Ένας σχολιαστής με ρώτησε πριν από λίγο κατά πόσο ισχύει η υπόθεση του Gustav Meyer (19ος αιώνας) ότι το αρχαίο τοπωνύμιο Δελμίνιον και το αντίστοιχο εθνώνυμο Δελματοί προέρχονται από τον αλβανικό όρο τοσκ. dele ~ γκεγκ. delmë = «πρόβατο».
Όσοι γνωρίζετε την ιστορική φωνολογία της Αλβανικής μπορείτε να καταλάβετε χωρίς δυσκολία γιατί η ετυμολογική υπόθεση του Meyer σίγουρα δεν ισχύει. Ας δούμε το γιατί.
Θα ξεκινήσω τον έλεγχο της ετυμολογικής υπόθεσης του Meyer με τον ετυμολογικό σχολιασμό του λήμματος dele ~ delmë στο Αλβανικό Ετυμολογικό Λεξικό (AED) του Vladimir Orel (1998):
Σύμφωνα με τον Orel ο γκεγκικός όρος delmë είναι παράγωγο σε *-mā του dele «και δεν έχει καμία σχέση με το τοπωνύμιο Δαλματία» (“and hardly has anything in common with the name of Dalmatia pace Meyer, Çabej”). Όσοι ξέρετε την εξέλιξη του τονισμένου πρωτοαλβανικού βραχέος /e/, μπορείτε να καταλάβετε γιατί ο Orel έχει δίκαιο.
Ο αλβανικός όρος dele ανάγεται στην πρωτοαλβανική μορφή *dailā «βυζαχτάρι» , η οποία με τη σειρά της ανάγεται στην ΙΕ ρίζα *dheh1(i)-l- «θηλάζω», που έδωσε τους ελληνικούς όρους θηλή, θῆλυς και θηλάζω,τους λατινικούς όρους fīlius = «γιος», fēmina = «γυναίκα» και fētus = «βρέφος» (απ΄όπου το ΑΒΡ *fetiolus «αγόρι» > αρμαν. ficior ~ ρουμαν. fecior), τον πρωτοσλαβικό όρο dětĭ = «παιδί», τον παλαιό αγγλικό όρο delu = «θηλύ» κλπ.
Ο πλησιέστερος ΙΕ συγγενής του πρωτοαλβανικού όρου *dailā είναι ο κλασικός αρμενικός όρός dayl = «πρωτόγαλα».
Όπως καταλαβαίνετε, ο όρος Δελμίνιον/Delminium και τα παράγωγά του (Δελμᾶται/Delmatae, Δελματία/Delmatia και οι μεταγενέστεροι τύποι σε Δαλμ-/Dalm- που προέκυψαν λόγω αφομοίωσης e..a > a..a) δεν μπορεί να προέρχονται από τον πρωτοαλβανικό όρο *dailā για τον απλούστατο λόγο ότι ΔΕΝ περιέχουν την δίφθογγο /ai/ του πρωτοαλβανικού όρου. Αν το τοπωνύμιο Δελμίνιον ήταν παράγωγο του πρωτοαλβανικού όρου *dailā, τότε θα απαντούσε στις παλαιότερες αρχαίες πηγές ως **Δαιλμίνιον/**Daelminium, κάτι που δεν συμβαίνει.
Η δίφθογγος /ai/ απαντά στο παραδίπλα τοπωνύμιο Aenona (το σημερινό Nin) και στα Δαλματο-Παννονικά ανθρωπωνύμια Baedarus/Bedarus και Blaedarus (= «Χλωμός» όπως το αλβανικό *blaidura > blehurë και το πρωτοσλαβικό *bhlaid-os > blědŭ) και στο τωόντι ιλλυρικό και δαλματοπαννονικό μόρφημα laid- (λαιδ/laed-) που απαντά στα ανθρωπωνύμια Σκερδιλαΐδας/Scerdilaedus, Laedi-calius, Λαίδας, Λαίδων κλπ.
Όπως γράφει και ο Edgar Polomé, η δίφθογγος /ai/ επιβίωσε στην ελληνική και λατινική γραφή των τοώντι Ιλλυρικών και Δαλματο-Παννονικών ονομάτων ως τους πρώτους δύο μ.Χ. αιώνες, και μετά συνέβη η μονοφθογγοποίηση ai>ē>e που συνέβη και στον υπόλοιπο ελληνορωμαϊκό κόσμο κατά την περίοδο 100-250 μ.Χ.
Έχουμε Δαλματούς στηις επιγραφές της Δακίας που προσδιορίζονται ως Baedarus/Bedarus και Laeda (περ. 200 μ.Χ., όνομα που σχετίζεται με τα Λαίδας, Λαιδίας, Λαίδων που απαντούν σε επιγραφές του Δυρραχίου) με /ai/, αλλά στις ίδιες επιγραφές το εθνικό είναι πάντοτε Δελμάται/Delmatae με /e/ και ποτέ ως **Δαιλμᾶται/**Daelmatae.
Ο Πολύβιος έγραψε την ιστορία του στα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα (3 αιώνες πριν τις παραπάνω επιγραφές της Δακίας) και γράφει πάντα Δελματεῖς με «ε», ποτέ **Δαιλματεῖς με «αι»:
[Πολύβιος, 32.9] ὅτι τῶν Ἰσσίων πλεονάκις πεπρεσβευκότων εἰς τὴν Ῥώμην καὶ διασαφούντων ὅτι Δελματεῖς τὴν χώραν ἀδικοῦσι καὶ τὰς πόλεις τὰς μετ᾽ αὐτῶν ταττομένας: [2] αὗται δ᾽ εἰσὶν Ἐπέτιον καὶ Τραγύριον: ὁμοίως δὲ καὶ τῶν Δαορσῶν ἐγκαλούντων […]
Τώρα κάποιος μπορεί να ρωτήσει: πως ξέρουμε ότι η πρωτοαλβανική μορφή του αλβανικού όρου dele είναι *dailā με /ai/ και όχι **delā με /e/;
Το ξέρουμε για τους παρακάτω τρεις λόγους:
- Το **del- δεν μπορεί να προκύψει ομαλά από την ΙΕ ρίζα *dheh1(i)-l- (η οποία μπορεί να δώσει μόνο *-eh1- > /ē/, *-h1- > /a/, *-h1i- > /ai/ και, με λαρυγγική μετάθεση, *-ih1- > /ī/)
- To υποθετικό πρωτοαλβανικό **dél- θα είχε εξελιχθεί σε αλβανικό *djel- ~ *djal- λόγω της διφθογγοποίησης του τονισμένου πρωτοαλβανικού *é>je(>ja), λ.χ. *bhér- > *bjer- > bie, *dhégwh- > djeg, Pétrus > Pjetër, castéllum > kështjelë, sélla > sjela > sjealë > sjalë > shalë, *mélita > *mjelta > mjealtë > mjaltë κλπ. Εδώ μπορείτε να διαβάσετε ένα αναλυτικότατο άρθρο του Michiel De Vaan για την μοίρα του ΙΕ *e στην Αλβανική.
- Αντίθετα, το νέο πρωτοαλβανικό /e/ που προέκυψε από την μονοφθογγοποίηση *ai>ē>e (όπως και αυτό που προέκυψε από το IE *ō>e, λ.χ. pōmum > pemë, terraemōtus> tërmet) ΔΕΝ διφθογγοποιείται όταν τονίζεται: Graecus > αλβ. grek, praeda > predhë > preë > αλβ. prē, PAlb *baitsa > αλβ. besë κλπ. Γι΄αυτό ο σύγχρονος αλβανικός όρος dele ~ delmë έχει /e/.
smerdaleos 
Καλημέρα, τι σημαίνει “Δαλματία”;
Καλημέρα Κοκόλια.
Δελματία είναι η περιοχή των Δελματών και Δελματοί είναι οι κάτοικοι της περιοχής του Δελμινίου.
Επομένως, η ερώτηση σου έπρεπε να είναι «τι σημαίνει Δελμίνιον;» και η απάντηση είναι δεν ξέρουμε τι σημαίνει, γιατί κανένας αρχαίος συγγραφέας δεν διέσωσε τη σημασία του τοπωνυμίου.
Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι σίγουρα το τοπωνύμιο δεν ήταν **Δαιλμίνιον, ώστε να παράγεται από τον πρωτοαλβανικό όρο *dail- «βυζαχτάρι».
Τα άλλα που ξέρουμε είναι ότι:
1) οι σλάβοι το παρέλαβαν ως *Dilmno- > Dilvno (με τροπή mn>vn όπως στο ρουμανικό «σκαμνί» scamnum > scaun και τη δαλματική «κολώνα» columna > chilauna), το οποίο εξελίχθηκε κανονικά στο σερβοκροατικό Dĭlvno > *Dl.vno > Duvno (λ.χ. *vlĭkŭ > vl.k > vuk).
2) Το εθνικό παράγωγο Δελμίνιον > Δελμᾶται φαίνεται να σχηματίζεται με προσθήκη του επιθήματος -tai (λ.χ. ναῦς > ναῦται) στον μηδενικό βαθμό του ληκτικού έρρινου επιθήματος *-en-: > *Delm-en- > Delmn.-t- > Delmat-, όπως στο αντίστοιχο ανατολικό ενετικό τοπωνύμιο Flanona > Flanatae (εθνικό) και sinus Flanaticus (παράγωγο επίθετο, το αρχαίο όνομα του κόλπου του Κβάρνερ).
Από εκεί και μετά, αβέβαιες ετυμολoγικές υποθέσεις μπορούν να γίνουν για οποιαδήποτε ΙΕ ρίζα που έχει τη μορφή *(H)d(h)el(H)-.
Υπάρχουν καμιά δεκαριά τέτοιες ρίζες και συνεπώς μπορούν να γίνουν καμιά δεκαριά ετυμολογικές προτάσεις, όλες απλά υποθετικές.
Η πρώτη που μου ήρθε στο νου είναι από τη ρίζα *delh1- «κόβω/τέμνω, χωρίζω, διαιρώ» > *del-men- = «χάσμα, φαράγγι, κοιλάδα» ή, όπως ο αρμενικός συγγενής atałj = «ύλη, ξυλεία» (= «τεμαχισμένα ξύλα»).
Να σχετίζεται άραγε η τεμαχισμενη πέτρα, dolmen ? Φτάσανε οι Γαλατες στα Βαλκάνια; Βεβαίως,”ασφαλώς” στην Δαλματια και αλλού. [Όχι “σιγουρα” όπως εγραψες αγαπητέ Σμερδαλεε, διότι αυτό δεν είναι Ελληνικό: siguro]. Εξ ου και ο deli(s). Ναι σχετίζεται και αυτό,δηλαδή ως διχα-σμενος & σχιζο-φρενης; Dal είναι χαρ-αδρα, βάραθρο που γέμισε με ύδατα και έγινε λίμνη, δεν ξέρω σε πόσες Ασιατικές γλώσσες. Και εάν το λεξιλογιο των πρωτογονων προγόνων μας,δεν ήταν & πολύ πλούσιο. η. υπήρχαν αλληλοεπιδρασεις με γείτονες, γιατί όχι Θαλ, Thal, Dalassa. Aπο τις Ελληνοαλβανικες αψιμαχίες προτιμώ,μακράν, τις ετυμολογικες και αμα θέλουν να χρησιμοποιουν 1 όρο που δεν έχει, ούτε ποτέ είχε, εφαρμογη sur le terrain άστους.Εγώ εξ άλλου συμφωνησα, σ’αλλο ιστότοπο, με φανατικό της Αλβανικής γλώσσας συνομιλητή μου (Αλβανό), σε δική του πρόταση, ότι το Ιλλυριος σημαίνει “λαός που αγαπά την ελευθερία & είναι ανυπότακτος & λόγω εδάφους”! Κάτι σαν τους Μανιάτες. Του απαντησα: “εάν εσύ το προτείνεις, επειδή το πιστεύεις, μια φορά, εγώ το πιστεύω δέκα”. Α la rashe, που λεν και οι Αραβες:”στο κεφάλι μου κορώνα”, αφού έχει ρίζα στην αρχαία Αρμενική : Lear το όρος, λερναία η ορεινή Ύδρα (λίμνη). Αυτή η συνεχής εναλλαγή, λίμνη-νήσος-λίμνη κ.ο.κ.,συνανταται σε παραδόσεις πολλών λαών (βλ. Αvalon κλπ).
Γεια σου Δημήτρη.
1) Το αγγλικό dale = «κοιλάδα» (και γερμανικό Tal και σλαβικό dol, dolina) που έχεις κατά νου δεν προέρχονται από το *delh1- «τέμνω, σχίζω», αλλά από το *dholHos που έδωσε και το ελληνικό θόλος, το οποίο θεωρητικά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε στη συζήτηση της ετυμολόγησης του Δελμινίου.
2) Όποιος πιστεύει ότι ο όρος «Ιλλυριός» προέρχεται από τον αλβανικό όρο lirë = «ελεύθερος» είναι τόσο άσχετος που δεν γνωρίζει ότι οι αλβανικοί όροι lirë και lir-oj = «ελευθερώνω» είναι τα λατινικά δάνεια līber/līberum και līber-āre (τα λατινικά ρήματα σε -āre κατά κανόνα ενσωματώνονται στα αλβανικά ρήματα σε -o(n)j).
liberu- > livërë > lirë, λόγω εφαρμογής του ρυθμικού κανόνα, όπως στα caballus > këval- > kalë και cubitum > kuvëtë > kut
Hello Smeralde , if i may, Matzinger in the Article “Messapisch Albanisch ” has analyzed the words , Rinos, Menzana, Brendos, Barzidih etc can you please make more ‘ comprehensible’ his explanations, without bothering you obviously, Thanks. https://www.academia.edu/6679811/Messapisch_Albanisch
Andrea, first my nickname is Smerdaleos.
Second, if you search my old posts you will find the explanations.
To put it briefly:
1) Illyrian rinos: I am explaining it in detail in the post that I’m currently preparing. It is linked with albanian re = “cloud” (*rina), rij = “to make yet” and with proto-Celtic *rinnos, rēnos etc, from *HreyH- “to flow”.
2) Menzana = Ἵππιος. It is from IE *mendyos = “horse” (*mendyonos > Menzana), a cognate of Albanian mëz and substratal Romanian mânz
3) Brendos. See my post on the Romanian phytonym brândușă and the Thracian toponyms Brentopara and Brendike. I also explain the Messapian terms and the albanian cognate bri = “horn”.
4) Finally, about the name Barz-id- (Barzidihi is the genitive singular form) Matzinger writes that it contains the suffix -id- that Messapic shares with Greek (diminutive -ίδ-ιον, patronymic -ίδ-ης) and Latin (-idius) and he explores the possibility of Messapic *barz- originating from IE *bherg’h- “high” or IE *bherHg’- “bright” (from where Alb. bardhë comes).
However, as far as I can understand his German, he does not take a definitive position on Messapian being either centum (as the messapian word *woik’- > vaik-an-etas seems to suggest) or satem (as one may argue from Barz-id-, if he relates it to IE *bherg’h- or *bherHg’- and he excludes the possibility of *-d-y- > -z- as in IE *dyēm > Mess. Zīs “Zeus” or the possiblity of secondary palatalization of velars before i,e as in Phrygian).
Have I covered you or not?
Ok Smerdaleos i get it, i am grateful for your availability and info, so Barz- id – might came from *bherHg’, and Brettia ( Elaphusa ) might be a Illyrian glossa as Brendo-para, for the moment that is enought for me, let see forward . Thanks again.
and Brettia ( Elaphusa ) might be a Illyrian glossa as Brendo-para
—
Brattia could be either an ‘Illyrian’ (Dalmato-Pannonian) or a Liburnian cognate of Thracian Brendopara, Brendike and Messapic brendon/βρεντέσιον/Brundisium. Note, however, that in order to link it properly to *bhrentos “stag, deer” you need the zero-grade *bhn.tos- > *brat- (it’s the only way to explain the loss of /n/). So the original toponym was probably Brattia not Brettia (the slavic form Brač also requires accented /a/).
*Brendo- para like Darda- para are non-‘ illyrian’ i know, to correct what i written above .
Ερωτω γιατί πίνω από πηγή αστείρευτη (=Σμερδαλεος).Οπως & η δίψα μου.Πιο πολύ το Δαλα.ι. , μεγας Ωκεανος είχα κατά νου. Για το σχιστο λίθος τι λες dolmen (Κελτικον). Ξέρω ότι σου αρέσει και η λαογραφια, γι’αυτό ανέφερα την ρίζα λεαρ και τις παραδόσεις για εναλλαγές λημνος, λίμνη σε νήσο και ανάποδα.
Έχεις κάποιο σύνδεσμο για το dolmen να κοιτάξω; Γιατί αν ισχύει, είναι πολύ ενδιαφέρον (και ταιριαστό στο Δελμίνιον).
The OED believes that the original term was either taolvean or tôlven meaning ‘stone table’, or tolmên meaning ‘stone hole’.Δηλαδή “μεν” λίθος και “τολ”, οπή, που ΙΣΩΣ να είναι σχετικό με “βυθισμένο σημείο εδαφους”,που είπαμε; (βυθουλας, χουνη, προϋποθέτει δε, ότι κατακρατεί ύδατα, όμβρια. η. πηγαία). Τώρα η κυκλική τοποθέτηση καθαρίζει από ξηραμενη λίμνη και οι ευθείες ίσως όχθες ποταμών που παγώνει, βοηθούν τους κατοίκους (τέτοια έχουμε στην Πάρνηθα). Πιο πιθανό βρίσκω κάποια λατρευτικη διαδικασία για ευφορία (άρδευση, βλ. Θράκη ποτάμιος Θεός Αρδισκος).
To tol = «τραπέζι» μάλλον είναι από το taol (λατ. tabula > tavola > taol), άρα το dolmen δεν μας κάνει για το Δελμίνιον.
Οκ
Καθορίζει, υποδεικνύει σημείο που υπήρχε ιερή λίμνη που έχει εξαφανισθεί.