Το βιβλίο Romanland του Αντώνη Καλδέλλη

Στη σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω το φετινό εξαιρετικό βιβλίο Romanland: Ethnicity and Empire in Byzantium του Αντώνη Καλδέλλη (Harvard University Press 2019), το πρώτο σοβαρό βιβλίο στην ιστορία της βυζαντινολογίας που πραγματεύεται συστηματικά, νηφάλια και μεθοδικά την σχέση εθνοτικότητας και αυτοκρατορίας (ethnicity and empire) στην άπτωτη Ρωμανία.

Εδώ και εδώ μπορείτε να ακούσετε δύο συνεντεύξεις του συγγραφέα για το βιβλίο.

Advertisements

Ένας Ρωμιός διαβάζει τα Annali Turcheschi του Francesco Sansovino

Είχα ένα αστείο σχόλιο από κάποιον σήμερα που γελοιωδώς ισχυρίστηκε ότι ο El Greco ήταν «Έλληνας», επειδή στα Ισπανικά Griego είναι ο «Έλληνας». Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι σήμερα το ισπανικό Griego και το ιταλικό Greco σημαίνουν «Έλληνας» (επειδή σήμερα υπάρχει ένα νεωτερικό ελληνικό έθνος), αλλά ΤΟΤΕ (στα χρόνια του El Greco), οι όροι αυτοί σήμαιναν «Ρωμαίος/Ρωμιός».

Αν σας ρωτήσω τι εννοεί ο Μαρτίνος Κρούσιος με τον όρο Graecus όταν, μεταφράζοντας τα Πατριαρχικά Χρονικά που λένε ότι ο πατριάρχης Νήφων Β΄ είχε Ρωμαία μητέρα και Αρβανίτη πατέρα (βλ. την τελευταία ενότητα #4 εδώ), γράφει ότι μητέρα του Νήφωνα ήταν Romana, id est Graeca, είναι σαν να σας ρωτώ τα παιδιά του Ζεβεδαίου ποιον είχανε πατέρα;

Με αφορμή τον Ζεβεδαίο, λοιπόν, στη σημερινή ανάρτηση θα κάνω εθνολογικό σχολιασμό στο Χρονικόν περί των Τούρκων Σουλτάνων του Βαρβερινού Κώδικα (Codex Barberinus Graecus 111), το οποίο συγγράφηκε από κάποιον Aνώνυμο συγγραφέα στο πρώτο τέταρτο του 17ου αιώνα (1600-1625) που, όπως έδειξε η Ελισάβετ Ζαχαριάδου, χρησιμοποίησε ως βασική πηγή την δεύτερη έκδοση (1573) του ιταλικού έργου Gl’ Annali Turchesci o vero vite de principi de casa Othomana (Τα Τουρκικά Χρονικά ήγουν οι Βίοι των Οθωμανών Σουλτάνων) του Francesco Sansovino. Το ενδιαφέρον είναι ότι, με την σειρά του, ο Sansovino χρησιμοποίησε ως βασική πηγή μια λατινική μετάφραση των Ιστοριών του Λαόνικου Χαλκοκονδύλη και έτσι υπάρχουν πολλές «τριάδες» αντίστοιχων χωρίων στα τρία έργα, όπου ο Ανώνυμος αντιγράφει τον Sansovino και ο Sansovino τον Χαλκοκονδύλη (χωρίς να έχει επίγνωση ο Ανώνυμος του έργου του Χαλκονδύλη και της αντιγραφής του από τον Sansovino).

Οι πρώτες μαρτυρίες για τον αυτοπροσδιορισμό των Ρουμάνων

Σύμφωνα με τον Fredrik Barth (Ethnic Groups and Boundaries, πρόλογος, σλδ 6), η εθνοτική ταυτότητα είναι το προϊόν της αλληλεπίδρασης μεταξύ της αυτοαπονομής και ετεροαπονομής ταυτότητας (ethnic identity is a matter of self-ascription and ascription by others in interaction). Οι δύο αυτές απονομές ταυτότητας ή, με άλλα λόγια, οι δύο αντιλήψεις περί ταυτότητας (ημική και ητική, ημική = αυτοπροσδιορισμός και ητική = πως «μας» βλέπουν οι «άλλοι») αρκετές φορές δεν συμπίπτουν.

Romani et Lai

Στην σημερινή ανάρτηση θα σχολιάσω μια σειρά λατινικών επιγραφών από τη Μικρά Σκυθία της περιόδου 200-250 όπου οι κάτοικοι ενός οικισμού διακρίνονται σε Ρωμαίους και «Λάους» (Romani et Lai). Το ενδιαφέρον αυτής της διάκρισης είναι ότι συνεχίζει να υφίσταται και μετά το διάταγμα του Καρακάλλα (212), κάτι που δείχνει ότι αυτοί οι μυστήριοι «Λάοι» ΔΕΝ θεωρούνταν γηγενείς ελεύθεροι Ρωμαίοι πολίτες μετά το 212, αλλά μάλλον συνιστούσαν μια κατηγορία ανάλογη με αυτήν των dediticii και των Laeti στην παραμεθόριο Γαλατία (Γερμανοί κατά κανόνα βάρβαροι, στους οποίους επιτράπηκε η εγκατάσταση στις παραμεθόριες περιοχές με την προϋπόθεση παροχής στρατιωτικών ή/και γεωργικών υπηρεσιών).

Εθνολογικές παρατηρήσεις στο Χρονικό του Κόμητος Μαρκελλίνου #4

Συνεχίζω από την προηγούμενη ανάρτηση.

Εθνολογικές παρατηρήσεις στο Χρονικό του Κόμητος Μαρκελλίνου #3

Συνεχίζω τον εθνολογικό σχολιασμό που ξεκίνησα στην προηγούμενη ανάρτηση.

Εθνολογικές παρατηρήσεις στο Χρονικό του Κόμητος Μαρκελλίνου #2

Μετά την πρώτη, κατατοπιστική ανάρτηση της σειράς, η σημερινή ανάρτηση θα είναι η πρώτη από τις δύο με θέμα τον αναλυτικό εθνολογικό σχολιασμό του Χρονικού του Κόμητος Μαρκελλίνου. Όπως θα δείτε σ΄αυτήν και την επόμενη ανάρτηση, μερικές φορές θα επισημάνω την εσφαλμένη αγγλική μετάφραση του πρωτότυπου λατινικού κειμένου στην έκδοση του Brian Croke και, συνεπώς, η πρώτη συμβουλή που έχω να δώσω σε όποιον διαβάσει την έκδοση του Croke είναι να προσέχει πάντοτε και το λατινικό πρωτότυπο.