Οι τελευταίες αναρτήσεις ήταν για το Βυζάντιο και παραμέλησα την γλωσσολογία. Επομένως, έτσι για αλλαγή, σήμερα θα περιγράψω την ετυμολογία των θεωνυμίων Ἥρα και Ἄπόλλων.
1) Ἥρα:
Από νωρίς, το όνομα της Ήρας συνδέθηκε ετυμολογικά με τις λέξεις ὥρα και ἥρως. Η σχέση της ώρας με την Ήρα και τον ήρωα δε μπορώ να πω ότι με πείθει ιδιαίτερα. Πάντως, η λέξη ὥρα (hōra) είναι ΙΕ συγγενής της αγγλικής year και ανάγεται στην ρίζα *yeh1r- «έτος, εποχή». Από την άλλη, η σχέση της Ήρας με τη λέξη ήρωας (ἥρως) είναι πολύ πιο πειστική μιας και γνωρίζουμε ότι μία από τις βασικές λειτουργίες της θεάς στην ελληνική μυθολογία είναι η προστασία των ηρώων. Η Ήρα προστατεύει τον Ιάσωνα και τους Αργοναύτες, όπως προστατεύει τους Αχαιούς στην Τροία, τους οποίους ο Όμηρος στον στον στίχο [18.59] της Ιλιάδος θεωρεί απογόνους της. Με άλλα λόγια, η Ήρα ήταν η γενέτειρα των Ηρώων ~ η δημιουργός των Ηρώων.
Η προσωπική μου άποψη είναι ότι πριν θεοποιηθεί/προσωποποιηθεί η Ἥρα ήταν απλά *ἥρα, δηλαδή ένα ουσιαστικό που είχε την σημασία της ιδιότητας του ήρωα. Με άλλα λόγια, η *ἤρα ήταν η ιδιότητα που έκανε τον ήρωα ήρωα και τον ξεχώριζε από τους θνητούς. Ο ήρωας μπορούσε να ξεπεράσει καταστάσεις που οι θνητοί δεν μπορούσαν επειδή είχε *ἥρα (το σύνολο των αρετών που χαρακτηρίζουν τον ήρωα). Με τον καιρό, το σύνολο των αρετών που επιτρέπουν στον ήρωα να εκπληρώσει την αποστολή του προσωποποιήθηκε στην θεά Ἥρα, την προστάτιδα των ηρώων.
Η λέξη ἥρως μπορεί να ιδωθεί σαν παράγωγο του ουσιαστικού *ἥρα: ἥρα-ος > ἥρως ύστερα από συνίζηση όπως *twawos > σάος> σῶς και *dhawos > θαός > θώς.
Οι γλωσσολόγοι ανάγουν της λέξεις Ἥρα και ἤρως στην ΙΕ ρίζα *yeh1- ~ *yē- «δύναμη, ικανότητα πράξεως» με το αρκτικό ημιφωνικό *y να τρέπεται κανονικά στην ελληνική σε δασεία (λ.χ. είδαμε παραπάνω *yeh1r-> *yoh1r- > *yōr- > hōra ~ ὤρα και *yeh1kwr. > hēpar ~ ἧπαρ).
Εδώ πρέπει να πούμε δυο λόγια για το μεγάλο παράδοξο της Ήρας. Αν και προστάτιδα των ηρώων, στην ελληνική μυθολογία αντιτίθεται στον μεγαλύτερο ήρωα Ηρακλή. Είναι η θεά Ήρα που κρύβεται πίσω από τον Ευρυσθέα, ο οποίος αναθέτει στον Ηρακλή τους άθλους. Για να κατανοηθεί το παράδοξο αυτό πρέπει να πάμε πριν από την θεοποίηση της Ἥρας, όταν ήταν απλά *ἥρα. Το όνομα Ἡρακλῆς φαίνεται να σημαίνει «ξακουστός για την *ἥρα του», δηλαδή προϋπάρχει της θεοποίησης της Ἥρας. Οι άθλοι είναι το μέσον μέσα από το οποίο ο Ηρακλής επιδεικνύει την *ἥρα του, δηλαδή είναι το μέσο που κάνει τον ήρωα «ξακουστό για την *ἤρα του». Όταν αργότερα, η *ἥρα θεοποιήθηκε σε Ἥρα, χρειαζόταν ένας αιτιολογικός μύθος της σχέσης Ήρας και άθλων Ηρακλέους και δημιουργήθηκε το μυθολογικό θέμα της Ήρας που βασανίζει τον ήρωα επειδή ήταν «εξώγαμο»του Δία με την Αλκμήνη.
Οι Mallory & Adams γράφουν στην σελίδα 370 του “The Oxford Introduction to PIE and the PIE world”:
Ένα όνομα ανάλογο του Ηρακλή είναι το σλαβικό Yaroslav το οποίο επίσης σημαίνει «ξακουστός για την δύναμή του» και έχει παραχθεί από τις ίδιες ΙΕ ρίζες (*yeh1-> yě- > ya-ro και *k’lewes- > slava). Πάντως αν και το όνομα «Ἡρακλῆς» είναι ΙΕ, η ταυτότητα του ήρωα φαίνεται να είναι προ-ΙΕ/μεσογειακή μιας και ο φοινικικός θεός Melqart αναγνωριζόταν από τους Έλληνες ως το φοινικικό ανάλογο του Ηρακλή.
2) Απόλλων:
Το όνομα του Απόλλωνα έχει πειστικά συνδεθεί με τις λέξεις ἀπειλή, ἀπέλλα και ὀλιγηπελής. Η δωρική μορφή του θεού Ἀπέλλων έχει δώσει το όνομα του μήνα Ἀπελλαῖος. Η Θεσσαλική μορφή του ονόματος Ἄπλουν παράγεται από από το μηδενικό βαθμό ablaut της ρίζας (*apel->apl-), ενώ η Κυπριακή μορφή Ἀπείλων μας δείχνει ότι το διπλό -λλ- προήλθε από αφομοίωση -lj->-ll- (λ.χ. *aljos > ἄλλος, αλλά κυπριακό και ηλειακό αἶλος).
Έτσι φτάνουμε στην πρωτο-ελληνική μορφή *Apèl-iōn της οποίας το τελικό μόρφημα είναι το γνωστό μας επίθημα Hoffmann *-(i)h3onh2.
Σχετικά με την ετυμολογία της πρωτο-μορφής *Apèl-iōn υπάρχουν δύο προτάσεις:
α) Το μόρφημα *apel– σχετίζεται με τη ρίζα apel- της δωρικής λέξης ἀπέλλα (συγκέντρωση) η οποία αναλύεται σαν *a-pel-ja < *sm.-pel-ja ( *sem– «ένας» και ρίζα των πελάζω, πλησιάζω, δηλαδή «συγκεντρωνόμαστε στο ίδιο σημείο») κάνοντας τον θεό «προστάτη/επιβλέποντα αυτών των συγκεντρώσεων».
β) Το μόρφημα *apel– σχετίζεται με τη ρίζα *apel-«ισχύς, σθένος» των λέξεων ἀπειλή και ολιγο-απελής. Θυμίζω ότι στον Όμηρο η λέξη απειλή σημαίνει έκτός από τη σημερινή σημασία και καύχημα. Με άλλα λόγια, η πρωταρχική της σημασία ήταν «επίδειξη ισχύος». Υπό αυτήν την ετυμολογία ο Απόλλων γίνεται ο «Ισχυρός».
Το κατά πόσο η ρίζα *apel- «ισχύς, σθένος» μπορεί να θεωρηθεί ΙΕ εξαρτάται από το εάν η ανατολιακή θεότητα [..]appaliunas (η επιγραφή είναι κατεστραμμένη πριν από το /a/) μπορεί να συσχετιστεί με τον Απόλλωνα. Ένας ίσως πιο σίγουρος ΙΕ συγγενής είναι η ρίζα -apl- ορισμένων Λιβυρνικών και Ιλλυρικών ονομάτων (λ.χ. Aplus, Aplo, Magaplinus < *mog’h2-apl-inus ~ Μεγασθένης ; ) καθώς και ορισμένα Κελτο-Γερμανικά θεωνύμια (Di-ablintes, Matronis Aflimms):
smerdaleos 