Luigi Bassano (1545): οι χαρακτηριστικές βρισιές των «Γραικών»

Ο Luigi Bassano ήταν καθολικός ιταλοπρεπής Σκλαβούνος («Ιλλυριός») της Ζάνταρ (Luigi Bassano di Zara) που ταξίδεψε χερσαία στην Οθωμανική αυτοκρατορία, περνώντας από το Νόβι Παζάρ και φτάνοντας ως την Κωνσταντινούπολη. Το 1545 εξέδωσε το βιβλίο I costumi et i modi particolari de la vita de’ Turchi όπου κατέγραψε τις εθνογραφικές του εντυπώσεις από την Οθωμανική αυτοκρατορία. Ως Καθολικός, αφενός μεν δεν παραθέτει και την αντικειμενικότερη περιγραφή για τους Ορθόδοξους χριστιανούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αφετέρου δε δεν δέχτηκε και την πιο θερμή υποδοχή από τους Ορθόδοξους χριστιανούς που συνάντησε. Συνεπώς, το βιβλίο του πρέπει να διαβαστεί με την δέουσα αίσθηση του χιούμορ.

1. Η ταυτότητα του Bassano

Στην αρχή του βιβλίου του ο Bassano αυτοπροσδιορίζεται στο ιταλόγλωσσο αναγνωστικό του κοινό ως «εγώ ο άξεστος με φυσική γλώσσα το ιλλυρικό ιδιώμα» (io rozzo, d’idioma illirico) και παρακάτω προσδιορίζει ως «γένει Ιλλυριό» (di nazione Illiricο) τον Οθωμανό μεγάλο βεζίρη Ρουστέμ πασά (1500-1561, γεννήθηκε στην Σκάρδωνα/Skradin της σημερινής Κροατίας), τον οποίο ο Ενετός μπαΐλος Antonio Barbarigo στην αναφορά που έγραψε το 1558 προσδιορίζει ως «γένει Σκλαβούνο» (di nazion schiavona).

Συμπλήρωμα: 

Ευχαριστώ την σχολιάστρια Yana που μου υπέδειξε το κεφάλαιο του Peter Madsen (από αυτό εδώ το βιβλίο), που είναι σύντομη περιγραφή του βιβλίου του  Luigi Bassano. Το παραθέτω για όποιον ενδιαφέρεται:

2. Οι δύο σημασίες του όρου Greco = «Γραικός»

Όπως συνηθίζεται εκείνη την εποχή, ο Bassano χρησιμοποιεί το εθνώνυμο Greco «Γραικός» με δύο σημασίες, θρησκευτική/δογματική και εθνοτική.

Με την θρησκευτική/δογματική σημασία, οι «χριστιανοί Γραικοί» (cristiani Greci) είναι οι Ορθόδοξοι χριστιανοί. Η δυτική δογματική κατηγορία «Γραικοί» τον 16° και 17° αιώνα δεν αποτελεί ένδειξη ύπαρξης του μεταγενέστερου (18ος αι.) θεσμοθετημένου μιλλετιού των Ρωμαίων/Ρουμ, γιατί τον 16° αιώνα δογματικά «Γραικοί» (= Ορθόδοξοι) δηλώνουν/περιγράφονται και οι Ορθόδοξοι Ρουθηνοί και Μοσχοβίτες (Ρώσσοι) που ζούσαν εκτός Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Πολωνο-Ρουθηνός Stanisław Orzechowski (τον έχω περιγράψει εδώ: γιος ορθόδοξης Ρουθηνής που ήταν κόρη ορθόδοξου ιερέα και καθολικού πατέρα που ανήκε στην πολωνική αριστοκρατία) γράφει ότι η μητέρα του ήταν «Γραική» και ο πατέρας του «Λατίνος» (εδώ, υποσημ. 55: matre Graeca, patre Latino).

Με την εθνοτική σημασία, η δυτική κατηγορία «Γραικοί» (Greci) αντιστοιχεί στην λίγο πολύ χιλιάχρονη τότε (16ος αι.) εθνότητα των Ρωμαίων (οι απόγονοι των εθνοτικών Ρωμαίων του «Βυζαντίου» που είχαν για φυσική γλώσσα τα ρωμαίικα). Όπως έχω εξηγήσει σε παλαιότερες αναρτήσεις (εδώ και εδώ), από την Άλωση (1453) ως την Επανάσταση (1821), η πρωταρχική και συνηθέστερη μετάφραση του ιταλικού όρου Greco (για σύγχρονους ελληνόφωνους) ήταν Ρωμαίος/Ρωμιός στα ρωμαίικα και Rūm στα τουρκικά.

Παράδειγμα δογματικής σημασίας:

Σύμφωνα με τον Bassano, οι Οθωμανοί επιτρέπουν σε «όλα τα χριστιανικά έθνη» (ad ogni nazione Christiana) να έχουν τις εκκλησίες τους: Μαρωνίτες, Ιακωβίτες, Αρμένιοι, «Γραικοί» (Ορθόδοξοι), «Ρωμαίοι» (Καθολικοί):

permettono a Maroniti, Iacobiti, Armeni, Greci, Romani, & in somma ad ogni nazione Christiana, che habbino le loro chiese

Παράδειγμα εθνοτικής σημασίας: 

Εντός της «γραικικής» (ορθόδοξης) δογματικής κοινότητας (βλ. παρακάτω το κάτω μέρος τις σελίδας με τις «βρισιές» των «Γραικών»), ο Bassano διακρίνει «Γραικούς» (= Ρωμαίους) και Βούλγαρους που ζούνε γύρω από την Κωνσταντινούπολη (di quelli Greci dico e Bulgari di Levante attorno a Costantinopoli) και «Γραικούς», «Κούρδους» (εννοεί Γεωργιανούς), Σέρβους και Βούλγαρους καλόγερους και ιερείς (Alcuni Callogieri, e Preti Greci, & Cordi, Bulgari, & Serviani).

3. Οι χαρακτηριστικές βρισιές των «Γραικών»

Σύμφωνα με τον Bassano:

Tutti i Levantini marittimi e Greci massimamente sono tutti dati a cosi fatto vitio. I Greci che habitano quiui maritano più volentieri una loro figliuola a un Turcho, ch’ a un Christiano della fede Romana, l’hanno per nimicissimi, e li chiamano Schilofranco, cioè Cane Franco, chiamano franchi quelli della fede Romana. […] I Greci odiano sommamente i Christiani della fede Romana, sono lussuriosissimi, bestemiatori di Iddio. Hanno li Greci per peculiar bestemia il dir, gamotto Theo su, cioè io fotto il Dio tuo, & gamotto pisti su, io fotto la fede tua,

Μετάφραση: Όλοι οι παραθαλάσσιοι λεβαντίνοι (της ανατολικής Μεσογείου) και ιδίως οι «Γραικοί» έχουν πολλά «βίτσια». Οι «Γραικοί» που κατοικούν εκεί (quivi) παντρεύουν προθυμότερα (più volentieri) την κόρη τους σε Τούρκο παρά σε Ρωμαιοκαθολικό χριστιανό, [γιατί] θεωρούν έχθιστους (inimicissimi) [τους Ρωμαιοκαθολικούς], τους οποίους αποκαλούν «Σκυλόφραγκους» (e li chiamano Schilofranco, cioè Cane Franco) -αποκαλούν «Φράγκους» τους Ρωμαιοκαθολικούς […] Οι «Γραικοί» μισούν υπέρμετρα (odiano sommamente) τους Ρωμαιοκαθολικούς χριστιανούς, είναι ηδυπαθέστατοι (lussuriosissimi) και βρίζουν συνεχώς τον Θεό. Οι «Γραικοί» έχουν την χαρακτηριστική βρισιά (peculiar[e] bestem[m]ia) «γαμώ το Θεό σου» (gamotto Theo su, cioè io fotto il Dio tuo) και «γαμώ την πίστη σου» (gamotto pisti su, io fotto la fede tua).