Η περιστασιακή εθνοτικότητα: η καταγωγή των Σκωτσέζων

Στην σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω την περιστασιακή εθνοτικότητα (situational ethnicity), ένα θέμα που εξέτασε ο Patrick Geary στο άρθρο του:

“Ethnic Identity as a Situational Construct in the Early Middle Ages”, Mitteilungen der anthropologischen Gesellschaft in Wien vol. 113 (1983) pp. 15–26

Εθνοτική κατηγοριοποίηση στο σκλαβοπάζαρο της Κρήτης

Στη σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω την εθνοτική κατηγοριοποίηση στα έγγραφα των συμβολαιογραφικών πράξεων του σκλαβοπάζαρου της ενετικής Κρήτης του 14ου αιώνα. Οι ενετοί συμβολαιογράφοι (αγγλ. notary = ιταλ. notaio = γαλλ. notaire = συμβολαιογράφοι) κατέγραψαν πάνω από 500 πράξεις αγοροπωλησίας και απελευθέρωσης (γαλλ. affranchissement) σκλάβων, στις οποίες οι σκλάβοι κατηγοριοποιούνται από τον εκάστοτε Ενετό συμβολαιογράφο (ητική απονομή ταυτότητας) βάσει εθνοτικότητας (ethnicity, με τη φόρμουλα  de genere/natione X = «από το γένος των Χ») και τόπου καταγωγής. Φυσικά μιλάμε για ητικές εθνοτικές κατηγορίες (όπως τις κατανοούσαν οι Ενετοί συμβολαιογράφοι εκείνη την εποχή).

Ο Charles Verlinden έχει γράψει εκτενώς για το δουλεμπόριο της ανατολικής Μεσογείου και τις συμβολαιογραφικές του πράξεις κατά τον όψιμο μεσαίωνα (14ος-15ος αι.):

Οι διπλές βεβαιώσεις προς το «γραικικό» Κολλέγιο της Ρώμης του 17ου αιώνα

Το 1577 επί πάπα Γρηγορίου ΙΓ΄  ιδρύθηκε στην Ρώμη το Ποντιφίκιο «γραικικό» Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου (Pontificio collegio greco di Sant’ Atanasio, στις ελληνόγλωσσες πηγές της εποχής περιγράφεται και ως «ἑλληνομουσεῖον» και «φροντιστήριον τῶν Γραικῶν»), στο οποίο φοίτησε η πλειοψηφία των συγγραφέων των έργων του 17ου αιώνα που καταλόγισε ο Émile Legrand στην πεντάτομη Bibliographie Hellenique. Ουκ ολίγοι από τους φοιτητές του κολλεγίου (λ.χ. ο Κύπριος Νεόφυτος Ροδινός, ο Κρητικός Ιωάννης Ματθαίος Καρυοφύλλης και ο Χιώτης Λέων Αλλάτιος) ασπάσθηκαν τον Καθολικισμό και μερικοί από αυτούς (Ροδινός, Καρυοφύλλης κλπ) αργότερα στάλθηκαν πίσω στην Ανατολή καθολικές προσηλυτιστικές αποστολές, κατά τις οποίες ήρθαν σε δυσάρεστη σύγκρουση με ορθόδοξους ομοεθνείς και συντοπίτες τους. Κάποιοι, όπως ο Χιώτης Παΐσιος Λυγαρίδης, επέστρεψαν από τη Ρώμη στην ανατολή όντας «λατινόφρονες» και σταδιακά επανήλθαν στο ορθόδοξο δόγμα.

Οι υποψήφιοι για εισαγωγή κατέθεταν στην διεύθυνση του Κολλεγίου του Αγίου Αθανασίου μια βεβαίωση από τον ιερέα του γενέθλιου τόπου τους για το θρήσκευμά τους, την οικογενειακή τους κατάσταση και διάφορες άλλες πληροφορίες. Ορισμένοι υποψήφιοι που προέρχονταν από μέρη στα οποία συνυπήρχαν πατριαρχικοί/ορθόδοξοι και καθολικοί ιερείς κατέθεσαν διπλές βεβαιώσεις από αμφότερους τους ιερείς. Θα παραθέσω και θα σχολιάσω τέσσερις τέτοιες ενδιαφέρουσες διπλές βεβαιώσεις από τον τρίτο τόμο της σειράς Bibliographie Hellenique. Όποιος ενδιαφέρεται, υπάρχουν μια-δυο ακόμα περιπτώσεις διπλών βεβαιώσεων στους δύο τελευταίους τόμους και πάμπολλες μονήρεις βεβαιώσεις (μόνο μία στα ελληνικά ή μόνο μία στα ιταλικά/λατινικά) στους τρεις τελευταίους τόμους. Κάποια στιγμή θα κάνω μια ακόμα ανάρτηση με τις «μονήρεις» βεβαίωσεις.

Οι Άραβες μαθαίνουν την Δύση

Σύμφωνα με τον Τυνήσιο Ibn Khaldūn (1332-1406, ένας από τους κορυφαίους ιστορικούς του μεσαιωνικού αραβοϊσλαμικού κόσμου):

«Οι Άραβες της εποχής του Μωάμεθ δεν γνώριζαν τους Φράγκους (al-Faranj). Στην Συρία (al-Shām) είχαν πολεμήσει μόνο με τους Ρωμαίους (al-Rūm). Για το λόγο αυτό, πίστευαν ότι αυτοί [οι Ρωμαίοι] εξουσίαζαν όλα τα χριστιανικά έθνη (umam al-naṣrāniyya) και ότι ο Ηράκλειος (Hiraql) ήταν ο αυτοκράτορας όλης της χριστιανοσύνης (malik al-naṣrāniyya). Συνεπώς, χρησιμοποιούσαν τον όρο «Ρωμαίοι» (al-Rūm) για όλα τα χριστιανικά έθνη (jamīʿumam al-nasṛāniyya).»

al-ʿArab yawmaʾidhin lam yakūnū yaʿrifūn al-Faranj, wa-mā qātalū fī l-Shām illā l-Rūm, fa-ẓannū annahum hum al-ghālibūn ʿalā umam al-nasṛāniyya fa-inna Hiraql huwa malik al-nasṛāniyya kullihā fa-ghallabū ism al-Rūm ʿalā jamīʿumam al-nasṛāniyya.

[αγγλική μετάφραση του Daniel G. König] the Arabs of this period did not know the Franks. In Syria (al-Shām), they had only fought the Byzantines (al-Rūm). Because of this, they believed that they [the Byzantines] ruled over all Christian peoples (umam al-naṣrāniyya), and that Heraclius (Hiraql) was the ruler over the entire Christian world (al-naṣrāniyya). Consequently, they imposed the name al-Rūm on all Christian peoples.

Πως έμαθαν οι δυτικοί Άραβες τους όρους «λατινική» και «γραικική» γλώσσα

Στην παρούσα ανάρτηση θα περιγράψω μερικές ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν την δυτική αραβική γραμματεία (Ισπανία και Μαγρέμπ), της οποίας οι συγγραφείς είχαν έρθει σε επαφή με την ρωμανόφωνη και λατινομαθή δύση και την λατινική της γραμματεία. Το σημαντικότερο έργο που εξοικείωσε τους (δυτικούς) Άραβες με την λατινική ορολογία ήταν το kitāb Hurūshiyūsh, δηλαδή η μετάφραση της λατινικής Ιστορίας του Παύλου Οροσίου στα αραβικά στο Xαλιφάτο της Κόρδοβας του 10ου αιώνα.

Ο Ibn Qutaybah για το γένος των Rûm

Ο Ibn Qutaybah (828-889) ήταν περσικής καταγωγής πολυμαθής και πολυγραφώτατος λόγιος του Χαλιφάτου των Αββασιδών που, μεταξύ άλλων, έγραψε το βιβλίο Περί της αριστείας των Αράβων, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε στην παρακάτω δίγλωσση έκδοση (αραβικό πρωτότυπο – αγγλική μετάφραση – σχόλια):

Sarah Bowen Savant, Peter Webb, James E. Montgomery, Ibn Qutaybah, The Excellence of the Arabs (NYU Press 2017) [το 2019 εκδόθηκε και σε paperback μόνον η αγγλική μετάφραση]

Ο Παναγής Σκουζές και η υπερεπικοινωνία/υποεπικοινωνία της εθνοτικότητας

Η ιδέα για την σημερινή ανάρτηση μου ήρθε καθώς διάβαζα την σημερινή ανάρτηση του Νίκου. Τι θα πει υπερεπικοινωνία (overcommunication) και υποεπικοινωνία (undercommunication) της εθνοτικότητας (ethnicity) και τι σχέση έχουν αυτές οι έννοιες με τον Παναγή Σκουζέ;