Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, ο ίππος, δηλαδή το αγαπημένο ζώο του Ποσειδώνα, ευθύνεται για τον σχηματισμό της πρώτης κρήνης. Πολλοί μελετητές της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο Ποσειδών δευτερογενώς συσχετίστηκε με τη θάλασσα και ότι η πρωτογενής του σχέση ήταν με τη γη, το πόσιμο νερό και το άλογο.
Σαν θεός των σεισμών ήταν γνωστός σαν Ἐνοσίχθων και Γαιή-(ϝ)οχος («κοσμοσείστης»). Αποτέλεσμα των σεισμών είναι το σπάσιμο της συμπαγούς πέτρας. Έτσι στη Θεσσαλία ήταν γνωστός με το επίθετο Πετραῖος (~«πετροθραύστης») γιατί σύμφωνα με τον τοπικό μύθο, έσπασε την Αἱμωνία Πέτρα (ο Όλυμπος ενωμένος με την Όσσα, η βόρεια Θεσσαλία ήταν μυθικά γνωστή και σαν Αιμωνία) και δημιούργησε την κοιλάδα των Τεμπών. Αυτό επέτρεψε στον Πηνειό να βρει διέξοδο στο Αιγαίο και, με αυτόν τον τρόπο, αποστραγγίστηκε η λίμνη που κάλυπτε τον θεσσαλικό κάμπο.
Εδώ θα μου επιτρέψετε μια μικρή γλωσσολογική παράκαμψη σχετικά με το όνομα των Περραιβών που κατοικούσαν στην νότια πλαγιά του Ολύμπου. Έχει παρατηρηθεί άπό αυτούς που ασχολούνται με τις αρχαίες ελληνικές διαλέκτους ότι οι Περραιβοί εμφανίζουν την ίδια τάση ηχηροποίησης άηχων συμφώνων με τους Μακεδόνες. Έτσι λ.χ. βρίσκουμε σε επιγραφές ονόματα όπως Δρεβέλαος, θηλυκά σε -μάγα που αντιστοιχούν στα αττικο-ιωνικά Τρεφέλεως, -μάχη. Αυτό με ώθησε να διαβάσω το όνομα Περραιβοί σαν μονολεκτοποίηση (univerbation = η δημιουργία λέξης από περίφραση λ.χ. το «κυρελέησον» από το «κύριε ἐλέησον ἡμᾶς») της φράσης «οἱ περὶ τὸ αἶπος», δηλαδή αυτοί που ζουν «γύρω από το ύψωμα». Μιας και στην αιολική διάλεκτο το περι- των συνθετικών όταν δεν τονίζεται το «ι» εξελίσσεται σε περρ- (λ.χ. πέρροχος ~ περίοχος, Πέρρανδρος ~ Περίανδρος κλπ.) η μονολεκτοποίηση της φράσης «περὶ το αἶπος» αναμένεται να δώσει κάτι σαν *περραιπ-. Τώρα γνωρίζοντας την τάση ηχηροποίησης της περραιβικής διαλέκτου που ανέφερα παραπάνω το *περραιπ– πιστεύω ότι έγινε *περραιβ– (λ.χ. λατιν. lupus > ισπανικό και πορτογαλικό lobo). Ως απόδειξη παραθέτω το λήμμα του Ησυχίου:
<αἰβοῖ>· ὡς οἴμοι r τίθεται καὶ ἐπὶ θαυμασμοῦ (Ar. Av. 1342)
[<αἶβον>· κατάνες, πλάγιον]
<αἰγάδας>· αἶγας. Δωριεῖς
«αἶβον» = «κατάνες» («κάτι υψωμένο που προέκυψε από το στοίβαγμα υλικού») και «πλάγιον», το οποίο πιστεύω ότι επίσης ετυμολογείται από το αἶπος = ύψωμα.
Τα δύο πιο συχνά επίθετα του Ολύμπου στα ομηρικά έπη είναι «μακρός» («ψηλός») και «αἰπύς» («που υψώνεται απότομα») λ.χ.:
[Ιλιάδα, 15.193] γαῖα δ᾽ ἔτι ξυνὴ πάντων καὶ μακρὸς Ὄλυμπος.
[Ιλιάδα, 5.868] καρπαλίμως δ᾽ ἵκανε θεῶν ἕδος αἰπὺν Ὄλυμπον,
Όπως πιστεύεται από πολλούς ότι το όνομα Μακέτες/Μακεδόνες προέκυψε επειδή η συγκεκριμένη φυλή αρχικά κατοικούσε στα ύψη γύρω από τον μακρό ~ περιμήκετο ~ μακεδνό Όλυμπο και, κατά συνέπεια, σημαίνει «ορεσίβιοι» (πρβλ. Highlands > Highlanders) έτσι πιστεύω ότι το όνομα Περραιβοί προέκυψε για τη φυλή που κατοικούσε γύρω από τον αιπύ Όλυμπο.
Η ηχηροποιημένη μορφή *αἶβος < αἶπος πιστεύω ότι κρύβεται πίσω από το μυθικό όνομα Αἱμωνία της περιολύμπιας Θεσσαλίας, αλλά και πίσω από το όνομα του θρακικού βουνού Αἷμος. Η αλλαγή *αἶβος> *αἶμος είναι προϊόν χειλικής ρινοποίησης (λ.χ. λατιν. uvidus > umidus, Tibiscus/Θίβισις > Timiš, Vosko-polje «βοσκόκαμπος» > Μοσχόπολις) η οποία είναι ακόμα πιο πιθανή στην μορφή *Αἰβωνία > *Αἰμωνία εξαιτίας του ακόλουθου /n/ (σε αυτήν την περίπτωση έχουμε ρινική αφομοίωση λ.χ. *h2gw-nos >ἀβ-νός> ἀμνός, *supnos/*swopnos > somnus). Τέλος, η δασεία στις μορφές Αἱμωνία και Αἷμος, πιστεύω ότι προέκυψε από παρετυμολόγηση από το λέξη αἷμα (λ.χ. πλεύμων > πνεύμων μετά από παρετυμολόγηση από τα πνέω,πνεῦμα).
Αν πάντως κάποιος θέλει να προτείνει μια άλλη ετυμολογία όπου η δασεία είναι ετυμολογικά ορθή τότε το καλύτερο σημείο έναρξης θα ήταν το όνομα Σάμος για το οποίο ο Στράβων έγραψε ότι πρόκειται για μια «παλαιά» λέξη με τη σημασία «ύψωμα» (*sam-jos > hamjos > haimos).
Έτσι κατά την Θεσσαλική μυθική παράδοση, υπήρχε κάποτε ένα ενιαίο αἶπος = ύψωμα που έφερε το όνομα Αἱμωνία Πέτρα και το οποίο έσπασε ο «Ἐνοσίχθων/Πετράῖος» Ποσειδών σε Όλυμπο και Όσσα, δημιουργώντας την στενή κοιλάδα των Τεμπών, η οποία αποστράγγισε την Θεσσαλική λίμνη. Γράφει λ.χ. ο Ηρόδοτος:
[7.129] [1] τὴν δὲ Θεσσαλίην λόγος ἐστὶ τὸ παλαιὸν εἶναι λίμνην, ὥστε γε συγκεκληιμένην πάντοθεν ὑπερμήκεσι ὄρεσι. τὰ μὲν γὰρ αὐτῆς πρὸς τὴν ἠῶ ἔχοντα τό τε Πήλιον ὄρος καὶ ἡ Ὄσσα ἀποκληίει συμμίσγοντα τὰς ὑπωρείας ἀλλήλοισι, τὰ δὲ πρὸς βορέω ἀνέμου Ὄλυμπος, τὰ δὲ πρὸς ἑσπέρην Πίνδος, τὰ δὲ πρὸς μεσαμβρίην τε καὶ ἄνεμον νότον ἡ Ὄθρυς· τὸ μέσον δὲ τούτων τῶν λεχθέντων ὀρέων ἡ Θεσσαλίη ἐστὶ ἐοῦσα κοίλη. [2] ὥστε ὦν ποταμῶν ἐς αὐτὴν καὶ ἄλλων συχνῶν ἐσβαλλόντων, πέντε δὲ τῶν δοκίμων μάλιστα τῶνδε, Πηνειοῦ καὶ Ἀπιδανοῦ καὶ Ὀνοχώνου καὶ Ἐνιπέος καὶ Παμίσου, οἳ μέν νυν ἐς τὸ πεδίον τοῦτο συλλεγόμενοι ἐκ τῶν ὀρέων τῶν περικληιόντων τὴν Θεσσαλίην ὀνομαζόμενοι δι᾽ ἑνὸς αὐλῶνος καὶ τούτου στεινοῦ ἔκροον ἔχουσι ἐς θάλασσαν, προσυμμίσγοντες τὸ ὕδωρ πάντες ἐς τὠυτό· [3] ἐπεὰν δὲ συμμιχθέωσι τάχιστα, ἐνθεῦτεν ἤδη ὁ Πηνειὸς τῷ οὐνόματι κατακρατέων ἀνωνύμους τοὺς ἄλλους εἶναι ποιέει. τὸ δὲ παλαιὸν λέγεται, οὐκ ἐόντος κω τοῦ αὐλῶνος καὶ διεκρόου τούτου, τοὺς ποταμοὺς τούτους, καὶ πρὸς τοῖσι ποταμοῖσι τούτοισι τὴν Βοιβηίδα λίμνην, οὔτε ὀνομάζεσθαι κατά περ νῦν ῥέειν τε οὐδὲν ἧσσον ἢ νῦν, ῥέοντας δὲ ποιέειν τὴν Θεσσαλίην πᾶσαν πέλαγος. [4] αὐτοὶ μέν νυν Θεσσαλοί φασι Ποσειδέωνα ποιῆσαι τὸν αὐλῶνα δι᾽ οὗ ῥέει ὁ Πηνειός, οἰκότα λέγοντες· ὅστις γὰρ νομίζει Ποσειδέωνα τὴν γῆν σείειν καὶ τὰ διεστεῶτα ὑπὸ σεισμοῦ τοῦ θεοῦ τούτου ἔργα εἶναι, κἂν ἐκεῖνο ἰδὼν φαίη Ποσειδέωνα ποιῆσαι· ἔστι γὰρ σεισμοῦ ἔργον, ὡς ἐμοὶ φαίνεται εἶναι, ἡ διάστασις τῶν ὀρέων.
Μετά από αυτήν την μακρά παράκαμψη ας επανέλθουμε στη σχέση του Ποσειδώνα με το άλογο και την κρήνη. Η σχέση του Ποσειδώνα με το άλογο ήταν ευρέως αποδεκτή εξού και το επίθετο Ἵππιος του θεού. Υπάρχει μια σειρά μύθων ανά τον ελλαδικό χώρο που θέλουν τον Ποσειδώνα πατέρα του αλόγου. Εξάλλου τι καλύτερη παρομοίωση του σεισμού από το τράνταγμα της γης από ποδοβολητό αγέλης αλόγων. Ένας μύθος θέλει το σπέρμα του Ποσειδώνα να πέφτει σε έναν βράχο ο οποίος έσπασε («πετραῖος») και «ξεπήδηξε» το πρώτο άλογο από το ρήγμα, όπως αναβλύζει το νερό της κρήνης από τα ρήγματα των βράχων. Άλλος μύθος θέλει τον Ποσειδώνα να ζευγαρώνει με την ιππόμορφη Δήμητρα δίπλα σε μια κρήνη και να γεννιέται το πρώτο άλογο, ο Αρείων. Τέλος, άλλος μύθος λέει ότι από τον πρώτο Ποσειδωνοπάτορα Ἵππο δημιουργήθηκε η πρώτη κρήνη γνωστή σαν Ἵππου Κρήνη μέσα από έναν «σκαρθμό» (~ κλωτσιά, λάκτισμα) των οπλών του πάνω σε έναν βράχο. Παραθέτω μια σελίδα από το Greek Religion του Walter Burkert (το πρώτο βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί από όποιον επιθυμεί να γνωρίσει την αρχαία ελληνική θρησκεία και μυθολογία):
Χρησιμοποίησα τον όρο «σκαρθμός» = καλπασμός/λάκτισμα αλόγου, ο οποίος προκύπτει από το ρήμα (ἀ)σκαίρω (<*(α)σκαρ-jω, < *skr.-jō < ΠΙΕ *sker-) , γιατί πιστεύω ότι το όνομα της Ἀσκουρίδος λίμνης στην Περραιβία προκύπτει από την ίδια ρίζα (στην ελλαδική αιολική διάλεκτο τα πρωτο-ελληνικά «ω,η» τράπηκαν κανονικά σε «ου,ει» λ.χ. «Πετθαλοῦν καὶ τοῦν ἄλλουν Ἑλλάνουν» ~ «Θεσσαλῶν καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων», Πειλέμαχος ~ Τηλέμαχος < *kwēle– κλπ). Ο εκτεταμένος ō βαθμός ablaut της ρίζας *sker- είναι *skōr- ο οποίος μέσα από το πρωτοελληνικό *Ἀσκωρίς κατέληξε στο Θεσσαλικό Ἀσκουρίς. Έτσι μπορεί να ενταχθεί στο μυθολογικό σώμα μορφών πόσιμου ύδατος που προέκυψαν από τον «σκαρθμό» του αλόγου. Ενδεχομένως το όνομα Ἄσκορδος του ρυακιού που τροφοδοτούσε με νερό τις Αιγές της Μακεδονίας να προέρχεται από την ίδια ρίζα.
Έχοντας κατά νου αυτό το κεντρικό μυθολογικό θέμα του «αλόγου που σπάει με τις οπλές του τον βράχο για την παραγωγή πόσιμου ύδατος» και γνωρίζοντας ότι στην αρχαία ελληνική η λέξη πάγος σήμαινε και «βράχος» και «πάγος» (λ.χ. Άρειος Πάγος) βρέθηκα να διαβάζω το βιβλίο “The Horse, the Wheel and Language” του David Anthony (Princeton University Press, 2007) που θεωρείται η πιο πρόσφατη και πιο ολοκληρωμένη παρουσίαση της θεωρίας Kurgan που τοποθετεί την κοιτίδα των ΠΙΕων στις Ποντο-Κασπικές Στέπες. Αφού παραθέτει κάποια παλαιοκλιματολογικά δεδομένα που δείχνουν ότι γύρω στο 4000 π.Χ. είχαμε μια μακρόχρονη πτώση της θερμοκρασίας και γλιτώσαμε στο «παρά πέντε» έναν νέο παγετώνα, εξηγεί την αξία του αλόγου για τους ΠΙΕους. Εκτός από ταχύ μέσο μεταφοράς που μειώνει τις αποστάσεις το άλογο έχει και μία άλλη σημαντική αξία. Είναι το μόνο ζώο που ενστικτωδώς χρησιμοποιεί τις οπλές του για να ξεθάψει το χορτάρι κάτω από το χίονι και ΓΙΑ ΝΑ ΣΠΑΣΕΙ ΤΟΝ ΠΑΓΟ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΠΙΕΙ ΝΕΡΟ !!! Τα βοοειδή δεν διαθέτουν αυτό το ένστικτο και, κατά συνέπεια, στον βαρύ χειμώνα είναι ανίκανα να βοσκήσουν και να πιουν νερό. Τα αιγοπρόβατα διαθέτουν το ένστικτο να σκάψουν με τη μουσούδα τους, αλλά σταματούν μετά από λίγο από τον πόνο μόλις πληγωθούν. Επομένως, τα εν λόγω ζώα -που αποτελούσαν την κινητή περιουσία ( *pek’u ) των ανθρώπων της εποχής- είναι αδύνατον να επιβιώσουν σε βαρύ χειμώνα. Τα πράγματα αλλάζουν εάν αυτά τα ζώα συνυπάρχουν με άλογα. Μία αγέλη αλόγων που ξεθάβει το καλυμμένο από χίονι χορτάρι για να βοσκήσει και σπάει τον πάγο που καλύπτει το πόσιμο νερό για να το πιει προσφέρει στα βοοειδή και στα αιγοπρόβατα τόσο μέρος για να βοσκήσουν όσο και πηγή πόσιμου ύδατος. Ο David Anthony παραθέτει ένα παράδειγμα χαμένης αγέλης βοοειδών τα οποία επιβίωσαν έναν βαρύ χειμώνα στην Αμερική επειδή ακολούθησαν μια αγέλη άγριων αλόγων mustang.
Έτσι η αξία του αλόγου για τους ΠΙΕους, σύμφωνα με τον David Anthony, ήταν το ότι η εκτροφή τους σαν πηγή κρέατος δεν παρουσίαζε προβλήματα κατά το βαρύ χειμώνα, αλλά και επέτρεπε ακόμα και την εκτροφή βοοειδών και αιγοπροβάτων κατά τις δυσχείμερες περιόδους !!!
Αυτή η «παγοθραυστική» αξία του αλόγου για την παροχή πόσιμου ύδατος στα άλλα ζώα που αποτελούσαν την κινητή περιουσία των προνεωτερικών ανθρώπων αμέσως μου έφερε κατά νου τους ελληνικούς μύθους που θέλουν τον Ποσειδωνοπάτορα ἴππο να «σπάει» τον βράχο (~πάγο) με τις οπλές του και να δημιουργείται η Ἵππου Κρήνη ! Οι Έλληνες διατήρησαν στην μυθολογία τους μία από τις βασικές αξίες του αλόγου στα μάτια των ΠΙΕων γλωσσικών τους προγόνων!
Μου κάνει εντύπωση ότι σε όλες τις ετυμολογικές προσεγγίσεις του ονόματος Ποσειδών που έχουν προταθεί το πρώτο συνθετικό εκλαμβάνεται πάντοτε σαν πότις~πόσις «αφέντης, σύζυγος» και η διαφωνία έγκειται στη σημασία του δεύτερου πιο σκοτεινού μέρους (Ποτι-δά(ϝ)-ων) χωρίς να έχει αναρωτηθεί κανείς τη σχέση του πρώτου μέρους με τις λέξεις ποτόν, πόσις, ποταμός, πόσιμος (ΙΕ ρίζα *ph3t- < *peh3(i)-). Αν δεκτούμε ότι το δεύτερο μέρος -δα- προέρχεται από την ίδια ρίζα *da(i)- όπως τα δατητής και δαιτρός που έχουν τη σημασία του «μερίζω, προσφέρω μερίδες» τότε ο Ποτι-δά(ϝ)-ων μπορεί να ετυμολογηθεί και σαν «πάροχος της πόσεως», δηλαδή αυτός που προσφέρει πόσιμο νερό.
Αυτή η συσχέτιση με το πόσιμο ύδωρ, φέρνει τον Ποσειδώνα κοντά στον Ινδο-Ιρανικό ομόλογό του Apam Napat «των υδάτων ο εγγονός», το όνομα του οποίου σχετίζεται με το λατινικό Neptūnus και τις λέξεις ανηψιός, nepos.
Επομένως όλες αυτές οι θεότητες που σχετίζονται με την παροχή πόσιμου ύδατος μπορεί να είναι θεοποιημένες εκδοχές του «παγοθραυστικού» αλόγου. Τόσο η μυθολογική σχέση του Ποσειδώνα με τον ίππο, όσο και η ιδιότητα των αλόγων να προκαλούν «τράνταγμα της γής» με το ποδοβολητό τους, αλλά και το ίδιο το επίθετο Κυανοχαίτης του θεού που χρησιμοποιείται επίσης για να περιγράψει τα άλογα με τις μαύρες χαίτες τους, όλα οδηγούν σε ταύτιση του αλόγου και του Ποσειδώνα.
smerdaleos 