Μετά την πρώτη εισαγωγική ανάρτηση της σειράς, ας περάσουμε τώρα στην εξέταση της κοσμοαντίληψης του Domenico Malipiero για την εποχή του, όπως αυτή διατυπώνεται στο πρώτο μέρος των Annali Veneti (από εδώ και πέρα AV).
A. Γεωγραφία
Ξεκινώ με τη βασική γεωγραφική ορολογία που χρησιμοποιεί ο Malipiero, που έγραψε γύρω στο 1500, για το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα. Έχω αφιερώσει μια παλαιότερη σειρά τριών αναρτήσεων για την γεωγραφική ορολογία των ενετικών εγγράφων της περιόδου 1400-1440 (#1: 1400-1412, #2: 1413-1425 , #3: 1426-1440) και, ως προθέρμανση για την τριμερή αυτή σειρά, έκανα και μία παλαιότερη ανάρτηση για την εξωνυμική χρήση των όρων «Γραικοί» και «Γραικία» στα ενετικά έγγραφα του 15ου αιώνα που υπάρχουν στα ΜΕΙ του Σάθα.
«Γραικία»
Βρήκα 8 διαφορετικά σημεία των AV στα οποία ο Malipiero χρησιμοποιεί τον όρο «Γραικία» (Grecia), σε λίγα από τα οποία ο όρος απαντά πάνω από μία φορά, εννοώντας με τον όρο αυτό τις διάφορες σημασιακές αποχρώσεις (πολιτικοδιοικητικές και γεωγραφικές) των όρων Ρωμανία και Ρούμελη και όχι φυσικά τη σημασία «Ελλάδα» του σύγχρονου ιταλικού όρου Grecia. O Malipiero χρησιμοποιεί τον όρο «Γραικία» με την ίδια σημασία με την οποία τον χρησιμοποιεί και ο σύγχρονός του Marino Sanudo.
Ο όρος «Γραικία» απαντά για πρώτη φορά στα AV στην καταχώρηση του έτους 1462 (σ. 16: ‘l beglierbei della Grecia «ο μπεηλέρμπεης Γραικίας») στο οθωμανικό αξίωμα του μπεηλέρμπεη Ρούμελης. Λίγο πριν στην ίδια καταχώρηση αναφέρει για πρώτη φορά το ίδιο αξίωμα ως «πασάς Ρωμανίας» (σ. 14: bassà della Romania), ενώ στην επόμενη καταχώρηση του έτους 1463 χρησιμοποιεί τον όρο «μπεηλέρμπεης Ρωμανίας» (σ. 22: ‘l beglierbei della Romania).
Ο όρος «μπεηλέρμπεης Γραικίας» απαντά ακόμα μία φορά στην καταχώρηση του έτους 1474 (σ. 92: el beglierbei della Grecia). Όπως θα εξηγήσω και παρακάτω στον γεωγραφικό όρο «Ρωμανία», στην απόδοση του οθωμανικού αξιώματος του μπεηλέρμπεη Ρούμελης ο Malipiero χρησιμοποιεί 2 φορές τον όρο «Γραικία» και 2 φορές τον όρο «Ρωμανία».
Η επόμενη απάντηση του όρου «Γραικία» είναι σε μια λατινική επιστολή του πάπα Πίου Β΄ προς τον δόγη Cristoforo Moro που ο Malipiero παραθέτει αυτούσια στην καταχώρηση του έτους 1463 όπου η «Γραικία» αντιπαρατίθεται στην «Ασία»: αν ο δόγης συμμετείχε αυτοπροσώπως στη σχεδιαζόμενη σταυροφορία κατά των Τούρκων, «θα τρομοκρατούνταν όχι μόνο η Γραικία, αλλά και η Ασία και όλο το λεβάντε» (σ. 19: non Graecia solum, sed Asia e regione sita, et omnis exterrebitur oriens). Με τους όρους «Γραικία» και «Ασία» εννοούνται τα βαλκανικά και μικρασιατικά εδάφη της οθωμανικής επικράτειας, δηλαδή ο συνήθης μερισμός που περιγράφει την οθωμανική επικράτεια ως «Ρούμελη και Ανατολία».
Στην καταχώρηση του έτους 1472 ο Malipiero παραθέτει μια επιστολή γραμμένη στα λατινικά που παρέδωσε στην ενετική Σινιορία «ένας πρέσβης της Περσίας, [που ήταν] γένει Ιουδαίος» (σ. 71: un Ambassador de Persia, di nazion Giudeo). Στην επιστολή αυτή ο όρος «Γραικία» αναφέρεται ρητά δύο φορές ως ταυτόσημος του όρου «Ρωμανία» (Romaniae seu Graeciae … Sultan Graeciae seu Romaniae). Στην πρώτη από τις δύο απαντήσεις η επικράτεια του «βασιλιά της Περσίας» φτάνει «μέχρι τις πύλες της Ρωμανίας ή Γραικίας» (et possidemus usque ad portas Romaniae seu Graeciae). Συνεπώς, εδώ συγκεκριμένα ο όρος «Ρωμανία ή Γραικία» σίγουρα περιλαμβάνει την Ανατολία, το παλιό γεωγραφικό Bilād al-Rūm (Ῥωμαίων χῶραι) της μεσαιωνικής αραβικής γραμματείας (βλ. εδώ, αυτή και αυτή τη σελίδα που παραθέτω στην αρχή της ενότητας #2). Δεν αποκλείεται επίσης ο όρος «Ρωμανία ή Γραικία» εδώ να σημαίνει ειδικά το οθωμανικό εγιαλέτι Σεβαστείας/Ρουμ που και ο Θεόδωρος Σπανδούνης αποδίδει στα ιταλικά ως «Γραικία».
Παρακάτω στην καταχώρηση του ίδιου έτους (1472) ο Malipiero αναφέρεται σε «όλα τα στρατεύματα» (tutte le zente) που ο Μαχμούτ πασάς κατάφερε να συλλέξει «από την Γραικία, την Βλαχία και τις άλλες γειτονικές περιοχές» (σ. 80: della Grecia, della Valachia e d’altri paesi circonvicini). Εδώ ο Malipiero ως «Γραικία» προφανώς εννοεί την οθωμανική Ρούμελη στα Βαλκάνια, την οποία ο Δούναβης χώριζε από την υπερδουνάβια Βλαχία.
Στην καταχώρηση του επόμενου έτους 1473 τα στενά των Δαρδανελίων χωρίζουν την «Γραικία» (Ρούμελη) από την «Τουρκία» (Ανατολία) και στην ακτή της «Γραικίας», μάλλον κάπου στην περιοχή της Καλλιπόλεως, ο Malipiero αναφέρει το «κάστρο της Γραικίας» (δηλαδή της Ρούμελης) το οποίο επιχείρησε ν΄ανατινάξει ένας ενετικός στόλος που εισήλθε στα στενά (σ. 86: la Grecia e la Turchia … entri in stretto con tutta l’armada … vicin al castelo della Grecia).
Όπως ανέφερα και παραπάνω, στην καταχώρηση του έτους 1474 ο Malipiero αναφέρει για δεύτερη φορά τον μπεηλέρμπεη Ρούμελης ως «μπεηλέρμπεη Γραικίας» (σ. 92: el beglierbei della Grecia).
Στην καταχώρηση του έτους 1480 ο Malipiero αναφέρει ότι στις 8 Μαρτίου έφτασε στην Βενετία ο Οθωμανός πρέσβης για την κατωχύρωση της συνθήκης ειρήνης του 1479 που έληξε τον Α΄ ενετοθωμανικό πόλεμο, στην οποία συμφωνήθηκαν τα σύνορα (confini) Οθωμανών και Ενετών «στη Σκλαβονία, την Αλβανία και την Γραικία» (σ. 123: confini … in Schiavonia, in Albania e in Grecia). Εδώ η «Γραικία» αντιπαρατίθεται στην Αλβανία και προφανώς περιλαμβάνει τα μέρη της Ναυπάκτου, της Πάργας και του Μοριά όπου καθορίστηκαν αυτά τα σύνορα. Τα μέρη αυτά ήταν γνωστά στους Ενετούς ως «κάτω Ρωμανία» (Romania bassa, βλ. εδώ).
Τέλος, στην καταχώρηση του έτους 1499 ο Malipiero κάποια στιγμή γράφει ότι «στην Γραικία υπάρχουν 400.000 νοικοκυριά χριστιανών που πληρώνουν χαράτσι στον Τούρκο [σουλτάνο]» (σ. 190: su la Grecia è 400.000 case di christiani che paga carazo al Turco). Φαντάζομαι πως και εδώ εννοεί την οθωμανική Ρούμελη.
Αυτές είναι οι απαντήσεις του όρου «Γραικία» (Grecia) στα AV του Malipiero. Θα συνεχίσω το θέμα της γεωγραφικής ορολογίας στην επόμενη ανάρτηση.
smerdaleos 
