Το κιεβίτικο Πρώτο Χρονικό #1

Αυτή είναι η πρώτη ανάρτηση της σειράς με θέμα το κιεβίτικο Πρώτο Χρονικό (αγγλ. Primary Chronicle, συντομογραφία PVL = Pověstĭ vremęnĭnyxŭ lětŭ).

Το κιεβίτικο Πρώτο Χρονικό (PVL) είναι το πρώτο σύγγραμμα για την ιστορία των Ρως του Κιέβου και των Ανατολικών Σλάβων που γράφτηκε από τους ίδιους τους εκχριστιανισμένους Ανατολικούς Σλάβους.

H πιο πρόσφατη και επιμελέστερη δίγλωσση έκδοση (παράλληλες εκδοχές του πρωτότυπου κειμένου, μετάφραση και σχολιασμός) του Πρώτου Χρονικού είναι αυτή εδώ των Ostrowski, Lunt & Birnbaum (Harvard 2004). Επειδή δεν κατάφερα να βρω την έκδοση αυτή, σ΄αυτή τη σειρά αναρτήσεων θα χρησιμοποιήσω την αγγλική μετάφραση του 1953 του S. H. Cross που ολοκλήρωσε ο O. P. Sherbowitz-Wetzor που είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο και αυτό εδώ το πρωτότυπο κείμενο της Λαυρεντιανής εκδοχής που είναι διαθέσιμο στην ρωσική Βικιθήκη.

Το PVL συγγράφηκε στη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου. Οι δύο βασικές εκδοχές του κειμένου (που οφείλονται σε διαφορετικά χειρόγραφα) είναι η Λαυρεντιανή και η Υπατιανή. Η ιδιαιτερότητα της Λαυρεντιανής εκδοχής του PVL είναι ότι τελειώνει με την καταχώρηση του έτους 1110 με την εξήγηση «εγώ ο Σίλβεστρος … έγραψα αυτό το χρονικό το έτος 6624 (1116)». Ωστόσο, στην καταχώρηση του έτους 6552 (1044) ο κνιάζος Vseslav του Πολότσκ που πέθανε το 1101 αναφέρεται «μέχρι σήμερα» ως ακόμα ζωντανός, κάτι που σημαίνει ότι ένα μέρος του κειμένου του PVL είχε αρχίσει να γράφεται ΠΡΙΝ το 1101.

Η γλώσσα του PVL είναι η Παλαιά Ανατολική Σλαβονική (Old East Slav[on]ic), δηλαδή μια εκδοχή της Εκκλησιαστικής Παλαιοσλαβονικής που «μπολιάστηκε» με εγχώρια ανατολικά σλαβικά στοιχεία όπως:

• πλειοφωνία, λ.χ. gorodъ αντί για το νοτιοσλαβικό OCS gradъ «πόλη, κάστρο», perevozъ/perevoznikъ «πορθμεῖον/πορθμεύς» αντί για το νοτιοσλαβικό OCS prěvoziti «(δια)πορθμεύω»
• ǫ>u, λ.χ. putь αντί για OCS pǫtь «οδός»
• ę>ja, λ.χ. jazykъ αντί για OCS językъ «γλώσσα, έθνος»
• φωνηεντοποίηση των γιερ σε ισχυρή θέση, /ĭ/>/e/ (λ.χ. οργ. imenemь αντί για OCS imenьmь «ονόματι») και /ŭ/>/o/ (λ.χ. οργ. synomъ αντί για OCS synъmъ, stolpъ αντί για OCS stlъpъ «πύργος, στύλος»)

πύργος της [πόλης] Βαβέλ: столпъ до небесе и городъ около его Вавилонъ

πορθμεῖον/πορθμεύς (στην εναλλακτική ιστορία του μεγαλύτερου από τους τρεις αδελφούς -του Kyj-που άφησε το όνομά του στο τοπωνυμίου Κίεβο [Kyjevo]): Инии же, не вѣдуще, ркоша, яко Кий есть перевозникъ бысть, у Киева бо перевозъ бяше тогда съ оноя страны Днепра, тѣмь глаголаху: «На перевозъ на Киевъ».

ὀνόματι / (μαζί) με τον γιο: на рѣцѣ именемъ Моравѣ … съ сыномъ своимъ

(εμπορική) οδός και γλώσσα/έθνος: и бѣ путь из Варягъ въ Грѣкы … И бысть языкъ единъ

Στην αγγλική μετάφραση των Cross – Sherbowitz-Wetzor το κείμενο αρχίζει στη σ. 51, αλλά το χρονικό αυτό καθ΄αυτό αρχίζει στη σ. 58 με την πρώτη καταχώρηση του έτους 6360/852. Στις σσ. 51-8 το PVL παραθέτει μια περιγραφή/εξήγηση ενός κόσμου «εθνών» ως το προαπαιτούμενο ιστορικό υπόβαθρο (ουσιαστικά πρόκειται για ένα κατασκευασμένο παρελθόν) για την κατανόηση της ιστορίας της «χώρας των Ρως». Στις σσ. 23-5 ο Sherbowitz-Wetzor εξηγεί τις πηγές που χρησιμοποίησαν οι συγγραφείς του PVL. Η βασικότερη πηγή για την κατασκευή του παρελθόντος πριν το 950 είναι η παλαιοσλαβονική μετάφραση του χρονικού του Γεωργίου Μοναχού/Αμαρτωλού που περιλαμβάνει και την συνέχειά του ως το έτος 948. Μια άλλη παλαιοσλαβονική πηγή είναι ο λεγόμενος Παννονικός Βίος του Μεθοδίου.

Κάποια στιγμή στο κείμενο του PVL διαβάζουμε «ο Γεώργιος [Αμαρτωλός] λέει στο Χρονικό του»:

Глаголеть Георгий в лѣтописьцѣ: «…»

[σ. 57 Cross – Sherbowitz-Wetzor] George says in his Chronicle: “…”

Α. Το ιστορικό υπόβαθρο

Όπως προανέφερα, στις σσ. 51-8 της αγγλικής μετάφρασης των Cross – Sherbowitz-Wetzor (CSW 1953) το PVL αφηγείται ως ιστορικό υπόβαθρο μια βιβλική εξήγηση για το πως προέκυψε ένας κόσμος ποικίλων «εθνών», για να ξεχωρίσει στη συνέχεια τα «έθνη» εκείνα που πρωταγωνιστούν στην ιστορία της «χώρας των Ρως» (Βάραγγοι Ρως, Σλάβοι, Ανατολικά Σλαβικά φύλα, μη σλάβοι πακτιώτες των Ρως κλπ). Πρόκειται φυσικά για ένα κατασκευασμένο/επινοημένο παρελθόν που δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να θεωρηθεί άκριτα ως γνήσια ιστορική μνήμη. Οι συγγραφείς που έγραψαν το PVL γύρω στο 1100 σε ένα πολιτισμό που εξοικειώθηκε με την γραμματειακή παράδοση μόλις λίγο πριν το 1040 (ίδρυση της μητρόπολης Κιέβου) είναι εξαιρετικά απίθανο να διατηρούσαν γνήσιες ιστορικές μνήμες για τα γεγονότα που συνέβησαν πριν το 950.

Στην βιβλική εξήγηση του παρελθόντος του PVL η έννοια «έθνος/γένος» (jazykъ/rodъ) ορίζεται βάσει γλώσσας (jazykъ), καταγωγής/συγγένειας (rodъ, plemę, kolěno), (γραπτού ή άγραφου) νόμου (zakonъ) και «πατρίων» νομίμων (obyčaja otecь svoiχъ).

Σε παλαιότερη ανάρτηση εξήγησα ότι η Εκκλησιαστική Παλαιοσλαβονική (OCS) απέδωσε τους ελληνόγλωσσους χριστιανικούς όρους ἔθνος και ἐθνικός με τους σλαβονικούς όρους «γλώσσα» (językŭ) και «γλωσσικός» (języčĭnikŭ) αντίστοιχα.

Η βιβλική εξήγηση ενός κόσμου ποικίλων «εθνών» βασίζεται στην γενεαλογία των τριών γιων του Νώε και στο μύθο του πύργου της Βαβέλ για τη σύγχυση των γλωσσών του ανθρωπίνου γένους.

1. Οι γιοι του Νώε

Το PVL χωρίζει την οικουμένη σε τρία «κλίματα» (δύση, ανατολή και νότος) και περιγράφει τα «έθνη» του κάθε κλίματος ως απογόνους (plemę «φύλο», kolěno «γενεά», synove «γιοι») ενός εκ των τριών γιων του Νώε (synove Noevi): Σημ, Χαμ και Ιάφεθ.

По потопѣ бо 3-е сынове Ноеви роздѣлиша земьлю: Симъ, Хамъ, Афетъ.

Οι «απόγονοι του Σημ» κληρονόμησαν την «ανατολή» (въстокъ Симови), οι «απόγονοι του Χαμ» το νότο (Αίγυπτος, Αιθιοπία κλπ, Хамови же яся полуденья часть: Егупетъ, Ефиопья) και, τέλος, οι «απόγονοι του Ιάφεθ» κληρονόμησαν τις «δυτικές χώρες» (А Афетови же яся полунощная страна и западная), κλίμα που περιλαμβάνει και την Ανατολία. Παρακάτω το PVL τοποθετεί πάνω κάτω στην Κασπία θάλασσα (βλ. Khvalyn Sea) το «μεθόριο» των κλιμάτων του Ιάφεθ και του Σημ.

Ис того же лѣса потечеть Волга на въстокъ и вътечет седьмьюдесятъ жерелъ в море Хвалийское. Тѣмьже из Руси можеть ити по Волзѣ в Болгары и въ Хвалисы, и на въстокъ доити въ жеребий Симовъ

[CSW 1953, σ. 53] The Volga rises in this same forest but flows to the east, and discharges through seventy mouths into the Caspian Sea. It is possible by this route to the eastward to reach the Bulgars and the Caspians, and thus attain the region of Shem.

Στη συνέχεια το PVL «ζουμάρει» περισσότερο στους απογόνους του Ιάφεθ (Afetovi [synove] «Ιαφετίδες»), τους οποίους χωρίζει σε ανατολικούς και δυτικούς. 

Στο ανατολικό τμήμα του κλίματος του Ιάφεθ βρίσκονται «οι Ρως, οι Τσούντοι και όλα τα έθνη: … Βέψοι, Μορδβινοί … Πέρμοι … Ιούγροι [κλπ]». Εδώ εξηγείται ότι οι «Λέχοι» (Πολωνοί), οι Πρώσοι και οι «Τσούντοι» κατοικούν στη [νότια] ακτή της «Βαραγγικής θάλασσας» (морю Вяряскому =Βαλτική):

Въ Афетови же части сѣдить русь, чюдь и вси языцѣ: меря, мурома, всь, мордва, заволочьская чюдь, пермь, печера, ямь, югра, литва, зимигола, корсь, лѣтьгола, либь. Ляховѣ же, и пруси и чюдь присѣдять к морю Вяряскому.

Το χωρίο αυτό αναφέρει δύο ειδών «Τσούντους» (чюдь = Chud’): υπάρχουν οι παράλιοι «Τσούντοι» (Εσθονοί και λοιποί βορειοδυτικά από την «Τσουντική» λίμνη (Чудско-Псковское озеро) κοντά στην πόλη Πσκοφ) και ανατολικότερα στην ενδοχώρα οι «Ζαβολότσκοι Τσούντοι» (заволочьская чюдь). Το επίθετο zavoločьskaja σημαίνει «πέρα από το volokъ», δηλαδή πέρα (βορειοανατολικότερα) από το χερσαίο τμήμα που βρίσκεται μεταξύ της Βαλτικής, των παραβαλτικών λιμνών και των πηγών του Δνείπερου και του Βόλγα όπου έλκονται/σύρονται με τα χέρια τα πλοιάρια (IE *(H)welk- > *(H)welk-tey > PSlav ρημ. *velťi «σύρω» > ουσ. *volkŭ «σύρμα/συρμός» > OESlav volokъ).

Οι CSW (1953, σ. 52) αποδίδουν στα αγγλικά το заволочьская чюдь ως “Chud’ beyond the portages.”

Μετά την αναφορά της «Βαραγγικής θάλασσας» το PVL αναφέρει τους «Βαράγγους» (Βάραγγοι = Σκανδιναβοί: ON Væringjar > PSlav *Varęzi > OESlav Varjazi) ως λαό που κατοικεί στις ακτές της Βαραγγικής θάλασσας, ανατολικά μέχρι το κλίμα του Σημ και δυτικά μέχρι τις χώρες των Άγγλων και των «Βλάχων» (= Γαλατία = γαλλ. Gaule < PGmc *Walha-land-):

По сему же морю сѣдять варязи сѣмо къ вьстоку до предѣла Симова, по тому же морю сѣдять къ западу до земли Агаляньски и до Волошьскые.

[CSW 1953, σ. 52] The Varangians dwell on the shores of that same sea, and extend to the eastward
as far as the portion of Shem. They likewise live to the west beside this sea as far as the land of the English and the French.

Σ΄αυτό το χωρίο η εξίσωση της «Βλαχικής» χώρας με την (πάλαι) Γαλατία δυτικά του Ρήνου (οι «Βάραγγοι» που εγκαταστάθηκαν εκεί είναι οι Νορμανδοί της Νορμανδίας) δείχνει την παλαιά γερμανική κατανόηση του όρου *Walhaz (Volcae > Κελτοί > λατινόφωνοι Γαλλορωμαίοι > Λατίνοι).

Αφού περιέγραψε και τους Βαράγγους το PVL εδώ παραθέτει μια λίστα των λαών της «γενεάς του Ιάφεθ» (Афетово колѣно) που κατοικούν στο δυτικό τμήμα του κλίματος του Ιάφεθ:

Афетово же колѣно и то: варязи, свеи, урмане, готѣ, русь, аглянѣ, галичанѣ, волохове, римлянѣ, нѣмци, корлязи, венедици, фряговѣ и прочии, присѣдять от запада къ полуденью и съсѣдятся съ племенем Хамовомъ.

[CSW 1953, σ. 52] For the following nations also are a part of the race of Japheth: the Varangians,
the Swedes, the Normans, the Gotlanders, the Russes, the English, the Spaniards, the Italians, the Romans, the Germans, the French, the Venetians, the Genoese, and so on.

Προσέξτε ότι σ’αυτή τη λίστα οι «Ρως» απαντούν όχι ως Σλάβοι, αλλά ως δυτική κατηγορία (παρακάτω το PVL εξηγεί ότι οι «Ρως» είναι υποκατηγορία των «Βαράγγων»/Σκανδιναβών).

«Γαλικιανοί» = Ισπανοί (από την ιβηρική Γαλικία)

«Βλάχοι» = Ιταλοί (εδώ ο όρος «Βλάχοι» περιορίζεται στους Ιταλούς, όπως το πολωνικό αντίστοιχο Włoch)

«Νέμτσοι» = Γερμανοί (βλ. PSlav *němĭcĭ), πρβ. το σλαβογενές «Νεμίτζοι» του Ατταλειάτη.

Korljazi (< PSlav *Korlęzi = αγγλ. Carolingians) = Καρολίδες = «Φραντσέζοι»

Frjagově (< PSlav *Fręg- < Freng-) = Φράγκοι (μου φαίνεται κάπως επισφαλής η απόδοση «Φράγκοι» = «Γενοβέζοι/Γενουάτες» της αγγλικής μετάφρασης, δυστυχώς οι συγγραφείς του PVL δεν εξηγούν την διαφορά «Καρολιδών» και «Φράγκων»).

2. Ο πύργος της Βαβέλ

Αφού έχει περιγράψει τα «έθνη» που συνιστούν την «γενεά του Ιάφεθ», το PVL περιγράφει το βιβλικό μύθο του πύργου της Βαβέλ (столпъ до небесе и городъ около его Вавилонъ) ως εξήγηση της ποικιλoγλωσσίας του ανθρωπίνου γένους.

Στην αρχή το ανθρώπινο γένος μιλούσε μία μόνο γλώσσα (И бысть языкъ единъ). Τότε κάποιοι αποφάσισαν να χτίσουν ένα πανύψηλο πύργο που θα έφτανε ως τον ουρανό. Μια μέρα ο «Θεός και Κύριος» (Господь Богъ) κατέβηκε στη γη και έβλεπε το χτίσιμο του πύργου. Παρατήρησε ότι οι χτίστες συννενοούνταν μεταξύ τους επειδή ήταν ομόγλωσσοι και η ομογλωσσία τους οφειλόταν στο ότι τότε ακόμα υπήρχε «ένα γένος και μία γλώσσα» (Се родъ единъ и языкъ единъ). Όταν αντιλήφθηκε την έπαρση των χτιστών που ήθελαν να φτάσουν τον πύργο ως τον ουρανό, ο θεός τους τιμώρησε με τη «σύγχυση των γλωσσών», ώστε να μην μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους, αναγκάζοντάς τους έτσι να εγκαταλείψουν το χτίσιμο του πύργου.

Έτσι προέκυψαν 72 «έθνη/γλώσσες» (70 и на два языка) που διασπάρθηκαν σε όλη την οικουμένη (и рассѣя по всей земли).

Ένα από αυτά τα 72 «έθνη/γλώσσες» είναι και το Σλαβικό έθνος που κατάγεται «από την γενεά του Ιάφεθ» και τα μέλη του -οι Σλάβοι– παλαιότερα ήταν γνωστοί ως Νωρικοί (βλ. Noricum).

От сихъ же 70 и дву языку бысть языкъ словенескъ, от племени же Афетова, нарѣцаемѣи норци, иже суть словенѣ.

3. Οι Σλάβοι

Σ΄αυτό το σημείο το PVL κάνει μια παρέκβαση για την πρώιμη ιστορία των Σλάβων. Οι Σλάβοι κάποτε κατοικούσαν στα παραδουνάβια μέρη «εκεί που νυνί (nyně) βρίσκονται οι χώρες των Ούγγρων και των Βουλγάρων».

По мнозѣхъ же временѣхъ сѣлѣ суть словени по Дунаеви, кде есть нынѣ Угорьская земля и Болгарьская.

Μέχρι στιγμής το PVL μας έχει δώσει δύο αντιφατικές πληροφορίες για την υποτιθέμενη πρώιμη κοιτίδα των Σλάβων: από τη μια η κοιτίδα ταυτίζεται με την παλαιά ρωμαϊκή επαρχία του Νωρικού και από την άλλη με τις «τωρινές χώρες των Ούγγρων και των Βουλγάρων». Πιστεύω ότι οι συγγραφείς προσπαθούν να ταυτίσουν [στο περίπου] τη σλαβική «κοιτίδα» με το Αβαρικό χαγανάτο που ο Florin Curta και ο Horace Lunt (βλ. εδώ, σ. 132 και την υποσημ. 30 της σ. 133) υποψιάζονται πως έπαιξε θεμελιώδη ρόλο για την εδραίωση, διάδοση και (όσο γίνεται) ομογενοποίηση της μέσης πρωτοσλαβικής γλώσσας (MPSlav ~ Common Slavonic) μέσα από τη λειτουργία της ως lingua franca του χαγανάτου.

Από την κοιτίδα αυτή άρχισε η διασπορά των Σλάβων και οι επιμέρους σλαβικές ομάδες απέκτησαν νέα εθνώνυμα από τα μέρη στα οποία εγκαταστάθηκαν: «Έτσι οι Μοραβοί πήραν το όνομά τους από τον ποταμό Μοράβα, ενώ οι γείτονές τους ονομάστηκαν Τσέχοι.»

От тѣхъ словенъ разидошася по земьли и прозвашася имены своими, кде сѣдше на которомъ мѣстѣ. Яко пришедше сѣдоша на рѣцѣ именемъ Моравѣ, и прозвашася морава, а друзии чесѣ нарекошася. 

Κατ΄αυτόν τον τρόπο προέκυψαν οι επιμέρους σλαβικές ομάδες όπως οι Λευκοί Κροάτες, οι Σέρβοι και οι Καραντανοί (хорутане, *karant- > PSlav *korǫt- > σλοβεν. Koroška ~ κροατ. Koruška).

А се ти же словѣне: хорвати бѣлии, серпь и хорутане

Όταν κάποια στιγμή οι «Βλάχοι» (Волохомъ) επιτέθηκαν στους παραδουνάβιους Σλάβους που ζούσαν ανάμεσά τους, κάποιοι Σλάβοι άφησαν τα παραδουνάβια μέρη και εγκαταστάθηκαν στα μέρη του ποταμού Βίστουλα, όπου ονομάστηκαν «Λέχοι» (ляховѣ) και αργότερα υποδιαιρέθηκαν σε Πολωνούς (βλ. Greater & Lesser Poland), Λιουτίτσους, Μαζόβιους και Πομορανούς.

Волохомъ бо нашедшим на словены на дунайскые, и сѣдшимъ в нихъ и насиляющимъ имъ. Словѣне же ови пришедше и сѣдоша на Вислѣ, и прозвашася ляховѣ, а от тѣхъ ляховъ прозвашася поляне, ляховѣ друзии — лютицѣ, инии мазовшане, а инии поморяне.

Ποιοι είναι άραγε αυτοί οι «Βλάχοι» που επιτέθηκαν στους παραδουνάβιους Σλάβους;

Μέχρι στιγμής το PVL έχει χρησιμοποιήσει το εξωνύμιο «Βλάχοι» μία φορά για τους πληθυσμούς της (πάλαι) Γαλατίας και μία φορά για τους πληθυσμούς της Ιταλίας. Αν εδώ οι «Βλάχοι» είναι οι Galli/«Γαλάτες» (i.e., Φράγκοι), τότε το PVL μπορεί να εννοεί την κατάκτηση/κατάλυση του Αβαρικού Χαγανάτου από τους Φράγκους του Καρλομάγνου στα τέλη του 8ου μ.Χ. αιώνα.

Για όποιον ενδιαφέρεται στην υποσημ. #4 (σ. 231) της αγγλικής μετάφρασης CSW (1953) εξηγείται το εξωνύμιο «Λέχοι» για τους Πολωνούς: PSlav *lędo > *Lęd- > OESlav Ljad-/Ljaχ-, λιθ. Lenkas, ουγγρ. Lengyel κλπ, όλα «Πολωνός».

Σ΄αυτό το σημείο της αφήγησης το PVL «ζουμάρει» στους Ανατολικούς Σλάβους.

4. Οι Ανατολικοί Σλάβοι

Όπως θα εξηγήσω αναλυτικότερα παρακάτω σ΄αυτή την ενότητα, το PVL προσδιορίζει τους Ανατολικούς Σλάβους ως «το Σλαβικό έθνος της [κιεβιτικής] Ρωσίας» (Slověneskъ jazykъ v Rusi).

Κάποιοι Σλάβοι εγκαταστάθηκαν στα μέρη γύρω από τον ποταμό Δνείπερο και ονομάστηκαν «Πολιανοί» (Poljane = «Καμπίτες/Στεπίτες» εκ του PSlav *polje «κάμπος, στέπα» + *-jane).

Такоже и тѣ же словѣне, пришедше, сѣдоша по Днепру и наркошася поляне

Οι Σλάβοι που εγκαταστάθηκαν βορείως των Πολιανών ονομάστηκαν «Δ(ε)ρεβλιανοί» (PSlav *dervo «ξύλο, δένδρο» > OESlav derevo) επειδή ζούσαν «στα δάση» (в лѣсѣхъ):

а друзии деревляне, зане сѣдоша в лѣсѣхъ

Προσέξτε την τοπική πτώση πληθυντικού «в лѣсѣхъ»: PSlav *lěs-ŭ «δάσος» με τοπική πληθυντικού *lěs-ěχŭ. Η σλαβ[ον]ική τοπική κατάληξη πληθ. των «δευτεροκλίτων» –ěχŭ ανάγεται στην IE τοπική κατάληξη *-oysu, από την οποία προέρχεται και η (αρχαία) ελληνική κατάληξη της δοτικής πληθυντικού -οισι/-οις, επειδή η ιστορική ελληνική δοτική συνεχίζει τις καταλήξεις της πρωτοελληνικής (και ΙΕ) τοπικής πτώσης.

Δανα-ός > Δανα-οῖσι

 Ἀχαι(ϝ)-ός > Ἀχαι-οῖσι

μέγαρ-ον > μεγάρ-οισι

[Ιλιάδα, 1.87] εὐχόμενος Δαναοῖσι θεοπροπίας ἀναφαίνεις,

[Ιλιάδα, 1.284] ἕρκος Ἀχαιοῖσιν πέλεται πολέμοιο κακοῖο.

[Ιλιάδα, 1.396] πολλάκι γάρ σεο πατρὸς ἐνὶ μεγάροισιν ἄκουσα

Στο σλαβικό κλάδο η κατάληξη αυτή ακολούθησε την εξής εξέλιξη:

IE *-oysu > CBaSl *-aiśu > EPSlav *-aiχu > LPSlav *-ěχŭ

Δείτε τη σελίδα 253 του Andrew L. Sihler (1995) για την κοινή ΙΕ τοπική καταγωγή των πτωτικών καταλήξεων -οις/-οισι και OCS -ěχŭ. Παρόμοια IE τοπική καταγωγή έχει και η αλβανική αφαιρετική κατάληξη πληθυντικού -esh (βλ. Orel, CHGAL, 3.2.3.7).

Οι Σλάβοι που εγκαταστάθηκαν γύρω από τον ποταμό Πολοτά ονομάστηκαν «Πολοτσιανοί» (Polot- + -jane > Poločane):

и нарекошася полочане, рѣчькы ради, яже втечеть въ Двину, именемь Полота, от сея прозвашася полочанѣ

Οι Σλάβοι που εγκαταστάθηκαν γύρω απ΄την λίμνη Ίλμεν διατήρησαν το «χαρακτηριστικό όνομα» [των Σλάβων] «Σλοβένοι» και ίδρυσαν την πόλη Νόβγκοροντ:

Словѣне же сѣдоша около озера Илмера, и прозвашася своимъ именемъ, и сдѣлаша городъ и нарекоша и́ Новъгородъ.

Στη συνέχεια αναφέρει μερικά ακόμα ανατολικά σλαβικά φύλα και καταλήγει με τη φράση «έτσι διαίρεθηκε το Σλαβικό έθνος και η [γραπτή] γλώσσα του ονομάστηκε «σλαβικά γράμματα» (πρβ. γράμματα > ρωσ. gramota)»

И тако разидеся словенескъ языкъ, тѣмьже и прозвася словеньская грамота.

Αφού περιέγραψε τους Ανατολικούς Σλάβους, το PVL «ζουμάρει» ακόμα περισσότερο στο ανατολικό σλαβικό φύλο των «Πολιανών» που κατοικούσε στα μέρη γύρω από το Κίεβο.

5. Οι Πολιανοί

Όσο οι Πολιανοί κατοικούσαν στους λόφους της περιοχής όπου αργότερα ιδρύθηκε το Κίεβο, δημιουργήθηκε μια εμπορική οδός (putь) από τους Βαράγγους στην «Γραικία» (Ρωμανία) η οποία, ξεκινώντας από την «Γραικία» δια του Δνειπέρου έφτανε στο [χερσαίο τμήμα] «σύρμα/συρμό του Δνειπέρου» (Днѣпра волокъ) που ένωνε το Δνείπερο με τη λίμνη Ίλμεν και από τη λίμνη αυτή κατέληγε στην Βαραγγική θάλασσα (в море Варяское) μέσω του ποταμού Βόλχοβ και της «λίμνης Νέβας» (στην πραγματικότητα λίμνη Ladoga και ποταμός Neva).

Поляномъ же живущим о собѣ по горамъ симъ, и бѣ путь из Варягъ въ Грѣкы, и изъ Грѣкъ по Днепру, и вѣрхъ Днѣпра волокъ до Ловоти, и по Ловоти внити в Илмерь озеро великое, из негоже озера потечеть Волховъ и втечеть въ озеро великое Нево, и того озера внидет устье в море Варяское.

Εδώ το PVL εξηγεί πως ο Απόστολος Ανδρέας, ξεκινώντας από τη Σινώπη, ταξίδεψε στο μέρος όπου αργότερα ιδρύθηκε το Κίεβο και το ευλόγησε προφητεύοντας την ίδρυση μιας μεγάλης πόλης (городъ великъ, i.e. Κίεβο) που θα έχει πολλές εκκλησίες (церкви мьногы).

Якоже ркоша, Андрѣю учащю в Синопии, пришедшю ему в Корсунь, увидѣ, яко ис Коръсуня близъ устье Дьнѣпръское, и въсхотѣ поити в Римъ, и приде въ устье Днепръское, и оттолѣ поиде по Днѣпру горѣ. И по приключаю приде и ста подъ горами на березѣ. И заутра, въставъ, рече к сущимъ с нимъ ученикомъ: «Видите горы сия? Яко на сихъ горахъ въсияеть благодать Божия: имать и городъ великъ быти и церкви мьногы имат Богъ въздвигнути».

Στη συνέχεια ο Ανδρέας συνέχισε το ταξίδι του βορειότερα και έφτασε στους «Σλοβένους» που κατοικούσαν «εκεί όπου νυνί (nyně) βρίσκεται το Νόβγκοροντ» και από εκεί βγήκε στην Βαραγγική θάλασσα απ΄όπου ταξίδεψε ως την Ρώμη (Rimъ).

И приде въ словены, идеже нынѣ Новъгород, и видѣвъ люди ту сущая, какъ ихъ обычай и како ся мыють и хвощются, и удивися имъ. И иде въ Варягы, и приде в Римъ

Οι Πολιανοί ζούσαν ο καθένας στα μέρη του μαζί με το «γένος» του (σόι, съ родом своимъ) και ο καθένας τους αρχόντευε στο «γένος» του (владѣющимъ роды своими … володѣюще кождо родомъ своимъ):

Поляномъ же живущиим о собѣ и владѣющимъ роды своими, яже и до сея братья бяху поляне, и живяху кождо съ родом своимъ на своихъ мѣстехъ, володѣюще кождо родомъ своимъ.

Εδώ έχουμε την εισαγωγή του όρου «γένος» (PSlav *rodъ < *roditi «γεννάω]) με τη σημασία «οικογένεια, σόι, σύνολο συγγενών» που τονίζει την έννοια της συγγένειας λόγω κοινής καταγωγής.

Παρακάτω, όταν οι Πολιανοί ορίζονται ως καταγόμενοι «από το Σλαβικό γένος» (ot roda Slověnьska) και οι βόρειοι γείτονές τους, Δ(ε)ρεβλιανοί, ως καταγόμενοι «από τους Σλάβους» (ot Slovenъ), ο όρος «γένος» χρησιμοποιείται για την συλλογικότητα που μέχρι εδώ το PVL έχει περιγράψει ως «Σλαβικό έθνος» (Slověnьskъ jazykъ), προσδίδοντας έτσι την εθνοτική αντίληψη της (ιδεατής) συγγένειας (fictive kinship) λόγω (ιδεατής) κοινής καταγωγής (putative common descent) στα μέλη του «Σλαβικού έθνους». Σ΄αυτό το χωρίο το PVL εξηγεί επίσης ότι τα ανατολικά σλαβικά φύλα των Ραντιμίτσων (Radimiči) και των Βιατίτσων (Vjatiči) κατάγονται «από τους Λέχους» (от ляховъ) επειδή έχουν ως γενάρχες τους δύο αδελφούς, Radim και Vjatko, που ζούσαν «στους Λέχους» (два брата в лясѣхъ) απ΄τους οποίους μετανάστευσαν στα ανατολικά με τις οικογένειές τους ο καθένας και εγκαταστάθηκαν, ο μεν Ραντίμ γύρω από τον ποταμό Sož, ο δε Vjatko γύρω από τον ποταμό Όκα.

Поляномъ живущимъ о себѣ, якоже ркохомъ, сущии от рода словѣньска и наркошася поляне, а деревляне от словенъ же и нарекошася древляне; радимичи бо и вятичи от ляховъ. Бяста бо два брата в лясѣхъ: Радимъ, а другый Вятко, и, пришедша, сѣдоста: Радимъ на Съжю, и прозвашася радимичи, а Вятко сѣде своимъ родомъ по Оцѣ, от него прозвашася вятичи.

6. Σλάβοι και μη Σλάβοι

Κάποια στιγμή το PVL διακρίνει τα φύλα του «Σλαβικού έθνους της [κιεβιτικής] Ρωσίας» (Slověneskъ jazykъ v Rusi) από τα «άλλα [μη σλαβικά] έθνη» (inii jazycě) που «έχουν τις δικές τους [μη σλαβικές] γλώσσες» (svoj jazykъ), κατάγονται και αυτά «από την γενεά του Ιάφεθ» (от колѣна Афетова) και είναι πακτιώτες (pay tribute, tributaries) των Ρως (iže danь dajut Rusi).

«Μόνο» (tokmo “only“) τα παρακάτω φύλα ανήκουν στο «Σλαβικό έθνος της Ρωσίας»:

Се бо токмо словѣнескъ языкъ в Руси: поляне, деревляне, новъгородьци, полочане, дьрьговичи, сѣверо, бужане, зане сѣдять по Бугу, послѣже же волыняне.

Τα «άλλα [μη σλαβικά] έθνη» (Τσούντοι, Βέψοι … Μορδβινοί, Πέρμοι κλπ) που έχουν «τις δικές τους γλώσσες» και είναι πακτιώτες των Ρως:

И се суть инии языцѣ, иже дань дают Руси: чудь, весь, меря, мурома, черемись, мордва, пѣрмь, печера, ямь, литва, зимѣгола, корсь, нерома, либь: си суть свой языкъ имуще, от колѣна Афетова, иже живуть на странахъ полунощныхъ.

Θα συνεχίσω στην επόεμνη ανάρτηση.