Έθνος και εθνότητα #2

Στην προηγούμενη ανάρτηση παρέθεσα την «εξάδα» χαρακτηριστικών (‘six dimensions’ = έξι διαστάσεις) με την οποία ο Anthony D. Smith όρισε την εθνότητα (ethnie, ethnic group) και παράθεσα επίσης μια σελίδα όπου ο Smith (2001, 2010) εξηγεί ότι η έννοια του έθνους (nation) είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη, αλλά οι περισσότεροι μελετητές τουλάχιστον συμφωνούν ότι το «έθνος» ΔΕΝ είναι ούτε «κράτος» (state) ούτε «εθνότητα» (ethnic community).

Τι είναι, λοιπόν, αυτό το «έθνος», πότε πρωτοεμφανίστηκε και πότε γενικεύθηκε ως μορφή συλλογικής οργάνωσης στην ανθρώπινη ιστορία;

Έθνος και εθνότητα #1

Στη σημερινή ανάρτηση και την επόμενη θα παραθέσω μερικούς ορισμούς των εννοιών της «εθνότητας» (ethnie, ethnic group) και του «έθνους» (nation) τους οποίους μου ζήτησε στα σχόλια ο Γιάννης. Ενώ υπάρχει σχετική ομοφωνία στον ορισμό της εθνότητας, με την οποία θα ξεκινήσω στην παρούσα ανάρτηση, ο ορισμός της έννοιας του έθνους (το θέμα της επόμενης ανάρτησης) παραμένει μέχρι σήμερα αρκετά αμφιλεγόμενος.

Ο τετραετής κύκλος πληρωμής των ρωμαϊκών θεμάτων

Ο Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος (περ. 950) περιγράφει ως «παλαιό τύπο» (συνήθεια του ύστερου 9ου αιώνα) τον παρακάτω τετραετή κύκλο πληρωμής (ῥογεύεσθαι) των ρωμαϊκών θεμάτων.

Η μεταγλωσσολογική κατάσταση στην Φραγκία του 9ου αιώνα #2

Μετά την συνοπτική περιγραφή του βιβλίου που παρουσίασα στην προηγούμενη ανάρτηση, ας περάσουμε τώρα στη μεταγλωσσολογική κατάσταση της Καρολιδικής Φραγκίας του 9ου αιώνα.

Η μεταγλωσσολογική κατάσταση στην Φραγκία του 9ου αιώνα #1

Στη σημερινή ανάρτηση και την επόμενη θα ασχοληθώ με το θέμα της μεταγλωσσολογικής επίγνωσης (metalinguistic awareness) στον λατινόφωνο/ρωμανόφωνο κόσμο και, ειδικότερα, στην Καρολιδική Φραγκία του 9ου αιώνα. Το θέμα αυτό καλύπτει όλο το δεύτερο μέρος (Part II, κεφ. 9-13) του παρακάτω τόμου:

Roger Wright (ed.), Latin and Romance Languages in the Early Middle Ages (1η έκδοση Routledge 1991, 2η έκδοση paperback The University of Pennsylvania State Press 1996)

Δάντης: De vulgari eloquentia

Στη σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω συνοπτικά το σύγγραμμα του Δάντη (ιταλ. Dante Alighieri) De Vulgari Eloquentia (DVE, 1305, «Περί δημώδους ευγλωττίας»).

Ντελλαπόρτας: έμαθα τάχα γράμματα φράγκικα και ρωμαί[ι]κα

Ο μάλλον ιταλογενής (αλλά παραταύτα ορθόδοξος) Κρητικός ποιητής Λεονάρδος Ντελλαπόρτας (1330-1419/20, για βιογραφικά στοιχεία βλ. εδώ, σ. 273-4) έγραψε κατά την περίοδο 1403-1411 τέσσερα ποιήματα σε δημώδη γλώσσα, τα οποία εκδόθηκαν το 1995 από την Ακαδημία Αθηνών το 1995 υπό την επιμέλεια του Μανούσου Μανούσακα.

Race vs. Culture vs. Ethnicity

Δανείστηκα τον τίτλο της σημερινής ανάρτησης από ένα σχόλιο του Περτίνακος πάνω σε μια ιστορία που διηγείται ο Θάνος Βερέμης εδώ (06:48-07:05):

«Εμένα κάποτε μού πε ένας καθηγητής στην Οξφόρδη «εσείς οι Έλληνες δεν είσαστε «ράτσα» (race), [αλλά] είσαστε παράδοση, μία πολιτισμική παράδοση» και είχε δίκαιο.»

Για να δούμε πως πρέπει να κρίνουμε στην σημερινή εποχή την παραπάνω άποψη.

Ολισθήματα ελληνοσυνέχειας

Στη σημερινή ανάρτηση θα σχολιάσω κάποια ολισθήματα «ελληνοσυνέχειας» ορισμένων ιστορικών, των οποίων το γενικότερο έργο στην δημόσια ιστορία κατά τα άλλα εκτιμώ και θαυμάζω, επειδή καλύπτει ένα σημαντικό κενό σε μια χώρα σαν την Ελλάδα που έχει καλούς ιστορικούς, αλλά πάσχει από έλλειψη σοβαρής δημόσιας ιστορίας.

Ο «Ρωμαίων άποικος» Βλάχος Κωνσταντίνος Αυριλιόνης

Το θέμα της σημερινής ανάρτησης σχετίζεται με την χθεσινή. Πρόκειται για τον Βλάχο Κωνσταντίνο Αυριλιόνη που αναφέρει το 1221 στην περιοχή της Βόνιτσας ο μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιωάννης Απόκαυκος. Το ενδιαφέρον με το χωρίο του Αποκαύκου είναι ότι περιγράφει το «γένος» των Βλάχων ως «αποίκους των [πάλαι] Ρωμαίων», η μοναδική φορά που κάποιος βυζαντινός συγγραφεάς αναγνωρίζει ρητά την ρωμαϊκή καταγωγή των Βλάχων.

Vojna krajina, 1538: Οι Βλάχοι ως «αρχαίοι Ρωμαίοι»

Μια γερμανόγλωσση αψβουργική πηγή του 1538 περιγράφει τους Ορθόδοξους Βλάχους πρόσφυγες από την Οθωμανική αυτοκρατορία που εγκαταστάθηκαν μαζί με Σέρβους στην νεοϊδρυθείσα Κροατική vojna krajina των Αψβούργων (βλ. statuta Valachorum) με τον προσδιορισμό «[είναι] Βλάχοι, τους οποίους εμείς αποκαλούμε «αρχαίους Ρωμαίους» (allt Römer)»: Walächen welche bei uns allt Römer genennt sein.

Ο ορισμός του «Ελληνικού έθνους» του Παπαρρηγόπουλου

Στη σημερινή ανάρτηση θα σχολιάσω τον προβληματικό ορισμό του «Ελληνικού έθνους» που παραθέτει στην αρχή της Ιστορίας του Ελληνικού έθνους ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (1853), τον οποίο σχολιάζει (απορρίπτοντας σιωπηρά) ο Roderick Beaton σ΄αυτήν εδώ την διαδικτυακική συζήτηση (12:58-15:30).

Η Χρονογραφία των Μανιατών της Κορσικής (1738)

Στη σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω την Χρονογραφία που ο παπα-Νικόλαος Στεφανόπουλος ολοκλήρωσε το 1738 και περιγράφει την ιστορία της Μανιάτικης φάρας («γένος») των Στεφανοπουλαίων στην Κορσική (εγκαταστάθηκαν εκεί στο β΄ μισό του 17° αιώνα ως μισθοφόροι των Γενουατών που έλεγχαν τότε την Κορσική) και τα γεγονότα της εξέγερσης του 1729 των Κορσικανών κατά των Γενουατών, κατά την οποία οι Μανιάτες αντιμετώπισαν τους γηγενείς εξεγερθέντες ως μισθοφόροι των Γενουατών. Από εδώ μπορείτε να κατεβάσετε και να διαβάσετε την έκδοση της Χρονογραφίας του Γρηγορίου Παππαδόπουλου (1865).

Ενετικές λίστες με stradioti του 1541 από Ναύπλιο και Μονεμβασιά

Όταν το 1540 έληξε ο Γ΄ Ενετο-Οθωμανικός πόλεμος (1537-1540), οι Ενετοί αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν στους Οθωμανούς τα δύο τελευταία φρούρια που κρατούσαν στην Πελοπόννησο, δηλαδή το Ναύπλιο (Napoli di Romania) και τη Μονεμβασιά (Malvasia). Παραθέτω στην παρούσα ανάρτηση μερικά ενετικά έγγραφα εκείνης της εποχής (1541) που συνέλεξε ο Κωνσταντίνος Σάθας που περιέχουν λίστες με ονοματεπώνυμα και πατρωνυμικά των «Γραικών» και «Αλβανών» (Greci e Albanesi, αντιπαράταξη που στα ρωμαίικα της εποχής αποδιδόταν «Ρωμαίοι και Αρβανίτες») stradioti (ενικός stradiota/strat(h)iota < στρατιώτης) που οι Ενετοί εκμίσθωσαν για την φρούρηση των δύο αυτών φρουρίων.

Το σφάλμα του πολιτισμικού ντετερμινισμού

Στη σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω αυτό που οι ανθρωπολόγοι αποκαλούν σφάλμα του πολιτισμικού ντετερμινισμού (cultural determinism) στη μελέτη της εθνοτικότητας (ethnicity). Το σφάλμα αυτό συμβαίνει κάθε φορά που ένας εξωτερικός μελετητής προσδιορίζει εθνοτικά μια κοινότητα όχι βάσει της υποκειμενικής της συλλογικής αυτοσυνειδησίας, αλλά βάσει του -υποτίθεται «αντικειμενικού»- «πολιτισμού» της (culture).