Βίος Οσίου Ηλία του Νέου: «ἐκεῖνοι οἱ Ἕλληνες», «ἡμεῖς οἱ χριστιανοί», και ο «καὶ αὐτὸς Ῥωμαίων στρατηγός» Σκηπίων

Τις προηγούμενες ημέρες ξεκινήσαμε μια συζήτηση στα σχόλια με τον Θανάση που μου θύμισε ένα χωρίο από τον Βίο του Οσίου πατρός Ηλία του Νέου (822/3-903, γεννηθείς Ιωάννης Ραχίτης στην Έννα της Σικελίας, ο Βίος του συνεγράφη τον 10° αιώνα και μπορείτε να τον διαβάσετε εδώ).

Κάποια στιγμή στην αφήγηση του Βίου, ο Όσιος Ηλίας βρίσκεται στην γενέθλιά του Σικελία, όπου επίκειται αραβική επιδρομή. Ο Ηλίας ανησυχούσε καθότι έβλεπε πως η ηθική εγκράτεια των Ρωμαίων αξιωματικών και αξιωματούχων είχε χαλαρώσει και γνώριζε πως ο θεός θα έδινε την νίκη στην επικείμενη μάχη στον ηθικά εγκρατέστερο στρατό. Παρουσιάστηκε, λοιπόν, στη συνέλευση όπου ήταν παρόντες ο πατρίκιος Κωνσταντίνος (ο αρχηγός των στρατευμάτωντης Σικελίας), άλλοι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί και οι ελλόγιμοι των πολιτών της πόλης όπου έδρευε η στρατιωτική ηγεσία και, ασκώντας το δικαίωμα της παρρησίας που είχε ως Όσιος ( παρρησιαστικώτερον ἐλέγχων, ἔλεγεν), τους επέπληξε για την χαλάρωση της ηθικής εγκράτειας με τα παρακάτω λόγια:

Advertisements

Ο λόγος του Κλαυδίου προς την σύγκλητο

Ο Τάκιτος διέσωσε έναν λόγο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαυδίου (βασ. 41-54 μ.Χ.) προς την σύγκλητο της Ρώμης σχετικά με την αποδοχή στην σύγκλητο αριστοκρατών από την κατεκτημένη Γαλατία. Ο Κλαύδιος θύμισε στους υπάρχοντες συγκλητικούς της Ιταλίας (πολλοί από τους οποίους δεν ήθελαν να αποδεχτούν τους «βάρβαρους» κατεκτημένους Γαλάτες αριστοκράτες στην σύγκλητο) πως σχεδόν κανένας τους δεν ήταν γνήσιος Ρωμαίος στην απώτερη καταγωγή του, αλλά όλοι τους κατάγονταν από πληθυσμούς που κατακτήθηκαν και σταδιακά απέκτησαν την ρωμαϊκή πολιτεία και ότι όλα αυτά που στις ημέρες τους θεωρούσαν πατροπαράδοτα κάποτε είχαν υπάρξει καινοτομίες (omnia, patres conscripti, quae nunc vetustissima creduntur, nova fuere: η επέκταση της πολιτείας σ’όλους τους Λατίνους, σ’όλους Ιταλούς, η σταδιακή επέκταση των ορίων της Ιταλίας από τον Αίσι, στον Ρουβίκωνα και από τον Ρουβίκωνα στις Άλπεις κλπ).

Θεσσαλονίκη, 904 μ.Χ.: θέμα ή ψευδοθέμα;

Στη σημερινή ανάρτηση θα κάνω μια πρώτη νύξη σε ένα θέμα που μας απασχολεί με τον Περτίνακα πάνω από ένα χρόνο. Πρόκειται για το θέμα της ταυτότητας και διοικητικής λειτουργίας των επαρχιών δυτικά του Νέστου κατά την περίοδο 700-950 και την επισήμανση εκείνων των στοιχείων στα οποία οι περιοχές αυτές διαφέρουν από το λειτουργικό πυρήνα της Ρωμανίας (ρωμαϊκά θέματα Μικρασίας και θέματα Μακεδονίας και Θράκης ανατολικά του Στρυμόνα).

Στη σημερινή πρώτη νύξη του θέματος, θα περιγράψω την αντίδραση της Θεσσαλονίκης όταν πληροφορήθηκε εβδομάδες πριν την επικείμενη θαλάσσια αραβική επιδρομή που οδήγησε στην άλωση του 904 που περιγράφει ο Ιωάννης Καμινιάτης.

Η λειτουργία των «Γραικών» στον Παύλο Διάκονο: οι «Γραικούληδες» δεν είναι Ρωμαίοι

Κάνω αυτή την ανάρτηση επειδή πριν από λίγο ο Αρχέλαος με ένα σχόλιό του με εξέπληξε που κατάλαβε τη λειτουργία της «Γραικικής» ταυτότητας (σκόπιμη απορωμαιοποίηση των Άπτωτων Ρωμαίων) στην Ιστορία των Λογγοβάρδων (Historia Langobardorum) του Παύλου Διάκονου.

Ο «Καίσαρ» που εξουσιάζει τους «Γραικούς» και το «Βλαχικό βασίλειο» στο Widsith

Ο Αρχέλαος έκανε χθες την εξής ερώτηση:

Βλέποντας την επιγραφή τσαταλάρ σκεφτόμουνα ακόμα και οι ορθόδοξοι Σλάβοι αποκαλούσαν Γραικούς τους Βυζαντινούς; και τον βασιλιά Τσάρο (Καίσαρ); από που τα πήρανε τα όνοματα; δεν είχανε πρώτα επαφή με τους Βυζαντινους αντί με την δύση;

Θα θέσω το ερώτημα του Αρχέλαου σε γενικότερη μορφή: από ποιον έμαθαν οι Σλάβοι να μιλάνε για «Γραικούς», «Βλάχους» και  για τον «Τσάρο» της Κωνσταντινούπολης;

Την απάντηση (μάλλον από τα γερμανικά φύλα που βρήκαν όταν έφτασαν στον Δούναβη) θα την βρείτε στο αγγλοσαξονικό ποίημα Widsith (ποίημα του 10ου αιώνα που περιέχει παλαιότερη αγγλοσαξονική παράδοση και ορολογία, με την πλοκή να φτάνει ως τα χρόνια του Αττίλα).

Η βυζαντινή παρακμή του 14ου αιώνα #1: προλεγόμενα

Η σημερινή ανάρτηση είναι η πρώτη της σειράς με θέμα την βυζαντινή παρακμή του 14ου αιώνα. Στην παρούσα ανάρτηση θα κάνω μια γενική εισαγωγή και στην επόμενη θα περιγράψω αναλυτικότερα την κατάσταση της εξευτελιστικής και παραλυτικής παρακμής που χαρακτηρίζει την βασιλεία του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου (1354-1391), του ανθρώπου που το 1341 σε ηλικία οκτώ ετών στέφθηκε βασιλεύς Ρωμαίων και, μετά το 1354, σταδιακά εξευτέλισε τον τίτλο του, όταν εξελίχθηκε σε γραικοζητιάνο (άφραγκος επαίτης που εγκαινίασε τα ταξίδια στη Δύση για «δέηση επικουρίας», όπως γράφει και ο Χαλκοκονδύλης) και σε υποτελή ηγεμονίσκο του Οθωμανού σουλτάνου. Το τραγούδι «Γκρέκο μασκαρά» του Γιάννη Μηλιώκα είναι μάλλον η πιο ταιριαστή ετυμηγορία της ιστορίας γι΄αυτόν τον de facto «Γραικούλη» που δεν είχε καμία απολύτως σχέση με τους Ρωμαίους προκατόχους του.

Ο Λουκιανός και οι στρατιώτες «μας»

Σύμφωνα με τον Anthony D. Smith, αυτό που κάνει σίγουρα τους Έλληνες και τους Εβραίους της κλασικής περιόδου τωόντι εθνοτικές ομάδες (ethnie), σε αντίθεση με ένα σωρό άλλους αρχαίους λαούς που εμφανίζονται ως απλές ητικές εθνοτικές κατηγορίες (ethnic categories) στην αρχαία γραμματεία αυτών των δύο λαών, είναι το γεγονός ότι οι Έλληνες και οι Εβραίοι κατέγραψαν οι ίδιοι ημικά την ιστορία τους και δημιούργησαν μια ιστοριογραφική παράδοση που έγινε διαθέσιμη σε ευρύτερα και διαχρονικά αναγνωστικά κοινά, στα οποία προσέδιδε κοινή ταυτότητα μέσα από την καλλιέργεια κοινής ιστορικής μνήμης που προσέδιδε περιεχόμενο στην έννοια του «εμείς». Οι Εβραίοι τελειοποίησαν την διαδικασία με τον θεσμό της συναγωγής, όπου η «ιστορία» του «ενός και μοναδικού περιούσιου λαού του μόνου αληθινού θεού» γινόταν γνωστή και στις αγράμματες μάζες.