H Θεωρία Παλαιολιθικής Συνέχειας (ΘΠΣ)

Στην πρώτη ανάρτησή μου για την ΙΕ κοιτίδα, ο Χρήστος έκανε το πρώτο σχόλιο θεωρώντας την Θεωρία Παλαιολιθικής Συνέχειας (ΘΠΣ) ως «τρίτη εναλλακτική» θεωρία στο ζήτημα της ΙΕ κοιτίδας.

Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι η ΘΠΣ δεν εμφανίζεται ως ισοβαρής εναλλακτική των δύο γενικώς αποδεκτών θεωρίων κοιτίδας (Στεπική και Ανατολιακή) σε κανένα πανεπιστημιακό πρόγραμμα ΙΕ σπουδών και δεν περιγράφεται σε κανένα εγχειρίδιο ΙΕ γλωσσολογίας που έχει εκδοθεί από κάποιο Πανεπιστημιακό Εκδοτικό Οίκο που χαίρει διεθνούς σεβασμού (λ.χ. Oxford University Press [OUP] , Cambridge University Press [CUP], Brill, Princeton University Press [PUP] κλπ). H θεωρία αυτή «υπάρχει» μόνο στη Βικιπαίδεια και στην ιστοσελίδα αυτών που την πρότειναν. Για την υπόλοιπη παγκόσμια ακαδημαϊκή κοινότητα που ασχολείται με το ζήτημα της ΙΕ κοιτίδας, η ΘΠΣ εκλαμβάνεται ως κάτι που δεν αξίζει καν αναφορά.

Αυτή η κατανομή αναφοράς κάνει την ΘΠΣ κάτι σαν την θεωρία του Ernst Grumach που μέχρι τον θάνατό του το 1967 ισχυριζόταν σθεναρά ότι η Γραμμική Β δεν αποδίδει Ελληνική γλώσσα και ότι οι Ventris και Chadwick απλώς «διάβαζαν» αυτό που ήθελαν να διαβάσουν.

Στα παρακάτω κείμενα της Γραμμικής Β, όλοι οι μελετητές διαβάζουν Ελληνικά και ο Grumach θα σας έλεγε «διαβάζετε αυτό που θέλετε να διαβάσετε, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι τα κείμενα είναι Ελληνικά».

Εννοείται πως σε κανένα εγχειρίδιο ΙΕ γλωσσολογίας και Ελληνικής γλώσσας που έχει εκδοθεί από Πανεπιστημιακό Εκδοτικό Οίκο που χαίρει διεθνούς σεβασμού δεν θα βρείτε αναφορά στην «θεωρία» του Grumach. Βέβαια, αν ο μακαρίτης ζούσε σήμερα στην εποχή του Διαδικτύου θα είχε σίγουρα μια ιστοσελίδα όπου θα περιέγραφε την θεωρία του για την Έλευση των Ελλήνων στην Ελλάδα το 1200 π.Χ., για τους Πρωτο-Έλληνες ως τους καταστροφείς του προελληνικού Μυκηναϊκού κόσμου και την λανθασμένη αποκωδικοποίηση της Γραμμικής Β. Ενδεχομένως θα υπήρχε και άρθρο της Βικιπαίδειας με το θέμα που θα παρέπεμπε στην ιστοσελίδα του Grumach. Στην ιστοσελίδα του Grumach θα υπήρχαν παραπομπές στο βιβλίο του που έγραψε το 1969, όπου παραθέτει αρχαιολογικές και γλωσσολογικές αποδείξεις για την θεωρία του.

Η υποθετική συμπεριφορά του Grumach στην εποχή του Διαδικτύου είναι λίγο πολύ η συμπεριφορά των προτεινόντων της ΘΠΣ: έχουν κάνει μια ιστοσελίδα όπου περιγράφουν την θέση τους και παραπέμπουν σε άρθρα και βιβλία που έχουν γράψει οι ίδιοι. Με άλλα λόγια, Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει.

Την ίδια στιγμή, είτε διαβάσεις το The Oxford Introduction to PIE and the PIE World των Mallory-Adams (OUP, 2006), είτε διαβάσεις το Indo-European Language and Culture: An Introduction του Benjamin Fortson (Wiley-Blackwell, 2009), είτε διαβάσεις το Indo-European Linguistics: An Introduction του James Clackson (CUP, 2007) είτε, τέλος πάντων, διαβάσεις την Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας: από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα που επιμελήθηκε ο μακαρίτης Αναστάσιος Χριστίδης (καλώντας την διεθνή αφρόκρεμα να γράψει τα επιμέρους κεφάλαια) και εκδόθηκε από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας με τον CUP να παίρνει αμέσως τα δικαιώματα της αγγλικής έκδοσης (2007), δεν διαβάζεις πουθενά ούτε για την ΘΠΣ ούτε για την Θεωρία Grumach.

Ίσα ίσα αυτό που διαβάζεις στους Mallory-Adams είναι:

[σλδ 102] The Neolithic economy appears in the Near East by about 8000 BC and in Europe it appears by the seventh millenium BC where it spreads both north and west to reach the western and northern European periphery by about 4000 BC. Although claims are occasionally made -sometimes with an amazing sense of audacity- that PIE should date back to the Palaeolithic or Mesolithic, periods before the advent of a mixed economy, such a dating can only be made if you ignore all the linguistics evidence to the contrary. Only archaeologists are likely to make such a gross mistake (there is a reason for making this mistake which we will see later).

Μετάφραση: Η Νεολιθική οικονομία εμφανίζεται στην Μέση Ανατολή γύρω στο 8000 π.Χ. και στην Ευρώπη εμφανίζεται κατά την 7η π.Χ. χιλιετία όπου διαδίδεται βόρεια και δυτικά φτάνοντας στην περιφέρεια της δυτικής και βόρειας Ευρώπης γύρω στο 4000 π.Χ. Και ενώ ενίοτε γίνονται προτάσεις – μερικές φορές με μια εκπληκτική αίσθηση αυθάδειας– ότι η ΠΙΕ γλώσσα πρέπει να τοποθετηθεί χρονικά στην Παλαιολιθική ή Μεσολιθική εποχή, περίοδοι πριν από την υιοθέτηση της μεικτής οικονομίας, τέτοια χρονολόγηση μπορεί να γίνει μόνον εάν αγνοηθούν όλες οι γλωσσολογικές ενδείξεις για το αντίθετο. Μόνον αρχαιολόγοι είναι πιθανό να κάνουν τέτοιο τεράστιο σφάλμα.

Παραθέτω και την σελίδα 102:

Τώρα, επειδή δεν είμαι γλωσσολόγος πρότεινα στον Χρήστο να ρωτήσει όλους τους Ινδοευρωπαϊστές γλωσσολόγους γιατί δεν αξιώνονται καν να συζητήσουν την ΘΠΣ ως εναλλακτική των δύο κυρίαρχων θεωριών. Επειδή φαντάζομαι πως δεν τους ρώτησε, ζήτησα πριν από μερικές ημέρες από την καθηγήτρια γλωσσολογίας του πανεπιστημίου Stanford Asya Pereltsvaig (συγγραφέας μεταξύ άλλων των βιβλίων The IE controversy: Facts and Fallacies in Historical Linguistics και Languages of the World: an Introduction που εκδόθηκαν από τον CUP) να κάνει αν θέλει μια ανάρτηση στην ιστοσελίδα της για την ΘΠΣ. Χθες με ειδοποίησε ότι έκανε την ανάρτηση την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Η θέση των ΘΠΣστών είναι ότι επειδή η Παλαιολιθική Ευρώπη μετά το 10000 π.Χ. εμφανίζει αρχαιολογική ομοιογένεια και επειδή οι γενετιστές λένε ότι το 80% του σημερινού ευρωπαϊκού DNA είναι παλαιολιθικής καταγωγής, κατά συνέπεια (?) η Ευρώπη ήταν γλωσσικά ομοιογενής και η κοινή γλώσσα ήταν η ΠΙΕ. Η ΠΙΕ διατηρήθηκε απαράλλαχτη για πολλές χιλιετίες επειδή σύμφωνα με τους ΘΠΣστες  ο «κανόνας» είναι η γλωσσική διατήρηση και η γλωσσική αλλαγή είναι η «εξαίρεση» που συμβαίνει μόνο κατά τις μεγάλες αναταραχές. Οι στεπαίοι Κουργκάν ήταν Τουρκικοί πληθυσμοί που εξημέρωσαν το άλογο και δάνεισαν όρους σχετικα με το άλογο και την ιππασία στους ΠΙΕ (τα μόνα τέτοια δάνεια που μπόρεσε να βρει ο Alinei είναι αυτά που υπάρχουν στις σλαβικές γλώσσες και οι οποίες καταγράφτηκαν μετά την επαφή των πρώιμων Σλάβων με τους Ούννους και τους Άβαρους αφέντες τους).

Παρουσιάζω την κριτική της Pereltsvaig στην ΘΠΣ:

1) Έλλειψη γλωσσολογικών επιχειρημάτων. Η βασική τους ένδειξη για την γλωσσική ομοιογένεια που προτείνουν κατά την Παλαιολιθική Εποχή είναι η αποδοχή της αρχαιολογικής ομοιογένειας και των γενετικών δεδομένων. Γράφει η Pereltsvaig:

Many of Alinei’s arguments are based on cultural frontiers and population genetic; however, as Martin Lewis and I have argued in The Indo-European Controversy: Facts and Fallacies in Historical Linguistics, evidence from archeological and genetic studies can provide only indirect indications about the PIE homeland at best. Simply put, neither bones and pottery shards nor genes speak. A group whose material culture and genetic composition have not changed much may adopt a language of different group; copious examples of such language shift throughout human history could be listed.

Πολλά από τα επιχειρήματα του Αλινέι βασίζονται σε πολιτισμικά σύνορα και δεδομένα από την πληθυσμιακή γενετική […] Για να το θέσω απλά, ούτε τα οστά και τα κεραμικά θραύσματα μιλάνε ούτε τα γονίδια. Ένας πληθυσμός του οποίου ο υλικός πολιτισμός και η γενετική σύσταση δεν έχουν υποστεί ιδιαίτερη αλλαγή μπορεί να υιοθετήσει την γλώσσα ενός άλλου πληθυσμού. Άφθονα παραδείγματα τέτοιας γλωσσικής αλλαγής μπιορούν να αναφερθούν.

Ούτε η εξάπλωση της Ελληνικής γλώσσας στην Ασία κατά την Ελληνιστική περίοδο, ούτε η εξάπλωση της Λατινικής γλώσσας  στην δυτική Ευρώπη δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογη εξάπλωση γονιδίων. Τα charter groups, δηλαδή οι μειονότητες με επιρροή, μπορούν να αφομοιώσουν τις πλειοψηφίες που βρέθηκαν υπό την επήρειά τους, χωρίς να υπάρχει η παραμικρή γενετική ένδειξη της αλληλεπίδρασης. Σύμφωνα με τον David Anthony, η γλώσσα και τα ήθη και όχι τα γονίδια του Charter group είναι αυτά που επιβιώνουν για αιώνες. Επομένως είναι εντελώς μάταιο (futile) να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τo γενετικό αποτύπωμα (genetic fingerprint) μιας γλωσσικής ομάδας.

Γύρω στο 1675 μ.Χ. , όταν οι Λουόφωνοι φύλαρχοι μετανάστευσαν στην βόρεια Ουγκάντα από το νότο, το γενετικό τους αποτύπωμα ήταν απειροελάχιστο συγκρινόμενο με αυτό του αλλόγλωσσου υποστρώματος στο οποίο επιβλήθηκαν πολιτικά. Το 1872, οι Βρετανοί κατέγραψαν ένα ενιαίο λουόφωνο μεγαφύλο στην ευρύτερη περιοχή που έφερε το εθνωνύμιο Acholi.

Όσο για τον χρονικά αμετάβλητο υλικό πολιτισμό ως επιχείρημα της γλωσσικής σταθερότητας αρκεί να θυμηθούμε ότι οι “Sclavi Graeciam Romanis tulerunt” («οι Σλάβοι αφαίρεσαν την Ελλάδα από τον πολιτικό έλεγχο των Ρωμαίων») και ότι η Ελληνική γλώσσα στον Ελλαδικό χώρο ήταν σε κρίσιμη κατάσταση στην Εντατική για 150 χρόνια εξαιτίας ενός μαζικού σλαβικού εποικισμού που χαρακτηρίζεται «αρχαιολογικά αόρατος» επειδή οι επήλυδες Σλάβοι υιοθέτησαν γρήγορα των υλικό πολιτισμό των γηγενών. Το μόνο που θυμίζει σήμερα αυτόν τον εποικισμό είναι τα χιλιάδες σλαβικά τοπωνύμια. Δεν χρειάζεται να πω τι θα είχε συμβεί εαν δεν υπήρχε μια αυτοκρατορία με «την κεφαλή στην Μικρά Ασία και την ουρά στην Ευρώπη» (κατά τον Σκυλίτση) η οποία κατάφερε στα τέλη του 8ου αιώνα να κατακτήσει τους Ελλαδικούς Σλάβους και να τους εκρωμαΐσει με την εγκατάσταση charter groups.

2) Παραβίαση της Αρχής της Ομοιομορφίας (Uniformitarian Principle) όπως διατυπώθηκε στην γλωσσολογική της εκδοχή από τους Donald Ringe και συνεργάτες με την παραδοχή του δήθεν «κανόνα» της γλωσσικής συντηρητικότητας και την «εξαίρεση» της γλωσσικής αλλαγής.

Consider, for example, his [Alinei] main claim that

“conservation is the law of language and languages, and change is the exception, being caused not by an alleged ‘biological law of language’, but by major external (ethnic or social) factors, i.e. by language contacts and hybridization, in concomitance with the major ecological, socio-economic and cultural events that have shaped each area of the globe.”

There are several deep flaws with this claim. First, it is in direct contradiction to the Uniformitarian Principle, formulated by Donald Ringe and colleagues as follows:

“we can constrain our hypotheses about the structure and history of languages of the past only by reference to what we know of contemporary language structures, linguistic behavior and changes in progress, since the recoverable information about any language or speech community of the past is always far more limited than what we can know about languages whose native speakers we can still observe […] Positing for any time in the past any structure or development inconsistent with what is known from modern work on living languages is unacceptable, and positing for prehistory any type of long-term development that we do not observe in documented history is likewise unacceptable…” (Ringe et al. 2002: 60)

“What we know of … contemporary linguistic behavior” is that languages change all the time. There is not a single documented example of a natural, living human language that has not changed at all in the last 100 years, let alone in the course of millennia, as Alinei presupposes. Therefore, the central claim of the PCT, that of “antiquity and stability of language and languages”, in the words of Ringe et al. “posit[s] for prehistory [a] type of long-term development that we do not observe in documented history” and is therefore unacceptable. While no one can deny that language change happens, Alinei tries to bury it as an insignificant, marginal phenomena, contrary to observed facts.

Μεταφράζω την διατύπωση της Αρχής από τους Ringe et al. :

 «Μπορούμε να περιορίσουμε τις υποθέσεις μας για την δομή και την ιστορία των γλωσσών του παρελθόντος μόνο με την αναφορά σε αυτό που γνωρίζουμε από παρούσες γλωσσικές δομές, γλωσσική συμπεριφορά και αλλαγές εν εξελίξει, μιας και η ανακτηθείσα πληροφορία για οποιαδήποτε γλώσσα ή γλωσσική κοινότητα του παρελθόντος είναι πάντοτε πολύ πιο περιορισμένη από αυτό που μπορούμε να γνωρίζουμε για τις γλώσσες που έχουν σήμερα ομιλητές που μπορούμε να παρατηρήσουμε […] Υποθέτοντας για οποιαδήποτε στιγμή του παρελθόντος οποιαδήποτε δομή ή εξέλιξη ασυνεπή ως προς αυτό που γνωρίζουμε από την σύγχρονη μελέτη των ζωντανών γλωσσών είναι απαράδεκτο και, υποθέτοντας για την προϊστορία οποιαδήποτε  μακροπρόθεσμη εξέλιξη που δεν παρατηρούμε στην καταγεγραμμένη ιστορία είναι εξίσου απαράδεκτο».

Η αρχή της ΘΠΣ για «κανόνα» γλωσσικής συντήρησης και «εξαίρεση» γλωσσικής αλλαγής παραβιάζει την παραπάνω Αρχή της Ομοιομορφίας. Σύμφωνα με την Pereltsvaig, αυτό που γνωρίζουμε για την σύγχρονη γλωσσική κατάσταση είναι ότι οι γλώσσες αλλάζουν συνεχώς. Δεν υπάρχει ούτε μία καταγεγραμμένη ζωντανή γλώσσα που να μην έχει αλλάξει τα τελευταία 100 χρόνια, πόσο μάλλον που να μην έχει αλλάξει για χιλιετίες, όπως υποθέτει ο Alinei. Κατά συνέπεια, η βασική αρχή της ΘΠΣ, σύμφωνα με τα λόγια των Ringe et al. «προϋποθέτει για την προϊστορία έναν τύπο μακροπρόθεσμης εξέλιξης που δεν τον παρατηρούμε στην καταγεγραμμένη ιστορία» και, για τον λόγο αυτό είναι απαράδεκτη.

Αν θέλετε μια συνοπτικότερη διατύπωση της Αρχής της Ομοιομορφίας για να σας μείνει παραθέτω τις παρακάτω ρήσεις του Σόλωνα, του Ισοκράτη και του Αριστοτέλη:

α) Σόλων (το τελευταίο απόφθεγμα):

Τὰ ἀφανῆ τοῖς φανεροῖς τεκμαίρου

Από τα φανερά να συμπεραίνεις τα αφανή.

β) Ισοκράτης [πρὸς Δημόνικον,34]

Bουλευόμενος παραδείγματα ποιοῦ τὰ παρεληλυθότα τῶν μελλόντων: τὸ γὰρ ἀφανὲς ἐκ τοῦ φανεροῦ ταχίστην ἔχει τὴν διάγνωσιν.

Όταν υποθέτεις για τα μέλλοντα, να χρησιμοποιείς ως παραδείγματα αυτά που έχουν ήδη συμβεί: διότι το αφανές συμπεραίνεται γρήγορα εκ του φανερού.

γ) Αριστοτέλης [Ρητορική, 1.2.15]

τὸ μὲν γὰρ εἰκός ἐστι τὸ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ γινόμενον,

πιθανό είναι αυτό που συνήθως συμβαίνει

Το τι πιστεύουν οι γλωσσολόγοι ανά τον κόσμο για την γλωσσική αλλαγή μας το εξηγεί η γλωσσολόγος Κική Νικηφορίδου που έγραψε το κεφάλαιο «Γλωσσική Αλλαγή» (κεφ. Α.8, σλδ. 102-107) στην «Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας»:

[σλδ 103-4] Αποτελεί επίτευγμα των τελευταίων είκοσι χρόνων (με πρωτοπόρο τον αμερικανό γλωσσολόγο William Labov, βλ. Labov 1972, 1981, Weinreich, Labov & Herzog 1968) η συνειδητοποίηση ότι η εν εξελίξει γλωσσική αλλαγή μπορεί να παρατηρηθεί και να μελετηθεί μέσα από την ποικιλία και την αοριστία της γλώσσας. Με άλλα λόγια, οι διάφορες φωνολογικές, συντακτικές και σημασιολογικές επιλογές των διαφόρων κοινωνικών ομάδων αλλά και των μεμομωμένων ομιλητών, όπως και η εγγενής αοριστία της γλωσσικής χρήσης, εμπεριέχουν το σπέρμα της αλλαγής και οριοθετούν πιθανές κατευθύνσεις της […] Οι McCrum, Cran & McNeil (1992,2) σημειώνουν χαρακτηριστικά (η μετάφραση της Νικηφορίδου): «Δώσαμε ιδιαίτερη προσοχή στην καθημερινή ομιλούμενη αγγλική των ψαράδων, καουμπόηδων, λαϊκών τραγουδιστών, ιερέων, γιατρών κλπ., έτσι όπως μιλούσαν για τη δουλειά τους στην δική του ο καθένας γλωσσική ποικιλία. Η προσέγγιση αυτή αποκαλύπτει μια σημαντική άλήθεια για τη γλώσσα, που η σταθερότητα του γραπτού λόγου συχνά αποκρύπτει: ότι η γλώσσα είναι πάντα σε εξέλιξη πέρα από τον έλεγχο των δασκάλων και των κυβερνήσεων. Όταν κοιτάς τη γλώσσα μέσα από μικροσκόπιο, μπορείς να την δεις να αλλάζει σχεδόν καθώς κοιτάς».

Στην αγγλική έκδοση του βιβλίου:

Θα κάνω ένα παράδειγμα εφαρμογής της Αρχής της Ομοιομορφίας για το αναπόφευκτο της γλωσσικής αλλαγής. Θα το καταλάβετε καλύτερα όσοι γνωρίζετε στατιστική.

Ἐνα στερεοτυπικό φράσημα των Ομηρικών Επών είναι το «ἔπεα πτερόεντα» = «φτερωτά λόγια ~ που πετάνε διαδιδόμενα στον αέρα».

Αν εξετάσουμε την γλωσσική αλλαγή που έχει συμβεί σε αυτήν την φράση από την στιγμή της πρώτης απάντησης της Ελληνικής γλώσσας (~1500 π.Χ.) μέχρι το 1000 μ.Χ., δηλαδή σε διάστημα 2500 ετών θα βρούμε τις παρακάτω αλλαγές:

α) γύρω στο 1500 π.Χ. η προφορά του φρασήματος ήταν: wèkweha pteròwenta

β) Κάποια στιγμή μετά το 1300 π.Χ. χάθηκε η μεσοφωνηεντική δασεία (-h-) που στα κείμενα της Γραμμικής Β απαντά κανονικά (λ.χ. pa-we-a2 = /pharweha/ ~ φάρεα) και το φράσημα έγινε wèkwea pteròwenta.

γ) Γύρω στο 900 π.Χ. το χειλοϋπερωικό της λέξης *wekwos είχε γίνει χειλικό (ϝἔπος) άρα το φράσημα προφερόταν wèpea pteròwenta.

δ) Όταν καταγράφθηκε η Ιλιάδα γύρω στο 750 π.Χ. η Αττικο-Ιωνική είχε απωλέσει το δίγαμμα. Άρα το φράσημα προφερόταν èpea pteròenta.

ε) Κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα στην Αττική διάλεκτο η συναίρεση μετέτρεψε το φράσημα σε ἔπη πτεροῦντα (èpē pterù:nta)

στ) Κατά την Ελληνιστική εποχή το σύμπλεγμα /nt/ έγινε /nd/ στην προφορά (λ.χ. δόντι = /δò(n)di/ αλλά ιταλικό /dente/) και αργότερα, τα μακρά φωνήεντα έχασαν την έκτασή τους. Γύρω στο 200 μ.Χ. το φράσημα προφερόταν όπως το προφέρουμε σήμερα ἔπη πτερούντα = /èpi pterùnda/.

ζ) Το φράσημα ξεχάστηκε στην Ελληνική της ύστερης αρχαιότητας. Από ένα σημείο και μετά ο κόσμος έλεγε μόνο «λόγια φτερωτά». Aν όμως το φράσημα είχε επιβιώσει στην ζώσα γλώσσα μέχρι το 1000 μ.Χ. τότε θα συνέβαινε η αλλαγή /pt/>/ft/ που συνέβη στα πτερόν > φτερό, πτέρυξ/πτέρυγα > φτερούγα: èpi fterùnda.

Αν μετρήσουμε όλες τις φωνολογικές αλλαγές που συνέβησαν στο φράσημα από το 1500 π.Χ. μέχρι το 1000 μ.Χ. βρίσκουμε ότι είναι 9 αλλαγές σε 2500 χρόνια.

Τώρα γνωρίζουμε ότι η μυκηναϊκή Ελληνική μορφή wekweha pterowenta απέχει μόνο 2 ανεξάρτητες φωνολογικές αλλαγές από το ΠΙΕ *wekwes-h2 pterowent-h2 (*s>h και *-h2 > -a).

Πόσο πίσω από το 1500 π.Χ. μιλιόταν η ΠΙΕ διάλεκτος από την οποία προέκυψε η Ελληνική, ώστε να απέχει μόνο 2 φωνολογικές αλλαγές;

Η Αρχή της Ομοιομορφίας μας λέει, όπως ο Σόλων και ο Ισοκράτης, να συμπεράνουμε τα αφανή εκ των φανερών. Η «φανερή» περίοδος της ελληνικής γλώσσας δείχνει 9 φωνολογικές αλλαγές σε 2500 χρόνια.  Άρα χονδρικά οι 2 αλλαγές αναμένεται να συνέβησαν μέσα σε ~ 2*2500/9 ~ 555 χρόνια, που σημαίνει ότι χρονολογούμε το ΠΙΕ *wekwesh2 pterowenth2 γύρω στο ~ 2100 π.Χ. (~ 1500+555) που είναι πάνω κάτω η περισσότερο συμφωνημένη ημερομηνία εισόδου των Πρωτο-Ελλήνων στην Ελλάδα.

Φυσικά αυτό είναι μια πρόχειρη εκτίμηση από δύο μόνο λέξεις ενός φρασήματος που μας δίνει μια πρόχειρη τάξη μεγέθους. Βέβαια έπεσε αρκετά κοντά στην εκτίμηση λ.χ. του David Anthony που, λαμβάνοντας περισσότερα δεδομένα υπόψιν, χρονολόγησε στο περίπου την απόσχιση της πρωτο-Ελληνικής από την ΠΙΕ γύρω στο ~2500 π.Χ.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι η ημερομηνία απόσχισης της Πρωτο-Ελληνικής δεν μπορεί να είναι παλαιότερη από 2500 χρόνια πριν από το 1500 π.Χ. (4000 π.Χ.).

Αν εφαρμόσουμε την κατανομή Poisson με δεδομένο το λ=9 στα 2500 χρόνια τότε, δεδομένου ότι η κατανομή έχει μέση τιμή λ και τυπική απόκλιση √λ, περιμένουμε 9±3 αλλαγές στα 2500 χρόνια,δηλαδή 6-12 αλλαγές κάθε 2500 χρόνια.

Ποια η πιθανότητα στα 2500 χρόνια να γίνουν μόνο 2 αλλαγές αντί για τις 9 που περιμένουμε ως μέση τιμή;

F(9,9) = 0,131755

F(2,9) = 0,005

Με άλλα λόγια, η περίπτωση να περάσουν 2500 χρόνια με 2 μόνο αλλαγές είναι 0,131755/0,005 ~26 φορές πιο απίθανη από την περίπτωση να γίνουν 9 γλωσσικές αλλαγές. Υπάρχει κανένας που θα πόνταρε τα λεφτά του στο 1 προς 26;

Φανταστείτε τώρα, να δεχτούμε την ΘΠΣ που ισχυρίζεται ότι η ΠΙΕ μιλιόταν το 9000 π.Χ., δηλαδή 7500 χρόνια πριν από το 1500 π.Χ. και ότι έγιναν μόνο 2 αλλαγές σε 7500 χρόνια όταν κρίνοντας εκ των φανερών θα περιμέναμε 27 !!!

F(27,27) = 0,07654

F(2,27) = 6,85*10^(-10)

Με άλλα λόγια, το σενάριο να γίνουν μόνο 2 φωνολογικές αλλαγές σε 7500 χρόνια αντί για τις αναμενόμενες 27 είναι ~ 112 εκατομμύρια φορές πιο απίθανο !!!

Ελπίζω αυτό το παράδειγμα να σας βοήθησε να καταλάβετε γιατί ο Ringe θεωρεί ως απαράδεκτη μία υπόθεση γλωσσικής συμπεριφοράς κατά την «αφανή» περίοδο που δεν έχει παρατηρηθεί κατά την «φανερή» περίοδο.

3) Το τρίτο σφάλμα της ΘΠΣ είναι ότι δεν αναγνωρίζει μία γεωγραφικά περιορισμένη κοιτίδα μέσα στην οποία αναπτύχθηκε ο μορφολογικός σκελετός και το βασικό λεξιλόγιο των ΙΕ γλωσσών. Σύμφωνα με την Pereltsvaig, η ΘΠΣ διαπράττει το ασυγχώρητο σφάλμα (inexcusable error) να εστιάζει στο λεξιλόγιο παραμελώντας την γραμματική. Σύμφωνα με την ΘΠΣ, δεν χρειάζεται η κοιτίδα για την δημιουργία του κοινού λεξιλογίου, γιατί το τελευταίο μπορεί να σχηματιστεί όπως η λέξη «καφές» και «κομπιούτερ» διαχύθηκαν σε όλο τον κόσμο. Αυτό βέβαια ισχύει μόνο για το λεξιλόγιο, αλλά η γλώσσα δεν είναι μόνο λεξιλόγιο.

Focusing exclusively on the vocabulary at the expense of grammar and equating languages with their words is a frequent yet inexcusable error.

Η φράση «μπαγιάτεψε ο καφές» περιέχει δύο δάνεια (bā̕it > bayat > μπαγιάτικος, qahwah > kahve > καφές) που εισήλθαν στην Ελληνική από την Αραβική μέσω της Τουρκικής. Βέβαια, η φράση «μπαγιάτεψε ο καφές» είναι 100% Ελληνική και δείχνει μορφήματα που δεν διαχύθηκαν έξω από την Ελληνική. Το ρήμα μπαγιάτεψε περιέχει ένα επίθημα που προέκυψε από την εφαρμογή του ΙΕ σιγματικού αορίστου στο τρίτο πρόσωπο ενικού του ρηματικού επιθήματος -εύω: -ευ-σ-α ~ -ευσα > -εψα.

Δεν υπάρχει άλλη γλώσσα που να δανείστηκε από την Ελληνική την μορφηματική εναλλαγή ενεστώτα/αορίστου -εύω ~ -ευσα/-εψα. Ο λόγος που η νεοελληνική διαθέτει αυτήν την μορφηματική εναλλαγή είναι η φυλογενετική της συγγένεια με την αρχαία Ελληνική που επίσης την διέθετε (-εύω ~ -ευσα). Έτσι στον Λυσία λ.χ. βρίσκουμε τον αόριστο του ἱππεύω > ἵππευσα και την μετοχή αορίστου ἱππεύσαντες.

[16.8]

ἔτι δέ, ὦ βουλή, εἴπερ ἵππευσα, οὐκ ἂν ἦ ἔξαρνος ὡς δεινόν τι πεποιηκώς, ἀλλ᾽ ἠξίουν, ἀποδείξας ὡς οὐδεὶς ὑπ᾽ ἐμοῦ τῶν πολιτῶν κακῶς πέπονθε, δοκιμάζεσθαι. ὁρῶ δὲ καὶ ὑμᾶς ταύτῃ τῇ γνώμῃ χρωμένους, καὶ πολλοὺς μὲν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας, πολλοὺς δ᾽ αὐτῶν στρατηγοὺς καὶ ἱππάρχους κεχειροτονημένους. ὥστε μηδὲν δι᾽ ἄλλο με ἡγεῖσθε ταύτην ποιεῖσθαι τὴν ἀπολογίαν, ἢ ὅτι περιφανῶς ἐτόλμησάν μου καταψεύσασθαι. ἀνάβηθι δέ μοι καὶ μαρτύρησον.

Όπως γράφει και ο James Clackson αυτές οι μορφολογικές εναλλαγές με γραμματική λειτουργία είναι απίθανο να διαχυθούν ως δάνεια. Όταν τις συναντούμε σε δύο ή περισσότερες γλώσσες πρέπει να υποψιαστούμε κοινή φυλογενετική καταγωγή. Ο δανεισμός και η σύγκλιση δεν μπορούν να εξηγήσουν τις ομοιότητες των ΙΕ γλωσσών. Όπως συνειδητοποίησε πρώτος ο Sir William Jones, αυτές οι ομοιότητες εξηγούνται μόνο με την παραδοχή κοινού προγόνου.

The Sanscrit language, whatever be its antiquity, is of a wonderful structure; more perfect than the Greek, more copious than the Latin, and more exquisitely refined than either, yet bearing to both of them a stronger affinity, both in the roots of verbs and the forms of grammar, than could possibly have been produced by accident; so strong indeed, that no philologer could examine them all three, without believing them to have sprung from some common source, which, perhaps, no longer exists; there is a similar reason, though not quite so forcible, for supposing that both the Gothic and the Celtic, though blended with a very different idiom, had the same origin with the Sanscrit; and the old Persian might be added to the same family.

Ο κοινός πρόγονος των ΙΕ γλωσσών, δηλαδή η ΠΙΕ γλώσσα, δεν μπορεί να ήταν απλωμένη σε όλη την Ευρώπη κατά την Παλαιολιθική Εποχή, δηλαδή σε μια εποχή που δεν υπήρχε η τροχοζωήλατη μεταφορά για να μειώσει τις αποστάσεις και δεν υπήρχαν κεντρικά ελεγχόμενες πολιτικές δομές για να προκαλέσουν γλωσσική σύγκλιση (επιβολή κοινής προτύπου γλώσσας). Βασισμένος σε δεδομένα από τις γεωργικές φυλές της δυτικής Αφρικής, ο JP Mallory εκτίμησε πως κατά την ύστερη Παλαιολιθική/πρώιμη Νεολιθική περίοδο στην Ευρώπη υπήρχε χώρος για 20-40 γλωσσικές οικογένειες (γλωσσικές οικογένειες όχι γλώσσες)!

Οι Σλάβοι σήμερα απλώνονται σε όλη την Κεντροανατολική Ευρώπη. Η πρωτοσλαβική γλώσσα όμως αναπτύχθηκε σε μια μικρή περιοχή βορειοανατολικά των Καρπαθίων που δεν ξεπερνούσε τα 500Km x 500 Km = 250.000 τετραγωνικά χλμ. Η Ευρώπη (μαζί με την Ευρωπαϊκή Ρωσία) έχει επιφάνεια 10.180.000 τετρ. χλμ. Η Λατινική γλώσσα σε κάποια φάση εξαπλώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Η αρχική κοιτίδα της Λατινικής γλώσσας ήταν το μικρό Λάτιο, μια περιοχή περίπου 10.000 τετρ. χλμ. (~ 100Km x 100Km) γύρω από την Ρώμη.

Τόσο η Θεωρία των Στεπών όσο και η Ανατολιακή Θεωρία αναγνωρίζουν ως ΠΙΕ κοιτίδα περιοχές με έκταση όχι μεγαλύτερη των ~ 500Km x 500Km ~ 250.000 τετρ. χλμ.

4) Η τελευταία σειρά προβλημάτων της ΘΠΣ που αναγνωρίζει η Pereltsvaig μπορεί να συνοψιστεί στην φράση «απιθανότητα στο τετράγωνο». Είναι όλα τα χρονολογικά επιχειρήματα στα οποία υστερεί η Ανατολιακή υπόθεση ως προς την Στεπική … υψωμένα στο τετράγωνο. Αν η Ανατολιακή θεωρία είναι μια φορά απίθανη επειδή δεν μπορεί να εξηγήσει το κοινό λεξιλόγιο της τροχοζωήλατης μεταφοράς, η ΘΠΣ είναι δυό φορές απίθανη επειδή δεν μπορεί να εξηγήσει ούτε το κοινό λεξιλόγιο της τροχοζωήλατης μεταφοράς ούτε το κοινό λεξιλόγιο που σχετίζεται με την Νεολιθική Οικονομία (γεωργία, κτηνοτροφία) και τα Δευτερογενή Προϊόντα που προέκυψαν από αυτήν (λ.χ. γάλα/άρμεγμα, μαλλί κλπ).

Further arguments challenging such an early date for the PIE—concerning the rate of change, the relative uniformity of ‘horse’ and ‘wheel’ words across Indo-European, and more—are discussed in great detail in The Indo-European Controversy: Facts and Fallacies in Historical Linguistics and my earlier posts, so I will not repeat them here. It is, however, evident that a date for PIE preceding 4,000 BCE is hard to substantiate without assuming long-term immutability of language, a claim that I have challenged above. A similar argument is made in Anthony (2007).