωνική όπως το πάνσα > πᾶσα.

Φυσικά, αν δεχτούμε αυτό το σενάριο τότε θα περιμέναμε να βρούμε σε κάποια βόρεια διάλεκτο την ποικιλία *νᾶσσος με διπλό -σσ- (λ.χ. μέσσος, τόσσος, ὅσσος κλπ).

Αλλά αν σκεφτούμε ότι οι ομιλητές της «νότιας» Ελληνικής εποίκισαν τα ελληνικά νησιά πολύ νωρίτερα σε σχέση με τους ομιλητές της «βόρειας» Ελληνικής που ήταν σχετικά περιορισμένοι στην βορειοελλαδική ηπειρωτική ενδοχώρα, τότε ο όρο νᾶσος μπορεί να είναι νότιο ελληνικό δημιούργημα που πέρασε αργότερα ως δάνειο στις βόρειες διαλέκτους. Κάτι ανάλογο έχει προταθεί για τον επίσης αγνώστου ετύμου όρο βασιλεύς. Το μόνο σίγουρο είναι ότι προέκυψε από τον τύπο *gwatileus > gwasileus = qa-si-re-u, αλλά σε καμμία βόρεια διάλεκτο δεν απαντά η αναμενόμενη μορφή **βατιλεύς. Ο Richard Janko πιστεύει πως όποια κι αν είναι η απώτερη ετυμολογία του όρου βασιλεύς, αυτός ανήκε αποκλειστικά στο λεξιλόγιο της μυκηναϊκής γραφειοκρατίας που μιλούσε «νότια» Ελληνική και ήταν αρχικά άγνωστος στους ομιλητές των «βορείων» διαλέκτων. Σε αυτές εισήλθε αργότερα ως «νότιο» δάνειο. Γι΄αυτό δεν υπάρχει απάντηση του «βορείου» αναμενόμενου τυπου **βατιλεύς.

Οι ομιλητές των «βορείων» διαλέκτων φυσικά ήξεραν τους «σημαντικούς» ΙΕ και Πρωτο-Ελληνικούς όρους ϝἄναξ, λᾱϝᾱγέτᾱς, κοίρανος, πότις/πότνια κλπ, αλλά ο μυκηναϊκός (και μάλλον μη ελληνικός) όρος *gwatileus > *gwasileus = qa-si-re-u που περιέγραφε μια σχετικά ασήμαντη θέση στην μυκηναϊκή ιεραρχία (~ πρόεδρος σωματείου, χωριού) αρχικά δεν ανήκε στο λεξιλόγιό τους.

Κάτι ανάλογο μπορεί να συνέβη και με την λέξη νᾶσος. Αν ήταν αποκλειστικά «νότιος» ελληνικός σχηματισμός τότε μπορούμε να κάνουμε ένα βήμα πίσω και ν΄αναζητήσουμε την ετυμολογία της στην μορφή *nātyos.

Στην απέναντι όχθη του Αιγαίου, οι Λούβιοι (διαβάστε αν θέλετε το παλαιότερο ζεύγος αναρτήσεων για τις Ανατολιακές Γλώσσες) χρησιμοποίησαν την επαυξημένη ΙΕ ρίζα *(s)ker-s- «κόβω» (λ.χ. ἀκερσεκόμης = «που δεν έχει ακόμα κόψει τα μαλλιά του, έφηβος») για να φτιάξουν το ετερόκλιτο ουδέτερο r/n *(s)kr.s-wr. > kuršawar = «νησί» (κυριολεκτικά «αποκομμένο (από την ξηρά)», kuršai = «κόβω»). Αργότερα, στην ύστερη Λατινική ο όρος insula = «νησί» (επίσης αγνώστου ετύμου) χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή του όρου insulātus = «απομονωμένος (σαν νησί)» (λ.χ. αγγλικό insulate = «(απο)μονώνω»).

Αντίθετα, για τους σλάβους το νησί είναι «περίρρυτο»: *ob+strovŭ (< *srow-os ~ ῥόος ~ ῥοῦς) > *ostrovŭ.

Υπάρχει περίπτωση οι πρώτοι ελληνόφωνοι νησιώτες που μιλούσαν «νότια» Ελληνική να σκέφτηκαν το νησί σαν κάτι το «απομονωμένο» και «αποκομμένο» από την ξηρά και να δημιούργησαν τον όρο *nātyos > nātsos > νᾶσος;

Υπάρχει μια τέτοια περίπτωση και την παραθέτω δοκιμαστικά ως θεωρητική δυνατότητα. Αν δούμε τα επίθετα ἀπρόσιτος και ἀπρόσβατος θα δούμε ότι είναι στερητικά ρηματικά επίθετα των ρημάτων *h1ei- > εἶμι > *proti-h1ei-mi > *protj-eimi > πρόσειμι και *gwem- > *gwm.-yō > βάν-jω > βαίνω > προσβαίνω. Το ἀπρόσιτος έχει σηματιστεί από τον μηδενικό βαθμό *h1i- > i- όπως το πρόειμι > προϊόν και ο «παντελῶς ἀπρόιτος ὤν» (= όντας εντελώς ανίκανος να περπατήσει) του Μιχαήλ Ατταλειάτη.

Υπάρχει μία ΙΕ ρηματική ρίζα *h2et- «πηγαίνω» που, μεταξύ άλλων, έχει δώσει το λατινικό *h2et-nos > annus = «έτος» = «αυτό που “πηγαίνει” τον κύκλο του, που εξελίσσεται “πηγαίνοντας” από την μία εποχή στην άλλη».

Αν θα θέλαμε να πλάσουμε ένα στερητικό σύνθετο επίθετο από την ρίζα *h2et- «πάω» με σημασία ανάλογη με αυτήν των επιθέτων απρόσιτος και απρόσβατος τότε θα σχηματίζαμε τον όρο *n.-h2t-yos (λ.χ. *n.-budh-yos > ἀβύθjος > ἄβυσσος = «δίχως πάτο»).

Τι εξέλιξη θα είχε στην Ελληνική ο υποθετικός όρος *n.-h2t-yos;

α) Το «μακρό συλλαβικό ένηχο» *n.h2-  θα έδινε νᾱ-, όπως στα παραδείγματα:

*h2enh1mos > ἄνεμος και *n.-h2enh1m-ieh2 > νᾱνεμία > αττικο-ιωνικό νηνεμία

*h2emr.t- > ἀμαρτάνω και *n.-h2mert-es- > νᾱμερτής > αττικο-ιωνικό νημερτής = «αλάνθαστος».

β) Το *-ty- θα έδινε στους πρώιμους ομιλητές της νότιας Ελληνικής *-ty- > -ts- > -s- όπως τα μέσος, τόσος, ὅσος, πόσος που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Με άλλα λόγια, ο υποθετικός όρος *n.-h2t-yos = «απρόσιτος, απρόσβατος (από ξηρά)» θα γινόταν στην πρώιμη νότια Ελληνική *nātsos > *νᾶσος, δηλαδή θα έδινε μια ακριβώς παρόμοια λέξη με τον πρόγονο του αττικο-ιωνικού νῆσος.

Όπως είπα σε πολλά σημεία της ανάρτησης, πιστεύω ότι ο όρος νᾶσος > νῆσος μάλλον είναι προελληνικό μη ΙΕ δάνειο στην πρώιμη Ελληνική. Αν θα έπρεπε όμως να καταθέσω μια δοκιμαστική ετυμολογική πρόταση ΙΕης καταγωγής, θα κατέθετα την ετυμολογία *n.h2t-yos > νᾶσος > νῆσος = «μέρος απρόσιτο/απρόσβατο από ξηρά», λέξη που θα υπέθετα ότι σχηματίστηκε από τους πρώτους ελληνόφωνους εποίκους των νησιών που μιλούσαν την «νότια» διάλεκτο του Risch.

Κλείνω την ανάρτηση με την περιγραφή της ρηματικής ρίζας *h2et- «πηγαίνω» από τους Mallory-Adams:

O μόνος γνωστός ελληνικός απόγονος της ρίζας είναι το ἀτάρ = «αλλά, από την άλλη, ωστόσο», του οποίου η αρχική σημασία πρέπει να ήταν «πηγαίνοντας όμως στην άλλη μεριά».