Τα κροκοδείλια δάκρυα της Αλώσεως και το άκαιρο γέλιο του Αννίβα

Όλα αυτά τα χρόνια που διατηρώ ιστολόγιο με βυζαντινή θεματική θα προσέξατε οι παλαιότεροι αναγνώστες ότι ποτέ δεν έχω κάνει ανάρτηση ανήμερα της «αποφράδος» ημέρας για την Άλωση. Ο λόγος είναι γιατί γελάω όταν βλέπω άτομα, τα οποία όλο τον υπόλοιπο χρόνο δεν έχουν το παραμικρό ενδιάφερον για τη Ρωμανία (η φιδίσια αγάπη τους για τη μεσαιωνική αυτοκρατορία «μας» είναι τέτοια που ούτε το πραγματικό της όνομα δεν αντέχουν να αρθρώσουν), να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα κάθε 29η Μαΐου.

Ο λόγος που φέτος έσπασα τη σιωπή είναι γιατί, πριν από λίγο, ο Πέρτιναξ με πληροφόρησε για ένα ωραίο κείμενο που έγραψε ο Γιάννης Στουραΐτης στο facebook. Στην αρχή του κειμένου παρατήρησα ότι έχει λίγο πολύ την ίδια άποψη μ΄εμένα για τα κροκοδείλια δάκρυα της 29ης Μαΐου. Έγραψε πέρυσι τέτοια ημέρα ο Γιάννης:

Το έχω συνήθεια, ως αποδεδειγμένα ντεμεκ βυζαντινολόγος (αλλά, θέλω να ελπίζω, κανονικός ιστορικός) που είμαι, να μην ανεβάζω τίποτε σχετικό με την Άλωση στην επέτειο της κάθε χρόνο 29 του Μαη. Οι λόγοι είναι πολλοί. Κάτι οι στρεβλές διαστάσεις που το γεγονός έχει λάβει στο πλαίσιο της ελληνικής εθνικής ιστοριογραφίας/μυθιστορίας (εδώ με την παραγωγική–δημιουργική έννοια του μύθου), που όλα τα σφάζει όλα τα μαχαιρώνει για της ανάγκες της τρισχιλιετούς συνέχειας, κάτι οι τραυματικές μου εμπειρίες ως φοιτητής στα Γιάννινα από κάτι μνημόσυνα στη βυζαντινολογική εταιρεία τέτοιες μέρες με καθηγητές που αγόρευαν κλαίοντες για το μοιραίο, όλα αυτά με έχουν κάνει να απωθήσω συνειδητά ένα δεδομένα συναρπαστικό ιστορικό γεγονός που κατ’ εμέ αφενός δηλώνει περισσότερο ένα ιστορικό τέλος παρά μία ιστορική συνέχεια ή αρχή και αφετέρου, ακόμη και ως προς αυτή του την ιδιότητα, ήλθε δεύτερο και καταϊδρωμένο. Η Άλωση δεν σήμανε το τέλος της Ρωμαϊκής (και ουχί Βυζαντινής – όρος που κυρίως εξυπηρετεί νεωτερικές πολιτισμικές ανάγκες) αυτοκρατορίας, διότι αυτή μας είχε τελειώσει ως τέτοια περίπου τρείς αιώνες νωρίτερα.

Ενώ το σημερινό του κείμενο ξεκινάει με τα λόγια:

Επέτειος της πτώσης της Κωνσταντινούπολης σήμερα και ευκαιρίας δοθείσης ας πούμε δυο πράγματα για το Βυζάντιο ενάντια στη μόδα των ημερών που κινείται ανάμεσα σε θρήνους, κλαυθμούς και οδυρμούς για την χαμένη “ελληνική” αυτοκρατορία από τη μια πλευρά και την επιδεικτική υπεροπτική απαξίωση ενός ιδιαίτερου μεσαιωνικού πολιτισμού από την άλλη.

Έχει πλάκα να βλέπεις κάθε 29 του Μάη άτομα τα οποία αδιαφορούν εντελώς για την αιζηή Ρωμανία της περιόδου 800-1000, να θρηνούν την Άλωση της Πόλης το 1453. Οι περισσότεροι θα έπρεπε να χαίρεστε γιατί η σαπίλα της Ρωμαϊκής παρακμής ανέδυσε το μόνο πράγμα που πραγματικά σας ενδιαφέρει: εκείνη τη ντουζίνα λογίων -η μόνη γνώση σας για αυτό που αποκαλείτε «Βυζάντιο»- που άρχισαν να οραματίζονται μια εναλλακτική ελληνική εθνότητα ως αναισθητικό για τον πόνο τους. Έχει νόημα να στεναχωριέται για την πτώση της Ρωμανίας αυτός που έχει ενδιαφερθεί ειλικρινά για το τι ήταν η Ρωμανία, όταν αυτή μεσουρανούσε αιζηή κατά την περίοδο ~800-1000. Ήδη γύρω στο 1080 ο Ατταλιάτης γράφει «περιέσχον γὰρ ἡμᾶς ὠδῖνες θανάτου.»

Οσο για τα κροκοδείλια δάκρυά περί Αλώσεως, δε μπορώ να παρά να γελάσω σαν τον Αννίβα, όταν είδε τους Καρχηδόνιους αριστοκράτες να κλαίνε όταν ήρθε η ώρα να πληρώσουν την πρώτη ταπεινωτική αποζημίωση στους Ρωμαίους ύστερα από την καρχηδονική ήττα στη μάχη της Ζάμας, η οποία έληξε τον Β΄ Καρχηδονιακό πόλεμο. Όταν κάποιος τον μέμφθηκε λέγοντας πως δεν ήταν καιρός για γέλια, ο Αννίβας απάντησε πως το γέλιο του είναι τόσο άκαιρο όσο και το κλάμα των συμπολιτών του (risum … intempestivus quam vestrae absurdae atque abhorrentes lacrimae sunt): «κλαίτε τώρα επειδή ήρθε η ώρα να πληρώσετε από την τσέπη σας. Τότε [στο τέλος του Α΄ Καρχηδονιακού Πολέμου] έπρεπε να κλαίγατε, όταν οι Ρωμαίοι πήραν τα όπλα μας, έκαψαν τα πλοία μας και μας απαγόρεψαν να κάνουμε κατακτητικούς πολέμους. Τότε δεχτήκαμε το θανατηφόρο πλήγμα από τους Ρωμαίους [στη Ζάμα η ετοιμοθάνατη Καρχηδών απλώς ξεψύχησε]». Με αυτά τα λόγια, ο Αννίβας υπενθύμισε στους συμπολίτες του ότι το τέλος της Καρχηδόνος είχε προδιαγραφεί πολύ πριν την ήττα στη μάχη της Ζάμας (και δεν είχαν κάνει κάτι για να διορθώσουν την κατάσταση, όταν αυτό ήταν ακόμα εφικτό).

[Λίβιος, ab urbe condita, 30.44.4-7] Carthagini cum prima conlatio pecuniae diutino  bello exhaustis difficilis videretur, maestitiaque et fletus in curia esset, ridentem Hannibalem ferunt conspectum. [5] cuius cum Hasdrubal Haedus risum increparet in publico fletu, cum ipse lacrimarum causa esset, [6?] “si, quem ad modum oris habitus cernitur oculis,” inquit, “sic et animus intus cerni posset, facile vobis appareret non laeti, sed prope amentis malis cordis hunc quem increpatis risum esse; qui tamen nequaquam adeo est intempestivus quam vestrae istae absurdae atque abhorrentes lacrimae sunt. [7] tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma, incensae naves, interdictum externis bellis; illo enim volnere concidimus. nec est cur vos otio vestro consultum ab Romanis credatis.