Η ιδέα για τη σημερινή ανάρτηση μου ήρθε από τη συζήτηση που είχαμε στα σχόλια με το Μανούσο, η οποία μου θύμισε τον βυζαντινό θεσμό του «Σαρακηνού γαμβρού». Ο θεσμός αυτός ήταν μια διαδικασία πολιτογράφησης (naturalization) και αφομοίωσης των μουσουλμάνων Αράβων που ήταν διατεθειμένοι ν΄απαρνηθούν τη θρησκεία τους, να βαπτιστούν χριστιανοί και να ζήσουν στη Ρωμανία.
Οι περισσότεροι Σαρακηνοί γαμπροί ήταν δοριάλωτοι (< δορϝ-ι-, γι΄αυτό και ο ιωνικός τύπος δουριάλωτος δείχνει την ΑΕ3) μουσουλμάνοι, αλλά τα πιο γνωστά παραδείγματα ήταν Άραβες στρατιωτικοί που για διάφορους λόγους είχαν αυτομολήσει στη Ρωμανία. Για τον θεσμό του Σαρακηνού γαμβρού έχει γράψει ο Φώτης Δημητρακόπουλος. Ο πιο γνωστός Σαρακηνός γαμπρός ήταν αναμφίβολα ο εμίρης πατέρας του Βασιλείου Διγενή Ακρίτη , ο οποίος «δι΄αγάπην χανζυρίσσης Ρωμάισσας» εγκατέλειψε πατρίδα, συγγενείς και πίστη, εκχριστιανίστηκε και πήγε να ζήσει στη Ρωμανία. Ο όρος χανζύρισσα = «χοιροφάγα» είναι υποτιμητικός μουσουλμανικός χαρακτηρισμός για χριστιανή, εκ του αραβικού ḵinzīr = «γουρούνι» (το Ισλάμ και ο Ιουδαϊσμός ως γνωστόν απαγορεύουν την χοιροφαγία).
Ο Πορφυρογέννητος παραθέτει την ενδιαφέρουσα πληροφορία πως όποιος Ρωμαίος πολίτης έδινε την κόρη του σε Σαρακηνό γαμβρό έχαιρε τριετούς φοροαπαλλαγής, δηλαδή δεν πλήρωνε συνονή/συνωνή (μετάφραση του λατ. coemptiō) και καπνικόν για τρία χρόνια. Η συνωνή ήταν ο φόρος που σχετιζόταν με την έκταση της καλλιεργήσιμης γης (κατά τη μέση περίοδο η πληρωμή της ήταν ως επί το πλείστον σε είδος, ένα ποσοστό επί της μέγιστης δυνατής εκτιμώμενης συγκομιδής της καλλιεργήσιμης έκτασης), ενώ το καπνικόν ήταν ο φόρος που εξαρτιόταν από τον αριθμό των καπνοδόχων του σπιτιού (συμβατικά κάθε καπνοδόχος αντιστοιχούσε σε μια εστία [τζάκι] που, με τη σειρά της, αντιστοιχούσε σε έναν οικογενειακό πυρήνα).
[Πορφ. Περί της Βασιλείου Τάξεως, 2.49] κἄν τε στρατιωτικὸς, κἄν τε πολιτικὸς ὁ οἶκος, εἰς ὄν εἰσέρχεται ὁ Σαρακηνὸς γαμβρός, ὀφείλει ἐξκουσεύεσθαι ἐπὶ τρισὶ χρόνοις τήν τε συνονὴν καὶ τὸ καπνικόν. καὶ μετὰ τοὺς τρεῖς χρόνους πάλιν ὀφείλει τελεῖν ὁ αὐτὸς οἶκος καὶ τὴν συνονὴν καὶ τὸ καπνικὸν.
Το ρήμα ἐξκουσεύειν/ἐξκουσεύεσθαι είναι εκ του λατινικού excūsō = «απαλλάσσω», στο οποίο ανάγονται το αγγλικό excuse και το ιταλικό scusare/scusarsi (λ.χ. excuse me = mi scusi = «συγγνώμη, με συγχωρείτε, με το μπαρδόν»). Ο θεσμός αυτός δείχνει πόσο καλομελετημένοι ήταν οι θεσμοί αφομοίωσης/πολιτογράφησης στη Ρωμανία. Συνδέοντας την πολιτογράφηση των νεήλυδων Σαρακηνών γαμβρών με το οικονομικό όφελος των παλαιότερων πολιτών, η πολιτεία διευκόλυνε την αφομοίωση και αποδοχή των Σαρακηνών γαμβρών.
Όπως ανέφερα και πιο πάνω, ο διασημότερος Σαρακηνός γαμβρός ήταν ο πατέρας του Βασιλείου Διγενή Ακρίτα, ο οποίος στην αρχή του έπους εμφανίζεται ως μουσουλμάνος εμίρης στη «Συρία» (~ αραβική Μέση Ανατολή), που σε μια επιδρομή του στη Ρωμανία έκλεψε και πήρε πίσω στη Συρία την κόρη του εξόριστου στρατηγού των Ανατολικών, την οποία και ερωτεύτηκε. Το σόι («γένος») της κοπέλας χαρακτηρίζονται στην εκδοχή Grottaferrata (G) του έπους ως ευγενείς «Κινναμάδες» = «Κίνναμοι» και η μητέρα της κοπέλας, ως σύζυγος θεματικού στρατηγού, αποκαλείται «στρατήγισσα». Τα αδέλφια της κοπέλας πηγαίνουν στη Συρία και βρίσκουν τον εμίρη, και του λένε ότι θα τον ανταμείψουν πλουσιοπάροχα αν τους δώσει πίσω την αδελφή τους. Ο εμίρης αρνείται να δώσει την κοπέλα «ακόμα κι αν του δώσουν τα πλούτη πάσης της Ρωμανίας.» Μόνον αν αποδείξουν το θάρρος τους νικώντας τον σε μονομαχία, ήταν διατεθειμένος ν΄αφήσει ελεύθερη την αδελφή τους. Τα αδέλφια βάζουν κλήρο για το ποιος θα μονομαχήσει και, τελικά, ο κλήρος πέφτει στον μικρότερο αδελφό Κωνσταντίνο. Η μονομαχία ξεκινάει ως έφιππη κονταρομαχία, αλλά τελικά καταλήγει σε πεζή ξιφομαχία. Όταν ο Κωνσταντίνος στριμώχνει τον εμίρη, ο δεύτερος αναγκάζεται να παραδοθεί και επιτρέπει στα αδέλφια να πάνε να βρούνε την αδελφή τους, χωρίς όμως να τους δείξει πού ακριβώς την είχε. Τελικά τα αδέλφια γυρνάνε με την αδελφή τους στην Καππαδοκία και φέρνουν μαζί τους και τον εμίρη, τον οποίο αποδέχτηκαν ως γαμπρό επειδή δεν μπορούσε πλέον να ζήσει χώρια από την αδελφή τους. Η κυρά στρατήγισσα στην αρχή είχε κάποιες επιφυλάξεις για τον «ἐθνικό» (αλλοδαπός/αλλοεθνής) γαμπρό (θα ήταν όμορφος σαν την κόρη της, θα ήταν πράος μαζί της; ), αλλά μόλις τον είδε τον ενέκρινε και έγινε ο γάμος. Στη συνέχεια, όμως, το ποίημα αναφέρει μια επιστολή που έστειλε στον εμίρη η μουσουλμάνα μάνα του, η οποία του θύμισε ότι είχε απαρνηθεί πατρίδα, πίστη, μητέρα, συγγενείς, φίλους και γυναικόπαιδα για χάρη της «χανζύρισσας Ρωμαίισσας», ότι η απόφασή του να εκχριστιανιστεί έχει στιγματίσει τους συγγενείς του ως «αποστάτες» πίσω στη Μουσουλμανική κοινωνία και, τέλος, τον παρακαλεί να επιστρέψει πίσω στη Συρία κοντά της και να πάρει μαζί του και την Ρωμάισσα, αν τόσο πολύ την θέλει.
Η εκδοχή Grottaferrata (G) του έπους που θα παρουσιάσω είναι από το βιβλίο της Elizabeth Jeffreys “Digenis Akritis: The Grottaferrata and Escorial Versions“ (Cambridge University Press, 2008).
Το ποίημα είναι γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο «πολιτικό» στίχο που αποτελείται από δύο ημίστιχα (8+7). Η συγγραφή του πρωτότυπου έπους, από το οποίο προέκυψαν οι εκδοχές Grottaferrata (G) και Escorial (E), κατά κανόνα χρονολογείται στον 12° αιώνα και ο συγγραφέας πιστέυεται ότι ήταν ένας λόγιος που εμπλούτισε με λόγια στοιχεία μια προϋπάρχουσα δημώδη παράδοση. Το δεκαπεντασύλλαβο μέτρο 8+7 απαντά ήδη στα δημώδη ασμάτια με τα οποία οι Κων/πολίτες κορόϊδευαν τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο γύρω στο 600 μ.Χ., εξαιτίας των μέτρων λιτότητος που είχε αναγκαστεί να εφαρμόσει και είναι το μέτρο της λόγιας και δημώδους νεοελληνικής ποίησης. Ορισμένοι μελετητές (Jeffreys) έχουν αναγάγει την απαρχή αυτού του μέτρου στις δημώδεις ένστιχες επευφημίες της αρχαίας Ρώμης της εποχής του Καίσαρα, με τις οποίες ο δήμος επευφημούσε τους στρατηγούς κατά τους θριάμβους. Ωστόσο, η άποψη αυτή δεν έχει κερδίσει καθολική αποδοχή και άλλοι μελετητές (λ.χ. Πολίτης, Koder) πιστεύουν ότι πρόκειται για ανατολική Ρωμαϊκή καινοτομία, αν και το επιχείρημα τους για λόγια και όχι δημώδη καταγωγή του στίχου είναι λίγο παρατραβηγμένο. Υπήρξε σίγουρα λόγιο ραφινάρισμα στο έπος του Διγενή, αλλά αυτό δεν αρκεί για να δείξει τη λόγια καταγωγή του δεκαπεντασύλλαβου μέτρου. Όπως έγραψα παραπάνω, το μόνο σίγουρο είναι ότι ο δήμος της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιούσε αυτό το μέτρο στη δημώδη γλώσσα ήδη κατά τον 6° μ.Χ. αιώνα.
Σε δεκαπεντασύλλαβο μέτρο (αλλά όχι στην τυπική βυζαντινή μορφή των δύο ημιστίχων 8+7) είναι και μια προσευχή του ρωμαϊκού στρατού σε δημώδη Λατινική πριν από μάχη, την οποία διέσωσε ο Φλάβιος Κρησκώνιος Κόριππος (6ος μ.Χ. αι.). Η προσευχή ικετεύει τον Θεό να φροντίσει και να βοηθήσει τους Ρωμαίους (Romanos, respice … atque … succurre) και να κατατροπώσει τα υπερφίαλα Έθνη (gentesque superbas frange).
Respice, iam tandem Romanos, respice, summe
atque pius succurre, Pater, gentesque superbas
frange, precor, virtute tua: Dominumque potente
te solunt agniscant populi dum conteris hostes
et saluas per bella tuos
Οι στίχοι 1, 2 και 4 είναι δεκαπεντασύλλαβοι και ο δεκαεξασύλλαβος στίχος 3 γίνεται και αυτός δεκαπεντασύλλαβος αν ο δημώδης συγκεκομμένος τύπος domnum(que) αντικαταστήσει το λόγιο dominum(que). Με άλλα λόγια, ο Κόριππος χάλασε το μέτρο του στίχου 3 προσπαθώντας να αποδώσει την προσευχή σε λόγια Λατινική. Στο δημώδες dominus > domnus που απαιτείται για την διατήρηση του μέτρου στο στίχο 3, οι Βλάχοι θα αναγνωρίσουν τα δικά τους domnu και Dumnidzã(u) (< Domne Deu < Domine Deus = Θεέ και Κύριε) και τα αντίστοιχα ρουμανικά domn και Dumnezeu.
Ο Geoffrey Horrocks συνοψίζει τις απόψεις για τις απαρχές του τυπικού βυζαντινού (και νεοελληνικού) δεκαπεντασύλλαβου «πολιτικού» στίχου 8+7 στις παρακάτω σελίδες:
Ας περάσουμε τώρα στην αρχή της εκδοχής Grottaferrata του Έπους του Διγενή, όπου περιγράφονται ο Σαρακηνός γαμβρός εμίρης πατέρας του και η κόρη Ρωμαίου θεματικού στρατηγού μητέρα του, την οποία η μουσουλμάνα μητέρα του εμίρη χαρακτηρίζει ως «χανζύρισσα Ρωμάισσα.»
[G, 1.30-7] Η περιγραφή του εμίρη:
Ἦν ἀμιρᾶς τῶν εὐγενῶν πλουσιώτατος σφόδρα,
φρονήσεως τε μέτοχος καὶ ἀνδρείας εἰς ἄκρον,
οὐ μέλας ὡς Αἰθίοπες, ἀλλὰ ξανθός ὡραῖος
…
ὡς κυπαρίσσιν ἔμνοστον τὴν ἡλικίαν ἔχων
Ο εμίρης (ἀμιρᾶς) ήταν ευγενής, πλούσιος, φρόνιμος, είχε περισσή ανδρεία, δεν ήταν «κατάμαυρος σαν τους Αιθίοπες», αλλά «ξανθός ὡραῖος» και, τέλος, ήταν ψηλός «ὡς κυπαρίσσιν ἔμνοστον» (ἔμνοστος < εὔνοστος = νόστιμος, ελκυστικός).
Ο χαρακτηρισμός «ξανθός ὡραῖος» θυμίζει τις στερεοτυπικές περιγραφές των Ρουμ από τους Άραβες συγγραφείς ως ωραίους και «ξανθούς» (εν γένει πιο ανοιχτόχρωμους). Στις επιδρομές τους οι Άραβες ήθελαν να κλέβουν «ξανθές» και ανοιχτομάτες Rumiyyat, γιατί θεωρούσαν αυτά τα χρώματα εξωτικά και δυσεύρετα. Γράφει η Nadia El Cheikh:
[G, 1.45-9] Ο εμίρης ετοιμάζει το στράτευμά του για να εισβάλει στη Ρωμανία:
στρατολογεῖν ἀπήρξατο Τούρκους καὶ Διλεμίτας,
Ἀραβίτας τε ἐκλεκτοὺς καὶ πεζοὺς Τρωγλοδύτας·
εἶχε καὶ τοὺς ἀγούρους του χιλίους γουλαμίους,
ἀδνουμιάτας ἅπαντας ἐπαξιῶς ῥογεύσας.
Ἐξέπνευσε πνέων θυμοῦ κατὰ τῆς Ῥωμανίας·
Οι Άραβες συχνά είχαν και Τούρκους ιπποτοξότες ως μισθοφόρους στις επιδρομές τους στη Ρωμανία. Η χρησιμότητα και αποτελεσματικότητα των Τούρκων ιπποτοξοτών φάνηκε στη μάχη του Δαζιμώνος (838), όπου το πεζικό των Ρωμαίων (~30.000) κατάφερε σχετικά εύκολα να νικήσει το λίγο πολύ ισάριθμο Αραβικό πεζικό, αλλά τράπηκε εις άτακτον φυγή στη συνέχεια από τα βέλη των 10.000 Τούρκων ιπποτοξοτών που συνόδευαν τους Άραβες. Οι «Σκύθαι ἱπποτοξόται» ήταν ανέκαθεν η νέμεσις του τακτικού πεζικού (βλ. στο Youtube την περιγραφή της μάχης των Καρρών το 53 π.Χ. μεταξύ Ρωμαίων και Παρθών), γιατί το πεζικό δεν προλαβαίνει ποτέ να τους προφτάσει καθώς υποχωρούν τοξοβολώντας (βλ. «Πάρθιον βέλος»). Ο Warren Treadgold περιγράφει «το χαλάζι βελών» με τα οποία οι Τούρκοι «έλουσαν» τους Ρωμαίους στη μάχη του Δαζιμώνος ως εξής:
[The Byzantine Revival, 780-842, σλδ 300] In the plain of Dazimon, near the village called Anzen, the emperor and his men came within sight of Afshīn’s army on July 21. […] The Byzantines soon routed most of the enemy infantry, killing some 3,000, bu the 10,000 Turkish cavalry stood fast.
Around noon the Turks counterattacked, showering arrows upon the Byzantines in an astonishingly unbroken stream. Under this hail of arrows the Byzantine army began to break up, and most of it fled, leaving the emperor isolated among a band of 2,000 Persians [i.e., Chourramites] along with Manuel and some other tagmatic officers.
Οι Συνεχιστές Θεοφάνους γράφουν για τη μάχη του Δαζιμώνα:
Οι Διλεμίτες/Δελεμίτες/Διλιμνίτες ήταν ένα ιρανικό φιλοπόλεμο έθνος που αναφέρουν ο Αγαθίας και ο Προκόπιος τον 6ο αιώνα. Το κατά πόσο οι «Διλεμῖται ἀκρῖται» των Αράβων στο έπος του Διγενή συνέχιζαν να είναι ο ίδιος λαός δεν μπορώ να το πω. Ο Αγαθίας περιγράφει τους Διλιμνίτες του 6ου αιώνα με τα εξής λόγια:
[3.17.7] Οἱ δὲ Διλιμνῖται, μέγιστον ἔθνος τῶν ἐντὸς Τίγρητος ποταμοῦ τῇ Περσίδι χώρᾳ προσοικούντων, μαχιμώτατοί τέ εἰσιν ἐν τοῖς μάλιστα καὶ οὐ λίαν τοξόται καὶ ἑκηβόλοι, ὥσπερ ἀμέλει οἱ πλεῖστοι τῶν Μήδων·
Ο εμίρης έχει και τους χίλιους «αγούρους» του. Ο όρος εδώ σημαίνει κάτι σαν νεανίες/ακόλουθοι (ενδεχομένως και «γιοι», αν επιτρέψουμε την επική υπερβολή των χιλίων γιων για έναν πολύγαμο εμίρη), προέρχεται από το αρχαίο ἄωρος και συνεχίζει στη Νέα Ελληνική ως άγουρος και αγόρι.
Οι «αδνουμιάτες» (κατάλογος, στράτευμα που έχει περάσει επιθεώρηση, ἀδνούμιον = «ἀπογραφή ὀνομάτων παρὰ Ῥωμαίοις» και συνάθροιση του στρατού για επιθεώρηση, από το λατ. ad nomen) έχουν ρογευτεί επάξια από τον εμίρη (δηλαδή έχουν λάβει τη ρόγα [< λατ. ērogātiō = «πληρωμή»] που τους αρμόζει, τον κατάλληλο για τις ικανότητές τους στρατιωτικό μισθό).
Πάμε παρακάτω.
[G, 1.56-67] Η Αραβική επιδρομή στην Καππαδοκία και η αρπαγή της κόρης του στρατηγού:
διαδραμὼν Χαρζιανὴν Καππαδοκίαν φθάνει
καὶ εἰς οἶκον τοῦ στρατηγοῦ ἀθρόως ἐπιπίπτει.
[…]
Πάντας γὰρ ἐθανάτωσε τοὺς ἐκεῖ εὑρεθέντας,
πλοῦτον ἀφείλετο πολύν, ἐσκύλευσε τὸν οἶκον
καὶ κόρην ᾐχμαλώτευσεν πάνυ ὡραιοτάτην,
θυγατέρα τοῦ στρατηγοῦ, τυγχάνουσαν παρθένον.
ὑπῆρχε δὲ ὁ στρατηγὸς ἐν ἐξορίᾳ τότε
καὶ οἱ τῆς κόρης ἀδελφοὶ ἔτυχον εἰς τὰς ἄκρας.
Ἡ μήτηρ δὲ τὰς τῶν ἐθνών ἀποφυγοῦσα χεῖρας
ἅπαντα γράφει παρευθὺς τοῖς υἱοῖς τὰ συμβάντα,
τὴν τῶν ἐθνῶν τὴν ἔλευσιν, τὴν ἁρπαγὴν τῆς κόρης,
Η Jeffreys εδώ βιάστηκε να αποδώσει τον όρο «ἔθνη» ως «αλλόπιστοι» (“heathen“), γιατί, όπως και η ίδια παραδέχεται (παραπέμποντας σε σχετική σύγκριση που έκανε ο Paul Magdalino), το κείμενο με το οποίο το έπος δείχνει τη μεγαλύτερη ιδεολογική συνάφεια είναι αυτό του Κεκαυμένου. Όταν ο Κεκαυμένος αναφέρεται σε «ἔθνη» και «ἐθνικούς» εννοεί «αλλοδαπούς/αλλοεθνείς, μη Ρωμαίους». Τα «ἔθνη» του Κεκαυμένου περιλαμβάνουν ακόμα και πληθυσμούς που είναι υπήκοοι του βασιλέα των Ρωμαίων, κάτι που αποδεικνύει για πολλοστή φορά πως το να είσαι υπήκοος του Βασιλεά των Ρωμαίων δε σε κάνει αυτομάτως και Ρωμαίο. Ο Κεκαυμένος συμβουλεύει τον αυτοκράτορα να μην χαρίζει τα υψηλότερα αξιώματα σε «ἐθνικούς», για να μην δυσαρεστήσει τους Ρωμαίους. Επίσης τον συμβουλεύει να περιοδεύει στα εδάφη που εξουσιάζει (τα οποία ορίζει με το μερισμό «Ρωμαίων θέματα» + «υπήκοες των εθνών χώρες») και να επιθεωρεί την κατάσταση των επαρχιών, ώστε «γνώσουσι δὲ καὶ τὰ θέματα τῶν Ῥωμαίων καὶ αἱ ὑπὸ σὲ τῶν ἐθνῶν χῶραι ὅτι βασιλέα ἔχουσι καὶ αὐθέντην.»
Για την ιδεολογική συνάφεια Κεκαυμένου και Διγενικού έπους η Jeffreys γράφει (παρέθεσα στα δεξιά και μια σελίδα από το άρθρο του Magdalino στο οποίο παραπέμπει η Jeffreys):
Ο εμίρης αιχμαλώτισε την παρθένα και όμορφη κόρη του στρατηγού, και η στρατήγισσα μάνα της έγραψε στους γιους της που υπηρετούσαν σε άλλα «ἄκρα» (σύνορα), ειδοποιώντας τους για «τὴν τῶν ἐθνῶν ἔλευσιν» και την αρπαγή της αδελφής τους. Τους παροτρύνει να πάνε να την βρούνε και να την φέρουνε πίσω, με την απειλή μητρώας και πατρώας κατάρας σε περίπτωση που αποφασίσουν να μείνουν αδρανείς. Οι αδελφοί αποφασίσουν να πάνε να βρούνε την αδελφή τους λέγοντας «σφαγῶμεν ὑπὲρ ταύτης.»
Τ΄αδέλφια φτάνουν στη Συρία και παρουσιάζονται στον εμίρη ζητώντας να πάρουν πίσω την αδελφή τους με πληρωμή κατάλληλων λύτρων. Ο εμίρης θαύμασε την ανδρεία τους και τους απάντησε στην γλώσσα των Ρωμαίων (ρωμαίικα/ρωμέικα = ελληνικά), την οποία γνώριζε «ἀκριβῶς» (άπταιστα), ότι δεν πρόκειται να ελευθερώσει την αδελφή τους για λύτρα ακόμα κι΄αν του δώσουμε τα πλούτη «πάσης τῆς Ῥωμανίας.» Μόνον αν κάποιος από αυτούς μονομαχήσει μαζί του και τον νικήσει θα τους την δώσει. Τα αδέλφια έβαλαν κλήρο ποιος θα πολεμήσει και ο κλήρος έλαχε στον μικρότερο Κωνσταντίνο.
[G, 1.113-31]
ἀκούων ταῦτα ὁ ἀμιρᾶς καὶ τὴν τόλμην θαυμάσας
πρὸς τὸ μαθεῖν δῆτα στερεῶς εἰ τυγχάνουν ἀνδρεῖοι
(ἀκριβῶς γὰρ ἠπίστατο τὴν τῶν Ῥωμαίων γλῶτταν),
[…]
εἷς χωρισθήτω ἀφ΄ὑμῶν ὄν ἔχετε γενναῖον,
καὶ ἂς καβαλλικεύσωμεν ἐγώ τε καὶ ἐκεῖνος,
καὶ ἂς μονομαχήσωμεν ἐγώ τε καὶ ἐκεῖνος.
[…]
Ἀλλῶς γὰρ οὐ πεισθήσομαι τὴν ἀδελφὴν παρέξαι,
εἰ καὶ τὸν πλοῦτον δώσητε πάσης τῆς Ῥωμανίας
[…]
ἔλαχε δὲ τὸν ὕστερον τὸν μικρὸν Κωνσταντῖνον,
Καθώς η έφιππη κονταρομαχία (που τελικά εξελίχθηκε σε πεζή ξιφομαχία) επρόκειτο να ξεκινήσει, κάποιοι Σαρακηνοί ονείδισαν το μικρό Κωνσταντίνο λέγοντας «για κοίτα ρε ποιον βάλανε να μονομαχήσει με κοτζάμ εμίρη που έχει εγείρει τόσα μεγάλα τρόπαια στη Συρία.» Ωστόσο, ένας [εμπειροπόλεμος] ακρίτης Διλεμίτης Σαρακηνός, βλέποντας τον τρόπο με τον οποίο ο Κωνσταντίνος εφίππευε και χειριζόταν τα όπλα του, κατάλαβε ότι διέθετε «πεῖραν τε καὶ ἀνδρείαν.» Συμβούλευσε, επομένως, τον εμίρη να μην προσκρούσει το παιδίον αμελώς.
[G, 1.152-60]
καί τινες τῶν Σαρακηνῶν ὠνείδιζον τὸν νέον:
«ἰδὲ ποῖον ἐξέβαλον πρὸς τὸ μονομαχῆσαι
τὸν τρόπαια ποιήσαντα μεγάλα εἰς Συρίαν.»
Εἷς δέ τις τῶν Σαρακηνῶν ἀκρίτης Διλεμίτης
γαληνὰ πρὸς τὸν ἀμιρᾶν τοιόνδε λόγον ἔφη:
«Ὁρᾷς τὸ καταπτέρνισμα ἐπιδέξιον ὅπως,
σπαθίου τὴν ὑποδοχὴν, γύρισμα κονταρίου;
Ταῦτα πάντα ἐμφαίνουσι πεῖραν τε καὶ ἀνδρείαν·
ὅρα λοιπὸν μὴ ἀμελῶς τὸ παιδίον προσκρούσῃς.»
Ο Διλεμίτης είχε δίκαιο και ο Κων/νος κατάφερε να φέρει τον εμίρη σε δύσκολη θέση. Οι Σαρακηνοί άρχισαν να τον συμβουλεύουν να διακόψει τη μάχη, να παραδεχτεί την ήττα του και να ζητήσει «ἀγάπην» (συμφιλίωση) από τον «δεινό Ῥωμαίο.» Ο εμίρης πέταξε το σπαθί του, σήκωσε τα χέρια με σταυρωμένα τα δάκτυλα, «ὡς ἦν αὐτοῖς τὸ ἔθος,» και παραδέχτηκε ότι είχε ηττηθεί από τον «ἄγουρο» Κων/νο.
[G, 1.184-97]
Ὡς δὲ καὶ τὸ παράδοξον Σαρακηνοὶ κατεῖδον,
καὶ τὸ πολύ θαυμάσαντες τὸ πρόθυμον τοῦ νέου,
ἔνστασιν δὲ τὴν ἄπειρον καὶ τὴν γενναίαν τόλμην,
ἅπαντες πρὸς τὸν ἀμιρᾶν, ὁμοφώνως ἐλάλουν:
«Ἀγάπην ἐπιζήτησον, τὸν δὲ πόλεμον ἄφες,
ὁ Ῥωμαῖος δεινός ἐστι, μὴ σε κακοδικήσῃ .»
καὶ ὁ πολλὰ καυχώμενος ἡττήθη κατὰ κράτος,
(καὶ γὰρ καύχησις ἅπασα οὐκ ἀγαθὴ τυγχάνει).
Πόρρωθεν ῥίπτει τὸ σπαθὶν, χεῖρας εἰς ὕψος ἄρας,
τοὺς δακτύλους ἐσταύρωσεν, ὡς ἦν αὐτοῖς τὸ ἔθος,
καὶ ταύτην πρὸς τὸν ἄγουρον τὴν φωνὴν ἐπαφῆκεν:
«Παῦσε, καλὲ νεώτερε· σὸν γὰρ ἐστὶ τὸ νῖκος·
δεῦρο λάβε τὴν ἀδελφὴν καὶ τὴν αἰχμαλωσίαν.»
Ωστόσο, ο εμίρης έκανε ακόμα μια πονηρή απόπειρα με σκοπό να κρατήσει την κοπέλα. Αντί να τους πάει κατευθείαν εκεί που την είχε, έδωσε στους αδελφούς μια σφραγίδα που τους έδινε το δικαίωμα να την ψάξουν ανενόχλητοι σε όλη τη χώρα.
[G, 1.206-16]
«Δός, ἀμιρᾶ, τὴν ἀδελφὴν, καθὼς ἡμῖν ὑπέσχου,»
[…]
Ὁ ἀμιρᾶς δὲ πρὸς αὐτοὺς οὐκ ἀληθεύων ἔφη:
«Σφραγίδα λάβετε ἐμὴν, γυρεύσατε τὰς τένδας,
πανταχοῦ ἐρευνήσατε, ἴδετε τὰ φουσσᾶτα
Καθώς έψαχναν στη χώρα για την αδελφή τους, τα αδέλφια συνάντησαν έναν περαστικό «Σαρακηνόν ἀγροῖκον» (αγράμματο Σαρακηνό επαρχιώτη), με τον οποίο μίλησαν «διὰ τοῦ δραγουμάνου»:
[G, 1.216-7]
Καὶ καθ΄ὁδὸν Σαρακηνῷ ἀγροίκῳ συναντώσιν·
ἐκεῖνος ἔφη πρὸς αὐτοὺς διὰ τοῦ δραγουμάνου:
«Τίνα ζητεῖτε ἄγουροι, τίνος χάριν θρηνεῖτε;»
Ο «αγροῖκος» πληροφόρησε τους «ἄγουρους» Ρωμαίους ότι οι Σαρακηνοί είχαν σφάξει παραπέρα σε ένα ρυάκι κάτι Ρωμαίες κοπέλες που είχαν ζωγρήσει από την επιδρομή. Οι αδελφοί πήγαν και δεν βρήκαν την αδελφή τους ανάμεσα στα διαμελισμένα πτώματα. Σημειώνω εδώ το αραβικό δάνειο στην ελληνική «δραγουμάνος» = «διερμηνέας» (< αραβ. turjumān).
Τα αδέλφια επέστρεψαν στον εμίρη και του είπαν ή να τους δώσει την αδελφή τους ή να τους θανατώσει, γιατί δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στο σπίτι τους χωρίς αυτήν. Ο εμίρης θαύμασε την ανδρεία τους και τους ρώτησε σε ποιο «γένος» (σόι) ανήκουν και σε ποιο θέμα κατοικούν. Τα αδέλφια απάντησαν πως είναι «εὐγενεῖς Ῥωμαῖοι» με πατέρα εξόριστο θεματικό στρατηγό (που εξορίστηκε από συκοφαντίες), ο οποίος κατάγεται από τους «Κινναμάδες» (Κίνναμους) και μητέρα «Δούκισσα» (από το σόι των Δουκάδων) και, επιπλέον, είπαν πως έχουν δώδεκα ξαδέλφια και θείους που είναι στρατηγοί στον ρωμαϊκό στρατό. Αφού συστήθηκαν ζήτησαν και αυτοί να μάθουν την καταγωγή του εμίρη.
[G, 1.259-78]
«Δὸς ἀμιρᾶ τὴν ἀδελφήν, εί δ΄οὔ, θανάτωσὸν μας·
οὐδεὶς ἡμῶν ἄνευ αὐτῆς ὑποστρέφει ἐν οἴκῳ
ἀλλὰ σφαγῶμεν ἅπαντες διὰ τὴν ἀδελφὴ μας.»
Ἀκούων ταῦτα ὁ ἀμιρᾶς, ὁρῶν δὲ καὶ τοὺς θρήνους,
ἤρξατο τούτους ἐρωτᾶν: «τίνες ἔστε καὶ πόθεν;
Γένους ποίου τυγχάνετε; Ποῖον θέμα οἰκεῖτε;»
«Ἡμεῖς ἐκ τὸ Ἀνατολικόν, ἐξ εὐγενῶν Ῥωμαίων·
ὁ πατὴρ μὰς κατάγεται ἀπὸ τῶν Κινναμάδων,
ἡ δὲ μήτηρ μας Δούκισσα, γένους τῶν Κωνσταντίνου·
στρατηγοὶ μὲν οῡν δώδεκα ἐξάδελφοι καὶ θεῖοι,
[…]»
«Ἀλλ΄ ὦ ἀμιράδων μέγιστε καὶ πρῶτε τῆς Συρίας,
να προσκυνήσῃς τὸν Βαγδᾶ· εἶπε καὶ συ τις εἰ γε.
[…]»
Έρχεται, λοιπόν, η στιγμή να συστηθεί ο εμίρης. Λέει ότι είναι γιος του Χρυσοβέργη και της Πανθίας, και ότι ο Άμβρων ήταν ο παππούς του και θείος του ο Καρόης. Τα λόγια του στη συνέχεια φαίνεται να δείχνουν ότι μόνο η μητέρα του ήταν αραβικής καταγωγής και ότι ο πατέρας του ίσως ήταν κάτι άλλο στην καταγωγή (έχει προταθεί παυλικιανική καταγωγή και ταύτιση «Χρυσοβέργης» = Χρυσόχειρ). Όταν πέθανε ο πατέρας του, η μητέρα του τον παρέδωσε σε Άραβες συγγενείς της, οι οποίοι τον ανέθρεψαν στην πίστη του Μωάμεθ. Στη συνέχεια περιγράφει τα στρατιωτικά του ανδραγαθήματα, λέγοντας πως ενώ δεν τον νίκησαν ποτέ ούτε στρατηγοί ούτε φουσσάτα, τον κατάκτησε «γυνὴ ὡραιοτάτη.» Τότε ρωτάει τους αδελφούς αν τον θέλουν για γαμπρό, γιατί ήταν διατεθειμένος να έρθει στη Ρωμανία και να βαπτιστεί Χριστιανός. Στη συνέχεια τους λέει ότι το «κορίτζιν» ήταν στη σκηνή του, ότι δεν το είχε πειράξει (ούτε φίλημα είχε πάρει ούτε λαλιά) και τους προτρέπει να πάνε να τη δούνε.
[G, 1.283-312]
«Ἐγὼ, καλοὶ νεώτεροι, » ὁ ἀμιρᾶς ἀντέφη,
«Χρυσοβέργου υἱὸς εἰμι, μητρὸς δε τῆς Πανθίας,
Ἄμβρων ὑπῆρχε μου παπποὺς, θεῖος μοὺ ὁ Καρόης.
Τέθνηκε γὰρ μου ὁ πατὴρ ἕτι νηπίου ὄντος,
παρὰ μητρὸς ἐδώθην δὲ εἰς συγγενεῖς Ἀράβους,
οἵτινες με ἀνέθρεψαν εἰς Μωάμετ τὸν πόθον.
[…]
Ἐμοὶ οὐκ ἀντεστάθησαν στρατηγοὶ, οὐ φουσσᾶτα,
γυνὴ δὲ με ἐνίκησε πάνυ ὡραιοτάτη·
[…]
Πάντως ἐξαγορεύω σας, τὴν ἀλήθειαν λέγω,
εἰ οὐκ ἀπαξιώνετε τοῦ ἔχειν με γαμβρὸν σας,
διὰ τὰ κάλλη τὰ τερπνὰ τῆς ὑμῶν αὐταδέλφης
να γένωμαι Χριστιανὸς στραφεὶς εἰς Ῥωμανίαν.
Καὶ μάθετε τὸ βέβαιον, μὰ τὸν μέγαν Προφήτην,
οὐδὲ φίλημα μ΄ἐδοκεν, οὔτε τινα λαλίαν.
Δεῦτε οὖν εἰς τὴν τένδαν μου· ἰδέτε ἥν ζητεῖτε.»
Ακολουθεί η συγκινητική στιγμή όπου οι αδελφοί σμίγουν με την αδελφή τους και, στη συνέχεια, οι αδελφοί δίνουν όρκο στον εμίρη πως θα τον δεχτούν για γαμπρό τους, αν έρθει στη Ρωμανία. Ύστερα ακολουθεί ένα τρίστιχο όπου επαινείται η «δύναμις τῶν Ῥωμαίων», οι οποίοι σώζουν αιχμαλώτους, καταλύουν φουσσάτα, πείθουν ανθρώπους να απαρνηθούν την πίστη τους και δεν φοβούνται το θάνατο.
[G, 1.328-34]
Εἶθ΄ οὕτως βεβαιώσαντες τὸν ἀμιρᾶν μεθ΄ὅρκου
γαμβρὸν ἵνα τὸν λάβωσιν, ἄν ἔλθῃ εἰς Ῥωμανίαν,
[…]
Καὶ πάντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πρὸς ἀλλήλους:
«Ὦ θαῦμα ὅπερ βλέπομεν, δύναμις τῶν Ῥωμαίων,
αἰχμάλωτα ἀναρρύουσι, φουσσᾶτα καταλύουν,
πίστιν ἀρνεῖσθαι πείθουσι, θάνατον μὴ φοβεῖσθαι.»
Στη συνέχεια, καθώς όλοι εισέρχονται στα μέρη της Ρωμανίας, οι αδελφοί γράφουν τα νέα στη μητέρα τους, πληροφορώντας την ότι έχουν βρει «πάγκαλον καὶ ὡραῖον» γαμπρό για την κόρη της. Αφού χάρηκε που η κόρη της επιστρέφει αβλαβής, η στρατήγισσα αναρωτιέται αν θα είναι καλός ο «εθνικός» γαμβρός. Θα είναι αντάξιος σε ομορφιά με την κόρη της; Θα έχει την ίδια «γνώμη» τους αριστοκράτες Ρωμαίους; Μήπως θα είναι άστοργος ως «εθνικός» (αλλοδαπός/αλλοεθνής) που είναι;
[G, 2.3-25]
Οἱ δὲ τῆς κόρης ἀδελφοὶ τῇ μητρὶ πάντα γράφουν,
τῆς ἀδελφῆς τὴν εὕρεσιν, τοῦ ἀμιρᾶν τὸν πόθον,
τὸ πῶς πίστιν ἡρνήσατο, συγγενεῖς καὶ πατρίδα·
[…]
γαμβρὸν <γὰρ> ἔχειν θέλομεν πάγκαλον καὶ ὡραῖον·
[…]
Ἆρα νυμφίος ἔσται σοι παρόμοιος τοῦ κάλλους;
Ἆρα τὴν γνώμην θέλει σχεῖν τῶν εὐγενῶν Ῥωμαίων;
Φοβοῦμαι, τέκνον μου καλὸν, μὴ ἄστοργος ὑπάρχῃ,
μὴ θυμῶδης ὡς ἐθνικὸς, καὶ ζῆν με οὐ συμφέρῃ.»
Όταν, όμως, η στρατήγισσα είδε αυτοπροσώπως τον γαμβρό και είδε ότι ήταν «περικαλλής», ανακουφίστηκε και έδωσε την ευχή της. Στη συνέχεια έγινε ο γάμος και ο Σαρακηνός γαμβρός βαπτίστηκε Χριστιανός. Μετά την μεταγαμήλια «συνάφεια» (ερωτικό σμίξιμο), η κόρη της στρατήγισσας συνέλαβε τον «Διγενῆ Βασίλειον Ἀκρίτην.» Σε αυτό το σημείο, το ποίημα περιγράφει ένα γράμμα που έστειλε στον εμίρη η μουσουλμάνα μητέρα του από τη Συρία, το οποίο ήταν γεμάτο θρήνο, ονειδισμό και ψόγο για το γιο της.
[G, 2.26-50]
Ταῦτα μὲν ἡ στρατήγισσα χαίρουσα ἐμελῴδει.
[…]
εἶθ΄οὕτως ἡ στρατήγισσα μετὰ δόξης μεγάλης.
[…]
ἰδοῦσα δὲ καὶ τὸν γαμβρὸν περικαλλῆ τῷ ὄντι
χάριν Θεῷ ἀνέπεμψεν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας,
[…]
Μετά δὲ τὴν συνάφειαν συνέλαβε ἡ κόρη
καὶ ἔτεκε τὸν Διγενῆ Βασίλειον Ἀκρίτην·
[…]
Ἡ δὲ μήτηρ τοῦ ἀμηρᾶ γραφὴν ἀπὸ Συρίας
θρήνου μεστήν ἐξέπεμψε, ὀνειδισμοῦ καὶ ψόγου:
Η μάνα του εμίρη τον ρωτάει πως έκανε αυτό που έκανε, πως απαρνήθηκε συγγενείς, πίστη και πατρίδα και έγινε όνειδος σε όλη τη Συρία; Τον πληροφορεί ότι η πράξη του στιγμάτισε όλη την οικογένεια και πλέον έγιναν «βδελυκτοί» σε όλο τον κόσμο ως «ὡς ἀρνηταὶ τῆς πίστεως, ὡς παραβάται νόμου ὡς μὴ τηρήσαντες καλῶς τοὺς νόμους τοῦ Προφήτου.» Του θυμίζει στη συνέχεια τα ανδραγαθήματα του πατέρα του, οποίος είχε σφάξει και είχε υποδουλώσει τόσους και τόσους Ρωμαίους και ο οποίος, ακόμα κι όταν τον περικύκλωσαν τα φουσσάτα των Ρωμαίων και του έταξαν τα αξιώματα του πατρικίου και πρωτοστράτορος, δεν πρόδωσε ούτε την πίστη του ούτε την τιμή της οικογένειάς του. Του θυμίζει επίσης τα ανδραγαθήματα του αδελφού της και θείου του που έκανε τόσες και τόσες επιδρομές στα θέματα της Ρωμανίας. Του ξαναθυμίζει ότι είχε απαρνηθεί πίστη, συγγενείς και μητέρα «δι΄άγάπην χανζυρίσσης» και έγινε κατάρατος σε κάθε «μασγίδιον» (< αραβ. masjid = «τζαμί, τέμενος»).
[G, 2.53-83]
Πῶς ἀπηρνήσω συγγενεῖς καὶ πίστιν καὶ πατρίδα
καὶ ἐγενήθεις ὄνειδος εἰς πᾶσαν τὴν Συρίαν;
Βδελυκτοὶ δὲ γεγόναμεν ἀπὸ παντὸς ἀνθρώπου
ὡς ἀρνηταὶ τῆς πίστεως, ὡς παραβάται νόμου,
ὡς μὴ τηρήσαντες καλῶς τοὺς λόγους τοῦ Προφήτου.
[…]
Πῶς γὰρ οὐκ ἐμνημόνευσας τὰς πράξεις τοῦ πατρὸς σου,
ὅσους Ῥωμαίους ἔσφαξε, πόσους ἔφερε δούλους;
[…]
Οὐκ ἐκούρσευσε θέματα πολλὰ τῆς Ῥωμανίας
[…]
Μὴ ἐπλανήθη ὥσπερ σὺ γενέσθαι παραβάτης;
Ὅταν γὰρ τὸν ἐκύκλωσαν φουσσᾶτα τῶν Ῥωμαίων
[…]
πατρίκιος να τιμηθῇ παρὰ τοῦ βασιλέως,
να γένει πρωτοστράτορας, ἄν ρίψῃ τὸ σπαθὶν του.
[…]
τὴν πίστιν μέν, τοὺς συγγενεῖς κἁμὲ τὴν σὴν μητέρα.
[…]
τὰ πάντα προσαπώλεσας δι΄άγάπην χανζυρίσσης
καὶ κατάρατος γέγονας εἰς πάντα μασγίδιον.
Στη συνέχεια η μητέρα υπενθυμίζει στον εμίρη πως αν δεν επιστρέψει στη Συρία, θα την αποκεφαλίσουν οι εμίρηδες, θα σκοτώσουν τα παιδιά του ως τέκνα αποστάτη και θα δώσουν τα «τερπνά κοράσιά» του (γυναίκες, χαρέμι ; ) σε άλλους άνδρες. Τέλος, τον εκλιπαρεί να επιστρέψει στη Συρία και να πάρει μαζί του και τη «Ῥωμάισσαν», αν λυπάται να την αφήσει μοναχή. Αν όμως δεν επιστρέψει στη Συρία, τότε του δίνει την κατάρα της.
[G, 2.84-98]
«Εἰ μὴ παρέλθῃς γὰρ ταχὺ καὶ ἔλθῃς εἰς Συρίαν,
οἱ ἀμιρᾶδες βούλονται ἐμὲ ν΄ἀποταμήσουν,
τὰ τέκνα σου να σφάξωσιν, ὡς πατρὸς ἀποστάτου,
τὰ τερπνά σου κοράσια να παραδώσουν ἄλλοις,
[…]
Ὦ τέκνον μου γλυκύτατον, οἰκτείρισον μητέρα·
[…]
Λάβε καὶ τὴν Ῥωμάισσαν, εἰ δὲ αὐτὴν λυπεῖσαι·
εἰ δὲ καὶ παρακούσεις μου, ἔσῃ κατηραμένος.»
Τα υπόλοιπα του έπους είναι για μελλοντική ανάρτηση.
smerdaleos 
Ωραίο !
Τι έγινε τελικά ; Γύρισε ο εμίρης στην μάνα του ;
Το λίνκ στο
“Τούρκων ιπποτοξοτών φάνηκε στη μάχη του Δαζιμώνος (838),”
δίνει ********
Λίνκ για τους Διλεμίτες αν θες να βάλεις : https://en.wikipedia.org/wiki/Daylamites
Και μερικά για την καταγωγή τους αναφέρει και ο πολύ καλός ερευνητής Περικλής Δεληγιάννης :
Εδώ στο κουτάκι.
Ιδιαίτερος λόγος πρέπει να γίνει για τους πολεμοχαρείς Δαϋλαμίτες (Daylami), ιθαγενή εξιρανισμένο λαό ο οποίος ζούσε στα όρη νότια της Κασπίας θάλασσας και αποτελούσε ένα ακαταμάχητο πεζικό στην υπηρεσία των Σασσανιδών. Αργότερα έγιναν οι σωματοφύλακες του Πέρση βασιλέα, υποκαθιστώντας τους “Αθανάτους”. Μετά την κατάκτηση του Ιράν από τους Μουσουλμάνους, οι Δαϋλαμίτες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη Μέση Ανατολή και την Ινδία, δίνοντας συνεχώς άντρες για τις στρατιές του Ισλάμ, εν τέλει και δυναστείες.
https://periklisdeligiannis.wordpress.com/2014/05/07/%cf%80%ce%b5%cf%81%ce%b9-%cf%84%ce%bf%cf%85-%cf%83%ce%b1%cf%83%cf%83%ce%b1%ce%bd%ce%b9%ce%b4%ce%b9%ce%ba%ce%bf%cf%85-%cf%80%ce%b5%cf%81%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%bf%cf%85-%cf%83%cf%84%cf%81%ce%b1%cf%84/
Επιπρόσθετα, πολλοί Δαϋλαμίτες (Daylami) σωματοφύλακες του Σασσανίδη βασιλιά και διαφόρων αξιωματούχων κατατάχθηκαν στις μουσουλμανικές στρατιές, παρότι η μικρή χώρα τους ήταν σχεδόν η μόνη περιοχή του παλαιού Σασσανιδικού βασιλείου που δεν υποτάχθηκε στους Αραβες (αργοτερα απορροφήθηκε από το Χαλιφάτο). Οι πολεμοχαρείς Δαϋλαμίτες ήταν ένας γηγενής προϊρανικός αλλά πλέον εξιρανισμένος λαός των ορέων νοτίως της Κασπίας Θάλασσας, ο οποίος διέθετε ένα ακαταμάχητο πεζικό. Οι Δαϋλαμίτες κατόρθωσαν να γίνουν οι σωματοφύλακες του Σασσανίδη μονάρχη, αντικαθιστώντας τους παλαιούς επίλεκτους «Αθάνατους» φρουρούς του. Οι Άραβες τους ενέταξαν με προθυμία στον στρατό τους, προκειμένου να ενισχυθούν. Οι Δαϋλαμίτες έπαιξαν αργότερα σημαντικό ιστορικό ρόλο στις ιρανικές χώρες και την Ινδία, παρέχοντας διαρκώς στρατιώτες για το Ισλάμ και εγκαθιδρύοντας δικές τους δυναστείες.
https://periklisdeligiannis.wordpress.com/2015/03/11/%CE%BF%CE%B9-%CF%80%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CE%B9-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%B9-%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B2%CE%B5%CF%83-%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%AD%CE%BB%CE%B5/
Να σαι καλά Ριβαλδίνιο!
Θα διορθώσω τον σύνδεσμο και θα προσθέσω αυτόν για τους Διλεμίτες τώρα.
Τι έγινε τελικά ; Γύρισε ο εμίρης στην μάνα του ;
—
Ώπα, ξέχασα να σου απαντήσω εδώ.
Το δεύτερο βιβλίο τελειώνει με τον εμίρη να φεύγει για τη Συρία για να φέρει και τη μάνα του στη Ρωμανία.
Πρέπει να διαβάσω το τρίτο βιβλίο για να σου πω τι γίνεται.
Ενδιαφέρον και το σημερινό.
“Οι «Σκύθαι ἱπποτοξόται» ήταν ανέκαθεν η νέμεσις του τακτικού πεζικού (βλ. στο Youtube την περιγραφή της μάχης των Καρρών το 53 π.Χ. μεταξύ Ρωμαίων και Παρθών), γιατί το πεζικό δεν προλαβαίνει ποτέ να τους προφτάσει καθώς υποχωρούν τοξοβολώντας”
Πως αντιμετώπισε ο Μ. Αλέξανδρος τους Σκύθες ιπποτοξότες:
Alexander’s vanguard was immediately surrounded and attacked by the Scythian mounted archers. Once they were engaged, their position was fixed and they were vulnerable to an approach by the Macedonian infantry and Alexander’s cohorts of Cretan archers. The nomads now found themselves caught between the Macedonian mounted spearmen and the rest of Alexander’s army. The Scythians tried to escape to the wings of the Macedonian lines, but there they were met by Alexander’s infantry.
https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Jaxartes
Αρχίζω από το τέλος: Το σημαντικό πλεονέκτημα των ιπποτοξοτών κατά την ύστερη αρχαιότητα και μετά ήταν το λεγόμενο σύνθετο τόξο, του οποίου η βολή διαπερνούσε σχεδόν κάθε θωράκιση. Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρουμε πώς ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε και νίκησε τους Σκύθες, ίσως με μία τακτική τύπου ισπανικών tercios, ίσως και με χρήση διαφορετικών όπλων πχ κέστρους http://karzoug.info/srd/equipment/weapons/Kestros.htm
Οι Δαϊλαμίτες από την Νότια Όχθη της Κασπίας Θάλασσας, παίζουν πολύ σημαντικό ρόλλο ως μισθοφόροι και πολιτικό αντίβαρο στους Τούρκους μισθοφόρους καθ΄ όλο τον ισλαμικό μεσαίωνα έως και στην πτώση του Φατιμιδικού χαλιφάτου στη Αίγυπτο (σιίτες). Γενικά αποτελούν το στήριγμα του σιιτικού και ιρανικού στοιχείου και καταστρέφονται ως υπολογίσιμη δύναμη μόνο από την προέλαση των Μογγόλων, αποτελώντας τους μόνους οι οποίοι απετέλεσαν αξιόλογο αντίπαλό τους πριν από τους Μαμελούκους.
Εν πάση περιπτώσει πιστεύω ότι ειδικά η περίπτωση του Διγενή και ειδικότερα της ακριτικής ποίησης έχει να κάνει με την ενσωμάτωση χριστιανών Αράβων (Γασσανιδών) στην Αυτοκρατορία λόγω της φυγής τους από την ισλαμική κατάκτηση:
Πρώτος ο καθ. Β. Χρηστίδης (V. Christides: An arabo-byzantine novel ‛Umar b. Al-Nu‛mān compared with Digenes Akritas. Εν: Βυζάντιον, τ. ΧΧΧΙΙ, 1962. Σ. 549-604.) εντόπισε την χρήση λογοτεχνικών τόπων που εμφανίζονται σε ορισμένα προγενέστερα αραβικά λογοτεχνικά έργα, δίχως όμως να διερευνήσει περαιτέρω πραγματολογικά στοιχεία που εμφανίζονταν στο κείμενο, όπως ονόματα ή περιγραφές κτηρίων, τόπων κλπ.
Το έπος (Μιλώ πάντα για το κείμενο του Εσκοριάλ) έχει χωριστεί σε διάφορα τμήματα εκ των οποίων το πρώτο μέρος είναι η περιγραφή των γεγονότων που οδήγησαν στον γάμο του πατέρα και της μητέρας του Διγενή.
Το πρώτο μέρος λοιπόν, το λεγόμενο Ἄσμα τοῦ Ἀμιρᾶ, περιέχει όλα τα χρήσιμα στοιχεία για την χρονολόγηση των πρωιμότερων ιστορικών στοιχείων του έπους αλλά και για να διαπιστώσουμε τις συνεχείς επιστρώσεις του έπους με τα κάθε φορά σύγχρονα για την εποχή στοιχεία.
Στο Ἄσμα τοῦ Ἀμιρᾶ, φαίνεται να συμφύρονται διάφορες κατά καιρούς πληροφορίες για την Αραβική Ανατολή. Αυτό το έχει παρουσιάσει ο Αλεξίου επαρκώς στην εισαγωγή του, όπου φαίνεται καθαρά η συνεχής συμπλήρωση με νεώτερες ειδήσεις για την πολιτική κατάσταση πέραν των ανατολικών συνόρων της Ρωμανίας, ούτως ώστε να συμβιώνουν στο έπος στοιχεία τελείως διαφορετικών εποχών. Αυτά φανερώνουν μόνο χρονικούς σταθμούς πρόσθεσης νέων στοιχείων στο έπος. Η πραγματική χρονολόγηση σε ό,τι αφορά τουλάχιστον τα γεγονότα που περιγράφονται στο Ἄσμα τοῦ Ἀμιρᾶ φθάνει πολύ πριν τον 11ο αιώνα, και συγκεκριμένα τον 5ο αιώνα.
Μετά από μία αραβική επιδρομή πέντε αδέρφια καταφθάνουν στο στρατόπεδο του άραβα εμίρη αναζητώντας την απαχθείσα αδελφή τους. Αφού τον νικά σε μονομαχία ο μικρότερος αδελφός απαιτούν την αδελφή τους. Στην αρχή πληροφορούνται ότι όλες οι γυναίκες που αιχμαλωτίστηκαν σφαγιάστηκαν και το διαπιστώνουν και οι ίδιοι. Απειλούν λοιπόν τον εμίρη για να παρουσιάσει την αδελφή τους ζωντανή, ει δ’ άλλως θα τον σκοτώσουν, και αναγκάζεται να ομολογήσει ότι όχι μόνο δεν την σκότωσε, αλλά αν τον δέχονται για γαμβρό τους θα γίνει χριστιανός και θα τους ακολουθήσει.
Το αποφασιστικό τμήμα του έπους που οδηγεί στην πρώιμη χρονολόγηση είναι το σημείο όπου τα αδέρφια έχουν μπει στο στρατόπεδο του Αμιρά και ψάχνουν την αδελφή τους την ευρίσκουν και ο Αμιράς αποφασίζει αν τον δέχονται για γαμβρό τους να τους ακολουθήσει (στ. 58-224). Το σημείο όπου ενημερώνονται και διαπιστώνουν ότι οι Σαρακηνοί έχουν κατακρεουργήσει τις κοπέλες δεν είναι απλώς μία εφεύρεση του συνθέτη του έπους, αλλά βασίζεται σε συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός. Οι Λαχμίδες Άραβες του Νοτίου Ιράκ υπό τον Λαχμίδη Μούνδιρ τον Γ΄ (π. 505-554) προσέφεραν το 527, ανθρωποθυσία στην θεά Ούζζα 400 χριστιανές μοναχές ή κατ’ άλλους παρθένες. (Βλ. Irfan Shahid, Byzantium and the Arabs in the sixth century. Dumbarton Oaks 1995. τ. ΙΙ, σ. 724, 732-733.) Το ότι και στο έπος θεωρείται θρησκευτική θυσία και όχι για εκδίκηση ή κάτι άλλο επιβεβαιώνεται και από τους στίχους που ακολουθούν:
κοράσια ἔσφαξαν πολλὰ καὶ ἐποῖκαν τα θυσίας στ. 100
εἰς τουρκικὰ μασγίδια καὶ εἰς ναοὺς μεγάλους στ. 102
Ἀφοῦ κατῆλθεν ὁ Χριστὸς ἐξ οὐρανοῦ εἰς τὸν κόσμον, στ. 103
ἐδίωξεν τὰς παράνομας καὶ μυσαρὰς θυσίας, στ. 104
κλπ.
Αν η αφήγηση αφορούσε πράγματι μουσουλμάνους είναι φανερά παράλογη και ακατανόητη στον ακροατή και δεν δικαιολογείται ούτε από εχθρότητα ούτε από προπαγάνδα κατά του Ισλάμ διότι η υπερβολή είναι εξώφθαλμη. Άλλωστε η σφαγή τους έγινε πράγματι για θρησκευτικούς λόγους, αφού δι’ αυτής ο Μούνδιρ ο Γ’ θα απεδείκνυε την πίστη του προς το Σασανιδικό κράτος όντας ύποπτος για φιλοχριστιανικά και άρα φιλορωμαϊκά αισθήματα (Το 513 προσπάθησε να τον προσηλυτήσει ο μονοφυσίτης Πατριάρχης Αντιοχείας Σευήρος, αποτυγχάνοντας όμως του σκοπού του.), αιτία για την οποία είχε εκθρονιστεί μετά το 520 και αποκαταστάθηκε το 527 (Βλ. Irfan Shahid, έ. α. Σ. 706-709.) σφραγίζοντας την αποκατάσταση αυτή με την μαζική ανθρωποθυσία.
(Προσοχή δεν πρόκειται για ανθρωποθυσία σαμανιστικού τύπου στον τάφο κάποιου σουλτάνου όπως συνήθιζαν οι Οθωμανοί σουλτάνοι -έχει γράψει ο SPEROS VRYONIS, JR., EVIDENCE ON HUMAN SACRIFICE AMONG THE EARLY OTTOMAN TURKS, διότι 11. δεν έχουμε περίσταση κηδείας, 2. Έχουν θυσιαστεί μόνο γυναίκες, ενώ οι Τούρκοι προτιμούσαν άνδρες-αιχμαλώτους στρατιώτες και σε έλλειψη δούλους και γυναίκες, 3. Ξεκάθαρα αναφέρει το μασγίδιον/τζαμί, δηλ. θρησκευτική τελετή)
Το ότι ο εμίρης ζητά να παντρευτεί ία χριστιανή πριγκήπισσα είναι και αυτό μία επί πλέον ένδειξη για την ταύτιση του εμίρη του έπους με τον Μούνδιρ Γ΄, αφού ήταν συνεζευγμένος με μία Κινδίτισσα πριγκήπισσα χριστιανή, ακριβώς όπως ο Αμιράς παντρεύεται μία Ρωμαία αριστοκράτισσα. Αυτό βέβαια ουδόλως τον εμπόδισε από το να επαναλάβει την βαρβαρότητα της ανθρωποθυσίας, θυσιάζοντας αυτήν την φορά τον αιχμάλωτο γιο του Γασσανίδη αντιπάλου του Αρέθα. (Προκόπιος, Ιστορία, ΙΙ,xxviii.13.)
Με την αναγωγή της ιστορίας στους Λαχμίδες, αποκτούν περισσότερο νόημα, και οι στίχοι που λίγο πιο κάτω ακολουθούν:
Φουσάτα πάλιν ἔντρεψα πέρσικα καὶ ρωμαίκα στ. 150
Και κάστρα ἐπαράλαβα ἀμύθητα, ἡγεμόνας
ἐπίασα Πέρσας καὶ στρατιώτας
Πάνω σε αυτές τις ταυτίσεις ξεκάθαρα μπορεί να συνδεθεί η σύλληψη του γιου του Αρέθα με τους ἡγεμόνας , ενώ τί άλλο θα μπορούσε να είναι το κάστρα ἐπαράλαβα ἀμύθητα, παρά η κατάληψη της Αντιόχειας το 540 από τον Χοσρόη Ανουσιρβάν χάρις στην συνδρομή και τις συμβουλές του περί ου ο λόγος Λαχμίδη Μούνδιρ τον Γ΄. Ακόμη και το Πέρσας δικαιολογείται, διότι ήρθε σε σύγκρουση με τον Σασανίδη Καβάδη, όταν αρνήθηκε να ασπαστεί τον Μαζδακισμό, μία ζωροαστρική αίρεση, με αποτέλεσμα να εκθρονιστεί.
Ένα γενικό χαρακτηριστικό είναι η έντονη απουσία κάθε θρησκευτικού στοιχείου, χαρακτηριστικό μάλλον της αραβικής προϊσλαμικής ποιήσεως, ιδίως δε η υπογράμμιση της ματαιότητας της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία παρ’ όλη της την ανδρεία ακόμη και υπερφυσική της δύναμη, συντρίβεται τραγικά και ξαφνικά από τον θάνατο.
Αυτό είναι εκ φύσεως κάτι το ξένο προς τον ορθόδοξο άνθρωπο, για τον οποίο το Πάσχα και η Ανάσταση είναι το κέντρο της πνευματικής του ζωής. Ακριβώς αυτή η απουσία κάθε έννοιας μεταφυσικής και θρησκευτικής χροιάς καθιστά τον ακριτικό κύκλο και το έπος προ πάντων, ένα παράδοξο για το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό του οποίου είναι η έντονη θρησκευτικότητα ακόμη και στο πεδίο του πολέμου. Δεν εμφανίζεται κανείς από τους πρώιμους στρατιωτικούς αγίους, ούτε επίκληση του Χριστού ή της Θεοτόκου.
Οι ταυτίσεις με μεταγενέστερα πρόσωπα είναι αναμενόμενες και δεν θα πρέπει να θεωρηθούν βαρύνουσες διότι στα ακριτικά τραγούδια, ο Διγενής φθάνει να πολεμά με τους Τούρκους πλέον και όχι τους Άραβες. Αυτό δείχνει ότι τα στοιχεία προσαρμόζονται στα δεδομένα της εποχής, ώστε το κάθε τραγούδι να παραμένει κατανοητό και να βρίσκει απήχηση στο κοινό της εποχής.
Το βασικό ιδεολογικό χαρακτηριστικό του ακριτικού κύκλου είναι η ατομικότητα και η διαφοροποίηση του ατόμου από τον κοινωνικό του περίγυρο. Το άτομο, ο ακρίτας και μάλιστα ως Διγενής, είναι το άτομο με τις ιδιαίτερες ικανότητες και την απόλυτη συναίσθηση της ατομικότητάς του και της υπεροχής του έναντι των υπολοίπων, «φυσιολογικών», ανθρώπων, το οποίο άτομο έχει πλήρη συναίσθηση της ματαιότητας της ύπαρξης. Δεν αναζητά όμως καταφύγιο σε κάποια μεταφυσική θεώρηση ή θρησκευτική πρακτική, αλλά προσπαθεί να δικαιώσει τον εαυτό του στον κόσμο αυτόνομα και έξω από κάθε έννοια συλλογικότητας και κοινωνίας. Αυτή ακριβώς είναι και η τραγικότητά του, η οποία αποκαλύπτεται με την έλευση του θανάτου, μπροστά στον οποίο όλα είναι δίχως νόημα και αποτέλεσμα, όσο υπεράνθρωπες διαστάσεις και αν έχει η δύναμή του και η ανδρεία του και η πολεμική του τέχνη.
Λαμβάνοντας όμως υπ’ όψιν το ότι το έπος αποτελείται από μία συρραφή θεματικών μοτίβων, τα οποία προέρχονται από τον αραβικό χώρο, όπως είχε ήδη δείξει ο καθηγητής Χρηστίδης, ενισχύεται μάλλον η άποψη περί της συνθέσεως του έπους από προϋπάρχοντα ποιήματα.
Φαίνεται όμως ότι υπάρχει και άλλο λογοτεχνικό υλικό το οποίο από τον ελληνόφωνο χώρο και διατήρησε εξ ίσου έντονα σχεδόν την αρχική του λεκτική δομή.
Το ακόλουθο ριζίτικο σε αντιστοίχιση προς το παραδιδόμενο από τον Umarι (1924), I, 250, φανερώνει την καταπληκτική συνάφεια των δύο
το ριζίτικο
-Κάστρο και πού ’ν’ οι πύργοι σου και τα καμπαναριά σου
Και πού ’ν’ οι γι-αντρειωμένοι σου τα έμορφα παλληκάρια
-Μα μένα τσ’ αντρειωμένους μου τα έμορφα παλληκάρια
η μαύρη γης τα χαίρεται.
Μακάρι νἄξερα τί ἀπογίναν οἱ δικοί σου, ὦ κάστρο, καὶ ποῦ ᾽ναι ᾽κεῖνοι ποῦ ψηλώσαν τὰ τειχιά σου
Τί γίνηκε μὲ τοὺς ἀφέντες σου τοὺς γίγαντες, τοὺς βασιλιάδες ποὺ σ᾽ οἰκοδομῆσαν κι ὕστερα χάλασαν τὴν φτιάξη σου
Μήπως γι᾽ ἀσκητισμό ὦ κάστρο σ᾽ ἐγκατέλειψαν ἢ μὴ δὲ χτίστηκες καὶ δὲν ὑπῆρξες;
Μακάρι νἄξερα καὶ νὰ κάτεχα τί τοὺς ἔτυχε ὦ κάστρο κι ἔτυχε καὶ σὲ σένα
Ὦ σὺ ποὺ ἀναρωτᾶς γι᾽ αὐτά, καὶ συλλογιέσαι, τί ᾽ναι τούτη ἡ ἐρώτηση; Πές μου σὲ παρακαλῶ!
ἢ μήπως δὲ γνωρίζεις τοῦ θάνατου τὴν μοῖρα, ποὺ ὅταν διαλύει σπίτια ἐρήμωση δὲν ὑπολογίζει
Πολυάσχολη ἀλήθεια εἶναι ἡ ἀδύναμη ψυχή σου! Συλλογίσου καὶ πέρνα καὶ πίσω σου εἶν᾽ ὁ θάνατος
Ως προς το υπόλοιπο έπος η περιγραφή της κατοικίας, είναι η ακριβέστατη περιγραφή ενός Ομαϊαδικού ανακτόρου της συροϊορδανικής Στέππας, πχ Mšatta (Αμμάν), Khirbat al-Mafjar (Ιεριχώ), Qasr al Hayr al-Gharbi (Δυτικά της Παλμύρας).
Τέλος η περιγραφή του τάφου δεν είναι τάφος, αλλά το βασιλικό κιόσκι στον κήπο του ανακτόρου όπου οι στίχοι 1657-59:
Καὶ ἐκρέμασεν χρυσόκλωβα εἰς τοῦ δένδρου τοὺς κλώνους
κ’ ἔχουν ὡραίους ψιττακοὺς καὶ κιλαδοῦν καὶ λέγουν:
«Χαίρου, Ἀκρίτη, χαίρου μετὰ τῆς ποθητῆς σου»
φέρνει στο νου το πραιτώριο των Γασσανιδών έξω ακριβώς από την Σεργιόπολη (Ρεσάφα), όπου στην κόγχη του θρόνου, υπάρχει η επιγραφή ΝΙΚΑ Η ΤΥΧΗ ΑΛΑΜΟΥΝΔΑΡΟΥ, η οποία πλαισιώνεται από εξωτικά ζώα όπως οι αιγόκεροι των αστρολογικών παραστάσεων. Εδώ πρόκειται για τον Γασσανίδη Μούνδιρ (569-582) και όχι τον Λαχμίδη Μούνδιρ τον Γ΄ (505-554).
Δεν υπεισέρχομαι στα αρχιτεκτονικά κλπ διότι χρειάζονται πολλές εικόνες.
Γεια σου Μανούσο!
Πολύ ενδιαφέροντα τα στοιχεία που δείχνουν καταγωγή ορισμένων μυθημάτων στην ύστερη αρχαιότητα. Ιδίως αυτό μου έκανε εντύπωση:
Με την αναγωγή της ιστορίας στους Λαχμίδες, αποκτούν περισσότερο νόημα, και οι στίχοι που λίγο πιο κάτω ακολουθούν:
Φουσάτα πάλιν ἔντρεψα πέρσικα καὶ ρωμαίκα στ. 150
Να προσθέσω ότι το επώνυμο «Κίνναμος» της βυζαντινής οικογένειας που έκανε γαμπρό τον εμίρη απαντά στον Ιώσηπο ως όνομα Πάρθου Αρσακίδη ηγεμόνα.
[Ιώσηπος, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, 20.3.2] τῶν δὲ Πάρθων δέξασθαι μὲν αὐτὸν θέλειν οὐκ ἀρνουμένων, μὴ δύνασθαι δὲ λεγόντων διὰ τὸ τὴν ἀρχὴν ἑτέρῳ πεπιστευκέναι, Κίνναμος δ᾽ ἦν ὄνομα τῷ παρειληφότι, καὶ δεδοικέναι, μὴ στάσις αὐτοὺς ἐκ τούτου καταλάβῃ, [64] μαθὼν τὴν προαίρεσιν αὐτῶν ὁ Κίνναμος ταύτην αὐτὸς γράφει τῷ Ἀρταβάνῃ, τέθραπτο γὰρ ὑπ᾽ αὐτοῦ καὶ φύσει δ᾽ ἦν καλὸς καὶ ἀγαθός, παρακαλῶν αὐτῷ πιστεύσαντα παραγενέσθαι τὴν ἀρχὴν ἀποληψόμενον τὴν αὐτοῦ. [65] καὶ ὁ Ἀρταβάνης πιστεύσας παρῆν. ὑπαντᾷ δ᾽ αὐτῷ ὁ Κίνναμος καὶ προσκυνήσας βασιλέα τε προσαγορεύσας περιτίθησιν αὐτοῦ τῇ κεφαλῇ τὸ διάδημα ἀφελὼν τῆς ἑαυτοῦ.
“δεν ξέρουμε πώς ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε και νίκησε τους Σκύθες, ίσως με μία τακτική τύπου ισπανικών tercios, ίσως και με χρήση διαφορετικών όπλων πχ κέστρους”
Αναφερεται και στο livius
, he ordered that the crossing would take place en masse, so that the mounted enemy archers would be faced with more targets than they could strike at; and he ordered his artillery to cover the soldiers in the ships. (Catapults have a longer range of fire than bows.)
http://www.livius.org/ja-jn/jaxartes/battle.html
Γεια σου Σμερδαλέε. Ωραιότατη η περιήγηση στις «άκρες» της αυτοκρατορίας. Άκρες όχι μόνο σε χωρικό πλάισιο αλλά και σε κοινωνικό, και σε πλαίσιο νοοτροπιών. Πολύ καλά έκανες και χρησιμοποίησες στα σχόλια τον όρο «μυθήματα». Όντως μυθήματα βλέπουμε να αναπτύσσονται εδώ, και κάθε προσπάθεια να τα κατανοήσουμε υπάγοντάς τα σε ιστορικές συντεταγμένες καταλήγει σε συναρπαστικές μεν αλλά μάταιες κατασκευές. Φυσικά κανείς δεν μπορεί να αντισταθεί στον πειρασμό να προχωρήσει σε τέτοιες ερμηνείες. Ο πρώτος που το έκανε, ήδη απ’ τη δεκαετία του ’30, ήταν ο μέγας Γκρεγκουάρ (το έργο του οποίου έδωσε την έμπνευση και στον Σικελιανό να ασχοληθεί με το θέμα του Διγενή). Αυτά τα λέω για να εισηγηθώ μάλλον μιαν άλλη προσέγγιση στο θέμα του ακριτικού κύκλου, περισσότερο δομιστική και λιγότερο ιστορική (αν και θα στεναχωρήσω τον φίλο Μανούσο, που κόπιασε να μας παρουσιάσει με εξαιρετικό τρόπο την ιστορική θέση). Ως τελευταίο επιχείρημα, ή μάλλον πρόσχημα για να τραβήξω λίγο την κουρτίνα που πίσω της αποκαλύπτει τα καλούδια της δομιστικής ανάλυσης, καταθέτω και τούτο. Τι σας λέει, τι σας φέρνει στο νου, η παρακάτω σειρά διηγηματικών τύπων: μια αρχόντισσα μάνα έχει πολλούς γιους (εφτά;) και μια μονάκριβη κόρη, που χωρίς η ίδια η μάνα να το θέλει, την παίρνουν μακριά για να ενωθεί με κάποιον άντρα στα ξένα. Οι γιοι δένονται με κάποια ιερή υποχρεωση (όρκο;) ότι θα κάνουν τα πάντα ώστε να ξαναφέρουν την κόρη στην οικογένεια. Έρχεται η στιγμή που πρέπει να εκπληρωθεί το καθήκον και αυτό αναλαμβάνει να κάνει ο νεότερος και πιο αγαπημένος αδερφός. Υπερνικώντας πλήθος αντιξοότητες (ακόμα και τον δικό του θάνατο;) ο αδερφός τα καταφέρνει. Πού πήγε το μυαλό σας; Εκεί ακριβώς που είχα σκοπό κι εγώ να το πάω. Είναι τυχαίο που ο ήρωας, τόσο στο δικό μου μύθημα όσο και στο θρύλο του Διγενή, ονομάζεται Κωνσταντίνος; Και τι άλλο μας δείχνει όλο αυτό παρά το ότι τα παραμυθ-ο-λογικά στοιχεία πλάθονται, αναπλάθονται, αναδιαπλέκονται και επιβιώνουν από τη μια πολιτιστική φάση στην άλλη, κερδίζοντας έτσι την επιβίωση (για να μην πω την αθανασία), τροφοδοτώντας αέναα μέχρι και σήμερα την ανθρώπινη φαντασία;
Καλώς τον Simplizissimus!!!
Καλά έκανες και ανέπτυξες την έννοια του μυθήματος.
Προσοχή!! Το μύθημα έχει πάντα ιστορικό πυρήνα και αναπτύσσεται ως μύθημα για διαφόρους λόγους, κυρίως όμως επειδή πλέον τα ιστορικά του στοιχεία είναι ακατανόητα, οπότε και απλουστεύεται. Οι παραδόσεις όσο μυθικές και αν φαίνονται είτε τόποι λογοτεχνικοί, ποτέ δεν είναι 100% μυθήματα. Μπορώ να παραθέσω πάρα πολλά παραδείγματα όπου η φαινομενικά παραμυθιακή δομή με τα βασικά της μοτίβα είναι μία φανταστική ιστορία απλώς αλλά τελικά δεν είναι διότι συνδέει συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα με απλουστευτικό όμως τρόπο. Το να βρούμε εμείς την διασύνδεση της μυθοποιημένης αφήγησης με το πραγματικό ιστορικό γεγονός είναι πάντοτε πολύ δύσκολο έως αδύνατον (ίσως), όμως ας μην απλουστεύουμε ελαφρά τη καρδία τις λαϊκές αφηγήσεις, διότι έτσι αντιμετωπίστηκε και ο Όμηρος και ο Ηρόδοτος και άλλοι. Εν τέλει τα υλικά της αφήγησης είναι από την φύση τους πεπερασμένα και αναγκαστικά οι ανθρώπινες ιστορίες όχι απλώς μοιάζουν, αλλά όταν τις απλουστεύσουμε γίνονται ολόιδιες.
Σιμπλιτσίσσιμε προσπέρασες τις χρονικές επιστρώσεις του Έπους που απλώς το επικαιροποιούν για να γίνεται κατανοητό στις νέες εποχές. Όταν πλέον οι Άραβες έχουν εξαφανιστεί ως πολιτική οντότητα από τα όρια του Ελληνισμού, ο Διγενής πολεμάει με Τούρκους.
Από την άλλη τα υπολείμματα αρχαιότερων υποστρωμάτων είναι φανερά, όταν ο Αμιράς αναφέρεται σε περσικά φουσάτα καθώς Περσία και Πέρσες έπαψαν να υφίστανται από τον 7ο αιώνα. Άρα είναι προφανές κατάλοιπο άλλης ιστορίας. Αν επέτρεπε ο χώρος και έβλεπες την περιγραφή του ανακτόρου του Διγενή σε αντιπαραβολή προς τα ομαϊαδικά ανάκτορα της ερήμου, θα καταλάβαινες ξεκάθαρα ότι τα υλικά του έπους αναφέρονται σε πραγματικότητες και όχι σε λογοτεχνικούς τόπους.
Πέραν αυτού όμως δεν μπορεί να εξηγηθεί η παράλληλη ύπαρξη του ριζίτικου με το αραβικό ποίημα του 7ου αι. παρά μόνο με την συνολική μεταφορά πραγματικών ανθρώπων τον 7ο-8ο αι. με όλο το πολιτισμικό τους φορτίο.
Το πώς αναπροσαρμόζονται οι παραδόσεις μπορεί να δείξει και το παράδειγμα των ψητών ψαριών που ξαναζωντανεύουν όταν επίκειται η καταστροφή της Κωνσταντινούπολης – ή ο θάνατος του Πέρση διοικητή της Χερσοννήσου στην Θράκη, του Αρταΰκτη (μία ολοκληρωτικά τοπική παράδοση της Προποντίδας 2000 ετών!!) κι ακόμη η ιστορία του Αστυάγη με την αντίστοιχη του Azi Dahhak στο Σαχναμέ άλλα δυο χιλιάδες χρόνια διάσωσης μίας “λαϊκής” παράδοσης με ελάχιστες προσαρμογές και σχεδόν ίδια φωνητική απόδοση κάποιων ονομάτων. Βλ. http://www.iranicaonline.org/articles/astyages-the-last-median-king και τέλος
Στην κοιλάδα του Στύλου (Αποκόρωνας Χανίων), υπάρχει βυζαντινός ναός προς την τιμήν της Θεοτόκου, με την επονομασία Ζερβιώτισσα (βλ. εικόνες 1, 2, 5), ενώ οι κάτοικοι της περιοχής αναφέρονται σε αυτόν και ως Μοναστήρα, επειδή η εκκλησία στο παρελθόν λειτουργούσε ως μοναστήρι. Δυστυχώς δεν σώζονται βυζαντινές τοιχογραφίες ώστε να έχουμε μία πιθανή εικόνα γύρω από την αρχική αφιέρωση της εκκλησίας. Ένας τοπικός θρύλος αναφέρει ότι όταν χτίσθηκε ο ναός, υπήρχε ανταγωνισμός μεταξύ του κτίστη της εκκλησίας αυτής και του κτίστη του γειτονικού ναού του Αγίου Γεωργίου του Καλοσυκιά για το ποιός θα έκτιζε την ομορφότερη εκκλησία. Ο κτίστης του Αγίου Γεωργίου, επισκεφθείς τη Ζερβιώτισσα,
http://www.vamosvillage.gr/blog/item/278-church-of-panagia-holly-mary-zerviotissa
γεμάτος φθόνο για το γεγονός ότι η εκκλησία του συναδέλφου του ήταν πολύ πιο όμορφη, τον έσυρε μέχρι τον τρούλο με το πρόσχημα να του δείξει κάτι και τον έσπρωξε από ψηλά, σκοτώνοντάς τον. (Για την τοπική αυτή παράδοση βλ. Κων. Δουνάκης, Ἱστορία τῆς ἐπαρχίας τοῦ Ἀποκορώνου, Αθήνα 1967, σ. 32. Η παράδοση υφίσταται έως σήμερα εκεί). Η παράδοση αυτή γύρω από τον φόνο του κτίστη της εκκλησίας, με δεδομένο ότι πρόκειται για την ίδια εποχή, μπορεί να συσχετισθεί με τον κτήτορα της εκκλησίας αυτής επίσκοπο Καλαμώνος Αρά, ο οποίος, σύμφωνα με το έγγραφο της δεήσεως του 1196, […] ἐφονεύθη, τὶς ἐν τόπῳ Χορτάτζιν καλούμενον, πλησιάζων τῷ τοιούτῳ ἀκινήτῳ (Ζερβιώτισσα),[Έρα Βρανούση (ἐκδ.), Βυζαντινὰ Ἔγγραφα τῆς Μονῆς Πάτμου – Α ́. Αὐτοκρατορικά, Αθήνα 1980,] και για τον λόγο αυτό δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την ανέγερση του μοναστηρίου όπως όριζε η συμφωνία που είχε με τις βυζαντινές αρχές.
Να σημειωθεί ότι ακόμη και το “ιδιαίτερο κάλλος” ανταποκρίνεται σε αρχιτεκτονική σπάνια ιδιαιτερότητα του τυμπάνου του τρούλου καθώς τα κάθετα σχιστά παράθυρα, αντί να είναι κάθετα επί των πλευρών της βάσης του τυμπάνου είναι κάθετα επί των γωνιών της βάσης του τυμπάνου.
Έτσι έχουμε μία απλουστευτική κλισέ λαϊκή παράδοση αρχιτεκτονικού ανταγωνισμού που όμως απηχεί πολύ πραγματικά γεγονότα και πράγματα.
Οι παραμυθιακές αφηγήσεις είναι σαν σήματα της τροχαίας που προειδοποιούν για τα βασικά στοιχεία, δεν είναι η καθαρή αφήγηση, αλλά σίγουρα δεν είναι απλές επαναλήψεις φανταστικών και ανυπίστατων ιστοριών.
Αναλυτικά για το μετόχι της Πάτμου στον Στύλο Αποκορώνου Χανίων βλ.
Click to access N02.018.04.pdf
Προσοχή!! Το μύθημα έχει πάντα ιστορικό πυρήνα και αναπτύσσεται ως μύθημα για διαφόρους λόγους, κυρίως όμως επειδή πλέον τα ιστορικά του στοιχεία είναι ακατανόητα, οπότε και απλουστεύεται. Οι παραδόσεις όσο μυθικές και αν φαίνονται είτε τόποι λογοτεχνικοί, ποτέ δεν είναι 100% μυθήματα.
—
Γεια σου Μανούσο,
Καλά ότι πάρα πολλά μυθήματα όντως έχουν κάποιον ιστορικό πυρήνα, δεν σημαίνει ότι κάθε μύθημα έχει πάντοτε και έναν ιστορικό πυρήνα (όπως στον ορισμό της μαθηματικής συνάρτησης όπου «σε κάθε x αντιστοιχεί ένα f(x)»).
Το ιστορικό ρεύμα που πιστεύει ότι πίσω από κάθε μύθημα βρίσκεται πάντοτε διαστρεβλωμένος ένας ιστορικός πυρήνας ονομάζεται ιστορικός ποσιτιβισμός (historical positivism) ή ιστορικισμός (historicism). Ο JM Hall ζυγίζει τα υπέρ και τα κατά τόσο του ιστορικισμού όσο και του δομισμού/στρουκτουραλισμού στην παρακάτω σελίδα:
http://imgur.com/a/pzg3f
Συγγνώμη, οι εικόνες 1,2,5 δεν ανέβηκαν αλλά το λινκ έχει πλήρη φωτογραφική αποτύπωση της εκκλησίας
Εν πάση περιπτώσει αναφέρθηκα αποκλειστικά στο κείμενο του Εσκοριάλ όχι στις άλλες εκδοχές.
Δεν τόχω για κρυφό ότι είμαι θετικιστής! Το σύνθημά μου είναι ότι η αλήθεια είναι μετρήσιμη (με κενά όπου δεν έχουμε στοιχεία). Ο αναλυτικός δομισμός έχει όρια και χρειάζεται προσοχή. Όμως δεν είναι παρά ένα εργαλείο μεταξύ πολλών άλλων, ίσως λίγο πιο μοδάτο απλώς από την πχ ψυχανάλυση ή την ερμηνευτική. Είναι προφανές ότι δεν μπορεί να αποδειχθεί η ιστορικότητα κάθε παραμυθιακής αφήγησης λόγω έλλειψης στοιχείων. Όμως η πεποίθησή μου είναι δεν υπάρχει παράλληλη γένεση αφηγήσεων αλλά μεταφορά από πολιτισμό/περιοχή σε πολιτισμό/περιοχή και επίσης η απλούστευση κάνει πολλές αφηγήσεις όμοιες όπως και η κοινή εμπειρία. Πχ η μεταφυσική εμπειρία που περιγράφουν αγιολογικοί λογοτεχνικοί τόποι κλπ. δεν είναι απλές λογοτεχνικές αντιγραφές (προφανώς και ενδέχεται να είναι σε κάποιες περιπτώσεις), αλλά κοινή εμπειρία όπως περιγράφεται στο Mind in the cave και στο Inside the neolithic mind του David Lewis-Williams.
Νομίζω ότι φταίει η γλωσσολογία που τα βλέπω έτσι :-))
Και για όποιον ενδιαφέρεται ένα θρησκευτικό άρθρο :
Ο Διγενής Ακρίτας: ένας Ορθόδοξος βυζαντινός ήρωας του μεσαιωνικού ελληνισμού (και όχι Παυλικιανός)
Ούπς , διόρθωση : http://www.oodegr.com/oode/istoria/rwmi/digenhs_akritas_1.htm
Κείμενο ενδιαφέρον. Με ειδοποιείς όταν ανεβάζεις κάτι βυζαντινό ή και μου το στέλνεις?
Γεια σου Α.
Νομίζω πως στους αναγνώστες βγαίνει η επιλογή “Follow” την οποία αν επιλέξεις σου έρχεται αυτομάτως ένα μέιλ (στη διεύθυνση που έχεις δώσει όταν έκανες το username) κάθε φορά που υπάρχει καινούρια ανάρτηση.
Τώρα δεν ξέρω αν υπάρχει επιλογή για ειδοποίηση ειδικά για κάποιο (λ.χ. βυζαντινό) θέμα. Ας μας πουν οι γνώστες.
Εδώ και καιρό σκέφτομαι ότι πρέπει να κάνω μια ανάρτηση στην οποία θα παραθέτω συνδέσμους για όλες τις βυζαντινές αναρτήσεις. Θα την κάνω κάποια στιγμή.
Γιάννη, αντιγράφω εδώ το σχόλιό σου με τα ερωτήματα για τον Διγενή, στα οποία κάποια στιγμή εντός της ημέρας θα απαντήσω.
Έγραψες:
——–
Η παραπομπη στο μέλι ηταν ακριβως επειδη το θεμα δεν αφορα καποιο ποστ, ειναι μια εθνολογικη παρατηρηση που ηθελα να μοιραστω.
Περιλαμβανεται στο βιβλιο “Παλι δικα μας” του Michael Herzfeld.
Αναφερεται σε ενα υποκεφαλαιο του οπου αναλυεται η εργαλειοποίηση και ενταξη του Έπους του Διγενη στα προδιαγεγραμμενα πλαισια της νεοελληνικης εθνικιστικης λαογραφιας.
Ποια ειναι κατα τη γνωμη σου η πιθανοτερη ερμηνεια του ονοματος του Διγενή και ποιος ο χαρακτηρας των πραξεων του στην ιστορικη εποχη του; Κοινωνικός, εθνοτικός ή ποια συνθεση αυτών των παραγόντων;
Απόσπασμα: https://i.imgur.com/nUiiV5c.jpg
Λοιπόν, Γιάννη, αν κάτάλαβα καλάς με ρωτάς τα εξής:
1) Τι σημαίνει το παρωνύμιο «Διγενής»;
2) Τι πληροφορίες αντλούμε από τους «άθλους» του για την κουλτούρα που δημιούργησε το μύθο;
Ας πάρουμε ένα ένα.
1) Τι σημαίνει το παρωνύμιο «Διγενής»;
Το παρωνύμιο «Διγενής» σημαίνει ξεκάθαρα «αυτός που κατάγεται από δύο γένη»: ο εὐ-γενής κατάγεται από εσθλό (εὐς) γένος (δηλαδή έχει εσθλή καταγωγή), ο δυσ-γενής κατάγεται από άσημο γένος, το όνομα Διογένης προέρχεται από το επίθετο διογενής «αυτός που κατάγεται απότον Δία» κοκ.
Άρα ο Διγενής Ακρίτας κατάγεται από δύο διαφορετικά «γένη». Σύμφωνα με το έπος, η μητέρα του είναι «Ρωμαίισσα» (κόρη στρατηγού) και ο πατέρας του είναι ευγενής μουσουλμάνος εμίρης («αμιράς») της Συρίας που αρχικά έκανε εχθρικές επιδρομές στην Ρωμανία και τελικά, ερωτεύτηκε την Ρωμαίισσα που απήγαγε και δέχτηκε να ζήσει στην Ρωμανία και να ασπαστεί τον χριστιανισμό, γι΄αυτό η μουσουλμάνα μητέρα του του λέει πως για το χατίρι της «χανζύρισσας Ρωμαίισσας» εγκατέλειψε «συγγενείς, πατρίδα, πίστη και μητέρα».
Η Ρωμαία πεθερά του εμίρη στο έπος λέγεται «στρατήγισσα» επειδή ήταν η γυναίκα στρατηγού. Όταν έμαθε πως θα έκανε «εθνικό» (αλλότριο, μη Ρωμαίο) γαμπρό, άρχισε να αναρωτιέται για την εμφάνισή του (θα είναι «ξανθός ωραίος» ή κάνα μαυροτσούκαλο σαν του Αιθίοπες) και για το αν η «γνώμη» του θα είναι συμβατή με εκείνη των αριστοκρατικών Ρωμαίων (θα έχει γνώμη συμβατή με τους τρόπους των αριστοκρατικών Ρωμαίων ή θα μας βγει κάνας «άστοργος εθνικός» που θα κακομεταχειρίζεται την θυγατέρα μας;).
Αφού ξεκαθαρίσαμε ότι ο Διγενής είναι αυτός που κατάγεται από δύο γένη, αυτό που μένει είναι να εξετάσουμε το έπος για να δούμε πως εγείρεται σ΄αυτό το εθνοτικό τοιχίο (ethnic boundary) που χωρίζει τα δύο αυτά γένη.
Αν διαβάσεις το έπος σημειώνοντας τις διαφορές των δύο γενών που επισημαίνονται σ΄αυτό, θα δεις ότι υπάρχει ένα εθνοθρησκευτικό τοιχίο (ethnoreligious boundary = εθνοτικό και θρησκευτικό), αλλά η «στρατήγισσα» εκφράζει επιπρόσθετα και ταξικές ανησυχίες (δεν αναρωτιέται αν ο εθνικός γαμπρός θα είναι συμβατός με την γενική κουλτούρα των Ρωμαίων, αλλά αναρωτιέται αν θα είναι συμβατός με την αριστοκρατική κουλτούρα των «ευγενών» [αριστοκρατικών] Ρωμαίων).
Όσον αφορά το εθνοθρησκευτικό τοιχίο, τα στοιχεία που τονίζονται στο έπος είναι:
Α) Θρησκεία: χριστιανισμός – ισλάμ. βασικότατο συτατικό του τοιχίου, αλλά επειδή είναι γνωστή η σημασία του, δεν το αναλύω παραπάνω.
Β) εθνοτικά στοιχεία: γλώσσα, στερεοτυπική φυσιογνωμία, γεωγραφικά ήθη (οι Ρωμαίοι ζουν βορείως του Ταύρου στην Ρωμανία = Bilad al-Rum, οι Σαρακηνοί/«Αγαρηνοί» ζούνε νοτίς του Ταύρου) κλπ.
B1) γλώσσα: ο «εθνικός» εμίρης είναι αλλόγλωσσος, αλλά παραταύτα γνωρίζει καλά «τὴν τῶν Ῥωμαίων γλῶττα» [ρωμαίικα], αντίθετα με τον «Σαρακηνό αγροίκο» συμπατριώτη του που χρειάζεται «δραγουμάνο» για να συνεννοηθεί με τους Ρωμαίους αδελφούς της απαχθείσας κόρης.
Άρα ο εμίρης είχε ήδη κάνει κάποια από τα βήματα του εκρωμαϊσμού (ήξερε ήδη να μιλά καλά τα ρωμαίικα), τα οποία δεν έκανε ο μέσος «αγροίκος» Σαρακηνός συμπατριώτης του.
Β2) φυσιογνωμία: Ο εμίρης περιγράφεται «ξανθός ωραίος» και όχι «μαύρος σαν Αιθίοπας».
Αυτή η στερεοτυπική διάκριση «χρώματος» (λευκόχροοι Ρωμαίοι και σκούροι Σαρακηνοί/Άραβες) είναι ένα από τα πιο συχνά θέματα που τονίζονται στις διαφορές Ρωμαίων και Σαρακηνών. Οι Άραβες χαρακτηρίζουν τους Ρωμαίους «χλωμούς» (ο μυθικός πρόγονος των Ρουμ, ο Αλ-Ρουμ, σύμφωνα με τον Ibn Qutaybah, ήταν «τόσο χλωμός που το δέρμα του ήταν σχεδόν κατάλευκο» = “so pale he looked white”).
Σύμφωνα με τον Al Tabari, ο προφήτης Μωάμεθ θεωρούσε άθλο εγκράτειας (και δείγμα ευσέβειας) την αντίσταση στον ερωτικό πόθο που προέκυπτε στους Άραβες όταν αντίκριζαν «μια [λευκόχροη] γυναίκα των «χλωμών» Ρωμαίων [Banu Asfar = «οι απόγονοι του Χλωμού»]».
https://imgur.com/06zeVjn
Γι΄αυτό στο έπος του Διγενή ο εμίρης χαρακτηρίζεται «ξανθός ωραίος» και όχι «μαύρος σαν Αιθίοπας» (δλδ, αντίθετα με άλλους Αγαρηνούς, είχε «χροιά»/εμφάνιση παρόμοια με εκείνη την Ρωμαίων).
Συνεπώς, το εθνοθρησκευτικό τοιχίο που χωρίζει τα «δύο γένη» (Ρωμαίοι και Σαρακηνοί) από τα οποία κατάγεται ο Διγενής ανεγείρεται μέσα από την συνύφανση διαφορών θρησκείας, γλώσσας, φυσιογνωμίας, γεωγραφίας (τα «πάτρια ήθη» των δύο γενών βορείως και νοτίως του Ταύρου αντίστοιχα) κοκ.
Πάμε τώρα στο θέμα της αφομοίωσης του «εθνικού». Στο έπος η αφομοίωση αυτή περιγράφεται ως μία από τις αποδείξεις της «δύναμης των Ρωμαίων»: νικάνε φουσάτα, πείθουν αλλόπιστους να αλλαξοπιστήσουν κλπ.
Ο πατέρας του Διγενή δεν είναι παρά η επική μορφή του ιστορικότατου «Σαρακηνού γαμβρού», τον οποίο περιγράφει ο Πορφυρογέννητος. Ο Σαρακηνός αιχμάλωτος που δεχόταν να βαφτιστεί χριστιανός και να ζήσει με τους Ρωμαίους, έπαιρνε κτήμα, ένα μικρό χρηματικό ποσό για να στήσει το σπιτικό του και φοροαπαλλαγή γιακ άποιο χρονικό διάστημα μέχρι να ορθοποδήσει οικονομικά με τα έσοδα του κτήματός του.
Για να προωθήσει περισσότερο την ενσωμάτωση των Σαρακηνών γαμπρών στην ρωμαϊκή κοινωνία, η πάνσοφη ρωμαϊκή πολιτεία χάριζε φοροαπαλλαγή τριών ετών σε όποια ρωμαϊκή οικογένεια δεχόταν να κάνει γαμπρό της, τον βαπτισμένο Σαρακηνό (ἐξκουσεύεσθαι ἐπὶ τρίσι χρόνοις).
Η δε τεχνική της ενσωμάτωσης/αφομοίωσης των αλλοτρίων εχθρών δεν είναι παρά η παμπάλαια ρωμαϊκή αρετή με την οποία οι Πάλαι Ρωμαίοι έστησαν την πολιτεία και αυτοκρατορία τους. Όπως λέει ο αυτοκράτορας Κλαύδιος στον λόγο του προς την σύγκλητο, «ο σοφός ιδρυτής της πολιτείας μας, Ρωμύλος», μόλις νικούσε τους (αλλότριους) εχθρούς του στη μάχη, την ίδια μέρα τους ασπαζόταν ως (ισότιμους) συμπολίτες του.
at conditor nostri Romulus tantum sapientia valuit ut plerosque populos eodem die hostis, dein civis habuerit
Σαν τον πάνσοφο Ρωμύλο, ο εξίσου πάνσοφος Βελισάριος, στον Γοτθικό πόλεμο στην Ιταλία, μόλις αιχμαλώτιζε εχθρικούς Γότθους, το πρώτο πράγμα που τους πρότεινε είναι αν επιθυμούσαν να γίνουν Ρωμαίοι στρατιώτες, «ἐπὶ τῇ ἴσῃ καὶ ὁμοίᾳ» με όλους τους άλλους Ρωμαίους στρατιώτες. Σχεδόν όλοι οι αιχμάλωτοι Γότθοι δέχονται αυτήν την πρόταση.
[Προκόπιος, Πόλεμοι, 6.11.19-20] διὸ δὴ χεῖράς τε οἱ Γότθοι τοῖς ἔτι ἀμφὶ τὴν πυλίδα οὖσιν ὤρεγον καὶ ξὺν τῷ φρουρίῳ σφᾶς αὐτοὺς ὁμολογίᾳ παρέδοσαν, ἐφ’ ᾧ κακῶν ἀπαθεῖς μείνωσι, βασιλέως τε δοῦλοι καὶ Βελισαρίου κατήκοοι ὄντες. καὶ αὐτῶν Ἰλδίγερ τε καὶ Μαρτῖνος τοὺς μὲν πλείστους ἀναστήσαντες ἐπὶ τῇ ἴσῃ καὶ ὁμοίᾳ ξὺν αὑτοῖς ἦγον, ὀλίγους δέ τινας ξὺν τοῖς παισί τε καὶ γυναιξὶν αὐτοῦ εἴασαν. ἐλίποντο δέ τινα καὶ Ῥωμαίων φρουράν.
Άρα οι τεχικές ενσωμάτωσης των «Σαρακηνών γαμπρών» του 10ου αιώνα και η ενσωμάτωση/αφομοίωση του επικού «εθνικού» εμίρη που έγινε πατέρας του Διγενή, είναι η ίδια ρωμαϊκή αρετή που ο Κλαύδιος καταλογίζει στον «πάνσοφο ιδρυτή της πολιτείας μας Ρωμύλο» και η ίδια ρωμαϊκή αρετή με την οποία ο Βελισάριος ενσωματώνει στον ρωμαϊκό στρατό τους αντιπάλους του στους Πολέμους του Προκοπίου.
Οι κατεκτημένοι Βάνδαλοι ενσωματώθηκαν στον Ρωμαϊκό στρατό ως «Ιουστινιάνειοι Βάνδαλοι» και στάλθηκαν στην Εώα διοίκηση για να πολεμήσουν τους Πέρσες και, παρομοίως, οι αιχμαλωτισμένοι Πέρσες ενσωματώθηκαν στον Ρωμαϊκό στρατό ως «Ιουστινιάνειοι Πέρσες» και στάλθηκαν στην Ιταλία να πολεμήσουν τους Γότθους.
Αυτή είναι η αφομοιωτική «δύναμις των Ρωμαίων» που επαινείται στο έπος του Διγενή και ο Διγενής είναι συμβολικά «μπάσταρδος» (από δύο γένη) όπως και οι πρώτοι Ρωμαίοι στον ιδρυτικό μύθο της Ρώμης: ο Ρωμύλος μάζεψε στο «άσυλό» του έναν αχταρμά εξορισμένων, κακοποιών και δούλων από ένα σωρό λαούς, οι οποίοι έγιναν Ρωμαίοι, όταν δέχτηκαν να βιοτεύσουν κατά τους νόμους των Ρωμαίων, κατά την Κικερώνεια συνθήκη ορισμού της res publica. Και «μπασταρδεύτηκαν» περισσότερο, όταν -παντοτε κατά την ιδρυτικό μύθο της Ρώμης- έκλεψαν τις γυναίκες/κόρες των Σαβίνων γειτόνων τους, ενσωματώνοντας μ΄αυτόν τον τρόπο τους Σαβίνους «πεθερούς» τους στην res publica.
Αργότερα ενσωμάτωσαν και τους Λατίνους εχθρούς τους, και τους Βόλσκους εχθρούς τους (βλ. Κοριολανός, ο Κικέρων ήταν βολσκικής καταγωγής) και αργότερα ενοποίησαν την Ιταλία (βλ. πρόγραμμα tota Italia), το 212 έδωσαν πολιτικά δικαιώματα στους ελεύθερους κατοίκους των κατεκτημένων επαρχιών και από τον 4ο αιώνα η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, δημωδώς λέγεται πια «Ρωμανία» = «η χώρα των Ρωμαίων» γιατί οι επαρχίες είχαν γεμίσει με Ρωμαίους (προϊόντα εκρωμαϊσμού). Αυτή είναι η «δύναμις των Ρωμαίων» που επαινείται στο έπος του Διγενή.
2) Τι πληροφορίες αντλούμε από τους «άθλους» του για την κουλτούρα που δημιούργησε το μύθο;
Αν διαβάσεις το βιβλίο της Elizabeth Jeffreys που αναφέρω στην ανάρτηση, θα δεις ότι χαρακτηρίζει τους άθλους του Διγενή «παιδαριώδεις», πράγματα που εντυπωσιάζουν τους έφηους που αγωνιούν να επιδείξουν την ανδρεία τους. Η λειτουργία των άθλων του Διγενή είναι η αναπαραγωγή/διαιώνιση αυτής της επιθυμίας στους έφηβους, για να καταστήσει αρεστό/επιθυμητό τον στρατιωτικό βίο στα μάτια τους. Στην στρατιωτικοποιημένη ακριτική κοινωνία, η ατομική εύκλεια και η κοινωνική καταξίωση (και ανιούσα κινητικότητα = upward social mobility) αποκτιόταν μέσα από τον στρατιωτικό βίο και την έμπρακτη απόδειξη της ανδρείας και πολεμικής αρετής στην μάχη.
Όταν ο Βασίλειος Α΄ πολεμούσε τους Παυλικιανούς/«Μανιχαίους», στην Μάχη του Βαθέος Ρύακος τα θέματα των Χαρσιανών και των Αρμενιακών πολέμησαν με ιδιαίτερο ζήλο, εξαιτίας της κόντρας που είχαν για το ποιο από τα δύο θέματα άξιζε τα «τὰ τῆς ἀνδρείας πρωτεῖα».
[Σκυλίτσης, Βασίλειος Α΄, 1.19] οἱ μὲν γὰρ τοῦ Χαρσιανοῦ ἑαυτοῖς τὰ τῆς ἀνδρείας ἐνίσταντο ἁρμόζειν πρωτεῖα, ἔμπαλιν δὲ ἑαυτοῖς οἱ Ἀρμενιακοί. ὡς οὖν ἐπὶ πλεῖστον ἐχώρει τὰ τῆς φιλονεικίας καὶ πρὸς τὸ μεγάλαυχον ἑκάτερον ἔρρεπε τῶν ταγμάτων, ἐνταῦθα δὴ λέγεται παρά τινος λεχθῆναι τοῦ τῶν Ἀρμενιακῶν συστήματος, ὡς ’ἵνα τί μάτην, ὦ συστρατιῶται, ἀπρεπῶς θρασυνόμεθα, ἐξὸν τοῖς ἔργοις ἀναμφισβήτητον ἀρετὴν ἐπιδείξασθαι; οἱ πολέμιοι γὰρ οὐ μακράν, καὶ ἔξεστιν ἐπὶ τῶν ἔργων φανῆναι τοὺς ἀριστεῖς.‘ τοὺς τοιούτους τοίνυν λόγους διενωτισθέντες οἱ στρατηγοὶ καὶ τὴν πρὸς ἀνδρείαν ὁρμὴν κατανοήσαντες τοῦ λαοῦ, καταμαθόντες δὲ καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ τόπου βοήθειαν, ὅτι ἐξ ὑπερδεξίων μέλλουσιν ἐπιτίθεσθαι τοῖς πολεμίοις ἐν κοίλῳ κειμένοις τόπῳ, διχῇ διαιροῦσι τὴν δύναμιν.
Αυτό το ήθος της στρατιωτικοποιημένης κοινωνίας γέννησε την παράδοση των «άθλων» του Διγενή.
Γιάννη, για να καταλάβεις τις αρχαιορωμαϊκές καταβολές του μύθου του Διγενή (τι ανάγκες κάλυπταν τέτοιοι μύθοι), σου παραθέτω μερικά λόγια του Alessandro Barbero από διάλεξή του με τίτλο «η ρωμαϊκή αυτοκρατορία και οι βάρβαροι»:
[22:10-45] L’impero romano recluta dei soldati anche tra gli indigeni, i qualli possono fare carriera e diventare ufficiali. Quindi meta del esercito romano è fatta di cittadini e sono le legioni, ma l’altra meta -le parti ausiliari, come si chiamano- sono reclutati fra gli indigeni. Ogni tanto gli reclutano anche fuori del confine. I Romani non hanno nessun problema a mettere su -se lo hanno bisogno- un regimento di cavalleria saracena reclutato nel deserto dell’ Arabia tra i Beduini, e anche se non sono sudditi non importa a nessuno, gli reclutano. Ma suratutto reclutano dentro l’impero, fra i barbari sottomessi dentro l’impero.
Μετάφραση: Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία [πριν το 212 μ.Χ.] στρατολογεί για στρατιώτες και τους γηγενείς [των κατεκτημένων επαρχιών], οι οποίοι μπορούν να κάνουν καρριέρα και να γίνουν αξιωματικοί. Ο μισός ρωμαϊκός στρατός αποτελείται από πολίτες, οι οποίοι υπηρετούσαν στις λεγεώνες, και ο άλλος μισός -τα auxilia = επικουρικά σώματα, όπως λέγονται- στρατολογούνταν από τους γηγενείς [των κατεκτημένων επαρχιών]. Κάθε τόσο, οι Ρωμαίοι στρατολογούν και υπερόριους [πέρα από τα σύνορα] πληθυσμούς. Οι Ρωμαίοι δεν έχουν κανένα πρόβλημα να δημιουργήσουν -αν το έχουν ανάγκη- μια ίλη Σαρακηνών ιππέων στρατολογημένων από τους Βεδουίνους της αραβικής ερήμου. Το ότι δεν είναι υπήκοοι [sudditi] του αυτοκράτορα των Ρωμαίων δεν ενδιαφέρει κανέναν, τους στρατολογούν το ίδιο. Κυρίως, όμως, στρατολογούν πληθυσμούς εντός της αυτοκρατορίας, δηλαδή τους κατεκτημένους βάρβαρους που ζούνε μέσα στην αυτοκρατορία.
Καλημερα Σμεργαλέε,
Ιδιαιτερα εμβριθης και κατατοπιστική η απαντηση σου, σχολιάζεις πτυχές που μου ήταν εντελώς άγνωστες και μου συμπληρώνουν το παζλ της ιστορικότητας του Διγενή. Σ’ ευχαριστω!
Ακομα και μετα απο μπόλικες απομυθοποιήσεις σχετικά με το γαϊτανάκι του νεωτερικού πλεξιματος εθνικιστικής ιστοριας από/για το νεοελληνικό κρατος, εξακολουθει να με εντυπωσιάζει η ταχυδακτυλουργία και επιπολαιότητα των επισήμων ιστορικών εργόχειρων.
Και εχω την αίσθηση πως η εξεταση της ανατολικορωμαϊκης εποχης είναι αρκετά λιγότερο διαχυμενη σε ευρυτερο κοινό σε σχέση με τον αργαλειό του 19ου αιωνα ή την κλασικη αρχαιοελληνική εποχή.
Και εχω την αίσθηση πως η εξεταση της ανατολικορωμαϊκης εποχης είναι αρκετά λιγότερο διαχυμενη σε ευρυτερο κοινό σε σχέση με τον αργαλειό του 19ου αιωνα ή την κλασικη αρχαιοελληνική εποχή.
—-
Γεια σου Γιάννη. Η έλλειψη μελέτης της μεσαιωνικής ρωμαϊκής ιστορίας και των σχέσεών της με την αρχαία ρωμαϊκή ιστορία είναι γεγονός, όχι απλά δική σου εντύπωση.
βνικώντας
που ακριβώς
στιγματήσει
πρόδοσε
τόσε
εκλυπαρεί
Υγ. για τα λαθάκια στα παραθέματα προσεχώς
Ιήτη, θα τα διορθώσω αύριο το πρωί.
Καλημέρα, Ιήτη. Τα διόρθωσα.
Οι «αδνουμιάτες» (κατάλογος, στράτευμα που έχει περάσει επιθεώρηση, ἀδνούμιον = «ἀπογραφή ὀνομάτων παρὰ Ῥωμαίοις» και συνάθροιση του στρατού για επιθεώρηση, λατ. adnumero, adnumeratio)
—
συμπλήρωσε ίσως ότι το ἀδνούμιον < ad nomen
Όχι απλά να συμπληρώσω, αλλά να το διορθώσω, γιατί είδα ότι ότι έδωσα λάθος ετυμολόγηση από το adnumero.
Το διόρθωσα!
γνώσουσι δε καὶ τὰ θέματα τῶν Ῥωμαίων καὶ αἱ ὑπὸ σε τῶν ἐθνῶν χῶραι
—
βάλε δύο βαρείες, στα δε και σε.
Ετέθησαν, μυριωπέ πανόπτα!
Στον τίτλο του άρθρου λες Ρωμάισσα. Τελικά είναι Ρωμάισσα ή Ρωμαίισσα:
Το κείμενο του Διγενή έχει «Ῥωμάϊσσα». Εμείς σήμερα θα λέγαμε «Ρωμαίισσα» (Ρωμαί-ος > ρωμαί-ικα, Ρωμαί-ισσα).
ὅν (βαρεία)
τὴν τε (οξεία)
τοὺ> του
εἴχε (περισπωμένη)
Ετέθησαν κι αυτά!
δεν πλήρωνε συνονή/συνωνή (< λατ. coemptiō)
—
μήπως να διόρθωνες: = λατ.;
Με άλλα λόγια, το συνωνή αποδίδει το λατινικό coemptiō, δεν προέρχεται από αυτό. Επίσης, μου φαίνεται πως η γραφή συνονή με όμικρον είναι απλά λάθος των χφφ.
Άλλαξα το βελάκι.
Και εγώ πιστεύω ότι ο τύπος «συνονή» αντί του συνωνή προέκυψε από λάθος.
οἴκον (περισπωμένη)
ὑπήρχε δε (περισπωμένη και βαρεία στο δε)
χείρας (περισπωμένη)
Ετέθησαν.
ἡπίστατο (ψιλή)
γλώτταν (περισπωμένη)
χωρισθήτο (-τω)
ὅν έχετε (βαρεία στο ον, ψιλή στο έχετε)
ἁς (ψιλή και βαρεία)
ἐγὼ τε > ἐγώ τε
ἁς (ομοίως)
ἐγὼ τε (ομοίως)
πεισθήσωμαι (-ομαι)
Ετέθησαν!
(συνέχεια)
ὄν (δασεία και βαρεία)
πείραν (περισπωμένη)
καὶ τίνες > καί τινες
δὲ τις > δέ τις
καῖ (#@%€&!!!)
ἠττήθη (δασεία)
ἀγαθή (βαρεία)
σον (βαρεία)
δεύρω > δεῦρο
καθῶς (βαρεία)
δε προς (βαρείες)
ἑμὴν (ψιλή)
γηρεύσατε > γυ-
Ουφ! Ετέθησαν. Βρήκες πλούσιο κοίτασμα.