Στην προηγούμενη ανάρτηση εξήγησα ότι, αντίθετα με τη συνήθη ιταλική χρήση του όρου Grecia «Γραικία» για το οθωμανικό εγιαλέτι της Ρούμελης (οθ. τουρκ. Rūm İli «Ρωμαίων χώρα»), ο όρος Grecia στις ιταλικές μεταφράσεις του τίτλου του Σουλεϊμάν Α΄ του Μεγαλοπρεπούς χρησιμοποιείται για να περιγράψει το εγιαλέτι του Ρουμ (με πρωτεύουσα αρχικά την Αμάσεια και τελικά τη Σεβάστεια). Στη σημερινή ανάρτηση και τις επόμενες της νέας αυτής σειράς θα δείξω αυτή που επεσήμανα ως τη συνήθη σημασία Grecia «Ρούμελη», όπως αυτή καταδεικνύεται από την εξέταση των 58 Τόμων των Diarii του Ενετού Marino Sanudo (θ. 1536), που αποτελούν μια πλουσιότατη πηγή ενετικών εγγράφων για τα γεγονότα της περιόδου 1496-1533.
Σε προηγούμενες σειρές αναρτήσεων εξέτασα τόσο τη χρήση των όρων Grecia «Γραικία» και Romania «Ρωμανία» στα ενετικά έγγραφα του πρώτου μισού του 15ου αιώνα που συγκέντρωσε ο Κων/νος Σάθας στα Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας (ΜΕΙ, βλ. #1, #2, #3 και αυτή ως προοίμιο) όσο και τις σημασίες του όρου Grecia «Γραικία» στις αναφορές των Ενετών μπαΐλων της Κων/πολης του 16ου αιώνα. Σε πιο πρόσφατη σειρά αναρτήσεων εξέτασα επίσης τη σημασία του όρου Grecia «Γραικία» στα Annali Veneti του Ενετού Domenico Malipiero (θ. 1515, γενικά στην ανάρτηση #1, στην ανάρτηση #2 πραγματεύομαι τις σημασίες του όρου Grecia «Γραικία», ενώ στις αναρτήσεις #3 και #4 πραγματεύομαι την υπόλοιπη γεωγραφική ορολογία του Malipiero) που περιγράφουν την ενετική ιστορία της περιόδου 1457-1499.
Τα Diarii του Marino Sanudo περιέχουν ενετικές πηγές της περιόδου 1496-1533 που, όπως και η περίοδος που περιγράφουν Annali Veneti του Malipiero, βρίσκεται μεταξύ των δύο περιόδων που εξέτασα στις δύο παλαιότερες σειρές αναρτήσεων (ΜΕΙ και αναφορές μπαΐλων). Εξαιτίας όμως του τεραστίου όγκου τους (58 Τόμοι!) και της πληθώρας των διαφορετικών πηγών που περιέχουν (αντίγραφα και περιλήψεις επιστολών και αναφορών διαφόρων Ενετών και μη Ενετών μπαΐλων, πρέσβεων, αξιωματικών, υψηλόβαθμων κληρικών, εμπόρων, ξένων ηγεμόνων κλπ. που έφτασαν στην ενετική Σινιορία), τα Diarii του Sanudo προσφέρονται περισσότερο από όλες τις άλλες πηγές του 15ου και 16ου αιώνα για το στατιστικό «ζύγισμα» της συχνότητας των σημασιών των διαφόρων όρων.
Όταν ο Kenneth M. Setton προς το τέλος του Β΄ Τόμου (σ. 508) του τετράτομου έργου του The Papacy and the Levant (1198-1571) φτάνει στο έτος 1498, παρατηρεί ότι κατά την τελευταία δεκαετία του 15ου αιώνα οι πρωτογενείς πηγές γίνονται επαρκέστατα άφθονες (historical sources become almost too numerous. The archives present miles of documentary evidence) και ξεχωρίζει τα Diarii του Marino Sanudo για τον όγκο και τις λεπτομέρειες των πληροφοριών που περιέχουν (the extraordinary extensiveness of Sanudo’s Diarii … in such detail …), συμπληρώνοντας στη σ. 83 του Τόμου Γ΄ ότι το σπίτι του Sanudo συμπεριλαμβανόταν στα αξιοθέατα της Βενετίας που επιθυμούσαν να δουν οι ενήμεροι των ξένων επισκεπτών της Γαληνοτάτης (informed visitors to Venice), εξαιτίας της αξιόλογης προσωπικής του βιβλιοθήκης και του λεπτομερέστατου για την εποχή χάρτη του κόσμου που ο ίδιος ο Sanudo είχε σχεδιάσει.
Για να δούμε, λοιπόν, τι σημαίνουν οι όροι «Γραικία» (Grecia) και «Ρωμανία» (Romania) στα Diarii του Marino Sanudo.
Τόμος 1
Στον Τόμο 1 (1496-98) βρήκα 2 απαντήσεις του όρου «Ρωμανία» (στήλες 117 και 379, θυμίζω ότι κάθε σελίδα των Diarii περιέχει δύο στήλες) 4 απαντήσεις του όρου «Γραικία» (στήλες 398, 650, 799, 846).
Στη στήλη 117 (Απρίλιος 1496) ο Sanudo παραθέτει πληροφορίες για τις συνήθεις ρότες (asuete di andar) τριών εμπορικών πλοίων στον λεβάντε (viazo de trafego per levante), αναφέροντας ως έναν από τους προορισμούς τους «την Ρωμανία, δηλαδή την Κωνσταντινούπολη» (Romania, overo a Constantinopoli), ενώ στη στήλη 379 (Νοέμβριος 1496) αναφέρει ένα καπετάνιο που «είχε φορτώσει [εμπορεύματα] στην Κάτω Ρωμανία» (havia cargato in la Romania bassa). Σε αυτήν εδώ την παλαιά ανάρτηση για τις ενετικές πηγές του πρώτου μισού του 15ου αιώνα εξήγησα τις σημασίες των όρων «λεβάντες» και «άνω και κάτω Ρωμανία» (Romania alta et bassa) στις ενετικές πηγές του 15ου και 16ου αιώνα (θυμίζω την αναλυτική περιγραφή στα Annali Veneti του Giulio Faroldo (1577) των όρων άνω και κάτω Ρωμανία που παρέθεσα στο Παράρτημα #5 στο τέλος της ανάρτησης). Η «άνω Ρωμανία» περιελάμβανε την Θράκη, τη Μακεδονία και τα βορειότερα νησιά του Αιγαίου, ενώ η «κάτω Ρωμανία» περιελάμβανε τα «κατωτικά» ελλαδικά μέρη και τα νησιά του νοτίου Αιγαίου, ενίοτε συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης.
Ο όρος «Γραικία» (Grecia) απαντά για πρώτη φορά στον Τόμο 1 στη στήλη 398 (Δεκέμβριος 1496) σε μια περίληψη της αναφοράς (sumario di la relatione) που παρέδωσε στη Σινιορία ο Alvise Sagudino μετά την επιστροφή του στην Βενετία από την Κων/πολη. Ο Sagudino αναφέρει ότι ο σουλτάνος Μπαγιαζήτ Β΄ (el Signor turcho) έχει «συνολικά 62 «καπεταναίους» (σαντζακμπέηδες), 28 στην «Γραικία» και 34 στην Ανατολία»: Che ne la Grecia [h]à 28 capitani, et 34 ne la Natolia, che sono in tutto 62. Πρόκειται για τον συνήθη μερισμό της οθωμανικού γεωγραφικού πυρήνα σε «Ρούμελη και Ανατολία», δηλαδή ο όρος «Γραικία» χρησιμοποιείται για να δηλώνει το οθωμανικό μπεηλερμπεηλίκι/εγιαλέτι Ρούμελης.
Στις στήλες 650-1 (Ιούνιος 1497) ο Sanudo αναφέρει την εξής λίστα με τις ενετικές oltremare κτήσεις (le terre da mar): Δαλματία, Αλβανία, «Γραικία», Κρήτη, Αρχιπέλαγος (Αιγαίο), Κύπρος και Απουλία (andar in Dalmatia, Albania, Grecia, Candia, Arzipielago, Cypri et in Puja). Σ΄αυτή τη λίστα ο όρος «Γραικία» χρησιμοποιείται για να περιγράψει την περιοχή των ενετικών κτήσεων που βρίσκονται μεταξύ της Αλβανίας και του νοτίου Αιγαίου, δηλαδή τα Επτάνησα, την Πάργα, τη Ναύπακτο και το Μοριά.
Στη στήλη 799 (Οκτώβριος 1497) ο Sanudo αναφέρει επιστολές που έφτασαν στις 28 Σεπτεμβρίου στην Βενετία από το Λεβάντε (per letere di Levante) σχετικά με την προσδοκούμενη άρση της απαγόρευσης που είχε επιβάλει ο σουλτάνος στα ενετικά πλοία να φορτώνουν σιτηρά (formenti) από τις οθωμανικές «σκαλωσιές της Γραικίας» (le scalosie di la Grecia dil Signor Turco). Εδώ ο όρος «σκαλωσιά» ~ «σκάλα» χρησιμοποιείται με τη σημασία της ξύλινης αποβάθρας, εννοώντας με άλλα λόγια τα μικρά λιμάνια της οθωμανικής Ρούμελης.
Τέλος στη στήλη 846 (Δεκέμβριος 1497) ο Sanudo αναφέρει επιστολές που έφτασαν στην Βενετία στις 13 Δεκεμβρίου (με ημερομηνία συγγραφής 24 Οκτωβρίου) τις οποίες συνέγραψε ο Ενετός πρόξενος (consolo nostro) στην Χίο (per letere di Syo). Οι επιστολές αυτές ενημερώνουν τη Σινιορία ότι ο σουλτάνος (el Signor turco) έστειλε στο Μαυρόκαστρο (Moncastro, το σημ. Bilhorod «Ασπρόκαστρο» στην εκβολή του Δνειστέρου) και το Λυκόστομο (Licostomo, το σημ. Vylkove στην βόρεια εκβολή του Δούναβη) «πρώτα γενίτσαρους … και κατόπιν τον μπεηλέρμπεη «Γραικίας» με το στρατό του» (prima janizari … Poi [h]à mandato lo begliarbei di la Grecia con suo exercito). O μπεηλέρμπεης «Γραικίας» είναι φυσικά ο μπεηλέρμπεης Ρούμελης (που είχε συνήθη έδρα τη Σόφια της σημερινής Βουλγαρίας).
Σχετικά με τα τοπωνύμια του τελευταίου χωρίου του Sanudo έχω να πω τα εξής:
- Η μεσαιωνική ελληνική γλώσσα είναι η μόνη που αποκαλεί το Bilhorod «Μαυρόκαστρο». Όλες οι άλλες γλώσσες της περιοχής αποκαλούν τον οικισμό «Ασπρόκαστρο» (ουκρ. Bil-horod, τουρκ. Aq Kirmān > Akkerman, ρουμ. Cetatea Albă).
- Έχω περιγράψει τα εμπόρια (τα) Κελλία και Λυκόστομο στην βόρεια εκβολή του Δούναβη σε αυτήν εδώ την ανάρτηση. Η σημασία Λυκο- του τοπωνυμίου Λυκόστομο φαίνεται και στο σλαβικό όνομα του τοπωνυμίου: βουλγ. Vălkovo > ρουμ. Vâlcov ~ ουκρ. Vylkove.
- Η διαφορετική φωνολογική εξέλιξη (ουράνωση τριβόμενου υπερωικού πριν από /i/) του νησωνυμίου Χίος > βεν. Sio ~ τοσκαν. Scio (/Šio/) οφείλεται σε ένα πολύ παλαιό φωνολογικό ισόγλωσσο (υπαρκτό ήδη κατά τον 8ο μ.Χ. αι.) που χωρίζει τα βόρεια ιταλορωμανικά ιδιώματα από τα κεντροϊταλικά που έχω περιγράψει σε αυτήν εδώ την ανάρτηση.
Συνοψίζοντας, στον Τόμο 1 των Diarii του Sanudo έχουμε:
Ρωμανία: 2 φορές (μία για την περιοχή της Κων/πολης και μία «κάτω Ρωμανία» (Romania bassa) για τον κυρίως ελλαδικό χώρο και το νότιο Αιγαίο).
Γραικία: 4 φορές (1 φορά (στο πλαίσιο της γεωγραφίας των ενετικών oltramare κτήσεων) για τα μέρη γύρω από την ακτογραμμή του Ιονίου, από τα επτάνησα ως το Μοριά και 3 φορές (στο πλαίσιο της γεωγραφίας των οθωμανικών κτήσεων) για την οθωμανική Ρούμελη).
Τόμος 2
Στον Τόμο 2 των Diarii (1498-99) μέτρησα 15 απαντήσεις του όρου «Ρωμανία» (Romania), όλες με την οθωμανική σημασία της Ρούμελης, και 28 απαντήσεις του όρου «Γραικία» (Grecia), 27 από τις οποίες για την οθωμανική Ρούμελη και 1 για την περιοχή των ενετικών κτήσεων γύρω από την ακτογραμμή του Ιονίου. Δεν συμπεριλαμβάνω στην εξέταση τις πάμπολλες «απολιθωματικές» απαντήσεις το όρου «Ρωμανία» στις 31 απαντήσεις του ιταλικoύ ονόματος του Ναυπλίου, Napoli di Romania, γιατί αυτή η ονομασία προέκυψε λίγο μετά το 1204, επειδή το Ναύπλιο μέχρι τότε ανήκε στην επικράτεια της προ του 1204 Ρωμανίας και οι Ιταλοί πρόσθεσαν τη διευκρίνιση di Romania για να διακρίνουν το Ναύπλιο από τη Νάπολη της Ιταλίας.
Ο όρος «Ρωμανία» πρωτοεμφανίζεται στη στήλη 570 (Απρίλιος 1499) όπου ο Sanudo εξηγεί ότι κάποιος Μουσταφά-μπεης έγινε μπεηλέρμπεης [Ρούμελης] (Mustafa bei … fo fato Belar bei), «δηλαδή μπέης όλων των μπέηδων της Ρωμανίας» (zoè signor di tutti i signori di la Romania). Λίγο παρακάτω στη στήλη 626 (Απρίλιος 1499) ο Sanudo παραθέτει την περίληψη μιας αναφοράς που έστειλε ένας Ενετός πρέσβης από το Πέρα της Κων/πολης (Da Constantinopoli di l’orator … apresso Pera) στην οποία αναφέρεται ο οθωμανικός «στρατός της Ρούμελης» (le gente di la Romania) στα «μέρη της Καλλι[ου]πόλεως της Γραικίας» (apresso Gallipoli di la Grecia). Η ενετική χρήση του όρου «Γραικία» για να περιγράψει τα μέρη της βαλκανικής/θρακικής ακτής του Ελλησπόντου ήταν ήδη καθιερωμένη στο πρώτο μισό του 15ου αιώνα ως δυτική διαστρέβλωση της έννοιας της Ρωμανίας. Σε ελληνόγλωσσους πορτολάνους των αρχών του 16ου αιώνα το στόμιο των Δαρδανελίων στην Τρωάδα αναφέρεται ως η «μπούκα της Ρωμανίας», ενώ στα τέλη του 16ου αιώνα (1591) ο Ενετός πρώην μπάιλος Lorenzo Bernardo (στην περιγραφή της εκτάκτης αποστολής του στην Κων/πολη με σκοπό τη σύλληψη του τρέχοντος μπαΐλου, Girolamo Lipomano) τοποθετεί την Ραιδεστό (Rodostò) στην «ρωμαϊκή» ακτή (spiaggia romana) της θάλασσας του Μαρμαρά, εννοώντας φυσικά τη «Ρωμανιώτικη/Ρουμελιώτικη» (βαλκανική/θρακική) ακτή, ενώ απέναντί της αναφέρει τη «στεριά στη μεριά της Ασίας» (la terra ferma nella parte d’Asia).
Lorenzo Bernardo (1591):
Ας επιστρέψουμε, όμως, στον Τόμο 2 των Diarii του Sanudo. Παραθέτω τις σελίδες με τις δύο πρώτες απαντήσεις του όρου «Ρωμανία» που περιέγραψα παραπάνω:
Στη στήλες 834 (Ιούνιος 1499, επιστολή από το Ραγούσιον/Ντουμπρόβνικ [Ragusi]) και 861 (Ιούνιος 1499, επιστολή του ενετού μπαΐλου και καπετάνιου [Αλβανίας;] που συνεγράφη στο Δυρράχιο) ο μπεηλέμπεης Ρούμελης αναφέρεται ως «μπεηλέρμπεης/πασάς Ρωμανίας» (834: el bilarbei di la Romania, 861: uno bassà di la Romania), ενώ στη στήλη 867 (Ιούλιος 1499) ο Sanudo παραθέτει την «λατινική» (i.e., ιταλική) μετάφραση μιας επιστολής που έφτασε Ιούλιο στην Βενετία, η οποία συγγράφηκε στις 28 Μαρτίου στη Ναύπακτο στα «γραικικά» (traduta di Greco in latin) από κάποιον Γεώργιο Ταρωνά (Zorzi Tarona) και προειδοποιεί τη Σινιορία ότι ο οθωμανικός «στρατός της Ανατολίας» (exercito di la Natolia) μετέβη στη Θράκη από το πορθμείο της Καλλι[ου]πόλεως (Galipoli), ο «στρατός της Ρούμελης» (exercito di la Romania) συγκεντρώνεται στα Κύψαλα (Chipsala) της Θράκης και ο σουλτάνος σκοπεύει να κατεβεί «εδώ» στη Ναύπακτο (el Turco … vegnir qui) με αμφότερα τα στρατεύματα, συνοδεύοντας από ξηρά την οθωμανική αρμάδα (armada) του Κεμάλ Ρέις με σκοπό να κατακτήσει τη Ναύπακτο. Έχω περιγράψει σε παλαιότερη ανάρτηση την οθωμανική κατάκτηση της ενετικής Ναυπάκτου το 1499. Οι πληροφοριοδότες του Ταρωνά ήταν ο φλαμπουράρης του Μοριά Αμάρμπεης (Amar bei è el flamburaro de la Morea) και κάποιος άνδρας που έφτασε πρόσφατα στη Ναύπακτο από την Κων/πολη (un huomo da Costantinopoli).
Θα παραθέσω συνοπτικά τις επόμενες απαντήσεις του όρου «Ρωμανία» (πάντα με τη σημασία «Ρούμελη») στον Τόμο 2:
– στήλη 899 (Ιούλιος 1499: ομολογία αιχμαλώτου Βόσνιου «Τούρκου» ύστερα από βασανισμό στο Šibenik): ο σουλτάνος διασχίζει την Ρούμελη/«Ρωμανία» (venuto … ne la Romania) κατεβαίνοντας με το στρατό του προς τη Ναύπακτο. Λίγο παρακάτω η πληροφορία επαναλαμβάνεται με τη διαφορά ότι ο σουλτάνος βρίσκεται με το φουσσάτο του [ακόμα] «στην επάνω Γραικία» (con campo suso la Grecia, i.e., στην άνω Ρωμανία). Στον παλαιό ιταλικό όρο suso «επάνω» (< λατ. sūrsum) βρίσκουμε την πηγή του νεοελληνικού όρου σούζα και τον ρωμανικό συγγενή του βλαχικού όρου sus(u) ~ nsus(u) «(επ)άνω».
– στήλη 973 (Ιούλιος 1499, επιστολή του provveditore του Κατάρο/Κότορ): o πασάς της «Ρωμανίας» βρίσκεται στις Σέρρες μαζί με τους υφισταμένους σαντζακμπέηδές του (el bassà di la Romania esser in Sereso con li Sanzachi). Ο όρος «πασάς Ρωμανίας» αναφέρεται δύο φορές στο συγκεκριμένο χωρίο.
– στήλη 980 (Ιούλιος 1499, επιστολή που συνέγραψε στα «γραικικά» (in Greco scritta) για τον Χαλίλ πασά του Μοριά (Chalul bassà de la Morea) ο Ενετός provveditore του Ναυπλίου, Pietro Bragadin): ο Ενετός ζητά «ως φίλος» (come amico) από τον πασά να μην πάρει στα σοβάρα τα προκλητικά λόγια που άκουσε «από Αλβανίτες και λοιπούς αθλίους» (le parole de’ albanesi et altri tristi non li vojati ascoltar) και επιτεθεί εναντίον του Ναυπλίου (far rota al luogo), γιατί αυτό θα είναι αιτία πολέμου και κάθε κακού (causa de guera et de ogni male) σε μια στιγμή που ο σουλτάνος (‘l gran Signor) κατεβαίνει [προς το νοτιοελλαδικό χώρο] συνοδευόμενος «από όλα τα στρατεύματα της Ανατολίας και της Ρούμελης» (con tutti soi exerciti de la Natolia et Romania).
Οι Αλβανίτες, ως συνήθως, προσπαθούσαν να προκαλέσουν ενετοθωμανικό πόλεμο στο Μοριά επειδή ο πόλεμος σήμαινε γι΄αυτούς ευκαιρία για πλιάτσικο.
– στήλη 981 (Ιούλιος 1499, νέα επιστολή του προρρηθέντος provveditore του Ναυπλίου πάντοτε προς τον Χαλίλ πασά του Μοριά με το ίδιο πάντα θέμα): ο provveditore εκλιπαρεί τον Χαλίλ πασά ως «αδελφός» του (fradello) να μην πάρει στα σοβαρά τις προκλήσεις των Αλβανιτών, γιατί δεν γνωρίζει τα χούγια τους (non sa i costumi de’ albanesi)· αυτοί [οι Αλβανίτες] επιθυμούν πάντα να δημιουργήσουν «σκάνδαλα» (φασαρίες) μεταξύ γειτνίων αρχών, γιατί κερδίζουν [πλιάτσικο] από τον πόλεμο (loro si desiderano de far et movere scandali tra li signori, perche fa per lhoro).
– στήλη 981 (Ιούλιος 1499, επιστολή πάντοτε του ίδιου provveditore του Ναυπλίου προς τον βοεβόδα Μεχμέτ της Κορίνθου, Mechemet vayvoda de Corintho): του ζητά να προσπαθήσουν να διατηρήσουν την ειρήνη στο Μοριά παρά την επικείμενη εκστρατεία του σουλτάνου [στον νοτιοελλαδικό χώρο] «με όλα τα στρατεύματα της Ρούμελης και της Ανατολίας» (tutti li exerciti de la Romania et Anatolia).
– στήλη 1066 (Αύγουστος 1499, επιστολή του Αλβανίτη επισκόπου Δυρραχίου Μαρτίνου στη Σινιορία, Da Durazo, da domino Martin Albanese arziepiscopo de li): ο πασάς της Ρούμελης βρίσκεται (με το στρατό του) στο Βαρδάρη (il bassà di la Romania è al Vardari) και ο πασάς της Ανατολίας βρίσκεται 12 μίλια πίσω του (e quelo di la Natolia mia 12 propinquo).
– στήλη 1073 (Αύγουστος 1499, επιστολή του καθολικού επισκόπου της Ενετικής Ναυπάκτου, Marco Saracho): ο μπεηλέρμπεης [Ρούμελης] βρίσκεται στον Βαρδάρη με στράτευμα 18 φλαμπουράρηδων, δηλαδή φλάμπουρων της Ρούμελης (Al Vardaro è Milarbei con 18 flambulari, overo flambuli di la Romania) που αριθμεί περί τις 35-40 χιλιάδες άνδρες (con persone da 35 a 40 milia) και φημολογείται ότι έρχονται κατά της Ναυπάκτου (et se divulga verano a dano di Nepanto).
– στήλη 1144 (7 Αυγούστου 1499, επιστολή προς τη Σινιορία από τους Ενετούς ιθύνοντες του Ουλκινίου [Dulzigno]): ο πασάς της Ρούμελης με το στράτευμά του (el bassà di la Romania con la sua zente) κατεβαίνουν κατά των ενετικών κτήσεων στο Μοριά (va in la Morea contra la Signoria).
– στήλη 1154 (Αύγουστος 1499, επιστολή από το Ραγούσιον/Ντουμπρόβνικ (Ragusi) προς τη Σινιορία): ο σουλτάνος με το στρατό του κινείται επί των «γραικικών παραλίων» (va per le marine greche) συνοδεύοντας από τη στεριά την παράλληλη κάθοδο της τουρκικής αρμάδας (armada turchesca), κατευθυνόμενος προς τη Ναύπακτο (el Signor turco va in Nepanto), έχοντας μαζί του τα στρατεύματα του μπεηλέρμεπη Ανατολίας και του «μπεηλέρμπεη Γραικίας που πηγαίνει στη Ρωμανία» (con el bilarbei di la Natolia et quel di la Grecia va in Romania). Αφού το στράτευμα αυτό οδεύει «προς τη Ναύπακτο» και «προς τη Ρωμανία», ο όρος «Ρωμανία» εδώ φαίνεται να έχει τη σημασία της «Κάτω Ρωμανίας» (Romania bassa) που περιελάμβανε τη Ναύπακτο.
– στήλη 1172 (Αύγουστος 1499, επίσκεψη ενός πρέσβη της Νάπολης στη Βενετία): ο πρέσβης ειδοποίησε τη Σινιορία ότι ο σουλτάνος (el Signor turco) εκστρατεύει με τρία χερσαία φουσσάτα ([h]à tre campi) –Ανατολίας, Ρούμελης και το προσωπικό του (uno in la Natolia, uno in la Romania et uno dove è la sua persona)- και την αρμάδα του κατά της Βενετίας.
– στήλη 1333 (Σεπτέμβριος 1499, επιστολή του Ενετού πρέσβη στη Νάπολη): έμαθε ότι ο σουλτάνος εκστρατεύει με τρία χερσαία φουσσάτα -εκείνο του πασά της Ρούμελης, εκείνο του πασά της Ανατολίας και το προσωπικό του (il Signor turco ha tre campi uno è il bassà di la Romania, in l’altro quel di la Natolia et in terzo a lui Signor in persona) με συνολικό αριθμό ανδρών περί τις 100.000 (100 milia persone).
Αυτές είναι οι απαντήσεις του όρου «Ρωμανία» (Romania) στον Τόμο 2 των Diarii του Sanudo. Στην επόμενη ανάρτηση θα ολοκληρώση την πραγμάτευση του Τόμου 2 παραθέτοντας τις απαντήσεις του όρου «Γραικία» (Grecia) και θα συνεχίσω με τους επόμενους τόμους.
Αν κάποιος επιθυμεί να διαβάσει κάποια από τις σελίδες που δεν παρέθεσα στις σύντομες αναφορές, ας μου τη ζητήσει στα σχόλια.
smerdaleos 