Σε παλαιότερες αναρτήσεις έχω εξηγήσει την διαδικασία μεταγλωσσικής αλλαγής (metalinguistic change) κατά την οποία γύρω στο 1500 οι εγγράμματοι Ιταλοί εγκατέλειψαν τον όρο «λατινική» (latino volgare) και άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο «ιταλική» (lingua italiana, linguaggio italiano) για την δημώδη γλώσσα τους που αρχίζουν να κατανοούν ως κοινή. Ίσως το παλαιότερο παράδειγμα χρήσης του όρου «στην ιταλική μας γλώσσα» (in lingua nostra … italiana) είναι στον 6° Τόμο των Μνημείων ελληνικής ιστορίας του Σάθα, στην διήγηση ενός Ενετού/Βενετίκου (περ. 1500) των ιστορικών γεγονότων της περιόδου 1479-1497 στην ενετο-οθωμανική ελλαδική μεθόριο.
Σε παλαιότερη ανάρτηση εξήγησα ότι οι Ενετοί/Βενέτικοι provveditori Jacomo Barbarigo (1465-6) και Bartolomeo Minio (1479-83) χρησιμοποιούν τον όρο «λατινικά» (latin) για να περιγράψουν τόσο την ενετίζουσα ιταλική στην οποία γράφουν όσο και τα προφορικά ιταλορωμανικά ιδιώματα. Δυο δεκαετίες μετά τον Minio, γύρω στο 1500, ο Ενετός/Βενέτικος αφηγητής των γεγονότων της περιόδου 1479-1497 μεταφράζει τον τουρκικό (in lengua turca) όρο rais ως capo «στην ιταλική μας γλώσσα» (in lingua nostra … italiana), σε ένα χωρίο όπου εξηγεί πως ο Κροκόντυλος Κλαδάς είχε υπηρετήσει τον Οθωμανό σουλτάνο ως «ρέης» (τουρκ. reis/rais, πρβ. Piri Reis = Πίρι Ρέις) του Ζυγού (Xigo = Ταΰγετος, αλλά για τον συγγραφέα Xigo = Μάνη = Brazo de Maina) πριν περάσει στη μεριά των Ενετών (από τους οποίους αποστάτησε το 1479).
Παραθέτω τη σ. 221 από τον 6° Τόμο των Μνημείων ελληνικής ιστορίας του Κων/νου Σάθα:
Η χρήση αυτή του όρου lingua nostra … italiana γύρω στο 1500 μάλλον είναι παλαιότερη κατά μια δεκαετία της πιο γνωστής «πρώτης» απάντησης του όρου linguaggio italiano σε επιστολή του Leonardo da Vinci που χρονολογείται κατά την περίοδο 1513-6.
smerdaleos 