Από την Ρωμανία στην Ρούμελη

Στην σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω την μετάβαση από την Ρωμανία στην Οθωμανική Ρούμελη (Rūm-ėli = «Ῥωμαίων γῆ»).

1. Η γεωγραφική «Ρωμανία» μετά την Άλωση

Ο λιμενοδείκτης ή πορτολάνος (ιταλ. portolano) είναι ναυτιλιακός έντυπος οδηγός με πληροφορίες για την πλοήγηση και την γεωγραφία των θαλασσών και των λιμανιών. Σε πορτολάνους του 16ου αιώνα (βλ. Armand Delatte, Les portulans Grecs 1947), διαβάζουμε τα εξής:

[97, I.9] ἅν εἶσαι μὲ καράβιν ὁπου ὑπάγει εἰς τῆν Ρωμανίαν ἢ εἰς τὴν Χίον

[103, I.7] ἅν παγαίνεις εἰς την Ρωμανίαν

[335, Ι.8] [ἀπὸ τὴν Τένεδον ἑως τὴν Πόλιν] εὑρίσκεις [΄ς] τὸν Ταρτανέλον, καστέλια β΄, τὸ ἕναν εἰς τὴν Ρουμανίαν καὶ τὸ ἄλλον εἰς τὴν Ἀνατολήν

[242, Ι.26] [ἡ] μπούκα τῆς Ρουμανίας = τα Δαρδανέλλια (μπούκα = «στόμιο» < ιταλ. bocca < λατ. bucca)

Βλέπουμε, λοιπόν, πως έναν αιώνα μετά την οριστική Άλωση της Πόλεως το 1453, που σήμαινε και την οριστική κατάλυση της υπερχιλιάχρονης Ρωμανίας ως πολιτικής οντότητας (= Ῥωμαίων ἀρχή/πολιτεία), οι ελληνόφωνοι ναυτικοί του Αιγαίου συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τον όρο «Ρωμανία» για να περιγράψουν μια γεωγραφική περιοχή που περιελάμβανε τα Δαρδανέλλια και βρισκόταν απέναντι από την «Ανατολία». Η γεωγραφική αυτή περιοχή είναι πρωτίστως η πρώην βυζαντινή Θράκη και, κατ΄επέκταση, τα Βαλκάνια.

Tον 16° αιώνα η Θράκη είχε φυσικά μακρά ιστορία ως γεωγραφική Ρωμανία. Όταν οι Βούλγαροι του 13ου και 14ου αιώνα αναφέρονται στην γεωγραφική «Ρωμανία», εννοούν την Θράκη νοτίως του Αίμου και ανατολικά της Φιλιππούπολης. Το 1230 στην μάχη της Κλοκοτνίτσας (η Κλοκοτνίτσα βρίσκεται στην σημερινή επαρχία Χασκόβου της Βουλγαρίας, στα βορειοδυτικά της Αδριανούπολης) οι Βούλγαροι κατατρόπωσαν τον στρατό του δεσπότη της Ηπείρου / αυτοκράτορα Θεσσαλονίκης Θεοδώρου Κομνηνού Δούκα. Μετά την μάχη, ο Βούλγαρος τσάρος Ιβάν Άσεν Β΄ χάραξε μια επινίκια επιγραφή στον κύριο ναό του Μεγάλου Τρινόβου (Veliko Tărnovo) όπου γράφει «κατέβηκα στην Ρωμανία, νίκησα τον «γραικικό» στρατό και αιχμαλώτισα τον Κυρ Θεόδωρο Κομνηνό μαζί με όλους τους «βογιάρους» του.» Η Κλοκοτνίτσα, λοιπόν, παρέμενε τόπος της Ρωμανίας, σε μια εποχή που η Θράκη ΔΕΝ ελεγχόταν πολιτικά από τους Ρωμαίους. Η φράση «κατέβηκα στην Ρωμανία» για τους Βουλγάρους του Τρινόβου σήμαινε «διέσχισα τον Αίμο και βρέθηκα στην Θράκη νοτίως του Αίμου».

Σε έναν πανηγυρικό λόγο του 1337, ο Βούλγαρος τσάρος Iωάννης/Ιβάν Αλέξανδρος επαινείται γιατί αιχμαλώτησε τον «Γραικό» τσάρο και προσάρτησε «την Μεσημβρία και όλα τα παράλια (του Ευξείνου Πόντου, Pomorie) μαζί με την Ρωμανία, καθώς επίσης και το Βυδίνιον (Vidin) και τα παραδουνάβια μέρη (Podunavie) μέχρι τον ποταμό Μοράβα.» Εδώ μπορείτε να δείτε έναν χάρτη με την επικράτεια του Ιβάν Αλεξάνδρου. Ξανά, η Ρωμανία κατανοείται ως το τμήμα της Θράκης ανατολικά της Φιλιππούπολης και νοτίως του Αίμου.

Παραθέτω την αγγλική μετάφραση του Kiril Petkov (The Voices of Medieval Bulgaria, Brill  2008) της επιγραφής του Ιβάν Άσεν Β΄ και του πανηγυρικού λόγου για τον Ιβάν Αλέξανδρο:

Το χρονικό #96 (15ος αι. ?) της συλλογής βραχέων χρονικών του Peter Schreiner, ενώ περιγράφει γεγονότα του 1410 στην οθωμανική Θράκη, χρησιμοποιεί ως λίγο πολύ ταυτόσημους τους όρους «Μακεδονία» και «Ρωμανία» για τα μέρη γύρω από την Αδριανούπολη και την Διάμπολιν (Yambol). Θυμίζω πως αυτή είναι η παραδοσιακή βυζαντινή σημασία του όρου «Μακεδονία» (βλ. θέμα Μακεδονίας).

Γύρω στο 1575 εκδόθηκε ένας χάρτης «Πάσης Γραικίας» (Graeciae Universae = νοτίων Βαλκανίων και Αιγαίου πελάγους) του Ιταλού χαρτογράφου Giacomo Gastaldi (περ. 1500-1566). Στον χάρτη αυτό, ο όρος «Ρωμανία» (Romania) χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την πρώην βυζαντινή Θράκη (πάντοτε η περιοχή νοτίως του Αίμου και ανατολικά της Φιλιππούπολης). Αντίθετα με τον ασαφή όρο «Γραικία» (Graecia) που δεν αντιστοιχούσε σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή, ο Gastaldi τον 16° αιώνα πίστευε ότι ο όρος «Ρωμανία» αντιστοιχούσε ειδικά στην πρώην βυζαντινή Θράκη. Παρόμοια γεωγραφική κατανόηση της «Ρωμανίας» είδαμε και στους προρρηθέντες ελληνόγλωσσους λιμενοδείκτες του 16ου αιώνα.

Παρόμοια με τον χάρτη του Gastaldi και τους λιμενοδείκτες ου 16ου αιώνα, ο Ιταλός Francesco Sansovino στο μπεστ σέλλερ του Gl’ Annali Turcheschi (1η έκδοση 1571, 2η 1573), όταν περιγράφει την οθωμανική κατάκτηση της Αδριανούπολης (1360s), εξηγεί στον αναγνώστη πως η Ρωμανία είναι το κυρίως τμήμα της Θράκης (έκδοση του 1573, σ. 18: la Romania, parte principale della Thracia). Όταν περιγράφει την Σταυροφορία και την Μάχη της Βάρνας (1444), ο Sansovino γράφει ότι ο Ιωάννης Ουνυάδης (János/Janko Hunyadi) διέβη τον Δούναβη (tragettato il Danubio), περνώντας από την Βλαχία στην Βουλγαρία (lasciatasi dietro la Valacchia … entrò nella Bulgaria), με σκοπό/διάθεση (con animo) να συνεχίσει προς τα «ανοιχτά και πεδινά μέρη της Ρωμανίας» (per i luogi aperti & campestri nella Romania). Σ΄αυτή την φράση, ο Sansovino αντιπαρατάσσει την παραδουνάβια «Βουλγαρία» και την πεδινή «Ρωμανία» ως γείτνιες περιοχές. Προφανώς, ως σύνορο των δύο περιοχών κατανοούσε την οροσειρά του Αίμου.

Στο υπόλοιπο της ιστορίας του, ο Sansovino χρησιμοποιεί εναλλάξ τους όρους «πασάς Ρωμανίας» (bascià della Romania) και «πασάς Γραικίας» (bascià della Grecia) για τον Οθωμανό μπεηλέρμπεη Ρούμελης.

bascià della Romania ~ bascia della Grecia:

Εδώ σημειώνω ότι ο Carazzo bascià della Romania του Sansovino είναι o «Καραζίης ὁ τῆς Εὐρώπης στρατηγός» του Χαλκοκονδύλη:

Για να δούμε τώρα πως συνέβη η μετάβαση από την Ρωμανία στην Οθωμανική Ρούμελη.

2. Η Ρούμελη

Όταν οι Σελτζούκοι Τούρκοι εδραιώθηκαν στην Μικρά Ασία στα τέλη του 11ου αιώνα, ονόμασαν το σουλτανάτο τους «Ρουμ», επειδή ο μουσουλμανικός κόσμος ήξερε την Μικρά Ασία ως τα par excellence Bilād al-Rūm «Ῥωμαίων ἤθη». Στις ελληνικές επιγραφές των νομισμάτων τους, οι Τανισμάνιοι/Δανισμανδίδες ηγεμόνες αυτοπαρουσιάζονται με φράσεις όπως Ο Μ(ΕΓΑΣ) ΜΕΛΙΚΗC ΠΑCΗC ΡΩΜΑΝΙΑC / ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΗC ΜΑΧΑΜΑΤΗC. Ο μεγαλωμένος στο σουλτανάτο του Ρουμ Πέρσης ποιητής και λόγιος του 13ου αιώνα, Jalāl ad-Dīn Muhammad, έμεινε γνωστός στον μουσουλμανικό κόσμο ως Rūmī (= «από την χώρα του Ρουμ»). Όταν ο πολυταξιδευμένος Ibn Battutah (α΄ μισό 14ου αιώνα) περιγράφει το ταξίδι του το 1330 (ή ελαφρώς αργότερα) από την Λαοδίκεια της Συρίας προς την Μικρά Ασία (πρώτα Αλάνια, μετά Αττάλεια), γράφει πως ταξιδεύει προς την χώρα των Τούρκων που λέγεται bilād al-Rūm, μία από τις ομορφότερες χώρες του κόσμου, η οποία ονομάζεται έτσι, επειδή παλιά ανήκε στους Ρουμ. «Από αυτήν την χώρα κατάγονται οι αρχαίοι Ρουμ/Ρωμαίοι και Γιουνάνηδες/Έλληνες», προσθέτει ανακριβώς ο Ibn Battuta.

Η «πάσα Ρωμανία» των Δανισμανδιδών γύρω από την Αμάσεια και την Σεβάστεια, άφησε το όνομά της στο οθωμανικό εγιαλέτι του Ρουμ. Στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα, o Θεόδωρος Σπανδούνης μετέφρασε από τα αραβικά στα ιταλικά τον τίτλο του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς ως «άρχων Ρωμανίας και Ανατολίας, Καραμανίας και «Γραικίας», […]». Ενώ χρησιμοποιεί άπαξ τον όρο «Ρωμανία» (Romania) για το βαλκανικό εγιαλέτι Ρούμελης, επέλεξε τον ιταλικό όρο Grecia για να αποδώσει στα ιταλικά το μικρασιατικό εγιαλέτι του Ρουμ (που γειτνίαζε με το εγιαλέτι Ανατολίας και το εγιαλέτι Καραμανίας). Στην υπόλοιπη ιστορία του, ο Σπανδούνης χρησιμοποιεί τον όρο Grecia σταθερά για την Ρούμελη.

Ας αφήσουμε όμως το bilād al-Rūm = «Ρωμαίων χώραι» (Μικρασία) και ας δούμε πως προέκυψε η οθωμανική Rūm-ėli = «Ρωμαίων γη» στα Βαλκάνια. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του (1317-1326), ο ιδρυτής της δυανστείας των Οθωμανών/Οσμανιδών, Οσμάν Α΄, είχε εστιάσει την προσοχή του στην πολιορκία της Προύσας, η οποία έγινε η νέα πρωτεύουσα του γιου και διαδόχου του Ορχάν. Την ίδια εποχή, στην απέναντι μεριά των Δαρδανελλίων, η Παλαιολόγειος Ρωμανία είχε καθιερώσει τα «ήθη» της σε Θράκη και Μακεδονία μετά την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1261. Οι Οθωμανοί Τούρκοι, λοιπόν, βρέθηκαν στην εξής παράδοξη κατάσταση: κατοικούσαν στο bilād al-Rūm, αλλά απεναντί τους συνέχισε να υπάρχει η Ρωμανία ως πολιτική και γεωγραφική οντότητα, στις οποίας τα εδάφη κατοικούσαν πλείστοι Ρωμαίοι. Ο κράλης της Σερβίας Στέφανος Ντούσαν ο Τρανός (σερβ. Dušan Silni) εκμεταλλεύτηκε τον ρωμαϊκό εμφύλιο πόλεμο 1341-1347 και επέκτεινε την επικράτειά του μέχρι τον ποταμό Νέστο και την εκβολή του Αχελώου.

Η σερβική αυτή επέκταση περιόρισε την συνεχή πολιτική επικράτεια της Ρωμανίας στην Θράκη. Όταν ο Δούκας περιγράφει τις πρώτες λεηλασίες της Θράκης απο τον Ουμούρ μπέη του Αϊδινίου κατά την διάρκεια του ρωμαϊκού εμφυλίου πολέμου, γράφει πως ο Ουμούρ καταπάτησε «τα ευθαλή χώματα της Ρωμαίων γης»(καταπατῆσαι χώματα εὐθαλῆ Ῥωμαίων γῆς).

Μετά το 1360 οι Οθωμανοί κατέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης που είχε εναπομείνει ως συνεχής ρωμαϊκή επικράτεια στην Κωνσταντινούπολη μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Κατά την διάρκεια των 1360s, o Lala Şahin Paşa στα 1360s κατέκτησε το Διδυμότειχο, την Αδριανούπολη, την Φιλιππούπολη και ένα σωρό άλλες πόλεις και έγινε ο πρώτος μπεηλέρμπεης των βαλκανικών οθωμανικών εδαφών. Το 1387, οι Θεσσαλονικείς αποφάσισαν να παραδώσουν την πόλη τους οικειοθελώς στους Οθωμανούς (η πρώτη οθωμανική κατάληψη της Θεσσαλονίκης, η οριστική έγινε το 1430), ύστερα από τετραετή πολιορκία, για να γλιτώσουν την λεηλασία της επικείμενης αλώσεως. Το 1395 οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Νικόπολη επί του Ίστρου, το τελευταίο οχυρό που είχε μείνει στα χέρια του τελευταίου Βούλγαρου τσάρου του Μεγάλου Τρινόβου, Ιβάν Σίσμαν, και έκαναν τον Δούναβη βόρειο σύνορό της βαλκανικής τους επικράτειας.

Πως θα ονόμαζαν αυτά τα νέα βαλκανικά εδάφη τους οι Οθωμανοί;

Τα ήξεραν ως Rūm-ėli «Ρωμαίων γη» (η Θράκη κοιτώντας την από την Ανατολία) και μ΄αυτό το όνομα συνέχισαν να τα αποκαλούν. Έτσι προέκυψε η οθωμανική Ρούμελη, η οποία σιγά σιγά περιελάμβανε και βαλκανικά εδάφη που δεν ήταν παραδοσιακά ρωμαϊκά, όπως η Βουλγαρία που προανέφερα.

Ο Δούκας έχει ένα ενδιαφέρον χωρίο, στο οποίο διηγείται τα γεγονότα του έτους 1421, όπου περιγράφει την βαλκανική οθωμανική επικράτεια ως την «πᾶσα Ῥωμαίων γῆ» των Οθωμανών, δηλαδή «όλη την Ρούμελη» των Οθωμανών. Μετά τον θάνατο του σουλτάνου Μεχμέτ Α΄ το 1421, ο οποίος κατάφερε να αποκαταστήσει την ενότητα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ξεκίνησε ένας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ δύο αδελφών του. Ενώ ο Μουράτ Α΄ είχε καθιερωθεί νέος σουλτάνος στην Προύσα και την Ανατολία, ο αδελφός του Μουσταφά Τσελεμπής (Mustafa Çelebi) κατάφερε να γίνει σουλτάνος στην Αδριανούπολη και την Ρούμελη με την βοήθεια του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και του Τζιουνεήτ μπέη του Αΐδινίου. Οι δύο αυτοί Τούρκοι ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη αποκηρυγμένοι από την Οθωμανική αυλή, επειδή είχαν επιχειρήσει μια παλαιότερη αποστασία που απέτυχε. Με τον θάνατο του Μεχμέτ Α΄, ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος επιχείρησε να κάνει το εξής κόλπο για να περιορίσει την ευρωπαϊκή επέλαση των Οθωμανών: πρότεινε να βοηθήσει τον Μουσταφά να γίνει σουλτάνος στην Αδριανούπολη ζητώντας ως αντάλλαγμα το στρατηγικότατο οχυρό της Καλλίπολης. Όταν όμως οι Μουσταφά και Τζιουνεήτ πήραν την Καλλίπολη, αθέτησαν τον λόγο τους και αρνήθηκαν να παραδώσουν το οχυρό στον Ρωμαίο στρατηγό Δημήτριο Λεοντάρη, όπως είχε συμφωνηθεί. Κρατώντας την Καλλίπολη για την πάρτη τους, οι Μουσταφά και Τζιουνεήτ κινήθηκαν προς την Αδριανούπολη, όπου συναντήθηκαν με αξιωματικούς και στρατιώτες των οθωμανικών «δυτικῶν/Θρᾳκικῶν» ταγμάτων. Την ίδια στιγμή, η αυλή του Μουράτ στην Προύσα αποφάσισε να στείλει τον αλβανικής καταγωγής Μεγάλο Βεζίρη Μπαγιαζήτ με στρατό στην Θράκη, για να πείσει τα εσπέρια στρατεύματα να του παραδώσουν τον «πλάνο» (Düzmece) και «Ψευδότουρκο» πράκτορα του Μανουήλ Β΄ που ισχυρίζεται πως είναι ο Οσμανίδης Μουσταφά. Τα δύο στρατεύματα συναντήθηκαν στο χωριό Μεγάλη Καρύα έξω από την Αδριανούπολη και ο Μουσταφά κατάφερε όχι μόνο να διατηρήσει την αφοσίωση των δυτικών/θρακικών ταγμάτων, αλλά και την αποσκίρτηση των ανατολικών δυνάμεων που είχε μαζί του Μπαγιαζήτ.

Αμφότερες οι οθωμανικές δυνάμεις, μας εξηγεί ο Δούκας, αναγόρευσαν τον Μουσταφά «ἡγεμόνα πάσης γῆς Ῥωμαίων», δηλαδή σουλτάνο όλης της Ρούμελης. Μόλις όμως ο Μουσταφά εισήλθε στην Αδριανούπολη ως σουλτάνος, χαλάρωσε και έγινε αμέριμνος. Ο Τζιουνεήτ τον συμβούλεψε προφητικά πως είναι νωρίς για εφησυχασμό, «γιατί κρατάμε μόνο την Θράκη» (τὴν ἧν οίκοῦσι Θρᾷκες γῆν καὶ μόνην κατέχομεν), ενώ ο Μουράτ κρατάει ακόμα την Προύσα και την Ανατολία, και τα υπόλοιπα δυτικά μέρη (δηλαδή η εκτός Θράκης Ρούμελη) δεν είχαν ακόμα επιλέξει παράταξη. Τελικά, το 1422 ο Τζιουνεήτ, όταν είδε ότι ο Μουσταφά ήταν εντελώς ανεπρόκοπος, αυτομόλησε στον Μουράτ που αιχμαλώτισε σχεδόν αμαχητί τον Μουσταφά στη μάχη του Λοπαδίου, τον οποίο και κρέμασε σαν κοινό «απατεώνα».

Παραθέτω τα χωρία του Δούκα:

Τον 16° αιώνα, οι όροι Ρωμανία/Ρούμελη/Grecia είχαν καθιερωθεί για την βαλκανική επικράτεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο ποταμός Δρείνος (Drina) χώριζε το εγιαλέτι της Ρούμελης από το εγιαλέτι Βοσνίας και ο ποταμός Δούναβης χώριζε την Ρούμελη από τις δύο «πακτιωτικές» παραδουνάβιες ηγεμονίες (Βλαχία και Μολδαβία/Μπογδανία).

Σε παλαιότερη ανάρτηση περιέγραψα πως ο Κερκυραίος Ιωαννίκιος Καρτάνος το 1536 μετέφρασε στα ρωμαίικα τον ιταλικό όρο Grecia ως Ρωμανία και Ρούμελη. Ξαναπαραθέτω εδώ τα χωρία:

Οι Βενετοί πρέσβεις/μπαΐλοι στην Κωνσταντινούπολη χρησιμοποιούν εναλλάξ τους όρους «Ευρώπη» (Europa), «Ρωμανία» (Romania) και «Γραικία» (Grecia) για να περιγράψουν στις αναφορές τους τον τίτλο και την επικράτεια του μπεηλέρμπεη Ρούμελης.

Ο Bernardo Navagero γράφει το 1553:

σ. 37: Οι Οθωμανοί αποκαλούν όλη τους της επικράτεια με την αντιπαράταξη δύο μόνο όρων (con due soli nomi): Ρωμανία/Ρούμελη (Romania/Rumly) και Ανατολία (Natolia/Anadoly).

σ. 40: Υπάρχουν δύο μπεηλερμπέηδες, ένας της Ρωμανίας που είναι στην Ευρώπη (l’uno nella Romania ch’è nell’ Europa), και ο άλλος της Ανατολίας που είναι στην Ασία (l’altro nella Natolia, ch’è nell’Asia).

Το μπεηλερμπεηλίκι «Γραικίας» (beilerbei di Grecia) θεωρείται υψηλότερο αξίωμα (dignità maggiore) από το μπεηλερμπεηλίκι Ανατολίας (che di Natolia). Υφιστάμενοι των δύο μπεηλερμπέηδων της Ευρώπης και της Ανατολίας (di Europa cosi di Anatolia) είναι πολλοί σαντζακμπέηδες (molti sangiac).

σ. 57: στην Ανατολία, δηλαδή στην Ασία, και στην «Γραικία», δηλαδή στην Ρωμανία (nell’ Anatolia, ovvero nell’Asia, e nella Grecia, ovvero Romania)

Στην ίδια αναφορά, όμως, ο Navagero εξηγεί ότι «όλη η Γραικία» (tutta la Grecia) ΔΕΝ περιλαμβάνει την «Αλβανία» και τις «δύο Μυσίες, που τώρα ονομάζονται Σερβία και Βουλγαρία» (Σερβία ~ Άνω Μυσία, Βουλγαρία ~ Κάτω Μυσία):

σ. 36: Nell’ Europa poi, dove ha la sedia sua di Constantinopoli, possiede il Gran-Signore tutta la Grecia, le due Misie, che ora si chiamano Servia e Bulgaria, l’Albania, la Bosnia fino al fiume Sava, e tanta parte del regno d’Ungheria […]

Μετάφραση: Στην Ευρώπη, όπου έχει την έδρα του στην Κωνσταντινούπολη, ο Μεγάλος Σουλτάνος (il Gran-Signore) κατέχει όλη την «Γραικία», τις δύο Μυσίες, που τώρα ονομάζονται Σερβία και Βουλγαρία, την Αλβανία, την Βοσνία μέχρι τον ποταμό Σάβο, και αρκετό μέρος από το βασίλειο της Ουγγαρίας […]

Παρόμοια αντιπαράταξη της «Γραικίας» και άλλων βαλκανικών περιοχών βρίσκουμε στην αναφορά του πρέσβη Giacomo Soranzo (1576), στο σημείο όπου εξηγεί γιατί o μέγας κνιάζος (granduca, αλλά τότε ήταν ήδη τσάρος από το 1547) Μοσχοβίας, Ιβάν Δ΄ o Τρομερός, απασχολεί τον σουλτάνο:

σ. 206: Ο Μοσχοβίτης [ηγεμόνας] απασχολεί τον Μεγάλο Σουλτάνο για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι γιατί διαθέτει ένα φοβερό ιππικό (una cavalleria tremenda) 400.000 ίππων … και διαθέτουν πολλά αρκεβούζια, τα οποία αυτό το έθνος (questa nazione, i.e., οι Μοσχοβίτες) χειρίζεται άριστα (adopra per eccellenza). Ο άλλος λόγος είναι ότι ο μέγας κνιάζος [=τσάρος] είναι της «Γραικικής» (= Ορθόδοξης) Εκκλησίας όπως και οι [υποτελείς στον σουλτάνο] πληθυσμοί της Βουλγαρίας, της Σερβίας, της Βοσνίας, του Μοριά και της «Γραικίας» (popoli della Bulgaria, Servia, Bosnia, Morea e Grecia), οι οποίοι του είναι ιδιαίτερα αφοσιώμενοι (devotissimi) γι΄αυτό το λόγο, επειδή δηλαδή συμμερίζονται το ίδιο «γραικικό» θρησκευτικό δόγμα (il medessimo rito greco di religione), και θα είναι πάντοτε προθυμότατοι (sempre prontissimi) να πάρουν τα όπλα και να εξεγερθούν, για να απελευθερωθούν από τον τουρκικό ζυγό (schiavitù turchesca) και να γίνουν υπήκοοι του [τσάρου] (sottoporsi all dominio di quello).

Σχετικά με την ομοδοξία που συνέδεε τους χριστιανούς της Ρούμελης με τον Μοσχοβίτη τσάρο την οποία αναφέρει ο Soranzo, αναφέρω το εξής περιστατικό. Όταν ο Χετμάνος Μπόχνταν Χμελνίτσκι , λίγο πριν την επίτευξη της Συμφωνίας της Περεγιασλάβ (1654), προσπαθούσε να ψήσει τον Μοσχοβίτη τσάρο Αλέξιο να γίνει σύμμαχός των Κοζάκων και να κηρύξει τον πόλεμο στην Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία, τον παρότρυνε λέγοντάς του πως ως ο μοναδικός ορθόδοξος ηγεμόνας της οικουμένης, πρέπει να βοηθήσει τους Ορθόδοξους ομοδόξους του, οι οποίοι επιθυμούν να γίνουν υποτελείς του· όχι μόνο οι εξεγερθέντες Κοζάκοι και οι υπόλοιποι ορθόδοξοι Ρουθηνοί της Κοινοπολιτείας, αλλά και όλοι οι ορθόδοξοι του οθωμανικού κόσμου: «Γραικοί», Σέρβοι, Βούλγαροι, Μολδαβοί και Βλάχοι.

Τα παραπάνω χωρία, στα οποία η «πάσα Γραικία» αντιπαρατάσσεται σε άλλες βαλκανικές περιοχές όπως η Αλβανία, η Σερβία, η Βουλγαρία και ο Μοριάς, θυμίζουν ορισμένους χάρτες της Ρούμελης (όπως αυτός και αυτός), οι οποίοι ΔΕΝ ταυτίζουν την Ρούμελη με το σύνολο των Βαλκανίων.

Ο Εβλιγιά Τσελεμπή (1670) έχει ένα παρόμοιο χωρίο, όταν γράφει για την Αχρίδα (Ohrid): «ο κόσμος μιλάει βουλγάρικα και ρωμαίικα (Bugarca ve Urûmca) και δεν ξέρει αλβανικά (Arnavudca), επειδή εδώ είναι Ρούμελη και όχι Αρβανιτιά» (zîrâ Rûmeli’dir, Arnavudistân değildir).

Θα περιγράψω τον όρο Αλβανιτία/Αρβανιτιά σε μελλοντική ανάρτηση.