Πότε θα σοβαρευτούν επιτέλους οι Νεοέλληνες ιστορικοί;

Πότε θα σοβαρευτούν επιτέλους οι Νεοέλληνες ιστορικοί; Όλοι γνωρίζετε το τραγούδι του Γιάννη Μηλιώκα «Γκρέκο μασκαρά», αλλά αυτό που δεν γνωρίζετε είναι ότι ο πρώτος που το «τραγούδησε» ήταν ο ιστορικός της Αλώσεως Δούκας.

1. Τα μαγγανεύματα και οι απάτες των «Γραικών»

Όπως θα εξηγήσω παρακάτω, ο Δούκας κατά κανόνα χρησιμοποιεί στην αφήγησή του την παραδοσιακή ρωμαϊκή ταυτότητα του λαού του και χρησιμοποιεί περιστασιακά τις «πειραματικές» ταυτότητες «Έλληνες» (μόνο σε δύο περιστάσεις, μία με θετική και μία με αρνητική σημασία) και «Γραικοί» (τρεις περιστάσεις: μία για να περιγράψει ενωτικούς ιερείς, μία ητική για να περιγράψει την αντίληψη των Ενετών και λοιπών Φράγκων που έβλεπαν τους Ρωμαίους ως Greci στην Σύνοδο της Φλωρεντίας και μία χλευαστική σαν το «Γκρέκο μασκαρά» του Μηλιώκα). Ενώ περιγράφει την τέλεση της ενωτικής λειτουργίας Ιταλών και «Γραικών» στην Αγιασοφιά από τον -καθολικό πια καρδηνάλιο- Ισίδωρο του Κιέβου λίγο πριν την Άλωση, ο Δούκας εξηγεί ότι πολλοί από αυτούς που ήταν παρόντες στην ενωτική λειτουργία ήταν ψευτοενωτικοί υποκριτές (υποκρίθηκαν τους ενωτικούς μόνο και μόνο επειδή χρειάζονταν την βοήθεια της δύσης) ενώ, από εκείνους που δεν παρευρέθησαν καν στην λειτουργία, πολλοί αρνήθηκαν την προσφορά του αζύμου (καθολικού) αντιδώρου, θεωρώντας το «βδελλυκτή [ελληνική/παγανιστική] θυσία». Μετά την τέλεση της ενωτικής λειτουργίας, οι ως επί το πλείστον ανθενωτικοί Κωνσταντινουπολίτες απέφευγαν να μπουν στην Αγιασοφιά επειδή την θεωρούσαν πια «καταφύγιο δαιμόνων», «ελληνικό βωμό» και «συναγωγή Ιουδαίων».

[36.6] καὶ ἡ μεγάλη ἐκκλησία ὡς καταφύγιον δαιμόνων καὶ βωμὸς Ἑλληνικός αὐτοῖς ἐλογίζετο.

[37.9] οἱ δὲ τῆς πόλεως ἀπὸ τῆς ἡμέρας ἐκείνης ἐν ἧ ἐγένετο ἡ ἕνωσις ἐν τῇ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ, ὡς Ἰουδαίων συναγωγὴν ταύτην ἀπέφευγον, […]

Τους ψευτοενωτικούς υποκριτές ο Δούκας εδώ τους χαρακτηρίζει χλευαστικά «Γραικούς», δηλαδή «Γραικομασκαράδες, κουτοπόνηρους υποκριτές» (χρησιμοποιεί το αρνητικό δυτικό στερεότυπο των μπαμπέσηδων και υποκριτών Γραικούληδων). Σύμφωνα με τον Δούκα (36.5), ο καρδηνάλιος Ισίδωρος, αν και είχαν υποπέσει στην αντίληψή του «τὰ μαγγανεύματα καὶ αἱ ἀπάται τῶν Γραικῶν» κατά την λειτουργία, απέφυγε να τα αναφέρει στην αναφορά που έστειλε στον Πάπα επειδή, όντας ομογενής τους (ἀλλ΄ὡς τοῦ αὐτοῦ γένους), τους λυπήθηκε και δεν ήθελε να υπονομεύσει την βοήθεια της δύσης προς την Κωνσταντινούπολη.

Στην επόμενη ενότητα, ενώ περιγράφει την διχόνοια ενωτικών και ανθενωτικών στην Κωνσταντινούπολη, ο Δούκας χαρακτηρίζει αμφότερους ως «το κατακάθι του γένους των Ελλήνων» (ἡ τρυγία τοῦ γένους τῶν Ἑλλήνων), δηλαδή χρησιμοποιεί περιστασιακά την «πειραματική» ελληνική ταυτότητα μόνο και μόνο για να δείξει ότι οι Ρωμαίοι του 15ου αιώνα είχαν απωλέσει την ρωμαϊκότατη αρετή της σύμπνοιας για την προώθηση του κοινού συμφέροντος και τους είχε απομείνει πια μόνον η διχόνοια των απώτερων Ελλήνων «προγόνων» τους. Σ΄αυτό το σημείο, ο Δούκας παραθέτει τον συλλογισμό των προρρηθέντων ψευτοενωτικών «Γραικομασκαράδων» (ας μας βοηθήσουν τώρα οι «Αζυμίτες» (Καθολικοί) να διώξουμε τους Τούρκους και μετά τους ξεχέζουμε και διαλύουμε την ένωση), προσθέτοντας πως στο τέλος αυτοί οι «Γραικοί» κορόιδευαν μόνο τον εαυτό τους, αφού ο πανόπτης θεός θα τους τιμωρούσε για την ψευδορκία τους στο όνομα της Αγίας Τριάδος.

Παρεμπιπτόντως, σχετικά με την διχόνοια της «τρυγίας του γένους των Ελλήνων», δώδεκα αιώνες πριν τον Δούκα, καθώς περιγράφει τους ρωμαϊκούς εμφυλίους πολέμους του 3ου αιώνα, ο Ηρωδιανός γράφει πως «εμφανίστηκε και σ΄εμάς το αρχαίο πάθος των Ελλήνων» (έριδα και φθόνος για τους ομόφυλους) «που ετρύχωσε την Ελλάδα» και την κατέστησε ευάλωτη στους Μακεδόνες και υπόδουλη στους Ρωμαίους. Προσέξτε στο χωρίο του Ηρωδιανού την διάκριση «εμείς» (καθ΄ἡμᾶς) και «εκείνοι» οι Έλληνες (τὰ μὲν ἐκείνων γηράσαντα).

[Ηρωδιανός, Ρωμαϊκή ιστορία, 3.6] Ὡς δὲ διέδραμεν ἡ φήμη τῆς Σεβήρου νίκης, εὐθὺς ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἐκείνοις στάσις καὶ διάφορος γνώμη ἐνέπεσε ταῖς πόλεσιν, οὐχ οὕτως τῇ πρὸς τοὺς πολεμοῦντας βασιλέας ἀπεχθεία τινὶ ἢ εὐνοίᾳ ὡς ζήλῳ καὶ ἔριδι τῇ πρὸς ἀλλήλας φθόνῳ τε καὶ καθαιρέσει τῶν ὁμοφύλων. Ἀρχαῖον τοῦτο πάθος Ἑλλήνων, οἳ πρὸς ἀλλήλους στασιάζοντες ἀεὶ καὶ τοὺς ὑπερέχειν δοκοῦντας καθαιρεῖν θέλοντες ἐτρύχωσαν τὴν Ἑλλάδα. Ἀλλὰ τὰ μὲν ἐκείνων γηράσαντα καὶ περὶ ἀλλήλοις συντριβέντα Μακεδόσιν εὐάλωτα καὶ Ῥωμαίοις δοῦλα γεγένηται· τὸ δὲ πάθος τοῦτο τοῦ ζήλου καὶ φθόνου μετῆλθεν ἐς τὰς καθ´ ἡμᾶς ἀκμαζούσας πόλεις.

Κλείνω την εισαγωγική ενότητα #1 παραθέτοντας το χωρίο του Δούκα (πρωτότυπο και αγγλική μετάφραση) για τα μαγγανεύματα και τις απάτες των Γραικών (τουτέστιν «μασκαρά, Greco μασκαρά») και στην επόμενη ενότητα θα εξηγήσω τι σχέση έχουν οι Γραικομασκαρα΄δες του Δούκα και του Μιλιώκα με ορισμένους Νεοέλληνες ιστορικούς.

2. Πότε θα σοβαρευτούν επιτέλους οι Νεοέλληνες ιστορικοί;

Πριν από μερικές μέρες ο Πέρτιναξ μου έστειλε αυτήν την συνέντευξη της καθηγήτριας του Νέου Ελληνισμού Όλγας Κατσιαρδή-Χέρινγκ με θέμα το βιβλίο Έλλην-Γραικός-Ρωμηός, προκαλώντας με -αν μπορώ- ν΄ακούσω χωρίς να γελάσω τον παρακάτω ανακριβή ισχυρισμό της ιστορικού:

[09:25-10:05] «Και, όταν εγκαταστάθηκαν πια οι Οθωμανοί πλέον ως αυτοκράτ… σουλτάνοι και κάναν την Οθωμανική αυτοκρατορία, επικράτησε ο όρος Rûm/Ρωμιός -όπως και Ρούμελη για την Βαλκανική- για όλους τους χριστιανούς. Αυτό όμως απ΄τον 18° αιώνα και στη συνέχεια «επιμερίζεται». Το άρθρο του κυρίου Κοτζαγεώργη είναι αποκαλυπτικό για το πως χρησιμοποιούν οι οθωμανικές πηγές τον όρο «Ρωμιό», «Γραικό» κλπ. «Επιμερίζεται» περισσότερο και επικεντρώνεται στους «Έλληνες» ο όρος «Ρωμιός», εξού και ρωμιοσύνη και η οποία υφίσταται ως σήμερα […]»

Πριν προχωρήσω με την επισήμανση των ανακριβειών, εδώ πρέπει να σχολιάσω πως, αν αυτός που έκανε την συνέντευξη ήταν λίγο πιο μπασμένος στο θέμα της συζήτησης, θα έπρεπε να ρωτήσει την ιστορικό «και ποιοι είναι αυτοί οι «Έλληνες» στους οποίους επικεντρώνεται [δήθεν από το 1700 και έπειτα] ο όρος «Ρωμιός»;», δεδομένου ότι η Κατσιαρδή-Χέρινγκ έχει προηγουμένως αναφέρει (05:25-06:05) αυτούς τους «Έλληνες» (εξηγεί ότι εννοεί τους «ελληνόφωνους» πληθυσμούς που είχαν για μητρική την «ελληνική» γλώσσα) ως λαό διακριτό των Βλάχων και των Αλβανών «που δεν είχαν και γραπτή γλώσσα» και δεδομένου ότι το μισό νεολληνικό έθνος είναι άτομα αρβανίτικης, βλαχικής και βουλγαρικής καταγωγής.

Θα αναφέρω ένα παράδειγμα. Ο Raymond Detrez αναφέρει ότι τον 19° αιώνα υπήρχαν ελληνοπρεπείς λόγιοι βουλγαρικής καταγωγής που ζούσαν σε βουλγαρόφωνα μέρη όπου δεν υπήρχαν “ethnic Greeks”, οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονταν ως «Έλληνες» (επίκτητη ταυτότητα [achieved status] και προϊόν της λογιοσύνης τους). Ο Detrez αναφέρει τον «φιλογενή Έλληνα Ζλάτκο» από το Γάβροβο της σημερινής Βουλγαρίας, μια πόλη στην οποία κατά τον Detrez δεν υπήρχαν “ethnic Greeks.” Και ποιοι είναι αυτοί οι “ethnic Greeks“ από τους οποίους αποκλείει ο Detrez τον αυτοπροσδιοριζόμενο ως «φιλογενή Έλληνα» Ζλάτκο; Σε άλλη σελίδα του ίδιου κεφαλαίου, ο Detrez εξηγεί πως ως “ethnic Greeks“ εννοεί εκείνους τους γκιαούρηδες που οι Οθωμανοί αντιπαραβάλλουν ως Rûm στους Sirf, Arnavud, Bulgar, Eflak γκιαούρηδες σε οθωμανικά έγγραφα όπως το φιρμάνι του 1680.

Μα πως γίνεται, βρε παιδί μου, οι Οθωμανοί να διακρίνουν εθνοτικούς Rûm ήδη το 1680, όταν η Κατσιαρδή-Χέρινγκ ισχυρίζεται ότι ο όρος Rûm/Ρωμιός αρχίζει να «επιμερίζεται» (i.e., αποκτά εθνοτική σημασία) «απ΄τον 18° αιώνα και στη συνέχεια»;

Πως γένιν αυτό;

Η απλούστατη απάντηση είναι πως η Κατσιαρδή-Χέρινγκ έχει μπερδέψει τα μπούτια της στο θέμα της ρωμαϊκής ταυτότητας. Αυτό φαίνεται από την ολοφάνερα εσφαλμένη παραπομπή της στο κεφάλαιο του Φωκίωνα Κοτζαγεώργη ως «απόδειξη» του ισχυρισμού της πως η ταυτότητα Rûm/Ρωμαίοι αρχίζει να «επιμερίζεται» από τον 18° και έπειτα. Ο Κοτζαγεώργης δείχνει και συμπεραίνει το ακριβώς αντίθετο: οι Οθωμανοί μέχρι το 1700 κατανοούσαν τους Rûm/Ρωμαίους ουσιαστικά μόνον ως εθνοτική ομάδα διακριτή των υπολοίπων ορθοδόξων γκιαούρηδων. Οι παλαιότερες οθωμανικές πηγές που αναφέρει ο Κοτζαγεώργης (σλδ 188-9) είναι φορολογικά κατάστιχα της περιοχής των Τρικάλων της περιόδου 1450-1480, όπου τα χωριά της περιοχής διακρίνονται σε Ρωμαϊκά, Βλαχικά και Αρβανίτικα (Rûm, Eflak, Arnavud). Στις ίδιες σελίδες, αναφέρει οθωμανικές πηγές του 16ου αιώνα που διακρίνουν τους Ρωμαίους από Αρβανίτες, Βλάχους και Βούλγαρους σε Άνδρο, Θεσσαλία και Μακεδονία. Επιπρόσθετα, υπάρχουν οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα που δεν αναφέρει στο κεφάλαιό του ο Κοτζαγεώργης από την Πελοπόννησο (1461), Αττική (1570) και την Βοιωτία (1466, 1570) στα οποία οι «άπιστοι» διακρίνονται σε Ρωμαίους και Αρβανίτες (βλ. εδώ #3 Αρβανίτες > Arnavud).

Ο Κοτζαγεώργης παραθέτει εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία, διαπράττοντας όμως το ίδιο μεθολογικό σφάλμα με την Κατσιαρδή: Αναζητεί «Έλληνες» σε οθωμανικές πηγές που  δεν αναφέρουν «Έλληνες» αλλά εθνοτικούς Ρωμαίους (Rûm), σαν ν΄αναζητεί κάποιος «Ιταλούς» στις Variae epistolae του Κασσιόδωρου που αναφέρουν συνέχεια Ρωμαίους και Γότθους στην Ιταλία και στα διατάγματα των Λομβαρδών βασιλέων της Ιταλίας που ενίοτε αναφέρουν την διάκριση Ρωμαίων και Λομβαρδών.

Επομένως, αντίθετα με τον ισχυρισμό της Κατσιαρδή-Χέρινγκ, στις αρχές του 18ου αιώνα η σημασία του όρου Rûm/Ρωμαίοι δεν «επιμερίζεται» αλλά διευρύνεται, επειδή τότε είναι που θεσμοποιείται το ρωμαϊκό θρησκευτικό μιλλέτι και προκύπτει μια νέα θρησκευτική ρωμαϊκή ταυτότητα υπερσυμπεριληπτική για όλους τους ορθόδοξους γκιαούρηδες, ακόμα κι εκείνους που οι «βυζαντινές» πηγές περιγράφουν ως «βάρβαρους» αλλοεθνείς των Ρωμαίων. Ο 18ος αιώνας είναι πολυπλοκότερος απ΄όσο τον παρουσιάζει η Κατσιαρδή-Χέρινγκ: κατά το πρώτο μισό του 18ου αιώνα θεσμοποιείται το ρωμαϊκό μιλλέτι και κατά το δεύτερο μισό επιτελείται ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, προϊόν του οποίου είναι ο Ελληνικός εθνικισμός ως κίνημα στα τέλη του αιώνα.

Η εθνοτική ρωμαϊκή ταυτότητα, δηλαδή η ικανότητα του μέσου (ελληνόφωνου) Ρωμαίου να διακρίνει την ρωμαϊκή εθνότητά στην οποία ανήκε από αλλόγλωσσες χριστιανικές εθνότητες (καθολικές τε και ορθόδοξες, εντός ή εκτός των ορίων της Ρωμαϊκής Αρχής) δεν έχει καμία απολύτως σχέση, ούτε με το θρησκευτικό μιλλέτι, ούτε με το κίνημα του ελληνικού εθνικισμού, αλλά είναι προγενέστερη αμφοτέρων σχεδόν κατά μία χιλιετία. Όσοι ενδιαφέρεστε για τις λεπτομέρειες δεν έχετε παρά να διαβάσετε τα βιβλία Romanland του Αντώνη Καλδέλλη και το Being Byzantine της Gill Page.

Εγώ εδώ θα παραθέσω παραδειγματικά δύο μόνο χωρία από την ιστορία του Δούκα, με τον οποίο ξεκίνησα την παρούσα ανάρτηση, έτσι για να καταλάβετε γιατί έδωσα στην παρούσα ανάρτηση τον τίτλο Πότε θα σοβαρευτούν οι Νεοέλληνες ιστορικοί;

Ενώ περιγράφει τις εκστρατείες του σουλτάνου Παγιαζήτ Α΄(1389-1402), o Δούκας γράφει πως εξαιτίας τους είχε μαζέψει στο χαρέμι του στην Προύσα αγόρια και κορίτσια από διάφορα γένη, τα οποία του τραγουδούσαν ακούσια, το καθένα στην γλώσσα του (τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ). Από ποια γένη;

[15.2] τίνων; Ῥωμαίων, Σέρβων, Βουλγάρων, Ἀλβανιτῶν, Οὔγγρων, Σάξων, Βουλγάρων καὶ Λατίνων, ἕνα ἕκαστον μελωδοῦντα τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ καὶ μὴ βουλομένων.

Άρα οι Ρωμαίοι αποτελούν μονόγλωσση ομάδα με διακριτή «ιδία διάλεκτο», την οποία ο Δούκας αλλού αποκαλεί «η κοινή μας γλώσσα» (35.5: κατὰ τὴν ἡμετέραν κοινὴν γλῶτταν, 23.9: κατὰ τὴν κοινὴν γλῶτταν Ῥωμαῖοι ζαρκολᾶν λέγουσι), διακρίνοντάς την από την επίκτητη «ελληνική» γλώσσα των λογίων (στο 35.5 ο τουρκικός όρος «λάλα» σημαίνει «τάτας» στην «κοινή μας γλώσσα» [ρωμαίικα], δηλαδή [στα ελληνικά] παιδαγωγός, ο ρωμαίικος όρος τάτας = «παιδαγωγός» είναι ή παλιό λατινικό δάνειο ή πιο πρόσφατο ρωμανικό).

Όταν περιγράφει τον θεσμό των γενιτζάρων, ο Δούκας γράφει ότι κανένας τους δεν είναι Τούρκος ή Άραβας (μουσουλμανικά έθνη), αλλά όλοι τους είναι παίδες χριστιανών: Ρωμαίων, Σέρβων, Αλβανών, Βουλγάρων, Βλάχων και «Ούννων» [Ούγγρων]. Προσθέτει ότι οι Γενίτσαροι τρέφουν «ἔχθραν ἄσπονδον θανατηφόρον» για τους (χριστιανούς) ομογενείς τους [από τους οποίους κατάγονται].

[23.9] οὔτε Τοῦρκος οὔτ΄ Ἄραψ, ἀλλὰ πάντες χριστιανῶν παῖδες· Ῥωμαίων, Σέρβων, Άλβανῶν, Βουλγάρων, Βλάχων καὶ Οὔννων / κατὰ τῶν ὁμογενῶν ἔχθραν ἄσπονδον θανατηφόρον ἀεὶ φέρουσι.

Σ΄αυτό το χωρίο, οι Ρωμαίοι διακρίνονται από τις υπόλοιπες χριστιανικές εθνότητες βάσει ιδεατής καταγωγής (το ουκ άνευ της εθνοτικότητας).

Όποιος έχει τον έβδομο τόμο του Legrand, ας προσέξει τις παρακάτω επιστολές που σχετίζονται με το προσωπικό του πατριαρχείου Ιεροσολύμων:

Οκτώβριος 1630: Επιστολή #4 του πατριάρχη Κων/πόλεως Κύριλλου Λούκαρη προς τον πατριάρχη Ιεροσολύμων και λοιπούς ιερείς. Οι εγχώριοι Βλάχοι του χωριού Πoγιάνι της Ουγγροβλαχίας διακρίνονται από τους προερχόμενους εντεύθεν του Δούναβη Ρωμαίους, Σέρβους και Αλβανούς εποίκους, καθώς και από τους Μολδαβούς:

Φεβρουάριος 1681:Επιστολή #9 προς τον ηγεμόνα της Ουγγροβλαχίας Ιωάννη Σερμπάνο Καντακουζηνό. Οι εγχώριοι Ρουμούνοι του χωριού Πέτρα της Ουγγροβλαχίας διακρίνονται από τους προερχόμενους εντεύθεν του Δούναβη Ρωμαίους, Σέρβους, Αλβανούς και Βούλγαρους εποίκους, καθώς και από τους Ούγγρους και Μολδαβούς:

Άντε τώρα να χωνέψεις τον ισχυρισμό μιας ιστορικού του Νέου Ελληνισμού, η οποία ισχυρίζεται ότι η σημασία του όρου «Rûm/Ρωμαίος» «αρχίζει να «επιμερίζεται» από το 1700 και έπειτα», όταν τότε είναι που ο όρος εκφυλίζεται, γίνεται ταυτόσημος του Ορθόδοξου γκιαούρη και αποκτά θεσμική υποστήριξη (οθωμανική, πατριαρχική) η χρήση του για κάθε καρυδιάς καρύδι. Η παλιά εθνοτική σημασία δεν χάθηκε ποτέ, απλά είχε χάσει την υποστήριξη τόσο των θεσμών όσο και των λογίων (οι περισσότεροι εκ των οποίων πλέον φλέρταραν με την ελληνική ταυτότητα). Κατέληξε μια ασήμαντη λεπτομέρεια σαν το εθνώνυμο Romanus που διατήρησαν «πεισματικά» οι sensu lato «Βλάχοι» (βλ. παρακάτω), αλλά κανένας δεν τους το αναγνώριζε.

Κλείνω την ανάρτηση επισημαίνοντας ένα άλλο ολίσθημα της Κατσιαρδή-Χέρινγκ. Στο [16:05] της τίθεται το ερώτημα, πέρα από τους λογίους, πως αισθανόταν ο απλός άνθρωπος που κατοικούσε σ΄αυτόν εδώ τον τόπο και η ιστορικός απαντά (16:14-57) πως «πριν την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, δεν έχουμε μαρτυρίες [για την ταυτότητα των] απλών ανθρώπων». Μάλλον δεν ενδιαφέρθηκε να ψάξει. Για να δούμε πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι η εξιχνίαση της ταυτότητας των μαζών.

#1 Εθνωνυμικά επώνυμα του απλού κοσμάκη:

Ας πάρουμε το επώνυμο «Σκλιάς» που εμφανίζεται στα Αρβανίτικα μέρη. Πως προέκυψε άραγε αυτό το επώνυμο; Όταν κάποιος μη Αρβανίτης πήγαινε σώγαμπρος σε αρβανίτικο χωριό, οι Αρβανίτες τον χαρακτήριζαν Shklja, δηλαδή «αλλότριο, μη Αρβανίτη» (οι συνήθεις «Σκλιάδες» που συναντούσαν οι Αρβανίτες στο νοτιοελλαδικό χώρο ήταν οι ελληνόφωνοι, όπως οι συνήθεις *walhaz/*walhiskaz «αλλότριοι» που συναντούσαν οι Αγγλοσάξονες στην Βρετανία ήταν οι βρυθονόφωνοι Bryttwealas, Wealh πρόγονοι των σημερινών … Welsh/Ουαλών).

Η Γεωγραφική κατανομή του επωνύμου «Σκλιάς» και η σημασία του («μη Αρβανίτης, ελληνόφωνος»):

Αν πάλι κάποιος Αρβανίτης κατέληγε σώγαμπρος σε ελληνόφωνο μέρος, οι ελληνόφωνοι τον αποκαλούσαν «Αρβανίτη» και έτσι προέκυψε το επώνυμο Αρβανίτης: (για εξήγηση της διαδικασίας σχηματισμού των εθνωνυμικών επωνύμων, δείτε εδώ στο [02:36-03:12]).

Τώρα που καταλάβατε πως γένιν αυτό, ρίξτε μια ματιά εδώ στα επώνυμα της απογραφής των Κραβάρων του 15ου αιώνα, για να πάρετε μια ιδέα των εθνωνυμικών επωνύμων που τότε σχημάτιζε ο απλός κοσμάκης:

σλδ 527, Αρβανίτης: Αρβανίτης Γιώργης, Αρβανίτης Νικόλας

σλδ 528, Βλάχος: Βλάχος Λίκας, Βλάχος Μιχάλης, Βλάχος Νικόλας

σλδ 529: Γρ-: δεν πιστεύω να περιμένει κανείς να βρει επώνυμο «Γραικός»

σλδ 530: γράμμα Ε: δεν πιστεύω να περιμένει κανείς να βρει επώνυμο «Έλληνας»

σλδ 540, Ρωμιός: Ρωμιός Γιώργης (τρεις φορές, διαφορετικά άτομα)

σλδ 541, Σέρβος: Σέρβος Γιώργης

σλδ 542, Τριβαλλός (!!!): Τριβαλλός Γιάννης

σλδ 543, Φράγκος: Φράγκος Γιάννης, Φράγκος Δημήτρης, Φράγκος Πέτρος

#2 Εθνωνυμικά τοπωνύμια του απλού κοσμάκη:

Έχω πραγματευτεί το θέμα σε παλαιότερη ανάρτηση.

Εδώ θα σχολιάσω στα γρήγορα μόνο δύο βλαχικά τοπωνύμια από την περιοχή της Βωβούσας που αναφέρει εδώ ο Φάνης Δασούλας:

[04:10] Fîntîna al Toscă = η πηγή του Τόσκα

[07:10] Mutșara a Greclui = η μουτσιάρα (έλος) του «Γραικού» (ως ρωμανόφωνοι, οι Αρμάνοι/«Βλάχοι» παραδοσιακά προσδιόριζαν τους ελληνόφωνους (Ρωμιούς) ως Graeci, αναμφίβολα αρχαιότατη συνήθεια, όπως και το κοινό ενδώνυμο Rōmānī >*Rumâni όλων των ομιλητών των θυγατρικών ποικιλιών της ΑΒΡ)

Σχόλια του ρωμανιστή Carlo Tagliavini για την αδιάλειπτη χρήση (per tradizione diretta, continuazione nel nome Romanus in tutti quattro diletti del Rumeno) του λατινικού ενδωνυμίου Romanus από τους ομιλητές «και των τεσσάρων “Ρουμανικών διαλέκτων”» [εννοεί με παρωχημένη ορολογία όλες τις θυγατρικές ποικιλίες της ΚΑΒΡ]. Η ανύψωση /o/>/u/ σε άτονη θέση (Rōmānī > Rumâni) είναι η τυπική εξέλιξη στο κληρονομημένο λατινικό λεξιλόγιο της ΑΒΡ (λ.χ. ōrātiōnem > ΚΑΒΡ urăciune). Η τροπή -an- > -ân- «είναι πολύ παλιά» (è molto antica), προγενέστερη των σλαβικών δανείων και του διαλεκτικού ρωτακισμού. Τέλος, ο διαλεκτικός ρωτακισμός *Rumâni > Rumări της Ιστρορουμανικής και ορισμένων βορείων ρουμανικών διαλέκτων «πρέπει να είναι παλαιότερος των σλαβικών και ουγγρικών δανείων σ΄αυτά τα ιδιώματα» (deve essere anteriore all’introduzione delle parole slave e magiare), επειδή δεν απαντά στα δάνεια αυτά.

Ξένοι περιηγητές: Στο Β΄ μισό του 18ου αιώνα ο περιηγητής Richard Chandler γράφει πως τα μέλη του έθνους που ο ίδιος [ως δυτικός] αποκαλούσε ως «Γραικούς» (“Greeks”) στην πραγματικότητα αυτοπροσδιορίζονται ως «Ρωμαίοι/Ρωμιοί» και ονομάζουν την γλώσσα τους «ρωμαίικα»: