Η εξωνυμική αρμενική ορολογία του Σεβεού για τους «βυζαντινούς» Ρωμαίους

Η σημερινή ανάρτηση συνεχίζει το θέμα της προηγούμενης για τον αρμενικό εξωνυμικό προσδιορισμό των «βυζαντινών» Ρωμαίων. Στον Αρμένιο επίσκοπο Σεβεό αποδίδεται η συγγραφή λίγο μετά το 661 μιας ιστορίας στα αρμενικά η οποία καλύπτει συνοπτικά τα γεγονότα που αφορούν την Αρμενία από την εποχή του Πέρση βασιλιά Περόζη Α΄ (459-484) ως την έναρξη της βασιλείας του Ηρακλείου (610-641) και, από εκείνο το σημείο και έπειτα, η περιγραφή συνεχίζει πιο λεπτομερώς ως το έτος 661 επί βασιλείας του Κώνσταντος Β΄ (641-668).

Πως η αρμενική εξωνυμική ορολογία των Επικών ιστοριών μπέρδεψε τον Προκόπιο

Το θέμα της παρούσας ανάρτησης προέκυψε από μια συζήτηση στα σχόλια για την εξωνυμική κατηγοριοποίηση των «βυζαντινών» Ρωμαίων στην κλασική αρμενική γραμματεία. Οι κλασικοί Αρμένιοι συγγραφείς συνήθως προσδιορίζουν τους «βυζαντινούς» Ρωμαίους με τον όρο h(o)ṙomkʿ = «Ρωμαίοι», αλλά ενίοτε χρησιμοποιούν και τον όρο yoynkʿ = «Ίωνες», τον οποίο κατά κανόνα χρησιμοποιούν ειδικά για τους (αρχαίους) Έλληνες. Οι Επικές Ιστορίες είναι ένα κλασικό αρμενικό κείμενο του ύστερου 5ου αιώνα που, αντίθετα με την αρμενική συνήθεια, χρησιμοποιεί κατά κανόνα τον όρο Υoynkʿ και πολύ σπάνια τον όρο Η(o)ṙomkʿ για τους ανατολικούς Ρωμαίους της ύστερης αρχαιότητας. Το γεγονός αυτό μπέρδεψε τον Προκόπιο, όταν χρησιμοποίησε τις Επικές ιστορίες ως πηγή για τους Πολέμους του. Για να δούμε το μπέρδεμα του Προκοπίου.

Ένα κεφάλαιο του Sidney Griffith για τους Μελχίτες

Επειδή έχουμε μια ωραία συζήτηση στα σχόλια που έφτασε στο θέμα των Μελχιτών και της ταυτότητάς τους, παραθέτω προς ανάγνωση για όποιον ενδιαφέρεται ένα κεφάλαιο του Sidney Griffith από το παρακάτω βιβλίο:

David Thomas (ed.), Syrian Christians under Islam: The First Thousand Years (Brill 2001)

Η εμφάνιση και μετάλλαξη της κροατικής ταυτότητας (800-1400) #3

Στην προηγούμενη ανάρτηση έδειξα πως στα μέσα του 9ου αιώνα πρωτοεμφανίστηκε μια νέα ηγεμονία με κέντρο την Αινώνα (Νίν), της οποίας οι ηγεμόνες αρχικά έφεραν τον διπλό τίτλο «δουξ Κροατών» και «δουξ Σλάβων», τον οποίο, σύμφωνα με την παράδοση, το 925 ο Τομισλάβος (Tomislav) κατάφερε να αναβαθμίσει σε «ρήγας Κροατών» (dux > rex), μετατρέποντας την ηγεμονία του σε ρηγάτο/βασίλειο.

Η εμφάνιση και μετάλλαξη της κροατικής ταυτότητας (800-1400) #2

Στην προηγούμενη ανάρτηση παρουσίασα την εξέλιξη των ιδεών στο θέμα της σημασίας του συλλογικού όρου «Κροάτες», όταν αυτός πρωτοεμφανίζεται το 852 στον τίτλο του «δούκα των Κροατών» Τρεπιμηρού Α΄ που έλεγχε μια μικρή περιοχή γύρω από την Αινώνα (λατ. Aenona, κρ. Nin). Στη σημερινή ανάρτηση θα παραθέσω τις πηγές της περιόδου 800-1000 σχολιάζοντας τους όρους με τους οποίους αυτές προσδιορίζουν τον σλαβικό πληθυσμό που κατοικούσε σε αυτό που μετά το 925 εξελίχθηκε στο βασίλειο της Κροατίας (925-1102) και, μετά το 1102, στην ουγγρική μπανόβινα Κροατίας.

Η εμφάνιση και μετάλλαξη της κροατικής ταυτότητας (800-1400) #1

Η σημερινή ανάρτηση είναι η ρπώτη της σειράς αναρτήσεων όπου θα εοπιχειρήσω να εξηγήσω την εμφάνιση, εξέλιξη και μετάλλαξη της κροατικής ταυτότητας από τον 9° αιώνα, όταν ο όρος «Κροάτες» πρωτοεμφανίζεται στον τίτλο dux Chroatorum (σε αντίγραφο του 1568 ενός υποτιθέμενου πρωτότυπου εγγράφου του 852) του Τρεπιμηρού Α΄ (Trpimir I, θ. 864), ως τον 14° αιώνα. Ποιος ήταν «Κροάτης» τον 9° αιώνα και ποιος ήταν «Κροάτης» τον 14° αιώνα;

Καϊκαβιανόφωνοι προς Ljudevit Gaj: «βάλθηκες να μας «βλαχέψεις»!»

Οι σημερινές πρότυπες «σερβοκροατικές» γλώσσες, βασίζονται όλες στο στοκαβιανό σερβοκροατικό ιδίωμα, το εκτενέστερο γεωγραφικά από τα τρία βασικά ιδιώματα (στοκαβιανό, τσακαβιανό και καϊκαβιανό). Εδώ μπορείτε να δείτε μια χονδρική ιστορική κατανομή των τριών βασικών ιδιωμάτων (πριν τις μεταναστεύσεις που πυροδότησε η οθωμανική κατάκτηση των δυτικών Βαλκανίων).

Ο «ιλλυριστής» Ljudevit Gaj (1809-1872) ήταν ο κυριότερος εκπρόσωπος του Ιλλυρικού κινήματος που προοωθούσε την ιδεολογία μιας κοινής «Ιλλυρικής» εθνικής ταυτότητας για όλους τους Σλάβους των δυτικών Βαλκανίων. Όταν κάποια στιγμή αποφάσισε να αλλάξει την γλώσσα της εφημερίδας του (Danica Ilirska = Ιλλυρικός Αυγερινός) από το καϊκαβιανό ιδίωμα (kajkavski, η παραδοσιακή τοπολαλιά στα μέρη γύρω από το Ζάγκρεμπ) σε στοκαβιανό (štokavski), κάποιοι καϊκαβιανόφωνοι (και φυσικά καθολικοί στο θρήσκευμα) αναγνώστες του έστειλαν το εξής παράπονο: Ove Novine imadu naměru iz nas Vlahe načiniti! = «η εφημερίδα αυτή βάλθηκε να μας «βλαχέψει!» [δηλαδή «να μας κάνει «Βλάχους» = Ορθόδοξους/Σέρβους»] 🙂 🙂

Ο Βίος του Κοσμά Ζωγραφίτη

Στην σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω ένα χωρίο από τον σλαβονικό Βίο του Βούλγαρου Οσίου Κοσμά Ζωγραφίτη (βουλγ. Kosma Zografski, θ. 1423). Ο Κοσμάς γεννήθηκε στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα στο (Βέλικο) Τάρνοβο/Τρίνοβο της τότε και νυν Βουλγαρίας (λίγο πριν οι Οθωμανοί καταλύσουν την Βουλγαρία ως πολιτική οντότητα) σε εύπορη οικογένεια Βουλγάρων και κατέληξε μοναχός στην Μονή Ζωγράφου του Αγίου Όρους, η οποία κατά τον 13° και 14° αιώνα περιγράφεται ως η «σεβάσμια μονή των Βουλγάρων», επειδή είχε την παράδοση να προσελκύει ως μοναχούς άτομα βουλγαρικής καταγωγής.

Γιατί αλλάζουν συλλογικές ταυτότητες οι άνθρωποι;

Κάποιος μου άφησε πριν από λίγο ένα κακόγουστο και συνάμα γελοίο σχόλιο όπου εξέφρασε την «αγανάκτησή» του για το ότι στην ανθρώπινη ιστορία οι άνθρωποι αλλάζουν σαν τα πουκάμισα τις συλλογικές τους ταυτότητες: μαθαίνουν να μιλάνε νέες γλώσσες εγκαταλείποντας τις παλιές τους (καλώς ή κακώς), αλλάζουν θρήσκευμα όταν τους βολεύει, μεταναστεύουν σε νέες πατρίδες, εφευρίσκουν και υιοθετούν νέες αντιλήψεις περί ιδεατής καταγωγής, συναρμόζονται σε νεόδμητα έθνη που παλαιότερα δεν υπήρχαν κοκ. Γιατί συμβαίνουν όλες αυτές οι αλλαγές;

Ο δίγλωσσος Βίος του Ρωμύλου εκ Βιδινίου

Ο Ρωμύλος του Βιδινίου ήταν Ησυχαστής μοναχός του 14ου αιώνα που γεννήθηκε στο Βιδίνιο (Vidin) της τότε και σημερινής Βουλγαρίας. Ο ελληνόγλωσσος Βίος του γράφτηκε στα ελληνικά από τον Αθωνίτη μαθητή του Γρηγόριο και σύντομα μεταφράστηκε στα βουλγαρικά/σλαβονικά. Ο συγγραφέας του πρωτότυπου ελληνόγλωσσου Βίου (Γρηγόριος) αυτοχαρακτηρίζεται «καλλιγράφος», το οποίο στον σλαβονικό Bίο αποδίδεται ως dobropisec (OCS dobrŭ = «καλός» + pĭsati = «γράφω» + -ĭcĭ > -ec). Σύμφωνα με την σλαβονική/βουλγαρική μετάφραση, ο πατέρας του Ρωμύλου ήταν «”Γραικός“/грък το γένος» και η μητέρα του Βουλγάρα.

Quiz: Τι πιστεύετε πως γράφει ο πρωτότυπος ελληνόγλωσσος Βίος;

Έκθεσις Νέα (1385): Ρωμαίοι και βάρβαροι δεσπότες

Κάποια στιγμή μετά το 1385 συγγράφηκε ένα εγχειρίδιο ρωμαϊκού («βυζαντινού») πρωτοκόλλου που φέρει τον τίτλο Έκθεσις Νέα, το οποίο υποδεικνύει στον πατριάρχη διαφορετική φόρμουλα απεύθυνσης του κατόχου του τίτλου του «δεσπότη», αναλόγως με το αν αυτός είναι Ρωμαίος ή βάρβαρος. Η Έκθεσις αναγνωρίζει τρεις διαφορετικές βαθμίδες δεσποτών που, από την υψηλότερη προς την χαμηλότερη, είναι: ο δεσπότης που είναι μέλος της δυναστείας των Παλαιολόγων, ο δεσπότης που είναι Ρωμαίος και, τέλος, ο δεσπότης που είναι «βάρβαρος» (μη Ρωμαίος).

Η διγλωσσία: ελληνικά και ρωμαίικα #2

Στην προηγούμενη ανάρτηση περιέγραψα το φαινόμενο που οι γλωσσολόγοι αποκαλούν διγλωσσία (diglossia, όχι bilingualism = αμφιγλωσσία) και εξήγησα πως γύρω στο 1000 μ.Χ. (10ος-11ος αι.) βρίσκουμε τις πρώτες δύο μαρτυρίες όπου:

Η διγλωσσία: ελληνικά και ρωμαίικα #1

Στη σημερινή και την επόμενη ανάρτηση θα περιγράψω την διαμόρφωση της κοινωνιογλωσσολογικής διγλωσσίας των «βυζαντινών» Ρωμαίων που είχαν ως «φυσική» γλώσσα τα ρωμαίικα, αλλά χρησιμοποιούσαν ως λόγια γραπτή γλώσσα τα ελληνικά.

Razumnik-Ukaz: Σε τι διαφέρουν οι λαοί;

Η σημερινή ανάρτηση είναι κωμικό διάλυμα με ελαφρύ περιεχόμενο. Θα παραθέσω και θα σχολιάσω κωμικά ένα απόσπασμα από το Razumnik-Ukaz, ένα μεσαιωνικό βουλγαρικό κείμενο που συγγράφηκε κάποια στιγμή μεταξύ 1204 και 1350. Στο απόσπασμα που θα παραθέσω, ο Βούλγαρος συγγραφέας θέτει το ερώτημα «σε τι διαφέρουν οι λαοί;» και απαντά παρομοιάζοντας τους διάφορους λαούς με ζώα. Το κείμενο είναι ενδιαφέρον γιατί μας πληροφορεί για τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά που απέδιδαν οι μεσαιωνικοί Βούλγαροι στους διάφορους λαούς. Ο όρος razumnik στον τίτλο του κειμένου είναι παράγωγο σε -nik του παλαιοσλαβονικού ρήματος razuměti (< PSlv *orz-uměti) = «κατανοώ, καταλαβαίνω».

Παραθέτω την αγγλική μετάφραση όλου του κειμένου από το παρακάτω βιβλίο:

Kiril Petkov, The Voices of Medieval Bulgaria, Seventh-fifteenth century: The Records of a Bygone Culture (Brill 2008), pp. 533-5.

Ο εκρωμαϊσμός των Τζάνων τον 6ο αιώνα

Στην σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω την διαδικασία εκρωμαϊσμού κατά τον 6° αιώνα των Τζάνων που κατοικούσαν στην ενδοχώρα του Πόντου ανατολικά της Τραπεζούντας.