Βεζεῖτε, Βεζεῖτε, Τζάσαρ !!!

Το 1017 μ.Χ. ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος πολιόρκησε το βουλγαρικό κάστρο της Σέτενας (σημερινός Σκοπός/Σέτινα Φλώρινας). Η  Βουλγαρική ηγεμονία εκείνη την εποχή βρισκόταν στα χέρια του Ivan Vladislav, ο οποίος δολοφόνησε τον γιο του Τσάρου Σαμουήλ (και ξάδελφό του) Γαβριήλ-Radomir/Ρωμανό. Ο Ivan Vladislav μνημονεύεται στην επιγραφή του Μοναστηρίου/Bitola. Πατέρας του ήταν ο αδελφός του Σαμουήλ Ααρών, ο οποίος εκτελέστηκε από τον Σαμουήλ μαζί με όλη την οικογένειά του κατηγορούμενος για «φιλορωμαϊκή στάση» («τὰ Ῥωμαίων φρονοῦντα», ή όπως θα έλεγαν οι Βούλγαροι εθνικιστές του 19ου/πρώιμου 20ου αιώνα, για «γραικομανισμό») όπως μας πληροφορεί ο Σκυλίτσης:

… καὶ τὸν Ἀαρὼν δὲ τὰ Ῥωμαίων, ὡς λέγεται, φρονοῦντα ἀνεῖλεν ὁ ἀδελφὸς Σαμουὴλ παγγενῆ, κατὰ τὴν ιδʹ τοῦ Ἰουνίου (Ἰουλίου C) μηνὸς ἐν τῇ τοποθεσίᾳ τῆς Ῥαμετανίτζας (Ῥωμετανίτζας Α/Ῥαμιτζανίτζας U) μόνου Σφενδοσθλάβου τοῦ καὶ Ἰωάννου διασωθέντος, τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, παρὰ Ῥαδομηροῦ τοῦ καὶ Ῥωμανοῦ, τοῦ υἱοῦ τοῦ Σαμουήλ.

Δηλαδή, ο «Ιωάννης Σφενδοσθλάβος» σκότωσε τον ίδιο τον ξάδελφό του Ραδόμηρο-Ρωμανό που του είχε σώσει τη ζωή παλαιότερα. Η κόρη του Σαμουήλ Μιροσλάβα επίσης εγκατέλειψε τον πατέρα της για να καταλήξει «Ζωστή Πατρικία» στην Κωνσταντινούπολη επειδή ερωτεύτηκε παράφορα τον Αρμένιο «Ασώτιο» (Ashot), τον γιο του Αρμένιου δούκα της Θεσσαλονίκης Γρηγόριου Ταρωνίτη, τον οποίον ο Σαμουήλ κρατούσε σαν όμηρο, και εκβίασε τον πατέρα της πως εάν δεν την πάντρευε με τον Ασώτιο θ΄αυτοκτονούσε. Το ζευγάρι αφού παντρέυτηκε, απέδρασε με καράβι από το Δυρράχιο, το οποίο ήλεγχε εκείνη την περίοδο ο μάλλον αρμενικής καταγωγής πεθερός του Σαμουήλ Ιωάννης Χρυσήλιος. Φτάνοντας στην Πόλη, το ζέυγαρι παρέδωσε ένα γράμμα του Χρυσηλίου στον Βασίλειο στο οποίο δήλωνε ότι ήταν διατεθειμένος να παραδώσει το Δυρράχιο στο Βυζάντιο εάν οι δύο γιοι του χρίζονταν Πατρίκιοι.

Ὁ Σαμουὴλ δὲ πρὸς τὰ οἰκεῖα ἀνασωθεὶς γαμβρὸν ἄγεται ἐπὶ τῇ αὐτοῦ θυγατρὶ Ἀσώτιον τὸν τοῦ Ταρωνίτου υἱόν, τῶν δεσμῶν ἐλευθερώσας· πρὸς τοῦτον γὰρ ἡ παῖς αὐτοῦ Μιροσθλάβα ἐρωτικῶς διατεθεῖσα ἐξάξειν ἑαυτὴν ἠπείλει, εἰ μὴ νομίμως αὐτῷ συναφθείη. ἐκτελέσας δὲ τοὺς γάμους ἐκπέμπει μετ’ αὐτῆς τοῦτον εἰς τὸ Δυρράχιον, ἐπὶ φυλακῇ τάχα τῆς χώρας. ὁ δὲ ἐκεῖσε γενόμενος καὶ τῇ συζύγῳ κοινολογησάμενος καὶ πείσας φεύγει μετ’ αὐτῆς εἰς τὰς ἐν τῷ τόπῳ φυλακῆς χάριν παραπλεούσας Ῥωμαϊκὰς τριήρεις, καὶ δι’ αὐτῶν εἰς τὸν βασιλέα ἀνασῴζεται, τιμηθεὶς μάγιστρος καὶ ἡ τούτου σύζυγος ζωστή. διεκόμισε δ’ οὗτος καὶ γράμματα δυνάστου τινός, ἑνὸς τῶν ἐν Δυρραχίῳ, Χρυσηλίου τοὔνομα, ὑπισχνουμένου παραδοῦναι τὴν τοῦ Δυρραχίου  πόλιν τῷ βασιλεῖ, εἰ τιμηθείη αὐτός τε καὶ οἱ δύο υἱοὶ αὐτοῦ πατρίκιοι. γράμμασι δὲ τοῦ βασιλέως ἐπιτελεῖς τὰς ὑποσχέσεις ποιῆσαι βεβαιώσαντος, παρεδόθη τὸ Δυρράχιον Εὐσταθίῳ πατρικίῳ τῷ Δαφνομήλῃ, καὶ οἱ τοῦ Χρυσηλίου υἱοὶ τετίμηντο πατρίκιοι, ἐκείνου φθάσαντος καταστρέψαι τὴν ζωήν.

Θα κλείσω την λίστα των «φιλορωμαϊζόντων» συγγενών του Σαμουήλ με τον Δοβρόμηρο, τον άρχοντα της Βέροιας που είχε πατρευτεί μια ανηψιά του Σαμουήλ. Αφού παρέδωσε την Βέροια στην Ρωμαϊκή αρχή, τιμήθηκε με τον τίτλο του ανθύπατου και κατέληξε να ζει στην παλαιά βουλγαρική πρωτεύουσα Preslav ως βυζαντινός δούξ:

Τῷ δ’ ἐπιόντι πάλιν ἔτει ἄπεισι κατὰ Βουλγαρίας ὁ βασιλεὺς διὰ Θεσσαλονίκης, καὶ προσερρύη αὐτῷ Δοβρομηρὸς ὁ τῆς Βερροίας κατάρχων, ἐπ’ ἀνεψιᾷ γαμβρὸς τοῦ Σαμουήλ, παραδοὺς καὶ τὴν πόλιν τῷ βασιλεῖ καὶ ἀνθύπατος τιμηθείς.

Φυσικά, δεν υπήρχαν μόνο «φιλορωμαΐζοντες» εξέχοντες Βούλγαροι, αλλά και «φιλοβουλγαρίζοντες» εξέχοντες Ρωμαίοι («τὰ Βουλγάρων φρονοῦντες»), μεταξύ των οποίων ήταν και ο πρόγονος του μετέπειτα αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη από την Αδριανούπολη, ο οποίος κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε να παραδώσει την Αδριανούπολη στον Σαμουήλ:

Τούτῳ τῷ χρόνῳ Παῦλος μάγιστρος ὁ Βωβός, ἀνὴρ τῶν ἐν Θεσσαλονίκῃ τὰ πρῶτα, καὶ Μαλακινὸς πρωτοσπαθάριος ἐπὶ συνέσει καὶ λόγῳ ἐμπρέπων, διαβληθέντες, ὡς τὰ Βουλγάρων φρονοῦντες μετῳκίσθησαν, ὁ μὲν Παῦλος εἰς τὴν ἐν Θρᾳκησίῳ πεδιάδα, ὁ δὲ Μαλακινὸς ἐς Βυζάντιον. τοῦτο παθεῖν φοβηθέντες καί τινες τῶν ἐκ τῆς Ἀδριανουπόλεως ἰλλούστριοι καὶ στρατηγικαῖς ἀρχαῖς διαπρέψαντες, διὰ τὸ ὑποπτεύεσθαι τῷ Σαμουὴλ προσερρύησαν, ὁ μὲν Βατάτζης πανοικί, μόνος δὲ Βασίλειος ὁ Γλαβᾶς. οὗ τὸν υἱὸν ὁ βασιλεὺς καθεῖρξε καὶ ἐπὶ τρεῖς ὅλους ἐνιαυτοὺς κατεῖχεν, εἶτα ἀπέλυσε.

Με άλλα λόγια, τύφλα νά΄χει η «Λάμψη» του Φώσκολου!

Αλλά ας γυρίσουμε στην μάχη της Σέτενας και στο πως μας την περιγράφει ο Σκυλίτσης. Όταν ο Βουλγαροκτόνος είδε ότι τα στρατεύματα που είχε στείλει εναντίον του στρατοπέδου του Ιβάν Βλάντισλαβ τα είχαν βρει σκούρα, καβαλίκεψε το άλογό του φωνάζοντας «όποιος θεωρεί τον εαυτό του αληθινό πολεμιστή ας μ΄ακολουθήσει» και επέδραμε προς το βουλγαρικό στρατόπεδο. Όταν οι Βούλγαροι σκοποί είδαν τον Βασίλειο να έρχεται προς το μέρος τους, πανικοβλημένοι έτρεξαν πίσω στο στρατόπεδο φωνάζοντας «βεζεῖτε, ὁ Τζέσαρ!» κατά Σκυλίτζη και «βεζεῖτε, βεζεῖτε, Τζάσαρ!» κατά Κεδρηνό:

διὸ καὶ ὑποστρέψας πολιορκεῖ φρούριον ἄλλο τὴν Σέτεναν, ἐν ᾗ βασίλεια ἦσαν τοῦ Σαμουὴλ καὶ σῖτος ἀπέκειτο πολύς, ὃν τῷ λαῷ διαρπάσαι κελεύσας, τἆλλα πάντα κατέφλεξεν. ἐξέπεμψε δὲ καὶ κατὰ Ἰωάννου οὐ μακρὰν ἀπέχοντος τὸ τάγμα τῶν σχολῶν τῆς δύσεως καὶ τὸ τῆς Θεσσαλονίκης, ἡγεμόνα ἔχοντα Κωνσταντῖνον τὸν Διογένην. τούτοις ἀπιοῦσιν ἐνήδρευσεν ὁ Ἰωάννης. μαθὼν δὲ τοῦτο ὁ βασιλεὺς ἐξιππασάμενος, καὶ μηδὲν ἄλλο εἰπών, ἀλλ’ ἢ ‘ὅστις πολεμιστής, ἀκολουθείτω μοι,’ ἀπῄει κατὰ σπουδήν. τοῦτο γνόντες οἱ τοῦ Ἰωάννου σκοποὶ μετὰ φόβου πρὸς τὸ τοῦ Ἰωάννου στρατόπεδον ἔρχονται, καὶ δειλίας καὶ ταραχῆς τοῦτο ἐνέπλησαν, μηδὲν ἄλλο βοῶντες, ἀλλ’ ἢ ‘βεζεῖτε, ὁ τζέσαρ.’ πάντων οὖν φευγόντων ἀκόσμως σὺν τῷ Ἰωάννῃ, οἱ περὶ τὸν Διογένην ἀναθαρρήσαντες κατόπιν ἐδίωκον.

Ο μελετητής των Βλάχων Tom Winnifrith μας πληροφορεί ότι ως γλώσσα των σκοπών του βουλγαρικού στρατοπέδου κατά την περίοδο των βαλκανικών εθνικών ανταγωνισμών έχουν προταθεί η βουλγαρική/σλαβική, η βλάχικη και η «διεφθαρμένη ελληνική» (κάνας «τσιουλκιστής» θα το πρότεινε αυτό).

Το ότι ο Σκυλίτσης, που γράφει 2 γενιές αργότερα χωρίς να γνωρίζει Βουλγαρικά για ένα ελληνόφωνο κοινό, αποδίδει την φράση σαν «βεζεῖτε, ὁ τζέσαρ» με ελληνικό οριστικό άρθρο «ὁ» και ρηματική κατάληξη 2ου πληθυντικού «-εῖτε» δεν σημαίνει ότι αποδίδει αυτούσια τα λόγια των πανικοβλημένων σκοπών. Θέλει απλά να αποδώσει στο περίπου τα λόγια των τελευταίων, όπως ο Αριστοφάνης στον στίχο 100 των Αχαρνέων βάζει κάτι που έμοιαζε με Περσικά στα αφτιά του ελληνόφωνου κοινού του.

Ψευδαρτάβας
ἰαρταμὰν ἐξάρξαν ἀπισσόνα σάτρα.

Πρέσβυς
ξυνήκαθ᾽ ὃ λέγει;

Δικαιόπολις

μὰ τὸν Ἀπόλλω ‘γὼ μὲν οὔ.

Πρέσβυς
πέμψειν βασιλέα φησὶν ὑμῖν χρυσίον. λέγε δὴ σὺ μεῖζον καὶ σαφῶς τὸ χρυσίον.

Ψευδαρτάβας
οὐ λῆψι χρῦσο χαυνόπρωκτ᾽ Ἰαοναῦ.

Η μόνη αλήθεια λέγεται σε «κακά ελληνικά» παρακάτω (ώστε να την καταλάβει το ελληνόφωνο κοινό) και είναι η χρήση του όρου «Ἴωνες» με τη σημασία «Ἕλληνες» (πράγματι, οι Πέρσες έλεγαν τους Έλληνες “Yauna“) και η Περσική πεποίθηση ότι οι Έλληνες ήταν «εθισμένοι» στο εμπορικό κέρδος, και αλληλο-αγοροπωλούνται στις αγορές τους όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος, αντίθετα με τους Πέρσες που δεν χρησιμοποιούσαν [τόσο πολύ] τις αγορές.

[Ηρδ. 1.153] ταῦτα ἐς τοὺς πάντας Ἕλληνας ἀπέρριψε ὁ Κῦρος τὰ ἔπεα, ὅτι ἀγορὰς στησάμενοι ὠνῇ τε καὶ πρήσι χρέωνται: αὐτοὶ γὰρ οἱ Πέρσαι ἀγορῇσι οὐδὲν ἐώθασι χρᾶσθαι, οὐδέ σφι ἐστὶ τὸ παράπαν ἀγορή.

Επομένως, τα λόγια που αποδίδουν ο Σκυλίτσης και ο Κεδρηνός είναι «κάτι που μοιάζει σαν βουλγαρικά»:

Η φράση των Βυζαντινών ιστορικών είναι μια προσπάθεια να αποδώσουν την βουλγαρική φράση “běžite, běžite, Čěsarĭ !” = «φύγετε, φύγετε, [έρχεται] ο Βασιλεύς !».

Το cěsarĭ είναι ο παλαιοσλαβωνικός πρόγονος της λέξης «τσάρος» (car), ενώ το běžite είναι η προστακτική 2ου πληθυντικού του ρήματος běgati = «φεύγω, υποχωρώ» που προέρχεται από την ΙΕ ρίζα *bhegw– που έδωσε και τα ελληνικά φέβομαι και φόβος. Το yat (ě) στον σλαβικό όρο οφείλεται στην έκταση που προκάλεσε η εφαρμογή του νόμου του Winter. O τελευταίος λέει ότι στην κοινή βαλτο-σλαβική γλώσσα το φωνήεν που βρίσκεται σε κλειστή συλλαβή και πριν από ηχηρό κλειστό σύμφωνο (b,d,g) εκτείνεται.

Σήμερα, οι Βούλγαροι λένε bjagajte/begajte και οι Σέρβοι bežite/begajte , τουλάχιστον αυτά μου δίνει το βικιλεξικό: