Στη σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω ένα ενδιαφέρον άρθρο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ για την ετυμολογία των όρων Τσάκωνες /Τσακωνιά και τσακώνω/τσακώνομαι.
Το άρθρο της Αρβελέρ, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ, είναι το παρακάτω:
Les termes Τσάκωνες – τσακωνίαι et lour évolution sémantique (Revenue des études Byzantines, tome 21, 1963, pp. 243-49)
Σήμερα όταν μιλάμε για Τσάκωνες εννοούμε την πληθυσμιακή ομάδα της Κυνουρίας που μιλάει τα τσακώνικα, ένα ιδιαίτερο νεοελληνικό ιδίωμα που προέρχεται από την δωρίζουσα επιχώρια Κοινή που κατά την ύστερη αρχαιότητα μιλιόταν στη Λακωνία και τις όμορες περιοχές της Πελοποννήσου όπως η Μεσσηνία. Ο καθοριστικός παράγοντας που ευθύνεται για την επιβίωση του Τσακωνικού ιδιώματος είναι η γεωγραφική απομόνωση των ομιλητών του, οι οποίοι εξωθήθηκαν από τους επήλυδες Σλάβους σε μια δυσπρόσιτη ορεινή περιοχή με κακοτράχαλη ακτογραμμή, στην οποία δεν υπήρχαν λιμάνια για την επικοινωνία με τον υπόλοιπο ελληνόφωνο κόσμο. Η έλλειψη λιμανιού στην τσακωνική ακτογραμμή, κατά τη γνώμη μου, είναι ο κύριος λόγος που το ιδίωμα της Τσακωνιάς διαφέρει τόσο πολύ από το γειτονικό ιδίωμα της Μάνης.
Παραθέτω δυο σελίδες από το βιβλίο Medieval & Modern Greek (CUP, 1969, 2η έκδοση 1983) του Robert Browning όπου εξηγεί τα παραπάνω.
1. Ο όρος «Τζάκωνες»
Στις σελίδες που παρέθεσα παραπάνω, υπογράμμισα με μπλε την αναφορά του Browning στην πρώτη απάντηση του όρου «Τσάκωνες» στο βιβλίο Περί της Βασιλείου Τάξεως του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου (μέσα 10ου αιώνα). Ο Browning σ΄αυτές τις μπλε γραμμές έκανε το τυπικό σφάλμα -που έχουν κάνει και άλλοι πολλοί- να νομίζει ότι οι «Τζέκωνες» του Πορφυρογέννητου είναι οι Τσάκωνες της Κυνουρίας. Στην πραγματικότητα, ο Πορφυρογέννητος χρησιμοποιεί τον όρο «Τζέκωνες» με τη γενικότερη σημασία «απελάτες [= άτακτοι στρατιώτες, κυριολεκτικά «ζωοκλέφτες, κατσαπλιάδες»] που χρησιμοποιούνται ως καστροφύλακες».
Τα ακριβή λόγια του Πορφυρογέννητου είναι τα εξής:
Ὅτε δὲ πτωχεύσωσι, δίδονται αὐτοῖς καὶ συνδόται πρὸς τὸ δι’ αὐτῶν ἔχειν τὸ ἱκανὸν καὶ δουλεύειν τὴν ἰδίαν στρατείαν. ἐὰν δὲ παντελῶς ἐξαπορῶσιν καὶ οὐ δύνανται οὐδὲ μετὰ τῶν διδομένων αὐτοῖς συνδοτῶν τὴν ἰδίαν στρατείαν ἐξυπηρετεῖν, τότε ἀδορεύονται καὶ δίδονται εἰς ἀπελάτας, ἐξ ὧν καὶ Τζέκωνες ἀφορίζονται εἰς τὰ κάστρα.
Ο Πορφυρογέννητος μας πληροφορεί, λοιπόν, πως εκείνοι οι πτωχεύσαντες στρατιώτες που δεν έχουν το απαραίτητο ετήσιο εισόδημα για να ανταπεξέλθουν στις οικονομικές απαιτήσεις του εξοπλισμού του Τακτικού Ρωμαϊκού στρατού (αγορά και συντήρηση συγκεκριμένης πανοπλίας, αλόγου κλπ) ακόμα κι αν τους χορηγηθούν «συνδότες» (συγχωριανοί που συνεπωμίζονταν τα στρατιωτικά έξοδα του στρατιώτη και η πολιτεία τους αφαιρούσε τα έξοδά τους από το φόρο που έπρεπε να καταβάλλουν), πρέπει να υποβιβάζονται στους «απελάτες» (σώματα ατάκτων, κυριολεκτικά «ζωοκλέφτες/κατσαπλιάδες»), από τους οποίους προέρχονται οι καστροφύλακες που λέγονται «τζέκωνες».
Παραθέτω την αγγλική μετάφραση του χωρίου από τον Arnold J. Toynbee.
Επομένως, οι Πελοποννήσιοι Τσάκωνες μπορεί να είναι γηγενείς της Πελοποννήσου, αλλά φέρουν ένα όνομα που τους επιβλήθηκε εξωτερικά από τη Ρωμαϊκή διοίκηση, το οποίο σημαίνει «άτακτοι που τελούν υπηρεσία καστροφυλάκων (η λεγόμενη «τζακωνική φύλαξις» ή δουλεία [= υπηρεσία]). Η Αρβελέρ, αφού εξηγεί ότι η συνήθης παρετυμολογία Τσάκωνες-Λάκωνες ξεκινάει με τον Γεώργιο Παχυμέρη (ἐκ τῶν Λακόνων οὓς καὶ Τζάκωνας παραφθείραντας ἔλέγον), παραθέτει τα εξής κείμενα στα οποία ο όρος «τζάκονες» χρησιμοποιείται με τη σημασία «καστροφύλακες [εκ των ατάκτων]»:
- Ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδος Δημήτριος Χωματηνός αναφέρει έναν καστροφύλακα και τους υφιστάμενούς του «τζάκονες»: «καστροφύλαξ μετὰ τῶν τοῦ καστελλίου τζακόνων».
- Ένα έγραφο του 1295 αναφέρει τον όρο «τζακονική φύλαξις» (= υπηρεσία καστροφύλαξης).
- Ένα έγγραφο από τα Μετέωρα του 1347 ορίζει τους «τζάκονες» ως «φύλακες»: «ἐκ τῶν λεγόμενων τζακόνων εἴτη φυλάκων».
- Ο (Ψευδο-)Κωδινός γράφει «Τζάκονες φέροντες καὶ οὗτοι ἀπελατίκια [= εξοπλισμός απελατών/ατάκτων]» και «τῶν εἰς τὰ κάστρα εὑρισκομένων φυλάξεων, οἵτινες τσάκωνες ὀνομάζονται».
Επομένως, οι γηγενείς της Κυνουρίας απέκτησαν το όνομά «Τσάκωνες», επειδή ήταν ο πληθυσμός της ανατολικής Πελοποννήσου (που παρέμεινε υπό ρωμαϊκό έλεγχο) τον οποίο οι ρωμαϊκές αρχές χρησιμοποιούσαν ως άτακτους καστροφύλακες στα κάστρα της μεθορίου που χώριζαν την Κυνουρία από την σλαβοκρατούμενη Πελοπόννησο. Σύμφωνα με την Αρβελέρ, οι «ἐπ΄ἐσχάτων Τζακονίαι» της Κυνουρίας ήταν τα ακριτικά φυλάκια (les gardes) που φρουρούσαν/επιτηρούσαν τους γειτονικούς ανυπότακτους Εζερίτες Σλάβους.
Η απώτερη καταγωγή του όρου «τζάκονες» = «(καστρο)φύλακες», πάντοτε σύμφωνα με την Αρβελέρ, είναι ο μεσαιωνικός ρωμαϊκός («βυζαντινός») στρατιωτικός όρος (ὁ) σάκας ~ (ἡ) ζάξ/ζάκα = «φρουρά, εξώβιγλα, εμπροσθοφυλακή ή οπισθοφυλακή», τον οποίο οι Dain, Moravcsik και G.T. Dennis ετυμολογούν εκ του αραβικού saqat = «έφιππη φρουρά/ακολουθία». Ο όρος «σάκας» απαντά πολλάκις στο εγχειρίδιο Περί Παραδρομής (για την εναλλαγή σακ- ~ τσακ- πρβ. το securis > «τζεκούριν» ~ τσεκούρι):
Παραθέτω ένα από τα πολλά χωρία του Περί Παραδρομής το οποίο αναφέρει τον όρο «σάκας» με τη σημασία «εξώβιγλα, οπισθοφυλακή»:
[Περί Παραδρομής, 9.40-6] ὁ στρατηγός … ἐξώβιγλα ἀποστέλλων εἰς φυλακὴν ἑαυτοῦ … καὶ ὄπιθεν ἑαυτοῦ ἐπακολοθοῦντα ἄρχοντα ἐχέτω μεθ΄ἱππέων, οὓς δὴ σάκα ὀνομάζουσι.
2. Το ρήμα «τσακώνω/τσακώνομαι»
Όλοι ξέρετε ότι το ρήμα τσακώνω σημαίνει «συλλαμβάνω, πιάνω επ΄αυτοφώρω» (λ.χ. τον τσάκωσε η αστυνομία, σε τσάκωσα κλπ), ενώ ο μεσοπαθητικός του τύπος τσακώνομαι σημαίνει «καβγαδίζω». Η Αρβελέρ συνδέει τους όρους αυτούς με τον προρρηθέντα όρο «(ὁ) (τ)σάκας» = «εξώβιγλα, φρουρά», επειδή η λειτουργία των «(τ)σακών» ήταν να «τσακώσουν» (εντοπίσουν) το εχθρικό στράτευμα. Μόλις δύο αντίπαλοι «(τ)σάκες» συναντιούνταν, επειδή ήταν «απελάτες» (άτακτοι εξοπλισμένοι μόνο με «απελατίκια») και όχι τακτικοί στρατιώτες, δεν προέβαιναν σε κανονική τακτική μάχη, αλλά σε αψιμαχία απεμπλοκής, δηλαδή σε «τσακωμό»:
τσακωμός = αψιμαχία (απεμπλοκής) μεταξύ αντίπαλων «(τ)σακών» που συναντήθηκαν ξαφνικά.
και
τσακώνομαι = αψιμαχώ
3. ἀπελάται ~ expilatores
Το λατινικό αντίστοιχο του όρου ἀπελάτης = «ζωοκλέφτης» είναι ο όρος expilator = «επιδρομέας, λαφυραγωγός, κατσαπλιάς», και ο όρος αυτός απαντά ως ἐκσπηλάτωρες στο Περί Παραδρομής για να δηλώσει μια φρουρά/εξώβιγλα αντίστοιχη των βιγλατόρων. Ο συγγραφέας του Περί Παραδρομής (αξιωματικός του Νικηφόρου Φωκά) προειδοποιεί τους στρατηγούς των Αρμενιακών θεμάτων ότι οι Αρμένιοι δεν είναι καλοί βιγλάτορες (ἐπεὶ οἱ Ἀρμένιοι οὐ καλῶς οὐδὲ ἀσφαλῶς τὴν τῶν βιγλῶν ἐκτελοῦσι δουλείαν … Ἀλλ΄ἐπεὶ οὐδὲ αὐτοὶ οἱ μετὰ μισθοῦ καὶ ἀννώνας, Ἀρμένιοι ὄντες, καλῶς τὴν τῶν βιγλῶν ὑπηρετοῦσι δουλείαν) και γι΄αυτό θα πρέπει να βασιστούν σε τραπεζίτες, τους οποίους οι Αρμένιοι αποκαλούν ταρσινάριους (το αντίστοιχο των Χονσάρων > Hussars = ελαφρύ ιππικό επιδρομέων που τελούσε και υπηρεσία φρουράς και εξώβιγλας).
smerdaleos 
Η Αρβελέρ, αφού εξηγεί την παρετυμολογία Τσάκωνες-Λάκωνες που ξεκινάει με τον Γεώργιο Παχυμέρη (ἐκ τῶν Λακόνων οὓς καὶ Τζάκωνας παραφθείραντας ἔλέγον),
Ίσως οι ρίζες του συσχετισμού Τσάκωνες – Λάκωνες να ξεκίνησε και από τα κείμενα που αποτέλεσαν το Χρονικό της Μονεμβασίας , επειδή βάζει τις τζακονίες αμέσως μετά τους Λάκωνες :
Τότε δη και οι Λάκωνες το πατρώον έδαφος καταλιπόντες οι μεν εν τη νήσω Σικελίας εξέπλευσαν, οι και εις έτι εισίν εν αυτή εν τόπω καλουμένω δέμεννα και δεμενίται αντί Λακεδαιμονιτών κατονομαζόμενοι και την ιδίαν των Λακώνων διάλεκτον διασώζοντες. Οι δε δύσβατον τόπον παρά τον της θαλάσσης αιγιαλόν ευρόντες και πόλιν οχυράν οικοδομήσαντες και Μονεμβασίαν ταύτην ονομάσαντες διατο μίαν έχειν των εν αυτώ ειςπορευομένων την είςοδον εν αυτή τη πόλει κατώκησαν μετά και του ιδίου αυτών επισκόπου. Οι δε των θρεμμάτων νομείς και αγροικικοί κατωκίσθησαν εν τοις παρακειμένοις εκείσε τραχανοίς τόποις, οι και επ’ εσχάτων τζακονίαι επωνομάσθησαν.
Γεια σας. Στο πλαίσιο του Χρόνικού της Μονεμβασιάς, υπήρξε πρόσφατα μία αρχαιολογική μελέτη στα Βυζαντινά Σύμμεικτα που ισχυρίζεται ότι και κάστρα της Δ. και Ν. Πελοποννήσου ήταν στα χέρια των Ρωμαϊκών πληθυσμών.
Γεια σου Ναπολέων!
Κοίτα, εγώ από αυτά που έχω διαβάσει ποτέ δεν πίστεψα ότι στο δυτικό μισό της Πελ/σου εξαφανίστηκαν οι ελληνόφωνοι. Περιορίστηκαν απλά στις μεγάλες πόλεις ( π.χ. Πάτρα ) και στην επαρχία σουλάτσαραν οι Σλάβοι νομάδες που έδωσαν και τα τόσα μικροτοπωνύμια. Π.χ. στην ΒΔ Μάνη που τα σλαβικά μικροτοπωνύμια είναι μιλούνια λές και είμαστε στην ΒΔ Μακεδονία ή στην Ήπειρο, οι ελληνόφωνοι περιορίστηκαν στο Οίτυλο/Βοίτουλο, στην Καρδαμύλη/Σκαρδαμούλα , στο Λεύ(κ)τρο και στην Μαντίνεια ( αργότερα Μικρή και Μεγάλη ). Από την τελευταία την έκανε ο τελευταίος δεσπότης του Μορέα Θωμάς Παλαιολόγος για την Δύση. Υπάρχουν μάλιστα και βυζαντινολόγοι που πιστεύουν ότι στην Πελ/σο μπήκαν μόνο δύο σλαβικά φύλα , αυτοί που κατέληξαν να λέγονται Μηλιγγοί και Εζερίτες , και αφού έκοψαν βόλτες σε όλη την δυτική Πελ/σο , περιορίστηκαν από τους Βυζαντινούς γύρω από τον Ταϋγετο . Αλλά και στην Ήπειρο δεν αναφέρεται ονομαστικά κάποιο σλαβικό φύλο όπως στην Μακεδονία, πράγμα και αυτό πολύ περίεργο. Στην ίδια περιοχή ένα καλό ερώτημα είναι το πότε εξαφανίστηκε η σλαβοφωνία. Π.χ. στον Ταύγετο εξαφανίστηκε τον 15ο αι. κατά την αναφορά του Χαλκοκονδύλη.
Μία ωραία εργασία αν δεν την έχεις υπόψιν σου είναι αυτή ( που είχε ανεβάσει στο scribd ο φίλος αρχικλέφταρος από το παλιό πηορουμ.γρ ) για την Βόρεια Ελλάδα : Παναγιώτης Παπαδημητρίου – Θεσμικές σχέσεις και στάδια ενσωμάτωσης των σλαβικών πληθυσμών στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά το δεύτερο μισό του 7ου αι. μ.Χ.
Κοίτα, εγώ από αυτά που έχω διαβάσει ποτέ δεν πίστεψα ότι στο δυτικό μισό της Πελ/σου εξαφανίστηκαν οι ελληνόφωνοι.
—-
Καλά, βρε παιδιά, δεν υπάρχει κανένας σοβαρός άνθρωπος που να ισχυρίζεται ότι «εξαφανίστηκαν» εντελώς οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί, απλώς συνέχισαν να κατοικούν σε περιοχές τις οποίες οι Σλάβοι επιδρομείς/έποικοι είχαν θέσει εκτός ρωμαϊκής επικράτειας και οι γηγενείς αναγκάστηκαν να αναπτύξουν ένα modus vivendi με τους νεήλυδες, κάτι που μετουσίωσε την πολιτική συνιστώσα της ταυτότητάς τους. Δεν εξαφανίστηκαν οι Γαλλο-Ρωμαίοι όταν οι Φράγκοι πολέμαρχοι απέκοψαν την Γαλατία από τη Ρωμαϊκή επικράτεια τον 5ο αιώνα (ίσια ίσα παρέμειναν με μεγάλη διαφορά ο κυρίαρχος δημογραφικά πληθυσμός, που στο τέλος αφομοίωσε γλωσσικά τους γερμανόφωνους, αλλά δέχτηκε την Φραγκική ταυτότητα των επήλυδων), αλλά προέκυψε μια συμβίωση μεταξύ ρωμανόφωνων και γερμανόφωνων, όπως λέει πολύ ωραία ο κανόνας 17 της Συνόδου του Tours το 817 μ.Χ.: από εδώ και πέρα, οι εκκλησιαστικές ομιλίες δεν θα διαβάζονται στα λατινικά, αλλά στις δύο γλώσσες που ολοι καταλαβαίνουν ευκολότερα: την rustica Romana lingua (αγροικική/«χωριάτικη» Ρωμαϊκή γλώσσα = Παλαιά Γαλλική) και την thiotisca lingua (η γερμανική των τοώντι Φράγκων).
Γενικώς, όπως έχω εξηγήσει πολλές φορές, κανένας ιστορικός σήμερα δεν εξετάζει τη μαζική μετανάστευση ως «μπάλες του μπιλιάρδου» (δλδ ως «ολική» πληθυσμιακή αντικατάσταση, όπως η μία μπάλα «διώχνει» την άλλη και παίρνει τη θέση της), αλλά ως «χιονοστιβάδα» (όπως η χιονοστιβάδα κινείται από τη θέση Α στη θέση Β κερδίζοντας/ενσωματώνοντας συνεχώς νέο στρώμα χιονιού, έτσι και τα «μαζικά» μεταναστευτικά φαινόμενα πλέον ερμηνεύονται ως μικρά charter groups επήλυδων οι οποίοι επιβάλλουν την ταυτότητά τους σε προϋπάρχοντες γηγενείς πληθυσμούς).
Έτσι είναι όπως τα λές Σμέρδ. Π.χ. η αρχαία Μεσσήνη έφαγε ένα γερό σεισμό το 360 – 370 μ.Χ. και σε συνδυασμό ίσως με την επιδρομή του Αλαρίχου ( στις πηγές δεν αναφέρεται λεηλασία της Μεσσήνης από τον Αλάριχο ) έγινε ολιγάνθρωπη. Με βάση όμως τα αρχαιολογικά ευρήματα συνέχισε να κατοικείται , ίσως και συνεχώς, ως τον 15ο αι. Ίσως να υπήρξε εγκατάλειψη το 600 – 850 μ.Χ. λόγω των Σλάβων και επανακατοίκηση μετά τον 9ο αι. μ.Χ. όπου ελληνόφωνοι και σλαβόφωνοι θα ζούσαν ειρηνικά. Κατά την μαρτυρία του βίου ( 12ος αι. ) του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε ( 10ος αι. ) πλέον η Μεσσήνη λεγόταν και Βουρκάνο ( Βουλκάνο – σλαβικό λύκος, μάλλον κάποια σλαβική οικογένεια θα το έδωσε κατά τον Αναγνωστάκη , π.χ. και οι γνωστοί Ελεαβούρκοι ) : Μισύνης, ήν καί Βουρκάνον εγχωρίως καλούσιν.
Ίσως να υπήρξε εγκατάλειψη το 600 – 850 μ.Χ. λόγω των Σλάβων και επανακατοίκηση μετά τον 9ο αι. μ.Χ.
—-
Ο Florin Curta πιστεύει ότι η ακαριαία και ταυτόχρονη εξαφάνιση του αστικού βίου στην Ελλάδα στα χρόνια του Ηρακλείου (γύρω στο 620 μ.Χ.), δεν οφείλεται τόσο σε σλαβικές καταστροφές/επιδρομές, όσο στο ότι η ελλαδική αστική ελίτ αποφάσισε να εγκαταλείψει τις πόλεις και να καταφύγει στην ανατολή, όταν έμαθε ότι ο Ηράκλειος είχε σκοπό να εκκενώσει το στρατιωτικό και διοικητικό προσωπικό του Ιλλυρικού.
Θα παραθέτω σε λίγο τις σελίδες 62-3 του The Edinburgh History of the Greeks, c. 500 to 1050, όπου o Curta εξηγεί τα παραπάνω.
Ορίστε οι σελίδες του Curta για όποιον ενδιαφέρεται:
https://imgur.com/a/HjWcgpy
Καλημέρα Ριβαλδίνιο. Ακόμα κι αν δεν υπήρχε το χρονικό της Μονεμβασιάς (του οποίου η σημαντική πληροφορία είναι ο πληθυντικός ἐπ΄εσχάτων τζακονίαι = «ακριτικά φυλάκια, κάστρα»), φαντάζομαι ότι πάλι κάποιος θα έφτανε να συσχετίσει τους Τσάκωνες με τους Λάκωνες λόγω γεωγραφικής επικάλυψης και γλωσσικής ομοιότητας (Τσ-άκωνες, Λ-άκωνες).
Ωραίες οι πληροφορίες. Έχω scribd.
Pingback: Οι Τσάκωνες και το ρήμα τσακώνω/τσακώνομαι – istoriaΝet
Με καλοκαιρινή διάθεση.
“στην επαρχία σουλάτσαραν οι Σλάβοι νομάδες”
Οι Σλάβοι δεν ήταν νομάδες.
Αγροκαλλιεργητές της Λακωνίας ήταν. Λέρες της Πελοποννήσου. (ατάκες από την ταινία Ας περιμένουν οι γυναίκες είναι για να μην παρεξηγηθώ).
Καλώς τον Χρηστάρα!
Έτσι εδραίοι αγροτικοί πληθυσμοί ήταν οι Σλάβοι.
BTW, το «λέρες της Πελοποννήσου» του Ζουγανέλη μου θύμισε ένα θέμα με γλωσσικό ενδιαφέρον. Ο Γιαννιώτης συγγραφέας του Χρονικού των Τόκκων μιλάει υποτιμητικά για «τζέπελλους Μοραΐτες» τους οποίους ο δεσπότης του Μυστρά έστειλε να πάρουν την Γλαρέντζα της Ηλείας, την οποία είχε ήδη καταλάβει ο Δεσπότης της Ηπείρου Κάρολος Α΄ Τόκκος (που τελικά έφαγε τα μούτρα του στη ναυμαχία των Εχινάδων).
Ο εκδότης του Χρονικού των Τόκκων, Giuseppe Schirò, δεν κατάφερε να ξεδιαλύνει τη σημασία του υποτιμητικού όρου «τζέπελλοι» και δοκιμαστικά το απέδωσε ως *τσάπελοι = «φουκαράδες που πουλάνε τσαπέλες = αποξηραμένα σύκα» (infilatori di ficchi secchi = αυτοί που παρασκευάζουν/πουλάνε αρμαθιές από αποξηραμένα σύκα, infilo = βάζω σε σειρά, κάνω αρμαθιά, fichi secchi = αποξηραμένα σύκα).
Αν είναι σωστή η ερμηνεία του Schirò για τη σημασία του μυστήριου όρου «τζέπελλοι», τότε τα καλαματιανά σύκα ήταν ήδη από τότε ξακουστό εξαγώμενο προϊόν της Πελοποννήσου.
κεφάλαιο 14, ενότητα 10: Πῶς ἐκινήθη ἡ μάχη μὲ τοὺς Μοραΐτες (για την Γλαρέντζα)
Ἄρχισαν [νὰ] ταράσσονται ἐκεῖνοι τοῦ Μορέως
φουσσάτο νὰ συνάζουσιν, νὰ ὑπᾶν εἰς τὴν Γλαρέντζα,
σκοπῶντας νὰ εὑροῦν [ἐκεῖ] τζέπελλους Μοραΐτες.
Καὶ ἐκεῖ ἦσαν ἀρχοντόπουλα μὲ σιδερένια δόν(τια),
Απόδοση: ο Δεσπότης του Μυστρά έστειλε ένα στράτευμα (φουσσάτο) Μοραΐτών να πάρουν την Γλαρέντζα, οι οποίοι νόμιζαν ότι την Γλεαρέντζα την κρατούσαν όμοιοί τους «τζέπελλοι Μοραΐτες», αλλά την κρατούσαν αρχοντόπουλα με σιδερένια δόντια (και με διάθεση να κατακτήσουν και την υπόλοιπη Πελοπόννησο: ὁπου ἐλπίζουν καὶ θαρροῦν τὸ ἐπίλοιπον να ἐπάρουν).
Παραθέτω το χωρίο και την δοκιμαστική ερμηνεία του Schirò:
https://imgur.com/a/wiv7ePe
Εγώ, όμως, υποψιάζομαι ότι ο Γιαννιώτης συγγραφέας του 15ου αιώνα με το «τζέπελλοι» μάλλον να είχε κατά νου τον οθωμανικό όρο cebelü = πάροικος στα τσιφλίκια ενός σπαχή ή ζαΐμη που ακολουθεί τον αφέντη του στον πόλεμο (άρα «όχι κανονικός/υπολογίσιμος στρατιώτης»).
Έτυχε και διάβαζα χτες την απογραφή των Κραβάρων στο οθωμανικό κατάστιχο ΜΜ10. Εκεί λέει ότι ανάλογα με τους ακτσέδες που αποδίδει το τιμάριο του κάθε τιμαριώτη σπαχη (sipahi) εκείνος πρέπει να παρέχει αντίστοιχη στρατιωτική υπηρεσία. Έτσι ο Κάρολος συμμετέχει με την πανοπλία του, 3 σιδηρόφρακτους στρατιώτες (cebellü), και μια σκηνή (cadir). Ο Καρατζάς με την πανοπλία του, έναν στρατιώτη (cebellü) και έναν βοηθητικό στρατιώτη (oğlan=παιδί). Δηλαδή ήταν κανονικοί στρατιώτες αλλά όχι ιππότες, αλλά δεν ήταν και παιδάρια oğlan. Αντίστοιχα και οι υπόλοιποι.
______________νὰ εὑροῦν [ἐκεῖ] τζέπελλους Μοραΐτες.
Καὶ ἐκεῖ ἦσαν ἀρχοντόπουλα μὲ σιδερένια δόν(τια),____________
Η αντίθεση αυτή που κάνει το κείμενο μεταξύ τζελλεπών και αρχοντόπουλων (δηλ. σπαχήδων με πανοπλία) ίσως προδίδει και την απόδοση των τιμαρίων. Γιατί αν οι Ηπειρώτες έχουν μόνο άρχοντες, χωρίς ακολούθους δηλαδή, τότε σημαίνει πως τα τιμάριά τους έχουν μικρή απόδοση σε ακτσέδες και δεν είναι υποχρεωμένοι να έχουν cebellü ή oğlan ή άλλα εκτός από τον εαυτό τους.
Ωραίος ο Χρηστάρας! Έτσι ακριβώς, όπως το είπες!
Για να είναι κάποιος σπαχής/τιμαριώτης, έπρεπε να έχει γαιοκτημονική περιουσία με ετήσιο εισόδημα μεταξύ 3.000 και 20.000 άσπρα. Ο αριθμός «τζέπελλων» που έπρεπε να φέρνει μαζί του ήταν:
(Ε-3.000)/3.000, όπου Ε = ετήσιο γαιοκτημονικό εισόδημα
Αν λ.χ. ο σπαχής/τιμαριώτης είχε Ε=15.000 άσπρα, τότε ο έπρεπε να φέρνει μαζί του στη μάχη (15-3)/3 = 12/3 = 4 «τζέπελλους».
Για να είναι κάποιος ζαΐμης έπρεπε να έχει ετήσιο γαιοκτημονικό εισόδημα μεταξύ 20.000 και 100.000 άσπρων και έπρεπε να φέρνει 1 «τζέπελλο» για κάθε 5.000 άσπρα γαιοκτημονικού εισοδήματος.
Αν λ.χ. ο ζαΐμης είχε Ε= 70.000 άσπρα, τότε έπρεπε να φέρνει στη μάχη 70/5 = 14 «τζέπελλους».
Θα παραθέσω σε λίγο τις απαραίτητες επεξηγηματικές σελίδες.
Λοιπόν, επειδή ανοίξαμε ωραία συζήτηση, θα κάνω ξεχωριστή ανάρτηση για τους οθωμανικούς σπαχήδες και ζαΐμηδες και τους «τζέπελλούς» τους.
Σίγουρα έγιναν αγρότες αφού απέκτησαν μόνιμες εγκαταστάσεις. Αλλά αρχικά θα ήταν κτηνοτρόφοι νομάδες. Αλλιώς πως πέρασαν από την Βόρεια Ελλάδα στην Πελ/σο ; Το παράδειγμα των Αρβανιτών μας βοηθάει αν το προεκτείνουμε προς τα πίσω. Επίσης τα μικροτοπωνύμια ( χαράδρες, όρη , ρεματιές κ.λπ. ) τα δίνουν οι ποιμένες και όχι οι αγρότες, έτσι δεν είναι ;
Δεν νομίζω πως μπορούμε να πούμε ότι μόνο μια συγκεκριμένη επαγγελματική ομάδα (εδραίοι γεωργοί, η ανίδρυτοι/νομάδες κτηνοτρόφοι κλπ) δίνει τα μικροτοπωνύμια. Ανά πάσα στιγμή συμβιώνουν διάφορες ομάδες που όλες συνεισφέρουν στην ονοματοδοσία.
Για τους Αρβανίτες που ανέφερες, η αφορμή της ναυμαχίας των Εχινάδων (1427) που ανέφερα πριν από λίγο ήταν ότι ορισμένοι Αρβανίτες κτηνοτρόφοι από το Δεσποτάτο του Μυστρά παραβίασαν τα «σύνορα» όταν πήγαν να διαχειμάσουν τα κοπάδια τους στην Ηλεία (όπως συνήθιζαν), την οποία όμως τότε κρατούσε ο δεσπότης της Ηπείρου Κάρολος Τόκκος και οι στρατιώτες του Τόκκου διαγούμισαν τα κοπάδια των Αρβανιτών οι οποίοι, με τη σειρά τους, διαμαρτυρήθηκαν στο Δεσπότη του Μυστρά. Ο τελευταίος ζήτησε τη βοήθεια της Κων/πόλεως και του στάλθηκε ο «έσχατος των Ρωμαίων στρατηγών» (ο τελευταίος έμπειρος και ικανός βυζαντινός στρατηγός) Δημήτριος Λάσκαρις Λεοντάρης που νίκησε τον Τόκκο στην επικείμενη ναυμαχία.
The Byzantines initially seemed content to let Tocco alone, as he too had open scores with Zaccaria, but war between the two powers was provoked in late 1426, when Tocco’s forces seized the animals of Albanian herders during the latter’s annual migration from the Byzantine-controlled central uplands to the plain of Elis.[6]
( Συνεχίζοντας την καλοκαρινό χιούμορ του Χρήστου 🙂 )
Αγροκαλλιεργητές της Λακωνίας ήταν. Λέρες της Πελοποννήσου.
Μμμμ,,…, όταν οι Μηλιγγοί Ελεαβούρκοι και Σπανήδες μας ήταν τζάσηδες και αρχόντοι, η Αιτωλοακαρνανία ήταν ακόμη “Μικρή Βλαχία” . 🙂
Μμμμ,,…, όταν οι Μηλιγγοί Ελεαβούρκοι και Σπανήδες μας ήταν τζάσηδες και αρχόντοι, η Αιτωλοακαρνανία ήταν ακόμη “Μικρή Βλαχία” .
—-
Χέχε. Έτσι κάνει ο Γιαννιώτης συγγραφέας για όλους τους εχθρούς του Δεσποτάτου της Ηπείρου και του Δεσπότη της Ηπείρου Τόκκου.
Όταν οι Αρβανίτες πολεμάνε για τον Τόκκο είναι «όμορφοι και ανδρειωμένοι Αρβανίτες», όταν όμως πολιορκούν τα Γιάννενα ως εχθροί του Δεσποτάτου, τότε είναι «Αρβανιτζέλια χοιροβοσκοί».
Κάτσε να τα βρω στο κείμενο και θα τα παραθέσω.
Λοιπόν, ο Schirò μιλάει για τα δύο μετρά και σταθμά (due pesi e due misure) του Γιαννιώτη συγγραφέα: όποιος πολεμάει ΓΙΑ τον δεσπότη Τόκκο και το δεσποτάτο της Ηπείρου περιγράφεται θετικά, ενώ όποιος πολεμάει ΕΝΑΝΤΙΟΝ του Τόκκου και του δεποστάτου της Ηπείρου περιγράφεται αρνητικά:
Οι Αρβανίτες που πολεμάνε ΓΙΑ τον Τόκκο και το δεσποτάτο της Ηπείρου είναι «ἀνδρειώμενοι», «θαυμαστοί», «ἔμορφης θεωρίας», ενώ η ηπειρωτική φρουρά που κρατούσε την Κλαρέντζα περιελάμβανε και στρατιώτες «από το Αλβανον, καλούς δοκιμασμένους» (άρα Αρβανίτες που πολεμούσαν για τον Τόκκο διαγούμισαν τα κοπάδια που μοραϊτες Αρβανίτες συνήθιζαν να διαχειμάζουν στην Ηλεία).
Από την άλλη, οι Αρβανίτες που πολεμάνε ΕΝΑΝΤΙΟΝ του Τόκκου και του δεσποτάτου της Ηπείρου είναι «Αρβανιτζέλια χοιροβοσκοί», «κακόγνωμοι», «λείξευροι [λείξουροι] ὅλοι», «σκληροί», «άπιστοι», «πάντοτε ψευδολόγοι», «δυνάστες [καταπιεστές] των Ρωμαίων [της Ηπείρου]» και «κανένας Γιαννιώτης δεν θέλει το καλό ανθρώπου Αλβανίτου».
https://imgur.com/a/tQ59ehv
Τα πιο τυπικά παραδείγματα των «δύο μέτρων και σταθμών» του Γιαννιώτη συγγραφέα:
https://imgur.com/a/BEwHWrT
Κι εγώ Πελοποννησιακή λέρα είμαι Ριβαλντίνιο 🙂
Η καταγωγή τουλάχιστον.
Μια περίληψη για τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί για την ετυμολογία του όρου.
https://imgur.com/a/dq5TLHK
Τεράστια λίστα.
Serbian historian Predrag Komatina states that the Peloponnesian Tzakonians are not descendants of ancient Lacedaemonians – but rather a specific historical phenomenon (citing Caratzas).
Now, if you have the patience to read further let’s see what Caratzas wrote and where the Tzakonians possibly came from.
Starting from top of page 122:
“It is now very likely that the Vlachs were settled in the Peloponnese[/B]. What historical fact hides the legend which talks about Tzacones?
We must remember here that in Macedonia Tzacones were known as heretics too. This characteristic could, on its own, lead the author to recast the legend, to attribute their expulsion from Athos to Constantine the Great, defender of Orthodoxy. The author of the legend could have proceeded to this falsification starting from the measures taken against the heretics by Constantine Monomachus or Alexius Comnenus, both protectors of the Orthodoxy and the Holy Mountain.
In the 19th century, the tradition of the Macedonian origin of the inhabitants of Cynuria was present. But this tradition alone can not serve as proof of an Athonite origin of the present Tzacones of the Peloponnese. However, two other written testimonies speak of a population transfer from Athos to the Peloponnese, and specify the date of their arrival. These are two chrysobulls by which Andronicus II Paleologus (1292) and John VI Paleologus (1344) confirm privileges conceded earlier and rule disputes of the Athonite monasteries Vatopedion and Esphigmenou.”
Highlighted footnotes, 198 and 199:
198) Theodorete mentions disorders caused by the presence of Vlachs in Athos in 1097.
199) Sathas tells us: “A Tzaconian merchant, M. Colossucas, whom I met three years ago in Paris, has told me that among his compatriots there persists a tradition according to which the Tzaconians, formerly occupying Macedonia, were exiled by the emperors.”
Είναι εντελώς ανυπόστατη αυτή η υπόθεση μακεδονικής καταγωγής των Τζακώνων. Απ΄ότι βλέπω όλες οι σελίδες που παρέθεσες είναι σαβούρα παρμένη από εθνικιστικό σκοπιανό σάιτ για δεκαπεντάχρονα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ο δεκαπεντάχρονος που πόσταρε αυτές τις σελίδες εκεί προσπαθεί να βγάλει τους Τσάκωνες και Αρμάνους/Βλάχους. Αν είναι δυνατόν! Να είμαστε και λίγο σοβαροί. Καλό είναι να προσέχεις καλύτερα τις πηγές που παραπέμπεις.
Είναι ξεκάθαρο από την φωνολογία της ότι η Τζακωνική συνεχίζει μια ύστερη δωρική κοινή της Λακωνίας (λ.χ. o ρωτακισμός του τελικού /s/, η απόδοση του /θ/ ως /σ/):
Στο τέλος αυτής εδώ της ανάρτησης έχω παραθέσει μερικά στοιχεία της Λακωνικής Δωρικής πυο συνεχίζουν στην Τσακωνική.
1) ρωτακισμός: τσούνερ έσι; «τίνος είσαι;», τšειρ αμέρε «τρεις ημέρες», τσιρ ε’; «ποιος (τις) είναι;»
2) θ>σ: αρχαίο λακωνικό θεός > σιός, τσακωνικό θερίζω > σερίντου, θυγάτηρ/θυγατέρες > *συγάτηρ/*συγατέρες > σάτη/σατέρε.
ΥΓ: Ο Καρατζάς αμφισβήτησε (σωστά) την ετυμολογική σχέση των όρων Τζακωνιάς/Λακωνία, όχι την λακωνική καταγωγή των Τζακώνων.
Smerdaleos, thanks for your reply and you may be right. I don’t think the following (additional) citations and links can be so easily dismissed.
1) Tsakonian dialect of Modern Greek, by Maxim Kisilier & Valentina Fedchenko
https://www.researchgate.net/project/Tsakonian-dialect-of-Modern-Greek
Points of interest:
-> Tsakonians were NOT SO isolated as it might seem and many Tsakonian peculiarities (special phonetics, analytic verb forms etc.) CANNOT be easily explained, but comparing with other MG dialects or by means of typological analysis.
-> The data I gathered in Tsakonia during last six years makes me DISAGREE with the widespread opinion. The analysis of vocabulary definitely shows many loans from Italian, especially from the Venetian dialect and various Balkan languages: Slavic, Albanian, Aromanian.
-> Tsakonian was in continuous CONTACT with other languages and probably with other MG dialects. Probably this experience of permanent MULTILINGUAL situation helped Tsakonian to survive when Standard MG became dominant in the region.
2) Palatal Sonants in Tsakonian. Discussing the Problem, by Maxim Kisilier & Valentina Fedchenko
http://www.tsakonianarchives.gr/meletes-palatal-sonants-tsakonian-discussing-problem/
-> The majority of Tsakonian phonetic features DOESN’T coincide with the isoglosses that are valid for other Greek dialects. Palatal sonants, their status and mutation STILL REMAIN a matter of discussion.
3) The verb of the Aromanian language, by Antonis Bousboukis
http://vlahofonoi.blogspot.com/2017/05/the-verb-of-aromanian-language-by.html
-> Katsanis also finds MATCHES of the Aromanian with the Tsakonian (Greek dialect), matches that ‘are PHONETIC, MORPHOLOGICAL and LEXICAL. The first (phonetic) are the most frequent, while morphological and lexical ones are not that much’.
(Why are there PHONETIC, MORPHOLOGICAL and LEXICAL matches between Aromanian and Tsakonian?)
All of the above can hardly be classified as ignorant or worse – some sort of propaganda.
As an additional interesting example, on page 43 (of the link below) starts an article which appears to claim that Tsakonians are descendants of the THRACIAN tribe of CAUCONES.
Why did this Greek author even bother to search for Thracian-Cauconian ‘roots’ of Tsakonians if they are Dorians/Laconians? Isn’t this question long settled, at least among the linguists or the Tsakonians & Greeks themselves?
PS:
There are a couple of TSAKONI toponyms in Macedonia – in Kastoria and Almopia districts respectively. Coincidence?
Τσάκονη Καστοριάς
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%83%CE%AC%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%B7_%CE%9A%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%AC%CF%82
Χρύσα (μέχρι το 1922 Τσάκων Τσιφλίκ)
https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B8_(%D0%B4%D0%B5%D0%BC_%D0%9C%D1%8A%D0%B3%D0%BB%D0%B5%D0%BD)
Τσάκοι (μέχρι το 1926 Τσάκων Μαχαλά)
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%83%CE%AC%CE%BA%CE%BF%CE%B9_%CE%A0%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CF%82
1) There are a couple of TSAKONI toponyms in Macedonia – in Kastoria and Almopia districts respectively. Coincidence?
—
Yes. Karatzas even mentions a Tzakonia in Cappadonia. Since the term meant “garrison” in Byzantine Greek, it’s obvious that you will find it in many places.
2) Why are there PHONETIC, MORPHOLOGICAL and LEXICAL matches between Aromanian and Tsakonian?
There are no such “matches”. Who the hell is this Antonis Bousboukis who claims these “matches”? Is he even a linguist? Has published his finds in some peer-reviewed journal of linguistics? To claim “matches” between Aromanian and Tsakonian is like claiming “matches” between Spanish and Swedish.
Aromanian is an Eastern Balkan Romance idiom. Its closest relatives are Romanian, Megleno-Romanian, and Istro-Romanian.
Tsakonian is an isolated Greek dialect that descends from a late Doric koine of Laconia.
BTW, C15 in the site that you gave as a link, Bousboukis says nothing about a verbal match between Tsakonian and Aromanian. A certain Katsanis is quoted making this ridiculous claim:
Ο Κατσάνης (104) διαπιστώνει ακόμη αντιστοιχίες της Αρωμουνικής και Τσακωνικής πού ”είναι φωνητικές, μορφολογικές και λεξιλογικές. Οι πρώτες είναι oι περισσότερες, ενώ oι μορφολογικές και λεξιλογικές είναι λιγότερες”.
Katsanis (104) also finds matches of the Aromanian with the Tsakonian (Greek dialect), matches that ‘are phonetic, morphological and lexical. The first (phonetic) are the most frequent, while morphological and lexical ones are not that much’.
It’s not like these guys are completely unknown.
1) Professor of Linguistics in Aristotelis University of Salonica, Antonis Bousboukis
http://vlahofonoi.blogspot.com/2013/10/the-relationship-of-aromanians-with.html
2) Katsanis, N. [Κατσάνης, Ν.] 1989. Κουτσοβλάχικα και Τσακώνικα (Arumanian and Tsakonian). Ελληνική Διαλεκτολογία 1: 41-54
http://hellenisteukontos.blogspot.com/2011/02/kitten-where-did-cutesy-ts-come-from.html
3) Τσακώνικη-βλάχικη (appears to be a sample, there may be many more):
ζάρα = κομμένο γάλα, κρασί και κάθε υγρό(τσακώνικη) – τζəρου = τυρόγαλο, κομμένο γάλα.
κάλαЅε και κάλεЅε = πρόβατο με σταχτόμαυρους λεκέδες στο κεφάλι (τσακώνικη) -καλέЅου κριάρι και γενικώς πρόβατο ή άλλο οικόσιτο παραγωγικό ζώο π.χ. άλογο με μαύρα ή σταχτόμαυρα στίγματα στο κεφάλι(βλάχικη).
κατούνα = καλύβα (τσακώνικη)-κəτούνə = καλύβα, καλυβοχώρι(βλάχικη).
κόρμπο = μαύρος, σκούρος (τσακώνικη) – κόρμπου = κόρακας, μαύρος, δύστυχος (βλάχικη).
κουτσούμπα = καμπούρα, μαγούλα(τσακώνικη) –κουτЅιούμπə = καμπουροειδές πελεκούδι, κορμός δέντρο, κούτσουρο) βλάχικη, κλπ.
C15, κατούνα και καλέσια (ultimately from albanian kalesh) appear in all modern Greek dialects (loanwords from pastoral languages like Vlach and Albanian), they are not found only in Tzakonian.
If you are looking for linguistic relatives of the Vlachs, open a book of Romanian grammar.
In a petition of the inhabitants of Monemvasia, dated 1527, it is said that the Vlachs (= Vulachi) have become accustomed to graze their cattle every winter in their territories.
Yes, but if you open a dictionary of regional modern Greek, you will see that in Peloponnesian Greek ‘Vlach’ means ‘shepherd’, not ‘Aromanian’, that’s why Kolokotronis is described as a σκατόβλαχος/skatovlachos = “(socially insignificant) shitty shepherd” by one source.
[44:25-45:00]
If you happen to read the memoirs of Kolokotronis, ‘the vlach huts’ in the mountains of Arcadia are the ‘the shepherd huts’ (probably Arvanite shepherds of the Peloponnese).
Furthermore, the Maniots who migrated to Corsica (p. 45), applied the term ‘Vlachs’ (= ‘hinterlanders, shepherds’) to the native Corsicans.
Since you obviously don’t have a clue about the various meanings of the term Vlach in modern Greek (and the regional differences in meaning), here’s a quick lesson by Thede Kahl after 05:30 (if you even understand Greek):
The Greek-speaking Sarakatsans in south Greece think that are “THE Vlachs” and the Aromanians are not Vlachs but “Saratatsans”. In the dialect of the island of Naxos, “vlachs” are the island’s shepherds (again, not ethnic Aromanians):
Here are some “Vlachs” (= uncouth provincials/shepherds) according to the south Greek meaning of the term “vlach”:
And here’s what “vlach speech” («βλάχικα») means in south Greece (“uncouth provincial Greek speech”):
When the cinema producers invited the actor Kostas Chatzichristos to play the role of “the vlach” (i.e., Θύμιος Βλαχοβελέντζας) in some film, they invited him to come and play the role of the “uncouth provincial”, not an ethnic Aromanian:
[09:30]
Ρίξε μια ματιά και εδώ (σ. 152-159):
Click to access ekd_peel_53_1_Karapotosoglou.pdf
(Προσωπική άποψη, ο Κ. Καραποτόσογλου για μένα είναι ο μεγαλύτερος εν ζωή Έλληνας ετυμολόγος).
Ωραίος, Gandalf. Ευχαριστώ! Μια χαρά μου φάνηκαν αυτά που λέει ο Καραποτόσογλου.
Η λέξη Τσάκων και παράγωγες είναι γνήσιες Δωρικές και ανόθευτες.
Οι Σλάβοι και άλλοι δεν μας έδωσαν. Αντιθέτως μας πήραν.
Τσάκω=Σταματώ να κινούμαι και να δρώ.
Τσάκων=Αυτός που σταματά αυτούς που κινούνται με πρόθεση να
προκαλέσουν ζημιά.
Τσακώνω=Σταματώ κάποιον που επιχειρεί να κάνει ζημιά. (Τον τσάκωσε
στα πράσα).
Τσάκωνία (Τσακωνιά)= η χώρα που ζουν οι Τσάκωνες.
Οι λέξεις θα ετυμολογηθούν. Εν καιρώ.,,
Και που ακριβώς, Βασίλη, διάβασες στην ανάρτηση ότι ο όρος τσάκωνες είναι σλαβικός;
Δεν έχει καμία σχέση με την Πελοπόννησο και τους Δωριείς ο όρος τσάκωνες. Οι «τσάκωνες» στην Βυζαντινή ορολογία ήταν οι κατώτερης ποιότητας ένοπλοι που δεν είχαν τα προσόντα (εκπαίδευση και εξοπλισμό) να είναι κανονικοί στρατιώτες και συνήθως φρουρούσαν τα κάστρα εν καιρώ ειρήνης. Κάτι σαν όργανα της τάξης.
Ο δωρικογενής πληθυσμός της Πελοποννήσου έλαβε αυτό το όνομα από την υπηρεσία που τελούσε, φρουρώντας την ανατολική ακτή της Πελοποννήσου όπου κατοικούσε, όταν η υπόλοιπη χερσόνησος ήταν εκτός Ρωμανίας.
Στην Θεσσαλία του 14ου αιώνα κάτι στρατιώτες διαμαρτυρήθηκαν γιατί εκτός από στρατιωτική υπηρεσία, τους είχαν βάλει να τελούν και «τσακωνική» υπηρεσία (καστροφρούρηση), την οποία θεωρούσαν απαξιωτική και ανάρμοστη για το στρατιωτικό τους αξίωμα.
«Τζάκονες» = ένοπλοι που δεν διέθεταν την απαραίτητη εμπειρία και εξοπλισμό για να θεωρηθούν κανονικοί στρατιώτες και υπηρετούσαν ως καστροφύλακες:
https://imgur.com/Hqjn4Ng
Πρόσφατα ένα αφιέρωμα του BBC στα “Τσακώνικα” ως απειλούμενη γλώσσα ,τα έφερε στην επικαιρότητα και στάθηκε η αφρορμή για να ασχοληθούν με το θέμα πολλοί δικτυακοί τόποι.
http://www.bbc.com/travel/story/20201215-the-last-speakers-of-ancient-sparta
https://travelestate.gr/16018/sweethome/trest-culture/to-bbc-kanei-afieroma-sta-tsakonika-mia-apo-tis-archaioteres-eyropaikes-glosses/
Καλημέρα Σμερδαλέε και καλή χρονιά (σούροβα γκόντινα, βέσελα γκόντινα)!
Μου έχει κάνει εντύπωση πως οι Τσάκωνες και οι Μανιάτες αποκαλούσαν τους υπόλοιπους ελληνόφωνους Πελοποννήσιους “Βλάχους” (χρήση παλιότερη του 17ου αιώνα μιας και την κληρονόμησαν και οι Μανιάτες της Κορσικής).
“Αὐτοὶ ὅμως εἶχον τὴν ὑψηλοφροσύνην τάχα, ὅτι δουλεύουν καὶ πολεμοῦν
διὰ νὰ ἐλευθερώσουν τοὺς βλάχους, οὕτως ἔλεγον οἱ
Μανιᾶται τοὺς ἄλλους Πελοποννησίους.” http://users.uoa.gr/~nektar/history/3contemporary/fwtakos_bioi_peloponnhsiwn_andrwn.htm
“Just like the Maniots, the Tsakonians called outsiders Vlachs. A quarter of the houses in Lenidi were owned by “strangers from the surrounding villages.”” https://www.newsit.gr/mia-stagona-istoria/oi-maniates-tis-korsikis/2914841/
Αναρωτιέμαι κατά πόσο η χρήση αυτή του όρου “Βλάχος” συνδέεται με τους Σλάβους. Άμα βασιστούμε σε βυζαντινές πηγές (όπως το Χρονικό της Μονεμβασιάς) προκύπτει ότι με εξαίρεση τη λωρίδα Κόρινθος-Καβομαλιάς και της Μέσα Μάνης, η Πελοπόννησος έχασε τον προγενέστερο πληθυσμό της (ο οποίος είτε εκτοπίστηκε, είτε εξοντώθηκε) και εποικίστηκε από Σλάβους. Οι μόνοι προσλαβικοί ελληνικοί μη αστικοί πληθυσμοί που επιβίωσαν στην Πελοπόννησο ήταν τρεις:
1) Τσάκωνες
2) Μέσα Μανιάτες
3) Ανατολικοπελοποννήσιοι (λωρίδα Κόρινθος-Καβομαλιάς), δηλ. όσοι ανατολικοί Πελοποννήσιοι δεν ήταν Τσάκωνες
Από τις 3 αυτές ομάδες, οι “Ανατολικοπελοποννήσιοι” χάθηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, μιας και η λωρίδα Κόρινθος-Καβομαλιάς ερήμωσε μετέπειτα σε σημαντικό βαθμό και εποικίστηκε από Αλβανούς (απόγονοι τους οι Αρβανίτες Κορινθίας, Αργολίδος και Λακωνίας).
Οπότε, σήμερα στην ουσία μένουμε με δύο ελληνόφωνους πληθυσμούς, 1) τους Τσάκωνες + Μέσα Μανιάτες, οι οποίοι αποτελούν επιβιώσεις του προσλαβικού πληθυσμού της Πελοποννήσου, 2) τους λοιπούς ελληνόφωνους Πελοποννήσιους, οι οποίοι, όπου δεν είναι εξελληνισμένοι Αλβανοί, είναι σε σημαντικό βαθμό απόγονοι των Σλάβων εποίκων. Ενδιαφέρον είναι ότι και οι Μανιάτες ίσως μιλούσαν παλιότερα ιδίωμα όμοιο με το τσακώνικο, κάτι που μπορεί να ενισχύει ακόμα περισσότερο την άποψη ότι οι Μέσα Μανιάτες και Τσάκωνες έχουν διαφορετική καταγωγή από τους υπόλοιπους ελληνόφωνους Πελοποννήσιους. Όπως ενδιαφέρον είναι και το ότι, σύμφωνα με γενετικές μελέτες, οι Τσάκωνες και Μανιάτες διαφέρουν από τους άλλους ελληνόφωνους Πελοποννήσιους (“Το πρώτο πράγμα που έκαναν οι ερευνητές ήταν να συγκρίνουν τα ελληνικά δείγματα μεταξύ τους. Διαπίστωσαν ότι οι Τσάκωνες και οι Μανιάτες αποτελούν ξεχωριστούς [γενετικά] πληθυσμούς … Οι Μανιάτες διαφέρουν [γενετικά] από τους πελοποννησιακούς πληθυσμούς … Οι Τσάκωνες διαφέρουν επίσης [γενετικά] από όλους τους άλλους πληθυσμούς της Πελοποννήσου …”) https://www.tovima.gr/2017/03/18/science/to-dna-ksanagrafei-tin-istoria/
Αναρωτιέμαι, λοιπόν, μήπως οι Σλάβοι έποικοι της Πελοποννήσου αποκαλούσαν τους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) με τον όρο *Volxъ (“Βλάχος”), ωθούμενοι από το εθνωνύμιο των Ρωμαίων (Βυζαντινών) και όχι από τη γλώσσα τους (που ήταν τα ελληνικά και όχι τα λατινικά). Και όταν εξελληνίστηκαν γλωσσικά και έγιναν Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν πλέον και για τον εαυτό τους τον όρο “Βλάχος” (παράλληλα με το Ρωμαίος). Έτσι, μπορεί σε κάποιο μετέπειτα χρονικά σημείο, όταν πια η Πελοπόννησος είχε εξελληνιστεί (με εξαίρεση ορισμένες σλαβόφωνες νησίδες), να υπήρχαν δύο μη αστικές ομάδες ελληνόφωνων
1) οι Μέσα Μανιάτες, Τσάκωνες και “Ανατολικοπελοποννήσιοι”, δηλ. οι απόγονοι του προσλαβικού πελοποννησιακού πληθυσμού
2) οι αυτοαποκαλούμενοι Βλάχοι (και Ρωμαίοι), δηλ. οι εξελληνισμένοι απόγονοι των Σλάβων
Ίσως αυτή η εθνολογική κατάσταση να είναι ο λόγος που οι Τσάκωνες και Μανιάτες αποκαλούσαν τους υπόλοιπους ελληνόφωνους Πελοποννήσιους “Βλάχους”. Κάτι που ίσως ενισχύει την υπόθεση αυτή είναι ότι κατά τη βυζαντινή περίοδο οι κάτοικοι της περιοχής της Σικυώνας ήταν γνωστοί ως “Βλάχοι”: “Σικυών εστίν η χώρα των ελλαδικών Βλάχων” αναφέρει ο Τζέτζης (12ος).
https://imgur.com/imqZahS
(οι “Βλάχοι” της εποχής του Κολοκοτρώνη έχουν ταυτιστεί με τους Σαρακατσάνους της Πελοποννήσου, τους λεγόμενους “Ρουμελιώτες”, οπότε εδώ έχουμε μια διαφορετική και πιο πρόσφατα εισαγμένη χρήση του όρου “Βλάχος” προερχόμενη από τον αυτοπροσδορισμό των Σαρακατσάνων: Βλάχοι, https://sarakatsianoi.041.gr/index.php/vivliografia/katsaros-mertzo/sarakatsanoi-kai-armanoi-vlaxoi-stin-peloponniso)
Γεια σου Dino και Καλή Χρονιά!
1) “Αὐτοὶ ὅμως εἶχον τὴν ὑψηλοφροσύνην τάχα, ὅτι δουλεύουν καὶ πολεμοῦν
διὰ νὰ ἐλευθερώσουν τοὺς βλάχους, οὕτως ἔλεγον οἱ
Μανιᾶται τοὺς ἄλλους Πελοποννησίους.
—
Ωραίο χωρίο. Χρήζει διερευνήσεως το γιατί οι Μανιάτες αποκαλούσαν «Βλάχους» τους υπόλοιπους Μοραΐτες. Προς το παρόν δεν έχω να προτείνω κάποια εξήγηση.
2) Αναρωτιέμαι, λοιπόν, μήπως οι Σλάβοι έποικοι της Πελοποννήσου αποκαλούσαν τους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) με τον όρο *Volxъ (“Βλάχος”), ωθούμενοι από το εθνωνύμιο των Ρωμαίων (Βυζαντινών) και όχι από τη γλώσσα τους (που ήταν τα ελληνικά και όχι τα λατινικά).
—
Μου φαίνεται απίθανο οι πρώιμοι Σλάβοι να αποκαλούσαν «Βλάχους» τους ελληνόφωνους Ρωμαίους, αλλά δεν αποκλείω τελείως την υπόθεσή σου. Ποιος ξέρει; Χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση.
“Σικυών εστίν η χώρα των ελλαδικών Βλάχων” αναφέρει ο Τζέτζης (12ος).
μια διόρθωση: πρόκειται για σχόλιο σε έργο του Τζέτζη (12ος), αλλά δεν ξέρω άμα είναι δικό του ή κάποιου άλλου ανώνυμου σχολιαστή