Αντώνης Καλδέλλης: η κοινωνική εμβέλεια της Ρωμαϊκής ταυτότητας στο Βυζάντιο #1

Προσθέτω αυτήν την έκτακτη ανάρτηση στο ιστολόγιο επειδή πριν από μερικές ημέρες ο Αντώνης Καλδέλλης με πληροφόρησε ότι δημοσιεύτηκε στο βυζαντινολογικό περιοδικό Βυζαντινά Σύμμεικτα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του για τη Ρωμαϊκή ταυτότητα στο Βυζάντιο, το γενικό σχήμα του οποίου μου έκανε την τιμή να μου το περιγράψει σε μια συζήτηση που είχαμε μερικούς μήνες πριν.

Η Ρωμαία στολή ως εθνοτικός δείκτης

Στα μέσα του 14ου αιώνα ο Ιταλός Fazio Degli Uberti συνέγραψε το έργο Dittamondo (κάτι σαν «Επιχείρηση ανά τον Κόσμο»), ένα διδασκαλικό ποίημα στο οποίο ο συγγραφέας ταξιδεύει νοερά ανά την υφήλιο μαζί με τον αρχαίο Ρωμαίο γεωγράφο Γάιο Ιούλιο Σολίνο σχολιάζοντας την (κλασική κυρίως) γεωγραφία και ιστορία των διαφόρων περιοχών.

Ο Σαρακηνός γαμβρός και η χανζύρισσα Ρωμάισσα νύφη

Η ιδέα για τη σημερινή ανάρτηση μου ήρθε από τη συζήτηση που είχαμε στα σχόλια με το Μανούσο, η οποία μου θύμισε τον βυζαντινό θεσμό του «Σαρακηνού γαμβρού». Ο θεσμός αυτός ήταν μια διαδικασία πολιτογράφησης (naturalization) και αφομοίωσης των μουσουλμάνων Αράβων που ήταν διατεθειμένοι ν΄απαρνηθούν τη θρησκεία τους, να βαπτιστούν χριστιανοί και να ζήσουν στη Ρωμανία. 

Τα κροκοδείλια δάκρυα της Αλώσεως και το άκαιρο γέλιο του Αννίβα

Όλα αυτά τα χρόνια που διατηρώ ιστολόγιο με βυζαντινή θεματική θα προσέξατε οι παλαιότεροι αναγνώστες ότι ποτέ δεν έχω κάνει ανάρτηση ανήμερα της «αποφράδος» ημέρας για την Άλωση. Ο λόγος είναι γιατί γελάω όταν βλέπω άτομα, τα οποία όλο τον υπόλοιπο χρόνο δεν έχουν το παραμικρό ενδιάφερον για τη Ρωμανία (η φιδίσια αγάπη τους για τη μεσαιωνική αυτοκρατορία «μας» είναι τέτοια που ούτε το πραγματικό της όνομα δεν αντέχουν να αρθρώσουν), να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα κάθε 29η Μαΐου.

Ο αρβανίτικος όρος shkl(j)a ως «αλλόγλωσσος»

Το θέμα της σημερινής ανάρτησης προέκυψε από μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε στα σχόλια για την συνήθεια των Αρβανιτών να ονομάζουν την ελληνική γλώσσα shqerisht(e)/shklerisht(e) = «βουλγαριστί/σλαβιστί» (στην γλώσσα των Shqa = «Βουλγάρων/σλάβων», Sclavus/Σκλάβος > Skljavë > Shkljaë > Shklja/Shqa, όπως ο αντίστοιχος και ταυτόσημος ρουμανικός όρος șcheau). Αυτή η αλλαγή σημασίας οφείλεται στο ότι για τους Αρβανίτες ο όρος shqa/shkl(j)a, εκτός από την ειδική σημασία «Βούλγαρος, Ορθόδοξος Σλάβος», απέκτησε και την γενικότερη σημασία του γλωσσικού «άλλου», δηλαδή  shqa/shkl(j)a = «αλλόγλωσσος» (ο συντοπίτης που δεν μιλάει Αρβανίτικα/Arbërisht), μια συνήθεια που έφεραν μαζί τους όταν εγκαταστάθηκαν στις ελληνόφωνες περιοχές, προερχόμενοι από μέρη στα οποία οι συνήθεις αλλόγλωσσοι ήταν οι Βούλγαροι/Σλάβοι (οι τωόντι Shqa).

Μια συζήτηση για τους όρους Ρωμιός, Γραικός και Έλλην

Στα σχόλια μιας άλλης ανάρτησης ξεκινήσαμε μια συζήτηση με τον σχολιαστή ”Μωχό τον Μάντη” για τη σημασία του όρου ”Ρωμιός” κατά την Οθωμανική περίοδο και για τη λειτουργία των τριών όρων ”Ρωμιός”, ”Γραικός” και ”Έλληνας”. Επειδή στη συζήτηση ήρθε και ο φίλος Πέρτιναξ, που πρόσφατα παρακολούθησε το συνέδριο ” ‘Ελλην, Ρωμηός, Γραικός: Συλλογικοί προσδιορισμοί και ταυτότητες,” αποφάσισα να κάνω αυτήν την ανάρτηση, ώστε να έχουμε συγκεντρωμένες στα σχόλιά της τις διάφορες απόψεις.

Η Ιστορία του όρου «Γραικός» #1

Αυτή η σειρά αναρτήσεων προέκυψε από ένα σχόλιο με ερωτήματα που έκανε πριν από καμιά δεκαριά μέρες ο Γιάννης σχετικά με τη λειτουργία του εθνωνυμίου «Γραικός» κατά την βυζαντινή περίοδο. Ο Γιάννης με ρώτησε αν έχω ασχοληθεί με το θέμα και κατά πόσο μπορούμε να πούμε ότι η απάντηση του όρου είναι μια μορφή «έμμεσης ελληνικής συνέχειας». Έκρινα πως η καλύτερη απάντηση σ΄αυτά τα ερωτήματα είναι μια σειρά δύο αναρτήσεων, επειδή οι προηγούμενες αναρτήσεις που έχω κάνει αφορούν την περιγράφη της λειτουργίας του όρου «Γραικός» σε συγκεκριμένα χωρία και δεν περιγράφουν το θέμα συλλογικά.