Στην σημερινή ανάρτηση θα περιγράψω τον μύθο του «Ελληνικού Πολιτισμού» στο «Βυζάντιο».
Νομίζω πως το καλύτερο σημείο εκκίνησης της ανάρτησης είναι τα παρακάτω λόγια του βυζαντινολόγου Αντώνη Καλδέλλη:
[04:30-05:25]
«Μερικά γνωστικά πεδία πορεύονται πολύ καιρό χωρίς επανάσταση. Ένας εμπειρικός κανόνας (rule of thumb, κυριολεκτικά «κανόνας του αντίχειρα» ~ κανόνας χονδρικής εκτίμησης) είναι ο εξής: όταν βρίσκεις ότι σε ένα γνωστικό πεδίο οι ειδικοί, από ένα σημείο και μετά, απλώς επαναλαμβάνουν συνεχώς τις πεποιθήσεις που παρέλαβαν από τις προηγούμενες γενιές και απλώς αναπαράγουν προκατασκευασμένους τύπους τους οποίους, όταν τους διαβάζεις, σκέφτεσαι «για μισό λεπτό, αυτό το έχω ξαναδεί» και οι τύποι αυτοί φτάνουν σε σημείο να γίνονται [ακρίτως] γενικώς αποδεκτοί, έτσι ώστε να πρέπει να ξεκινήσεις εισαγωγικά να μιλάς γι΄αυτούς σαν κοινή γνώση και μετά να περνάς στο θέμα που εξετάζεις, τότε πιστεύω πως αυτού του είδους τα γνωστικά πεδία κινδυνεύουν να καταντήσουν «σκληρωτικά» (ο Καλδέλλης χρησιμοποιεί το ρήμα encrust = αποκτώ σκληρή και ανελαστική κρούστα) από τις ίδιες τις ιδεολογίες τους. Εγώ ανιχνεύω και εκθέτω (“sniff out” = «εντοπίζω οσφραίνοντας σαν λαγωνικό») αυτούς τους [ακρίτως] αναπαραγόμενους τύπους σκεπτόμενος «για μισό λεπτό, πρέπει να υπάρχει κάτι παραπάνω πίσω από αυτά».
Επέλεξα να ξεκινήσω την ανάρτηση με αυτά τα λόγια του Καλδέλλη, γιατί ο μύθος του «Ελληνικού Πολιτισμού» του «Βυζαντίου» είναι ένας από αυτούς τους ακρίτως αναπαραγώμενους τύπους στους οποίους αναφέρεται ο Καλδέλλης, από τότε που ο George Ostrogorsky διατύπωσε τον τύπο των τριών πυλώνων του Βυζαντίου: Ρωμαϊκή Πολιτική Ιδεολογία, Ελληνικός Πολιτισμός και Χριστιανισμός.
Αυτή η τριάδα του Ostrogorsky αναπαράγεται εδώ και δυο γενιές συνεχώς σαν θέσφατο αξίωμα, χωρίς να έχει κάποιος εντωμεταξύ αναρωτηθεί: τι ακριβώς εννοούμε όταν μιλάμε για «Ελληνικό Πολιτισμό» στο «Βυζάντιο»;
Όταν κάποιος θέσει το ερώτημα και μπει στον κόπο να το απαντήσει τότε καταλήγει στο συμπέρασμα του Καλδέλλη πως από τους τρεις πυλώνες του Ostrogorky, ο «Ελληνικός Πολιτισμός» είναι ο λιγότερο σημαντικός (least important) και ο πιο ολιγοβριθής (most rarefied, ο αγγλικός όρος κυριολεκτικά σημαίνει «αραιός, κούφιος, χωρίς εμβρίθεια και περιεχόμενο», μεταφορικά «χωρίς κοινωνικό εύρος/βάθος»).
Φυσικά, για να φτάσετε στο συμπέρασμα του Καλδέλλη πρέπει να διαβάσετε το βιβλίο του “Hellenism in Byzantium”, από το οποίο παρέθεσα την σελίδα 3 του προλόγου και την σελίδα 389 του επιλόγου. Η λογική που οδηγεί τον Καλδέλλη σε αυτό το συμπέρασμα περιγράφεται στις 386 σελίδες που χωρίζουν αυτές τις δύο σελίδες. 🙂
Για να εξετάσουμε ποια είναι η θέση του «Ελληνικού Πολιτισμού» στο «Βυζάντιο» πρέπει φυσικά πρώτα να ορίσουμε τι εννοούμε όταν μιλάμε για «Ελληνικό Πολιτισμό». Και εδώ πρέπει αμέσως να ξεκαθαρίσω ότι ο όρος «πολιτισμός» είναι ένας νεολογισμός που κατασκεύασε ο Αδαμάντιος Κοραής το 1804, στηριζόμενος στον φραγκικό όρο civilisation (cīvis = πολίτης, cīvitās = πόλις, cīvīlis = πολιτικός). Ο φραγκικός όρος κυριολεκτικά σημαίνει «αστική κουλτούρα». Ο όρος «πολιτισμός» που δανείστηκε από την αρχαία Ελληνική ο Κοραής για να αποδώσει το civilisation, απαντά κατά την ελληνιστική περίοδο, αλλά με την σημασία «διαχείριση των κοινών της πόλεως».
Σελίδα 117 από το βιβλίο του Peter MackRidge “Language and National Identity in Greece 1766-1976”.
Ο Κοραής είναι και ο πρώτος «αποβλακωμένος» (= ευρωδιαφωτισμένος 🙂 ) Ρωμιός που χρησιμοποίησε τους όρους «Βυζάντιο» και «βυζαντινός» το 1805 (ο MackRidge έχει 1807 στην πρώτη έκδοση και 1805 στην δεύτερη). Το 1811, ακολουθώντας κατά γράμμα τις τότε κυρίαρχες ιδέες του Edward Gibbon, μιλάει για τον «βυζαντινό βαρβαρισμό», ενώ ήταν γνωστή η απέχθειά του για το πατρώο ενδωνύμιο Ρωμιός, επειδή του «θύμιζε» την άτλητη υποδούλωση των Ελλήνων στους Ρωμαίους και το βάρβαρο Βυζάντιο. Τώρα αν ο παππούς του Κοραή ήξερε άλλο ενδωνύμιο πέρα από το Ρωμιός και αν είχε σκοτούρες για την υποδούλωση των «δυσσεβών» Ελλήνων στους «πάλαι» Ρωμαίους, αυτό είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο. 🙂
Τα παρακάτω είναι από τις σελίδες 48,50, 107 του Peter MackRidge.
Επομένως, αν είναι να αναζητήσουμε την θέση του «Ελληνικού» «Πολιτισμού» στο «Βυζάντιο» (τρεις προβληματικοί όροι, ο πρώτος αμφίσημος και οι άλλοι δύο νεολογισμοί που εμφανίστηκαν στην Νεοελληνική μετά το 1800), πρέπει να ξεκινήσουμε από την ορολογία που χρησιμοποιούσαν οι ίδιοι οι «Βυζαντινοί».
Για την έννοια «πολιτισμός/κουλτούρα», οι ἑλληνίζοντες Ῥωμαῖοι (= “Βυζαντινοί”) χρησιμοποιούσαν διάφορους όρους, οι κυριότεροι εκ των οποίων ήταν οι όροι «παιδεία/παίδευσις», «σοφία», «δίαιτα», «ἤθη» και «νόμιμα». Η εθνική τους δίαιτα ήταν φυσικά ρωμαϊκή.
Ο Ιωάννης Κίνναμος γράφει για δύο τουρκογενείς Ρωμαίους (Ιωάννης Προσούχ και Ιωάννης Ίσης) ότι μεγαλώνοντας στην ρωμαϊκή κοινωνία απέκτησαν ρωμαϊκή «τροφή» (= ανατροφή, ορισμοί Α.2 και ΙΙ.2) και ρωμαϊκή «παιδεία/δίαιτα».
[2.14] ἅμα τῷ Προσούχ, οὗπερ ἤδη ἐμνήσθην, Πέρσῃ μὲν τὸ γένος τροφῆς δὲ καὶ παιδείας μεταλαχόντι Ῥωμαϊκῆς
[5.13] ὑπὸ στρατηγοῖς Μιχαήλ τε τῷ Γαβρᾷ καὶ τῷ Βρυεννίῳ Ἰωσήφ, ὑφ’ οὓς ἐτέλουν ἄλλοι τε τῶν ἐν Ῥωμαίοις ἐπιφανεστέρων, καὶ Ἰωάννης ὃν Ἄγγελον ἐπεκάλουν,ἀνὴρ ἐμπειροπόλεμος, καὶ Ἰωάννης ὁ Ἰσής, Πέρσης μὲν τὸ γένος τροφῆς δὲ καὶ διαίτης μεταλαχὼν Ῥωμαϊκῆς.
Αντίστοιχα, ο Μιχαήλ Ατταλειάτης, στο χωρίο όπου περιγράφει την ρωμαϊκή εκπόρθηση της Ιεραπόλεως, γράφει για τον «ασσυριογενή» μάγιστρο από την Αντιόχεια Πέτρο Λιβελλίσιο πως ήταν άκρως εξησκημένος στην ρωμαϊκή σοφία και παίδευση, αλλά και σε αυτήν των Σαρακηνών.
[17.8] κυριεύσαντες δὲ καὶ τῆς ἀκροπόλεως οἱ Ῥωμαῖοι, μεσιτεύοντος τοῖς πράγμασιν ἀνδρὸς Ἀσσυρίου μὲν τὸ γένος γέννημα τῆς Μεγάλης Ἀντιοχείας τυγχάνοντος, ἄκρως δ΄ἐξησκημένου τὴν τε ῥωμαϊκὴν σοφίαν καὶ παίδευσιν καὶ τὴν τῶν Σαρακηνῶν, […] Πέτρος ἡ προσηγορία τουτῷ τῷ ἀνδρί, τὸ ἐπίκλην Λιβελλίσιος, τῇ δὲ τῶν μαγίστρων ἀξίᾳ τότε τετιμημένος.
Σε αυτά τα χωρία η ρωμαϊκή «παιδεία/παίδευσις/σοφία/δίαιτα/τροφή» που απέκτησαν αυτοί οι αλλογενείς είναι η γενική ρωμαϊκή κουλτούρα που ξεχώριζε τους Ρωμαίους από τους άλλους λαούς:
- γνώση της «λιτής», «κοινής», «χυδαίας»(= κοινής) ή «ἰδιώτιδος» (= ανεπιτήδευτης/άκομψης) Ελληνικής γλώσσας.
- γνώση των ρωμαϊκών και χριστιανικών ηθών και νομίμων
Σχετικά με τα ήθη/έθη, τα πάτρια νόμιμα και τους ὁμοδίαιτους και ὁμότροπους πληθυσμούς παραθέτω:
[Τακτικά, 18,59] Ταῦτα μὲν τὰ τῶν Τούρκων [Ούγγρων] ἤθη τοσούτῳ μόνον διαφέροντα τῶν Βουλγάρων, ὅσῳ τὴν Χριστιανῶν οὗτοι ἀσπασάμενοι πίστιν καὶ τοῖς Ῥωμαϊκοῖς ἐπ΄ὀλίγον μεταβάλλοντο ἤθεσι, τότε τὸ ἄγριον καὸ νομαδικὸν τῷ ἀπίστῳ συναποβαλόντες.
[Τακτικά, 18.93/95] Καὶ τα Σκλαβικὰ δὲ ἔθνη ὁμοδίαιτα τε ἦσαν καὶ ὁμότροπα ἀλλήλοις,καὶ ἐλεύθερα, μηδαμῶς δουλοῦσθαι ἢ ἄρχεσθαι πειθόμενα, καὶ μάλιστα ὅτε πέραν τοῦ Δανουβίου κατῴκουν ἐν τῇ ἰδίᾳ χώρᾳ. Ὅθεν καὶ ἐνταῦθα περαιωθέντα, […] Ταῦτα δὲ ὁ ἡμέτερος ἐν θείᾳ τῇ λήξει γενόμενος πατὴρ καὶ Ῥωμαίων αὐτοκράτωρ Βασίλειος τῶν ἀρχαίων ἐθῶν ἔπεισε μεταστῆναι καὶ, γραικώσας, καὶ ἄρχουσι κατὰ τὸν Ῥωμαϊκὸν τύπον ὑποτάξας, καὶ βαπτισμάτι τιμήσας,
[Ατταλειάτης, 17.8] ἔνθα Σαρακηνοὶ ἀνιόντες καὶ τὴν ἄνοδον ὡς στενόπορον κατασχόντες, ἐφιλονείκησαν κατὰ τὸ πάτριον αὐτῶν νόμιμον τῆς ίδίας προκινδυνεῦσαι θρησκείας καὶ πόλεως,
Υπάρχει ένας ελληνικός όρος που έχει την ίδια σημασιακή ιστορία με το δυτικό cīvitās > civilized = (εκ)πολιτισμένος, από το οποίο ο Κοραής έπλασε τον νεολογισμό «πολιτισμός». Ο όρος αυτός είναι το επίθετο ἀστεῖος (< *ϝαστ-έϝ-ιος, ϝάστυ «πόλις» < IE *h2wost-u «οικισμός» > σανσκ.vāstu ~ «έδρα, τόπος»), το οποίο αρχικά σήμαινε κυριολεκτικά «πολιτισμένος, αστός», αλλά τελικά κατέληξε να σημαίνει ευχάριστος για παρέα > αστείος.
Ο Αγαθίας γράφει γύρω στο 575 μ.Χ. για τους Φράγκους των ημερών του πως αν και βάρβαροι δεν ήταν νομάδες, αλλά ζούσαν σε μια ρωμαϊκού τύπου πολιτεία και χρησιμοποιούσαν ρωμαϊκούς νόμους και έθιμα, διέθεταν ομόνοια και δικαιοσύνη, δεν μίαιναν την πατρίδα γαία τους με εμφύλιο αίμα, ήταν όλοι τους ευσεβέστατοι Χριστιανοί και επιτελούσαν τις γιορτές και τους γάμους τους όπως και οι Ρωμαίοι. Από όλα αυτά ο Αγαθίας συμπέρανε:
[Αγαθίας, Ι.2] και, ὡς ἐν βαρβάρῳ γένει, ἔμοιγε δοκοῦσι σφόδρα εἶναι κόσμιοι τε καὶ ἀστειότατοι καὶ οὐδὲν τι ἔχειν τὸ διαλάττον, ἢ μόνον τὸ βαρβαρικὸν τῆς στολῆς καὶ τὸ τῆς φωνῆς ἰδιάζον.
Μετάφραση: Για βάρβαρο γένος, εμένα μου φαίνονται σφόδρα κόσμιοι και αστειότατοι (αρκετά πολιτισμένοι) μιας και, εκτός από την βαρβαρική τους ενδυμασία και την ιδιάζουσά τους γλώσσα, δεν υπάρχει τίποτε άλλο που να τους διαφοροποιεί [από εμάς].
Λίγο πιο πάνω, στο ίδιο πάντοτε χωρίο για τους Φράγκους, ο Αγαθίας περιγράφει την πάλαι ποτέ ιωνική αποικία Μασσαλία ως «καὶ νῦν ἐξ Ελληνίδος ἐστὶ βαρβαρική, τὴν γὰρ πάτριον ἀποβεβληκυῖαν πολιτείαν, τοῖς τῶν κρατούντων [Φράγκων] χρῆται νομίμοις» (από ελληνική που ήταν κάποτε τώρα είναι βάρβαρη, έχοντας αποβάλλει την πάτριο πολιτεία και έχοντας υιοθετήσει τα νόμιμα των κρατούντων [Φράγκων]).
Σε αυτό το χωρίο ο Αγαθίας εμμέσως μας παραθέτει τα στοιχεία ενός «αστείου και κόσμιου» (πολιτισμένου) λαού:
- Κατοχή μιας ρωμαϊκού τύπου πολιτείας (Rēs Pūblica)
- Κατοχή ρωμαϊκών νόμων και εθίμων
- Αποφυγή εμφυλίων πολέμων και καλλιέργεια Ομόνοιας
- Χριστιανισμός
Δεν είναι τυχαίο το ότι σε δύο ανεξάρτητες περιπτώσεις η ιδιότητα του «πολιτισμένου» ανθρώπου συνδέεται με την πόλη (cīvitās > civilization, ἄστυ > ἀστεῖος). Είναι η συμβίωση στην πόλη που ώθησε τους ανθρώπους να θεσπίσουν κοινά αποδεκτούς νόμους και είναι στις πόλεις που οι επαρχιώτες πήγαιναν για να μορφωθούν.
Η σχέση πόλεως και πολιτισμού έχει σημασία στην κατανόηση της παρακμής του λεγόμενου «Ελληνο-Ρωμαϊκού» πολιτισμού κατά την περίοδο 550-650. Η ειδοποιός διαφορά του κόσμου μετά το 650 ως προς τον προ του 550 κόσμο είναι η παρακμή της πόλης, ως μονάδας πολιτικοκοινωνικής οργάνωσης. Από το 650 και μετά, η νέα μονάδα κοινωνικής οργάνωσης στα ρωμαϊκά εδάφη γίνεται το χωριό που κατοικείται από μικροκαλλιεργητές-θεματικούς στρατιώτες, ενώ ο όρος «πόλις» αρχίζει κατά κανόνα να περιγράφει το «κάστρο» που κατοικείται από 1000-2000 ψυχές και στο οποίο εδράζει κάποιος τουρμάρχης ή δρουγγάριος. Θυμίζω πως το ιδανικό πρώιμο [μικρασιατικό] θέμα είχε περίπου 10.000 στρατιώτες, έναν θεματικό στρατηγό που κατοικούσε στην μεγαλύτερη «πόλη» του θέματος, τρεις τουρμάρχες που κατοικούσαν ο πρεσβύτερος μαζί με τον στρατηγό και οι άλλοι δύο στα επόμενα δύο μεγαλύτερα κάστρα του θέματος και 9 δρουγγάριοι που κατοικούσαν οι 3 μαζί με τους τουρμάρχες και οι υπόλοιποι 6 σε αυτά τα κάστρα 1000-2000 ατόμων που ανέφερα παραπάνω.
Ο Λέων ο Σοφός στα Τακτικά συμβουλεύει τον θεματικό στρατηγό –αν είναι δυνατόν– να επιλέξει τουρμάρχες που να ξέρουν γράμματα!
[Τακτικά, 4.45] Τὰς δὲ μοίρας ταύτας ἤτοι τοὺς δρούγγους συνάξεις εὶς μέρη ἤγουν τούρμας καὶ ἐπιστήσονται αὐτοῖς γνώμῃ τῆς βασιλείας ἡμῶν μεράρχαι, οἱ λεγόμενοὶ ποτε καὶ στρατηλάται, νῦν δὲ τῇ συνηθείᾳ καλούμενοι τουρμάρχαι. Καὶ τούτους φρονίμους καὶ εὐτάκτους εἶναι καὶ ἐναρέτους καὶ ἐμπείρους, εἰ δυνατὸν, εἰδότας καὶ γράμματα …
Αυτή η διαδικασία μετατροπής της κλασικής πόλεως σε πρώιμο μεσαιωνικό κάστρο ονομάζεται στην διεθνή βιβλιογραφία «εγκαστρώση» (αγγλ. encastlement, ιταλ. incastellamento). Δεν είναι μόνον ο ελληνικός όρος πόλις που έχασε την κλασική του σημασία και άρχισε να σημαίνει «κάστρο» (παρεμπιπτόντως, αυτή ήταν η ΙΕ σημασία του όρου), αλλά το ίδιο συνέβη και με τον λατινικό όρο cīvitās. Ο αλβανικός απόγονος του όρου qytet, το ρουμανικό cetate και το βλαχικό tsitati, όλα κατέληξαν να σημαίνουν «κάστρο» κατά τον μεσαίωνα. Όλες οι σλαβικές γλώσσες σήμερα χρησιμοποιούν για την «πόλη» απογόνους του όρου *gordŭ που ετυμολογικά σημαίνει «περιτειχισμένος οικισμός, κάστρο» (*gherdh- = «περιβάλλω, περιφράσσω», λ.χ. Βελιγράδι ~ Αργυρόκαστρο ~ White Castle).
Με την «κλασική» Ελληνο-Ρωμαϊκή σημασία του όρου, σύμφωνα με τον John Haldon, μετά το 650 -εκτός από την Κωνσταντινούπολη- υπήρχε μόνο μία «πόλις» σε όλα τα Βαλκάνια, η Θεσσαλονίκη.
Ενδιαφέρον έχει το ότι οι Άραβες συγγραφείς όταν αναφέρονται σε βυζαντινές «πόλεις» δεν χρησιμοποιούν τον αραβικό όρο madināh = «πόλις» που χρησιμοποιείται για την Βαγδάτη, την Δαμασκό και την Κωνσταντινούπολη, αλλά χρησιμοποιούν τους όρους qilāʿ = «κάστρα» και husūn = «οχυρά».
Επομένως, σε μία συζήτηση για τον υποτιθέμενο «ελληνικό» πολιτισμό του «Βυζαντίου» πρέπει πρώτα απ΄όλα να ξεκαθαριστούν μερικά πράγματα:
- Η «Ελληνική Παιδεία» ήταν δυνατή μόνο στα «κλασικά» αστικά κέντρα και αυτά αρχίζουν να παρακμάζουν από τον 6ο αιώνα και έχουν εξαφανιστεί στα μέσα του 7ου. Για να καταλάβετε το βάθος του ιδεολογικού χάσματος του 7ου αιώνα που χωρίζει τον παλιό κλασικό και αστικό κόσμο της Ύστερης Αρχαιότητας από τον Πρώιμο Βυζαντινό κόσμο που αναδύεται μετά το 700 πρέπει να διαβάσετε το βιβλίο του John F. Haldon “Byzantium in the Seventh Century: the Transformation of a Culture”.
- Η «Ελληνική Παιδεία» είχε φορτιστεί αρνητικά ως «θύραθεν/ἔξωθεν» από την κυρίαρχη χριστιανική ιδεολογία πολύ πριν εξαφανιστούν τα «κλασικά» αστικά κέντρα κατά την περίοδο του προαναφερθέντος χάσματος.
- Η «Ελληνική Παιδεία» ήταν εντελώς απρόσιτη στην μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού και η ισχνή μειοψηφία που είχε την δυνατότητα πρόσβασης σε αυτήν έπρεπε να διαπραγματευτεί την σχέση της με την χριστιανική ιδεολογία. Αυτό οδήγησε σε μια «ντεκαφεϊνέ» αναβίωση της Ελληνικής Παιδείας μετά το 800, όπως πολύ ωραία την ονομάζει ο Καλδέλλης, γιατί το μόνο που ενδιαφέρει τους αττικίζοντες βυζαντινούς, από ένα σημείο και μετά, είναι η γλωσσική/υφολογική μίμηση των αρχαίων συγγραφέων και όχι η αποδοχή των ιδεών τους.
Ας δούμε λίγο αυτές τις τρεις επισημάνσεις.
Πριν από το χάσμα του 7ου αιώνα
Γύρω στα μέσα του 4ου αιώνα, ο «Μέγας/Άγιος» Αθανάσιος έγραψε τον «Βίο και Πολιτεία του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου», ένα αγιολογικό κείμενο που έδρασε σαν αρχέτυπο για την συγγραφή των μεταγενέστερων Βίων Αγίων. Στο κείμενο αυτό, ο Αθανάσιος προωθεί την αντίληψη ότι «εμείς οι Χριστιανοί» δεν έχουμε ανάγκη των Ελληνικών Λόγων, επειδή αρκεί η Πίστις μας στον Χριστό. Με άλλα λόγια, δεν μπαίνει στο στόχαστρο μόνον ο Ελληνισμός ως πολυθεϊσμός, αλλά και ο Ελληνισμός ως Παιδεία. Παραθέτω επιλεκτικά κάποια χωρία.
Ἕλληνες μὲν οὖν ἀποδημοῦσι, καὶ θάλατταν περῶσι, ἵνα γράμματα μάθωσιν· ἡμεῖς δὲ οὐ χρείαν ἔχομεν ἀποδημῆσαι διὰ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, οὔτε περᾶσαι θάλατταν διὰ τὴν ἀρετήν. Φθάσας γὰρ εἶπεν ὁ Κύριος· Ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν·
Μετάφραση: Οι Έλληνες για να μάθουν γράμματα αποδημούν και διασχίζουν την θάλασσαν, ενώ εμείς δεν χρειάζεται ούτε ν΄αποδημήσουμε για την βασιλεία των ουρανών ούτε την θάλασσα να διασχίσουμε για την αρετή … η βασιλεία των ουρανών βρίσκεται μέσα μας.
Πρῶτον τοίνυν τοῦτο γινώσκωμεν, ὅτι οἱ δαίμονες οὐ καθ’ ὃ δαίμονες καλοῦνται, οὕτω γεγόνασιν· οὐδὲν γὰρ κακὸν ἐποίησεν ὁ Θεός· ἀλλὰ καλοὶ μὲν γεγόνασι καὶ αὐτοί, ἐκπεσόντες δὲ ἀπὸ τῆς οὐρανίου φρονήσεως, καὶ λοιπὸν περὶ τὴν γῆν καλινδούμενοι, τοὺς μὲν Ἕλληνας ἠπάτησαν ταῖς φαντασίαις, ἡμῖν δὲ τοῖς Χριστιανοῖς φθονοῦντες, πάντα κινοῦσι, θέλοντες ἐμποδίζειν ἡμᾶς τῆς εἰς οὐρανοὺς ἀνόδου·
Τοὺς μὲν οὖν Ἕλληνας οὕτως ἠπάτησαν· οὕτως γὰρ ἐνομίσθησαν παρ’ αὐτοῖς ψευδώνυμοι θεοί· ἡμᾶς δὲ οὐκ ἀφῆκεν ὁ Κύριος ἀπατηθῆναι παρὰ τοῦ διαβόλου, ὁπηνίκα τὰς τοιαύτας αὐτῷ ποιοῦντι φαντασίας ἐπιτιμῶν εἴρηκεν· Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ· γέγραπται γάρ· Κύριον τὸν Θεόν σου προσκυνήσεις, καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις.
Μετάφραση: Οι δαίμονες […] απάτησαν με τη φαντασία τους Έλληνες και, επειδή φθονούνε εμάς τους Χριστιανούς, προσπαθούν συνεχώς να εμποδίσουν την άνοδό μας στους ουρανούς. […]Έτσι απάτησαν τους Έλληνες [οι δαίμονες] και ενομίσθησαν από αυτούς ως ψευδώνυμοι θεοί. Εμάς όμως δεν μας άφησε ο Κύριος να εξαπατηθούμε από τον διάβολο.
Ποτὲ γοῦν φιλόσοφοι δύο ἦλθον πρὸς αὐτὸν Ἕλληνες, νομίζοντες δύνασθαι τὸν Ἀντώνιον πειράσαι·
Ἀμέλει μετὰ ταῦτα πάλιν ἐλθόντων ἑτέρων τινῶν· ἦσαν δὲ οὗτοι τῶν παρ’ Ἕλλησι δοκούντων εἶναι σοφῶν· καὶ ἀπαιτούντων αὐτὸν λόγον περὶ τῆς καθ’ ἡμᾶς ἐν Χριστῷ πίστεως· ἐπιχειρούντων δὲ συλλογίζεσθαι περὶ τοῦ κηρύγματος τοῦ θείου σταυροῦ, καὶ βουλομένων χλευάζειν· ὀλίγον ἐπισχὼν ὁ Ἀντώνιος, καὶ πρῶτον οἰκτείρας αὐτοὺς ἐπὶ τῇ ἀγνωσίᾳ, ἔλεγε δι’ ἑρμηνέως, τοῦ καλῶς τὰ ἐκείνου διερμηνεύοντος·
Μετάφραση: Κάποτε ήρθαν προς αυτόν δύο Έλληνες φιλόσοφοι, νομίζοντας πως μπορούσαν να πειράξουν τον Αντώνιο […] Ήρθαν και μερικοί από αυτούς τους Έλληνες που περνιούνται για σοφοί (= φιλόσοφοι) και απαιτούσαν λογική εξήγηση της πίστης μας στον Χριστό. Και άρχισαν τους συλλογισμούς με σκοπό να χλευάσουν το κήρυγμα του θείου σταυρού. Ο Αντώνιος τους οικτίρησε για την αγνωσία τους.
Ἡμεῖς τοίνυν οἱ Χριστιανοὶ οὐκ ἐν σοφίᾳ λόγων Ἑλληνικῶν ἔχομεν τὸ μυστήριον· ἀλλ’ ἐν δυνάμει πίστεως ἐπιχορηγουμένης ἡμῖν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ παρὰ Θεοῦ. Καὶ ὅτι ἀληθής ἐστιν ὁ λόγος, ἰδοὺ νῦν, μὴ μαθόντες ἡμεῖς γράμματα, πιστεύομεν εἰς τὸν Θεόν, ἐπιγινώσκοντες διὰ τῶν ποιημάτων αὐτοῦ τὴν εἰς πάντα πρόνοιαν. Καὶ ὅτι ἐνεργής ἐστιν ἡ πίστις ἡμῶν, ἰδοὺ νῦν ἡμεῖς ἐπερειδόμεθα τῇ πίστει τῇ εἰς τὸν Χριστόν, ὑμεῖς δὲ σοφιστικαῖς λογομαχίαις. Καὶ τὰ μὲν παρ’ ὑμῖν τῶν εἰδώλων φάσματα καταργεῖται, ἡ δὲ παρ’ ἡμῖν πίστις ἐπεκτείνεται πανταχοῦ. Καὶ ὑμεῖς μὲν συλλογιζόμενοι καὶ σοφιζόμενοι, οὐ μεταπείθετε ἀπὸ Χριστιανισμοῦ εἰς Ἑλληνισμόν·
Μετάφραση: εμείς οι Χριστιανοί δεν έχουμε το μυστήριον στη σοφία των Ελληνικών συλλογισμών […] πιστεύουμε στον Θεό χωρίς να μάθουμε γράμματα […] και όταν συλλογίζεστε και σοφίζεστε να μην μεταπείθετε από τον Χριστιανισμό στον Ελληνισμό.
Ἡμεῖς μὲν οὐκ ἐν πειθοῖς σοφίας Ἑλληνικῆς λόγοις, ὡς εἶπεν ὁ διδάσκαλος ἡμῶν, ἀποδείκνυμεν·
Μετάφραση: εμείς, όπως είπε ο δάσκαλός μας, δεν αποδεικνύουμε με πειθούς λόγους (πειστικούς συλλογισμούς) της Ελληνικής σοφίας.
Κατά τον έκτο αιώνα, στο άρθρο [1.11] του Ιουστινιάνειου Κώδικα (επίσημος νόμος της Ρωμαϊκής Πολιτείας) με τίτλο «De Pagani/Περὶ Ἑλλήνων», οι «δυσσεβείς, ἀνόσιοι μυσαροί καὶ ἀλιτήριοι Έλληνες» όχι μόνο θεωρούνται η αιτία για την οποία η πολιτεία πλήττεται από την δίκαιη οργή του φιλάνθρωπου Θεού, αλλά χαρακτηρίζονται και «δῆθεν παιδευόμενοι», επειδή κατέχουν την λάθος παιδεία.
Είναι ο Ιουστινιανός πάντα που με την νομοθεσία του θα εξωθήσει σε κλείσιμο το 529 την Νεοπλατωνική Ακαδημία των Αθηνών και την εφήμερη φυγή των φιλοσόφων στην Περσία (Αγαθίας, ΙΙ.30).
Την ίδια πάνω κάτω εποχή έδρασε ο Ρωμανός ο Μελωδός και έγινε η συγγραφή του Ακάθιστου Ύμνου.
Στον Ακάθιστο Ύμνο διαβάζουμε τους στίχους:
Ρήτορας πολυφθόγγους,
ὡς ἰχθύας ἀφώνους,
ὁρῶμεν ἐπὶ σοὶ Θεοτόκε•
ἀποροῦσι γὰρ λέγειν,
τὸ πῶς καὶ Παρθένος μένεις,
καὶ τεκεῖν ἴσχυσας•
ἡμεῖς δὲ τὸ μυστήριο ν θαυμάζοντες,
πιστῶς βοῶμεν•
Χαῖρε, σοφίας Θεοῦ δοχεῖον,
χαῖρε, προνοίας αὐτοῦ ταμεῖον.
Χαῖρε, φιλοσόφους ἀσόφους δεικνύουσα,
χαῖρε, τεχνολόγους ἀλόγους ἐλέγχουσα.
Χαῖρε, ὅτὶ ἐμωράνθησαν οἱ δεινοὶ συζητηταί,
χαῖρε, ὅτι ἐμαράνθησαν οἱ τῶν μύθων ποιηταί.
Χαῖρε, τῶν Ἀθηναίων τὰς πλοκὰς διασπῶσα,
χαῖρε, τῶν ἁλιέων τὰς σαγήνας πληροῦσα.
Χαῖρε, βυθοῦ ἀγνοίας ἐξέλκουσα,
χαῖρε, πολλοὺς ἐν γνώσει φωτίζουσα.
Χαῖρε, ὁλκὰς τῶν θελόντων σωθῆναι,
χαῖρε, λιμὴν τῶν τοῦ βίου πλωτήρων.
Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε.
Η Θεοτόκος εξυμνείται επειδή μπροστά της γίνονται «άφωνοι ιχθύες» οι «πολύφθογγοι ρήτορες», επειδή απέδειξε «άσοφους τους φιλόσοφους» και «άλογους τους τεχνολόγους», επειδή απ΄αυτήν χάζεψαν οι δεινοί συζητητές και μαράθηκαν οι των μύθων ποιητές και, τέλος, επειδή διέσπασε τις «πλοκές» των «Αθηναίων» (= Ελλήνων φιλοσόφων).
Δεν υπάρχει τομέας της «Ελληνικής Παιδείας» (ρητορική, ποίηση, φιλοσοφία, τεχνολογία ~ επιστήμη) που να μην έχει «ηττηθεί από την Θεοτόκο».
Όσον αφορά τον Ρωμανό τον Μελωδό, αυτός συνέγραψε το περίφημο κοντάκιο:
Τί φυσῶσι καὶ βαμβεύουσιν οἱ Ἕλληνες;
Τί φαντάζονται πρὸς Ἄρατον τὸν τρισκατάρατον;
Τί πλανῶνται πρὸς Πλάτωνα;
Τί Δημοσθένην στέργουσι τὸν ἀσθενῆ;
Τί μὴ ὁρῶσιν Ὅμηρον ὄνειρον ἀργόν;
Τί Πυθαγόραν θρυλλοῦσι τὸν δικαίως φιμωθέντα;
Τί δὲ καὶ μὴ τρέχουσι και σέβουσιν οἷς ἐνεφανίσθη τὸ Πανάγιον Πνεῦμα;
(Εις Πεντηκοστήν οίκος ιζ΄).
Ο Βίος και Πολιτεία του Αγίου Αντωνίου, οι Ύμνοι του Ρωμανού του Μελωδού και ο Ακάθιστος Ύμνος είναι μερικά από τα χριστιανικά κείμενα που θα χαίρουν μεγάλης απηχήσεως στην επικείμενη βυζαντινή κοινωνία. Η σελίδα του Καλδέλλη (HiB,155) που θα παραθέσω γι΄αυτά τα κείμενα περιέχει και μια ρήση του Ιωάννη του Χρυσόστομου ότι οι Έλληνες φιλόσοφοι ήταν όμορφοι απ΄έξω, αλλά:
Ἂν δὲ τὰ ἔνδοθεν ἴδῃς, τέφρα καὶ κόνις, καὶ ὑγιὲς οὐδὲν, ἀλλὰ τάφος ἀνεῳγμένος ὁ λάρυγξ αὐτῶν, πάντα ἀκαθαρσίας ἔχων γέμοντα καὶ ἰχῶρος, καὶ τὰ δόγματα πάντα σκωλήκων.
«αν όμως τους δεις από μέσα, όλο τέφρα και σκόνη και τίποτα το υγιές, και ο λάρυγγάς τους είναι σαν ανοιγμένος τάφος γεμάτος με όλες τις ακαθαρσίες και ιχώρα (=πύον) και τα δόγματά τους γεμάτα σκουλήκια».
Αν αυτή είναι η γενική ιδεολογική τάση πριν από το χάσμα του 7ου αιώνα, φανταστείτε πόσο εκτός τόπου και χρόνου είναι αυτοί που μιλάνε για «Ελληνικό Πολιτισμό» μετά το χάσμα. 🙂
Αλλά αφήνω την περιγραφή της περιόδου του χάσματος που δημιούργησε την πλήρη ρήξη με την Ύστερη Αρχαιότητα και την μεταχασματική περίοδο για την επόμενη (δεύτερη) ανάρτηση.
smerdaleos 
Την ιστορία του Βυζαντίου, μία περίοδο 1100 ετών δεν μπορεί κανείς να την μελετήσει ως ενιαία. Όχι μόνο ο κάθε αιώνας αλλά πολλές φορές λίγα χρόνια δημιουργούν σημαντικές αλλαγές στα πάντα. Γενικεύσεις και εκ προοιμίου ιδεοληπτικές, άρα αντιεπιστημονικές, θεωρήσεις που προσπαθούν να αποδειχθούν
με επιλεκτικά παραδείγματα είναι ότι το χειρότερο. Δεν γνωρίζω πίσω από το ψευδώνυμο και την ανωνυμία ποιος και τι κρύβεται, παρατηρώ όμως πως όποιος αρνείται τις θέσεις σας, το αντιμετωπίζετε με χλευασμό και μίσος. Αν αυτό δεν είναι σκοταδισμός τότε τι είναι. Θα μπορούσα και εγώ να σας φέρω πολλά παραδείγματα περί του αντιθέτου όπως την εκκλησιαστική γλώσσα, τα χειρόγραφα των μονών, την επιγραφική των αγιογραφιών, τον ίδιο τον Προκόπιο που και εσείς επικαλείσθε, και τόσα άλλα όμως φοβάμαι πως οι ιδεοληπτικές και στρατευμένες θέσεις σας δεν έχουν αφτιά για να ακούσουν. Ερώτηση: Κάποιος που ήταν Πέρσης όταν ονομάστηκε Ιρανός έπαψε να είναι Πέρσης;
Επωνύμως; Δημήτρης Περδίκης
Δημήτρη, αν θέλεις περίμενε να τελειώσω και την δεύτερη ανάρτηση της σειράς και –ίσως– μετά θα καταλάβεις ότι αυτά που γράφω είναι το consensus (= γενικά παοδεκτή ιδέα) των βυζαντινολόγων και μετά συζητάμε.
Ελπίζω να την έχω τελειώσω μέχρι το βράδυ.
Δημήτρη, όσο εγώ γράφω την δεύτερη ανάρτηση του θέματος, θα ήθελα να ξέρω ποια βιβλία για το Βυζάντιο έχεις διαβάσει.
Για τη μετάφραση του όρου incastellamento (= γεμίζω το χώρο με κάστρα) θα σου πρότεινα το καστροποίηση, όσο κι αν αντιπαθώ τα σύνθετα με κατάληξη το –ποίηση (τα βρίσκω …αντιποιητικά!), επειδή το «εγκάστρωση» φέρνει σύγχυση, παραπέμποντας στο «γκαστρώνω», «γκαστρωμένος».
Και εγώ ήθελα να αποφύγω τον όρο «καστροποίηση» για τον ίδιο λόγο. 🙂
Να το κάνω διακάστρωση;
διακόσμηση = γεμίζω με κοσμήματα
διασπορά = γεμίζω με σπόρους
Το “επικαστροποιείν” ακούγεται καλύτερα αλλά δεν ξέρω εάν ταιριάζει πάντα με το νόημα.
Δεν είναι άσχημο, αλλά μήπως θα ήταν καλύτερο το ουσιαστικό «επικάστρωση» για αν αποφύγουμε το απαρέμφατο πυο δεν χρησιμοποιείται τόσο στις μέρες μας.
Smerdaleos Δεν μπορώ να σου απαριθμήσω ότι έχω μελετήσει, συγκρίνει, εξετάσει, δεν έχω τον χρόνο, ούτε την δυνατότητα, ούτε την διάθεση. Για την βιβλιογραφία σου δεν αμφιβάλω, είναι σχεδόν πλήρης. Στον τρόπο διαχείρισης όλου αυτού του τεράστιου υλικού αναφέρομαι και στην επιλεκτική αναφορά για συγκεκριμένο εκ των προτέρων αποφασισμένο αποτέλεσμα
Σε ρώτησα γιατί αν είχαμε διαβάσει από κοινού κάποιο βιβλίο αυτό θα ήταν μια καλή έναρξη για την συζήτηση.
Εγώ πάντως, φίλε Δημήτρη, πιστεύω ότι δεν έχεις ανοίξει ούτε ένα βιβλίο Βυζαντινολογίας και το λέω με φιλική διάθεση.
Η ταπεινή μου γνώμη είναι πως πριν αποφασίσεις να κρίνεις κάποιον γι΄αυτά που γράφει, φρόντισε τουλάχιστον να έχεις διαβάσει [τουλάχιστον- ένα σοβαρό βιβλιο για το θέμα.
Αν μπεις σε ένα νοσοκομείο και αρχίσεις να παριστάνεις τον γιατρό … διώκεσαι ποινικά.
Αν μπεις σε ένα δικαστήριο και αρχίσεις να παριστάνεις τον δικηγόρο … διώκεσαι ποινικά.
Ε, σε μία διαδικτυακή συζήτηση ιστορίας νομίζω πως το λιγότερο που πρέπει να κάνει ένας νουνεχής άνθρωπος πριν τοποθετηθεί είναι να κάτσει και να διαβάσει -τουλάχιστον- ένα σοβαρό βιβλίο για το θέμα.
Πως μπορείς να ξέρεις, καλέ μου άνθρωπε, ότι κάνω «επιλεκτική» χρήση πηγών όταν δεν έχεις διαβάσει ούτε ένα βιβλίο για το θέμα για το οποίο γράφω;
Για βγάλε με, σε παρακαλώ, ψεύτη και πες μου ποιο βιβλίο διάβασες για την θέση της Ελληνικής Παιδείας στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από τον Μεγάλο Θεοδόσιο και μετά που να ισχυρίζεται το αντίθετο από αυτά που γράφω εγώ.
Ξέρεις εσύ κάποιο βιβλίο γραμμένο από σύγχρονο διαεθνώς διακεκριμένο βυζαντινολόγο που να έχει εκδοθεί από έναν διεθνώς βαρύγδουπο ακαδημαϊκό εκδοτικό οίκο το οποίο να ισχυρίζεται ότι η Ελληνική Παιδεία είχε κάποια θέση στην επίσημη ιδεολογία του ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους μετά τον Θεοδόσιο;
Ξέρεις εσύ κανένα βιβλίο που να ισχυρίζεται ότι η επίσημη στάση της πολιτείας στο θέμα της Ελληνικής Παιδείας δεν έγινε σταδιακά περισσότερο δυσανεκτική από τον Θεοδόσιο μέχρι τον Ιουστιανό;
Ξέρεις εσύ κανένα βιβλίο που να ισχυρίζεται ότι κατά την χασματική περίοδο υπήρχε παραγωγή κοσμικής γραμματείας και ενδιαφέρον για την Ελληνική Παιδεία;
Πραγματικά θέλω να μάθω σε ποιο βιβλίο εσύ βρήκες μια διαφορετική εκδοχή των γεγονότων που περιγράφω.
Σύμφωνώ με τον κ.Δημήτρη. Το άρθρο έχει έναν υπο επιστημονική κάλυψη εμπαθή διασπαστικό τόνο και μια αγωνία να αποδείξει τα “θέσφατα αξιώματα” σας για να χρησιμοποιήσω έναν δικό σας όρο. Έχετε μια κοντόφθαλμη οπτική του τι εστί ελληνικός πολιτισμός και τι επίδραση έχει στον άνθρωπο σαν ατομική οντότητα γιατί εστιάζετε μόνο στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Γιατί προσεγγίζετε την ελληνική ταυτότητα, τον ίδιο τον ελληνισμό τελικά σαν να είναι ένα “ένδυμα” κεντημένο με τους τομείς της Ελληνικής Παιδείας και του οποίου όμως ξεχνάται ότι για να το φορέσετε εσείς με όλα τα κεντήματα του κάποιοι Χριστιανοί μοναχοί στο “ανθελληνικό Βυζαντιο” όπως θα λέγατε φρόντισαν να διατηρήσουν και να σας το παραδώσουν για να το κρίνετε εσείς σήμερα με υπεροψία και αλαζονεία.
Έχετε μια κοντόφθαλμη οπτική του τι εστί ελληνικός πολιτισμός
—-
Γειά σου Αντιγόνη μου και καλωσήρθες στη συζήτηση
Θα ήθελα να ακούσω τον δικό σου ορισμό του «Ελληνικού Πολιτισμού».
Τον ορισμό θα τον μάθετε σε μεγαλύτερη τάξη! Προς το παρόν κ. Σμερδαλέε θα σας πω ένα παραμυθάκι να το μάθετε νεράκι και κάθε φορά που σας έρχεται στο νού να “διαλέγεσθαι” περί των φάσεων του πολιτισμού μας να το επανάλαμβάνετε τρις.
«Γαλῆ εἰσελθοῦσα εἰς χαλκέως ἐργαστήριον, τὴν ἐκεῖ κειμένην ῥίνην περιέλειχε· συνέβη δ’, ἐκτριβομένης τῆς γλώσσης, πολὺ αἷμα φέρεσθαι· ἡ δὲ ἐτέρπετο ὑπονοοῦσα τι τοῦ σιδήρου ἀφαιρεῖσθαι, μέχρι παντελῶς ἀπέβαλε τὴν γλῶσσαν».
Καταλαβαίνεις, Αντιγόνη μου, ότι όσο δεν ορίζεις τι είναι ο [αρχαίος] ελληνικός πολιτισμός και τι ακριβώς θαυμάζουν λ.χ. από αυτόν οι Δυτικοί, δεν έχουν κανένα νόημα τα σχόλιά σου.
Θα ήθελα να αρχίσω μια συζήτηση μαζί σου εδώ στα σχόλια, αλλά τα πρώτα ερωτήματα που θα σου θέσω είναι πάντοτε τα ίδια:
1) Τι είναι για σένα ο [αρχαίος] Ελληνικός πολιτισμός
2) Πως πιστεύεις ότι ορίζουν τον [αρχαίο] Ελληνικό πολιτισμό λ.χ. όλοι οι Δυτικοί λόγιοι που κατά τους τελευταίους αιώνες τον θαυμάζουν και τον θεωρούν ως θεμελιωτή του λεγόμενου Δυτικοὐ πολιτισμού.
3) Επειδή είδα ότι μίλησες για «πολιτισμό «μας»»: τι σχέση είχε με αυτόν τον αρχαίο ελληνικό πολιτσμό ένας «Βυζαντινός» αγρότης, ένας Ρωμιός ραγιάς των Τούρκων και τι σχέση έχει μ΄αυτόν ένας μέσος Νεοέλληνας.
Λοιπόν, Αντιγόνη μου, κάνω την αρχή της συζήτησης. Στο λήμμα της Βικιπαίδειας για την «Ελλάδα» θα διαβάσεις:
«Στην αρχαία Ελλάδα γεννήθηκε η δημοκρατία και η φιλοσοφία, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, το δράμα, η τραγωδία και η κωμωδία.»
Υπήρχε Δημοκρατία στο «Βυζάντιο» ή στην Οθωμανική αυτοκρατορία που ακολούθησε (προσθέτω την τουρκοκρατία επειδή εσύ μίλησες για τον «πολιτισμό “μας”»);
Υπήρχε Φιλοσοφία στο «Βυζάντιο» ή στην Οθωμανική αυτοκρατορία που ακολούθησε;
Υπήρχαν Ολυμπιακοί Αγώνες στο «Βυζάντιο» ή στην Οθωμανική αυτοκρατορία που ακολούθησε;
Υπήρχε Δράμα, Τραγωδία και Κωμωδία στο «Βυζάντιο» ή στην Οθωμανική αυτοκρατορία που ακολούθησε;
Ποιο ήταν το πολίτευμα του «Βυζαντίου» και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Αντιγόνη μου; Ξέρεις;
Όλοι οι αρχαίοι Έλληνες «στοχαστές πολιτικής θεωρίας» (ας τους πούμε έτσι τους φιλοσοφούντες όταν μιλάνε για πολιτική θεωρία) πιστεύουν ότι η μοναρχία είναι βαρβαρικό πολίτευμα, «επειδή οι βάρβαροι είναι ανίκανοι να αυτοδιακυβερνηθούν». Βέβαια, εδώ πρέπει να τονίσω ότι οι ίδιοι αυτοί «θεωρητικοί» δεν είναι ακριβώς δημοκρατικοί, αλλά οι περισσότεροι ρέπουν προς την ολιγαρχία. Σίγουρα όμως θεωρούν την μοναρχία ως «βάρβαρο» πολίτευμα.
Οι «Βυζαντινοί», δηλαδή οι μεσαιωνικοί Ρωμαίοι, πιστεύουν ότι η «ελέω θεού μοναρχία» είναι το μόνο «σωστό» και θεόσταλτο πολίτευμα. Όπως ο Θεός είναι ο Βασιλεύς των Ουρανών, έτσι και ο διάδοχος του πρώτου Ρωμαίου Χριστιανού αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου (τον οποίο γιορτάζεις κάθε 21 του Μάη για τα τελευταία 1700 χρόνια και μάλλον έχεις περισσότερους από έναν συγγενείς και φίλους που φέρουν το όνομά του), ο σεβάσμιος βασιλεύς των Ρωμαίων, είναι ο επιχθόνιος εκπρόσωπος του Θεού και ο βασιλέας του «Περιούσιου Λαού», του «Νέου Ισραήλ» (χριστιανικές έννοιες που κατάγονται από τον Ιουδαϊσμό και δεν έχουν την παραμικρή σχέση με την αρχαία Ελλάδα).
Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η βασική συνεκτική ιδεολογία είναι η «δικαιοσύνη του Σουλτάνου» και αυτό που ξέρεις ως το Πατριαρχείο μας (δηλαδή το ΟΥΕτΡ = Οθωμανικό Υπουργείο Ελέγχου των Ραγιάδων) αναθεματίζει ως «σατανικό» οτιδήποτε αντιτίθεται στην νομιμοφροσύνη και υποταγή προς το Σουλτάνο. Το Πατριαρχείο «μας» αφόρισε τους πρώτους Νεοέλληνες Διαφωτιστές, όπως αφόρισε και τις Ευρωπαϊκές Νεωτερικές Ιδέες και «τον σατανά Βολταίρο», αλλά και την ίδια την Επανάστασή μας. «Θα καείτε στην Κόλαση, όσοι επαναστατήσετε κατά του Σουλτάνου».
[27:45-28:35]
Επομένως, Αντιγόνη μου, ο παραδοσιακός «πολιτισμός “μας”» δεν έχει καμία σχέση με την Δημοκρατία. Ξενόφερτη έννοια είναι σε εμάς όπως το μπλου τζήν και η πίτσα. Η έννοια της Αστικής Δημοκρατίας ήρθε σε εμάς από ευρωμαθείς λογίους μετά την Γαλλική Επανάσταση. Όσο οι Δυτικοί λόγιοι θαύμαζαν την περιβόητη «Αθηναϊκή Δημορκατία», ο παπάς του χωριού σου έλεγε στους προγόνους σου ότι «θα καούν στην κόλαση αν επαναστατήσουν κατά του Σουλτάνου» και βάφτιζε τους προγόνους σου με ονόματα λατινόφωνων Ρωμαίων αυτοκρατόρων, όπως ο Μεγάλος Κωνσταντίνος και ο Μεγάλος Θεοδόσιος που κατήργησε λ.χ. τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Γιατί δεν υπήρχε Φιλοσοφία στο Βυζάντιο και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Αντιγόνη μου; Ξέρεις;
Όταν με το καλό διαβάσεις κάποιο σοβαρό βιβλίο για την αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία θα δεις ότι ο πιο συχνός λόγος στον οποίο αποδίδουν οι μελετητές την άνθηση της φιλοσοφίας στην αρχαία Ελλάδα είναι η μη δογματική πολυδοξία. Δεν υπήρχε κάποιο δόγμα και, κατά συνέπεια, δεν υπήρχε και καταστολή της πολυδοξίας. Αυτό χάθηκε όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία με τον Θεοδόσιο. Η βυζαντινή παράδοση είναι ο Ακάθιστος Ύμνος στον οποίο η Θεοτόκος εξυμνείται επειδή «νίκησε» τον Ελληνικό Πολιτισμό και ότι, φυσικά, υπάρχει ένα Ορθόδοξο δόγμα. Ό,τι διαφέρει από αυτό το δόγμα είναι «αίρεση» (αν είναι χριστιανική ετεροδοξία) ή «εικαιομυθία» = «παπαρολογία». Η Ελληνική Φιλοσοφία ορίζεται σαν τέτοια «παραπαρολογία» και οι αρχαίοι φιλόσοφοι, στον μόνο ορισμό της Φιλοσοφίας που κυκλοφορεί στη γύρα από το 400 μέχρι το 1000 (τουλάχιστον), περιγράφονται ως «αποτυχημένοι» φιλόσοφοι επειδή φιλοσόφησαν χωρίς τον Χριστό.
Δεν μιλάμε για την παράδοσή «μας» κατά την Τουρκοκρατία, γιατί θα έβρισκες ραγιάδες να κάθονται στο πάτωμα, όπως οι Τούρκοι, με φέσι στο κεφάλι και ή να καπνίζουν τσιμπούκι τούρκικο ή να τρώνε με τα χέρια το φαΐ τους, όπως οι τούρκοι, από έναν «ταβά» ακουμπισμένο πάνω σε τουρκικό σοφρά (χαμηλό στρογγυλό τραπέζι).
[13:55-14:50]
Η ίδια ιστορία ισχύει για το θέατρο, για το δράμα και ό,τι άλλο οι δυτικοί θαυμάζουν ως «Ελληνικό πολιτισμό».
Το παραμύθι ότι έχεις κάποια σχέση με τους [αρχαίους] Έλληνες και ότι τάχα ο πολιτισμός τους είναι και «δικός σου» είναι μύθος που κατασκευάστηκε τον 19ο αιώνα.
Τώρα, αν θέλεις να μάθεις για τον πραγματικό πολιτισμό «μας» δες το παρακάτω βίντεο:
Επομένως, για να το λήξουμε, αν έχεις να πεις κάτι για το θέμα της ανάρτησης (η θέση του ελληνικού πολιτισμού στο Βυζάντιο), ευχαρίστως να ασχοληθώ μαζί σου.
Αν δεν έχεις όμως, Αντιγόνη μου, να πεις κάτι για το θέμα, μπορείς να τρολάρεις σε κάποιά άλλη ιστοσελίδα, γιατί έχω πιο σοβαρά πράγματα να κάνω.
Η λυσσαλέα σας ανάγκη να ριχτήτε στη μάχη της απόδειξης της ασυνέχειας του ελληνισμού μου προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση. Και εγώ φρίττω όταν ακούω εμετικές παραχαράξεις τις ιστορίας του τύπου “ελληνοχριστιανικός πολιτισμός” και “οι αρχαίοι ήταν μονοθεϊστές”, αλλά στην περίπτωσή σας, κε Σμερδαλέε, μιλάμε για μήνι. Παρά τη σχολαστικότητα των παρουσιάσεών σας, μόνο με αφρισμένο στόμα μπορώ να σας εικονοποιήσω. Χαλαρώστε. Εαν τυχαίνει κάποιος ελληνόφωνος τον 7ο αιώνα να είπε, μία μόνο φορά, έστω κατά λάθος, τον εαυτό του Έλληνα, δε θα πάθετε και τίποτα, σας το εγγυώμαι.
Αυτό το οποίο δε μπορώ προσωπικά να ανεχθώ είναι να αποκαλείτε “ρωμιό” τον Κοραή. Το να αποκαλείς τον Κοραή “αποβλακωμένο ρωμιό” εναι σα να λες για τον Toussaint L’ Ouverture, που ανασύρθηκε μέσω της μόρφωσης από τις πιο απάνθρωπες συνθήκες για να απελευθερώσει τους συμπατριώτες του από τη φρικώδη ατλαντική δουλεία, “έλα μωρε το σκυλάραπα”. Είναι χυδαίο, απαράδεκτο και ρατσιστικό. Δεν ξέρω τι θέλετε να είστε εσείς ή τι θέλετε να ήταν ο πάππος του Κοραή, αλλά ο Αδαμάντιος Κοραής ρωμιός δεν ήταν, και δε ζει για να αντικρούσει τις χυδαίες σας επιθέσεις. Ο Κοραής αφιέρωσε τη ζωή του, με λυσσαλέα ανάγκη και αυτός, στον αγώνα της αφύπνισης των Γραικών. Ο δικός σας αγώνας φαίνεται να έχει στόχο να ακυρώσει το ημιτελές του έργο, που τόσοι άλλοι προσπαθούν να φέρουν σε κάποιο πέρας σήμερα. Τον ύστατο βαρβαρισμό και το σκότος των μεσοβυζαντινών χρόνων εξυπηρετεί ο αγώνας σας, και, από τον τρόπο που περιγράφετε το βόρβορο της αμορφωσιάς και ποταπότητας εκείνης της εποχής, θα σχημάτιζα λογικά την εντύπωση πως δε στοχεύετε σε κάτι τέτοιο.
Νομίζω πως κάθε άνθρωπος με στοιχειώδη νοημοσύνη καταλαβαίνει ότι αστειευόμουνα όταν χαρακτήρισα τον Κοραή «αποβλακωμένο Ρωμιό». Γι΄αυτό έγραψα το ευρωδιαφωτισμένος σε παρένθεση.
Γνωρίζω πολύ καλά τι ήταν ο Κοραής και ποιος ο ρόλος τους στον νεοελληνικό διαφωτισμό. Βέβαια οι τρεις αναρτήσεις μου δεν ήταν για τον Κοραή και τον επανεθνοτισμό του, αλλά για την ολιγοβρίθεια του ελληνικού πολιτισμού στο Βυζάντιο.
Αν έχεις να πεις κάτι για το θέμα ευχαρίστως να συζητήσουμε ό,τι θέλεις.
(έχει άλλες δύο αναρτήσεις η σειρά, όπου αναπτύσσεται το κυρίως θέμα).
Όσον αφορά την έλλειψη ελληνικής παιδείας στο Βυζάντιο, παρουσίαζετε κάποια στοιχεία τα οποία δε γνώριζα με ενδιαφέροντα τρόπο. (Είμαι στο δεύτερο μέρος.) Γενικά παρατηρώ πως αντιμετωπίζετε κάπως μονολιθικά μια περίπλοκη υπερχιλιετή κοινωνία η οποία μεταλλάχθηκε πλήρως από την αρχή ως το τέλος της και η οποία αδυνατούσε και η ίδια να αυτοπροσδιοριστεί τελειωτικά (το ίδιο κάνει και ο Καλδέλλης αναζητώντας ΤΗΝ βυζαντινή ως ρωμαϊκή ταυτότητα/”summa”, ακόμη και για το ύστερο βυζάντιο), αλλά τα στοιχεία που παρουσίαζετε, ειδωμένα το κάθε ένα στην εποχή του και στο πλαίσιό του, είναι χρήσιμα ως ψηφία μιας ευρύτερης εικόνας. Όταν το τελειώσω θα έχω πλήρη γνώμη.
Διαβάστε το με την ησυχία σας και συζητάμε ό,τι θέλετε αναλυτικότατα.
Από τους Πατέρες της Εκκλησίας μπορούμε να βρούμε και θετικές αναφορές προς την ελληνική αρχαιότητα. Δε νομίζω ότι υπήρξε κάποια σταθερή γραμμή. Υπήρχαν απλώς οι πιο μετριοπαθείς χριστιανοί, που δέχονταν μόνο ό,τι θεωρούσαν χρήσιμο από την αρχαία γραμματεία και οι απόλυτα αντίθετοι προς την ελληνική σοφία.
Πολλές φορές, κάποιες λεκτικές επιθέσεις προς τον ελληνισμό αποτελούσαν ένα είδος προπαγάνδας ή ρητορικής υπερβολής, που να αποδεικνύει την ανωτερότητα του Χριστιανισμού. Δεν συμφωνούσαν απαραιτήτως οι συγγραφείς με αυτό που έγραφαν. Επίσης πολλές φορές ο ίδιος συγγραφέας μπορεί να εκφραστεί και θετικά και αρνητικά για τον ελληνισμό.
Αυτό που αναφέρετε με τον Μεγάλο Αθανάσιο δεν αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα. Είναι ο βίος ενός αγίου ερημίτη, απευθύνεται κυρίως το έργο αυτό προς τους ασκητές ερημίτες, η πλειονότητα των οποίων απέρριπτε την θύραθεν γνώση (αν και σε αυτούς τους κύκλους υπήρχαν μορφωμένοι). Έπρεπε συνεπώς να υποτιμήσει στα μάτια τους την θύραθεν σοφία.
Αυτή είναι η «έμφιλτρη/ντεκαφεϊνέ» γραμμή των Πατέρων. Πάρτε τα χρήσιμα του Ελληνισμού, χωρίς τα «βλαβερά», «όπως η μέλισσα συλλέγει το νέκταρ από τα άνθη, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τα αγκάθια».
Τον Βίο του Αντωνίου του Αθανασίου τον ανέφερα, μόνο και μόνο επειδή έδρασε ως πρότυπο για τους βίους Αγίων που ακολούθησαν.
Από εκεί και μετά ο Αθανάσιος και ο Συνέσιος λ.χ. που ήταν μαθητής της Υπατίας ήταν δύο εντελώς διαφορετικές προσωπικότητες. Ο Συνέσιος ήταν ένας από τους τελευταίους μορφωμένους ελληνόφωνους που μπορούσαν να είναι λίγο απ΄όλα.
Αυτή η γραμμή κυριαρχεί μέχρι και σήμερα όμως. Συνεπώς ας μην ομιλούμε για απόρριψη της αρχαίας γραμματείας από τους χριστιανούς.
Υπήρχαν κι άλλοι ελληνόφωνοι. Ο Θεοδώρητος Κύρου, ο Μάξιμος ο Ομολογητής τον 7ο αιώνα. Ο Μάξιμος Ομολογητής ειναι πολύ δύσκολος στην κατανόηση, διότι έχει φιλοσοφική γλώσσα αλλά δεν ξεφεύγει από τα όρια.
Κοίτα, η πλειοψηφία των Χριστιανών, από ένα σημείο και μετά, δεν μπορούσε να διαβάσει την Αρχαία Γραμματεία έτσι κι αλλιώς, λόγω γλωσσικής εξέλιξης. Αυτή ήταν προσιτή μόνο στην λόγια ελίτ που στην καλύτερη ήταν 1 κάθε 10.000 άτομα.
Επομένως, η «ρύθμιση» του «φίλτρου» (πόσο θα δεκτώ και πόσο θ΄απορρίψω) ήταν θέμα μόνο αυτών των λίγων λογίων.
Και όλα αυτά να τα συνυπολογίζουμε με την δυσκολία αντιγραφής των χειρογράφων λόγω του κόστους και της έλλειψης των υλικών. Άλλο ένα τεράστιο ζήτημα που θάβεται, μόνο και μόνο για να κατηγορηθούν οι χριστιανοί.
Και να φανταστείς ότι έχουν πλάσει και τον μύθο ότι οι Άραβες διέσωσαν την Ελληνική Γραμματεία. Αυτό το παραμύθι το έπλασαν πρώτα οι Ευρωπαίοι και έτρεξαν οι καθ΄ήμάς «ελληναράδες» να τον υιοθετήσουν ακρίτως.
Η γραμματεία διασώθηκε από τα αντιγραφικά κέντρα των μοναστηριών. Παρόλο που ήταν η «έξωθεν» γι΄αυτούς παιδεία, ωστόσο αυτοί ευθύνονται για την διάσωσή της.
Οι ίδιοι οι Άραβες λόγιοι παραδέχονται ότι δεν έβλεπαν την ώρα να ταξιδέψουν στο “Bilad Al-Rum” για ν΄αγοράσουν βιβλία. Επομένως, πορεί κάποιος να κατηγορήσει τους «Βυζαντινούς» για την μη πρόσληψη των Ελληνικών Ιδεών, αλλά όχι ότι δεν διέσωσαν την Γραμματεία.
Η Αρβελέρ αποδομεί τον μύθο της Αραβικής Διάσωσης εδώ:
[01:40]
Γιατί χρησιμοποιείς τον Ιουστινιανειο κώδικα ως τεκμήριο κατά του Ελληνισμού; Ο τίτλος όπως φαίνεται ξεκάθαρα είναι De Pagani δηλαδή περι ειδωλολατρων/παγανιστων κι όχι περι Ελλήνων με την εθνοτικη έννοια.
Επιπλέον, μπορείς να μου παραθέσεις το πρωτότυπο στα λατινικά ή αγγλικη μετάφραση ; Γιατί σε αυτά που έχω βρει εγώ το De Pagani φτάνει μέχρι 8 παραγράφους κι όρος Έλληνας-Greek δεν αναφέρεται πουθενά.
Δεν είχαν κι οι αρχαίοι Ρωμαίοι ρήτορες και φιλοσόφους; Όλα αυτά τα αρνητικά περί “Ελλήνων” = παγανιστων δεν ισχύουν και για τους αντίστοιχους παγανιστες αρχαίους Ρωμαίους;
Γιατί χρησιμοποιείς τον Ιουστινιανειο κώδικα ως τεκμήριο κατά του Ελληνισμού; Ο τίτλος όπως φαίνεται ξεκάθαρα είναι De Pagani δηλαδή περι ειδωλολατρων/παγανιστων κι όχι περι Ελλήνων με την εθνοτικη έννοια.
—-
Εννοείται πως ο νόμος είναι κατά «Ελλήνων» = ειδωλολατρών και φιλοσόφων (κατόχων της έξωθεν ελληνικής παιδείας) και όχι Ελλήνων με την εθνοτική έννοια. Οι δεύτεροι δεν υπήρχαν έτσι και αλλιώς. Για πιο λόγο νόμισες ότι γράφω ότι ο Ιουστινιανός αναφέρεται σε εθνοτική ομάδα που είχε πάψει να υπάρχει;
Τώρα αν δεν μπορείς να καταλάβεις γιατί αναφέρω τον Ιουστινιάνειο κώδικα με τον όρο «Ἕλληνες» να μεταφράζει το λατινικό pagani σ΄αυτή την ανάρτηση … ξαναδιάβασε τον τίτλο της ανάρτησης και ξανασκέψου το.
Το ότι ο Ιουστινιανός έκλεισε την φιλοσοφική σχολή των Αθηνών, τι λές έχει σχέση με την πολιτική του για την «έξωθεν» ελληνική παιδεία ή δεν έχει;
Συμπλήρωμα.
Ο συγκεκριμένος νόμος του Ιουστινιανού (CJ 1.11.10) προστέθηκε στην δεύτερη έκδοση του κώδικα (αυτή του 534) και δεν έχω ακόμα ξεκαθαρίσει αν η προσθήκη αυτή γράφτηκε στα λατινικά ή κατευθείαν στα ελληνικά. Υποθέτω ότι μάλλον πρέπει να υπάρχει και λατινικό πρωτότυπο, αλλά δεν το έχω βρει ακόμα.
Η πρώτη έκδοση του Ιουστινιάνειου Κώδικα είναι αυτή του 529, και μπορείς να την διαβάσεις εδώ.
Αν πας στο 1.11.0 θα δεις ότι τα άρθρα ασχολούνται με τους “pagani” (CJ.1.11.0. De paganis sacrificiis et templis.).
Ωστόσο, θα παρατηρήσεις ότι η ενότητα σταματάει στο [1.11.8] και περνάει στο 1.12.0. Ο λόγος είναι γιατί τα 1.11.9-10 που παρέθεσα στην ανάρτηση προστέθηκαν στην δεύτερη έκδοχη του Ιουστινιάνειου Κώδικα.
Στην σελίδα που παραθέτω παρακάτω (από αυτό εδώ το βιβλίο) για την προσθήκη του 1.11.9-10, υπάρχει μια (όχι ιδιαίτερα ακριβής θα έλεγα) αγγλική μετάφραση του 1.11.10, όπου ο όρος «Ἕλληνες» αποδίδεται ως “pagans”.
http://imgur.com/a/7KFFD
Τώρα αν δεν μπορείς να καταλάβεις γιατί αναφέρω τον Ιουστινιάνειο κώδικα με τον όρο «Ἕλληνες» να μεταφράζει το λατινικό pagani σ΄αυτή την ανάρτηση … ξαναδιάβασε τον τίτλο της ανάρτησης και ξανασκέψου το.
~~
Έχω καταλάβει γιατί χρησιμοποιείς τον όρο “Έλληνες”, αλλά είναι λάθος να το μεταφράζεις έτσι στα νέα Ελληνικά, επειδή τώρα έχει εθνοτική σημασία.
Το ίδιο κάνεις και στα λόγια του Αγίου Αθανασίου οπου μεταφέρεις αυτούσιες τις λέξεις Έλληνες-Ελληνική-κλπ στη μετάφραση ενώ δεν έχω τώρα την ίδια σημασία με τότε.
Κάνεις ότι κάνουν και αυτοί που αποκαλείς “Γραικωρύχους”.
Το να αφήνεις αμετάφραστες συγκεκριμένες λέξεις για να δώσεις έμφαση στα λεγόμενά σου δεν αποτελεί επιστημονική μέθοδο.
~~~
Το ότι ο Ιουστινιανός έκλεισε την φιλοσοφική σχολή των Αθηνών, τι λές έχει σχέση με την πολιτική του για την «έξωθεν» ελληνική παιδεία ή δεν έχει;
~~
Δεν αντιλέγω κάπου σε αυτό.
Μόνο στο ότι ήταν κατά της παγανιστικής παιδείας, στην οποία φυσικά συμπεριλαμβάνεται και η ελληνική.
Κι αυτό είναι και το ερώτημά μου:
Ποιά ήταν η αντιμετώπιση των παγανιστών Ρωμαίων (πχ, Σενέκας) στη Ρωμανία; Κατατάσσονταν στην θύραθεν, στην ημετέραν παιδεία ή σε τίποτε απ’τα δύο;
Εννοείται ότι και οι πολυθεϊστές αρχαίοι Ρωμαίοι θεωρούνταν “‘Ελληνες” = παγανιστές/πολυθεϊστές στη μεσαιωνική Ρωμανία.
Εδώ ακόμα και ο Ζωροαστριστής Πέρσης Χοσρόης και, αργότερα, οι Βίκιγκ Ρως θεωρούνται “Έλληνες”.
Έχω καταλάβει γιατί χρησιμοποιείς τον όρο “Έλληνες”, αλλά είναι λάθος να το μεταφράζεις έτσι στα νέα Ελληνικά, επειδή τώρα έχει εθνοτική σημασία.
—
Οι Έλληνες της εποχής του Ιουστινιανού έβλεπαν τους εαυτούς τους ως τους μοναδικούς κληρονόμους του Ελληνισμού. Δε θα έμπαιναν στον κόπο να ασχοληθούν με εθνοτικά και ξέρω ‘γω τι, αν διάφοροι Χριστιανοί ήταν δισέγγονα ελλήνων, γιατί ήταν Χριστιανοί και άρα όχι Έλληνες, αυτόματα, εξ ορισμού. Αυτή η χρήση του όρου εξακολουθεί να είναι δόκιμη. Κανείς δε θα τολμούσε να πει σήμερα πως ο Ιουστινιανός δε στράφηκε το 529 ενάντια σε Έλληνες φιλοσόφους αλλά σύρους, σαμαρίτες κτλ.
Επίσης, να συμπληρώσω πως και για τους τελευταίους υπερασπιστές της αυθεντικά ρωμαϊκής (με την έννοια της πόλης Ρώμης) παγανιστικής παράδοσης, πχ Σύμμαχος, Πραιτεξτάτος, Νικόμαχος κτλ, δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε Ρωμαίους και Έλληνες όπως παλιότερα, την ίδια παράδοση θεωρούν προσπαθούν να σώσουν.
Καλησπέρα,
Είναι το πρώτο σχόλιο που αφήνω στη σελίδα παρόλο που είμαι αναγνώστης σας εδώ και 2 χρόνια.
Καταρχάς συγχαρητήρια για το έργο που επιτελείτε. Κατά δεύτερον πρέπει να ομολογήσω ότι είστε όντως σμερδαλέος (σμερδνός) επειδή ο ανυποψίαστος αναγνώστης που έρχεται πρώτη φορά σε επαφή με τέτοιο έργο μένει τουλάχιστον ενεός.
Εξηγούμαι για να καταλήξω.
Ως ανυποψίαστος ορίζεται αυτός που γνωρίζει μόνο αυτά που του έχουν δωθεί ως δεδομένα από το σχολείο, την κουλτούρα γενικότερα (εκκλησία, οικογένεια κλ) και την επιφανειακή μελέτη μέσω συγκεκριμένης βιβλιογραφίας και φυσικά του λαβύρνιθου του ίντερνετ. Προσωπικά άρχισα να ασχολούμαι με την Ανατολική Ρωμαική Αυτοκρατορία περισσότερο από περιέργεια για τα 1000 χρόνια που ήταν αχαρτογράφητα στο μυαλό μου λόγω παιδείας. Ξεκίνησα με τον Παπαρηγόπουλο και είδα ότι όχι μόνο δε μου αρκούσε αλλά μου δημιούργησε και περισσότερα ερωτήματα. Τα χρόνια περάσαν, η βιβλιογραφία αυξήθηκε και σιγά σιγά προχώρησα σε κάποια κείμενα της εποχής που μου φάνηκαν γοητευτικά όπως η Αλεξιάδα και η Χρονογραφία του Ψελλού καθώς και σε συγγραφείς που διέφεραν σημαντικά στις απόψεις από την κυρία Αρβελέρ και τον Ostrogorsky όπως ο Καλδέλης.
Η ενασχόληση με το αντικείμενο είναι πραγματικά δύσκολη υπόθεση καθώς υπάρχουν πολλές αντικρουόμενες απόψεις τόσο στη δυτική βιβλιογραφεία όσο και στην ημετέρα και γίνεται συχνά στα τυφλά. Κρατάς λίγο από δω, λίγο από κει και προσπαθείς να σχηματίσεις κάποια εικόνα συνόλου αλλά είναι αδύνατο. Πολλοί άνθρωποι νιώθουν ότι μπορούν να υποστηρίξουν την άποψη τους με συγκεριμένα εθνικά μυθεύματα και τις αντίστοιχες πηγές. Και φυσικά το αντίθετο. Τα σχόλια στη σελίδα είναι για μένα ένας λαογραφικός θησαυρός. Ο ρόλος σας σε αυτά είναι πολύ συχνά να προσπαθείτε να απαγκριστρώσετε ανθρώπους απο τα κεκτημένα πιστεύω τους και να τους στρέψετε σε άλλες πηγές και άλλες οπτικές για να δούνε από τη δική σας «κορφούλα». Κάποιες φορές αυτό δεν πάει καλά. Πολλές κορφές, πολλές φωνές και νομίζω πως τρόπον τινά αυτές οι αντιπαραθέσεις και η αλληλεπίδραση σας κάναν να ψάξετε πιο πολύ, πιο συστηματικά και πιο λειτουργικά και στην πορεία σας διαμορφώσανε ως ένα βαθμό στον δεινό ερευνητή που σήμερα είστε. Θα το έχετε αντηληφθεί και ο ίδιος πιστεύω πως όταν δε μιλάμε την ίδια γλώσσα με κάποιον, δύσκολα θα καταλήξουμε κάπου από κοινού.
Για να μην κουράζω άλλο, αυτό που ήθελα να προτείνω είναι να βάλετε ένα εισαγωγικό άρθρο για τους αναγνώστες, υποψήφιους και θιασώτες. Μια συλλογή αξιόπιστων πηγών και κάποιον γενικό ορισμό του αντικειμένου της μελέτης. Επίσης κάποιοι όροι εθνολογίας, κοινωνιολογίας καθώς και ιστοριογραφίας που θα κάνουν τη μελέτη πιο ουσιαστική. Πως να μιλήσεις για το ρωμαίικο σε κάποιον που δεν ξέρει τη διαφορά έθνους και εθνότητας; Δείτε το σαν προετοιμασία αν θέλετε. Δείξτε μια κατανόηση στις άλλες απόψεις γιατί είναι αποτέλεσμα τρομερά δυνατών μηχανισμών και δεν αλλάζουν από ένα άρθρο. Θέλει καθαρό μυαλό και προετοιμασία. Όχι κάτι σαν «Μηδείς ανιστόρητος εισίτω» αλλά περισσότερο σαν «Πρώτα διάβασε αυτό και μετά προχώρα». Όχι τίποτα άλλο αλλά για να μην επαναλμβάνεστε κιόλας για τα ίδια και τα ίδια.
Δε μιλάω ως ειδικός αλλά ως κάποιος που μέχρι να ξεστραβωθεί, αν έμπαινε εδω μέσα θα τα κανε όλα λαμπόγυαλο. Όχι από κακοτροπία αλλά από άγνοια.
Ευχαριστώ
Γεια σου Παλαιώτη.
Αν σε ενδιαφέρει η μελέτη της «Βυζαντινής» ταυτότητας το μόνο που μπορώ να σου πω τώρα είναι ότι η δεκαετία που μας έρχεται θα είναι ιδιαίτερα συναρπαστική για όποιον ενδιαφέρεται πραγματικά για το θέμα.
Από εκεί και μετά, όσο μπορώ προσπαθώ να τηρήσω μια σειρά στις αναρτήσεις έτσι όπως το έθεσες: Γενική εθνολογία, γενική ιστορική σύγκριση, ειδική εφαρμογή των γενικών.
Φυσικά, επειδή δεν μπορώ να αντιγράψω ολόκληρα βιβλία, όποιος ενδιαφέρεται πρέπει να διαβάσει και από μόνος του αρκετά από τα βιβλία στα οποία παραπέμπω.
Οι αναρτήσεις μου εννοείται ότι δεν είναι υποκατάστατα των βιβλίων στα οποία παραπέμπουν.
Συμπληρωματικά να πω πως δεν άφησα σκόπιμα το σχόλιο στη συγκεκριμένη ανάρτηση αν θελήσετε να το δημοσιοποιήσετε μετακίνηστε το κατά το δοκούν.
Αν ορισουμε τον “ελληνικο πολιτισμο” ως αυτο που ονομαζουμε “ελληνικη παιδεια”, εγω προσωπικα οταν διαβασα Βασιλιεφ(στο τελος της καθε περιοδου οπως τις εχει χωρισει, κανει αναφορα στην παιδεια, φιλολογια, αγωγη και μαθηση της εκαστοτε περιοδου), βρηκα σχεδον αποκλειστικα ελληνικη παιδεια στο Βυζαντιο! Ουτε λατινικη, ουτε τιποτα αλλο. Ολοι οι λογιοι(κληρικοι, μελη των αυτοκρατορικων οικογενειων, αξιωματουχοι η και απλοι υπηκοοι) ειναι επηρρεασμενοι στα συγγραμματα τους απο Ομηρο, Πλατωνα, Αριστοτελη, Θουκυδιδη, Ξενοφωντα, Πλουταρχο κλπ αρχαιους Ελληνες συγγραφεις.
Δε πειράζει, όταν θα μεγαλώσεις και θα διαβάσεις κάνα σοβαρό βιβλίοτου οποίου ο συγγραφέας δεν γεννήθηκε πριν τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, θα καταλάβεις.
Πληροφοριακά σου λέω από τώρα ότι δεν μπορώ να ασχοληθώ πολύ μαζί σου, γιατί εγώ δεν είμαι 15 χρονών. Η φιλική συμβολή μου είναι να μεταβείς στο phorum.gr όπου θα βρεις και μπόλικη παρέα να συζητήσεις όλα αυτά τα θέματα που σε απασχολούν.
Δεν ξέρω αν ταιριάζει εδώ αλλά βλέποντας το παρακάτω βίντεο ο ομιλητής συγκρίνει πόσα αντίγραφα έχουμε της κλασσικής γραμματείας σε σχέση με την καινή διαθήκη. Νομίζω ότι ο μύθος ότι το Βυζάντιο έσωσε την ελληνικη γραματεια καταρέει. Μάλλον είμαστε τυχεροι που έχουμε ότι έχουμε.
Γεια σου Αρχέλαε!
Κοίτα, αν το ερώτημα που θέτουμε είναι αν το Βυζάντιο έσωσε ή όχι την ελληνική γραμματεία, τότε η απάντηση είναι «ναι, φυσικά και την έσωσε», ασχέτως αν, όπως παρατήρησες, κρατούσε περισσότερα αντίγραφα της καινής διαθήκης (κάτι που είναι λογικότατο, αφού κάθε χωριό είχε εκκλησία και κάθε εκκλησίαχρειαζόταν Παπά και Καινή Διαθήκη 🙂 ) και, επιπρόσθετα, οι λίγοι λόγιοι που ενδιαφερόταν γι΄αυτήν την γραμματεία έκαναν μια «ντεκαφεϊνέ» πρόσληψη των ιδεών της αρχαιοελληνικής γραμματείας.
Πάντως δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αρχαιοελληνική γραμματεία διασώθηκε εξαιτίας του Βυζαντίου. Και οι Άραβες άλλωστε ισχυρίζονται ξεκάθαρα ότι την πήραν από τους Ρουμ.
Φυσικά, το γεγονός ότι το «Βυζάντιο» διέσωσε την αρχαιοελληνική γραμματεία, δεν σημαίνει ότι το «Βυζάντιο» είχε «ελληνικό» πολιτισμό.
Φυσικά και την έσωσε. Εμείς οι Ρωμιοί μπορεί να δώσαμε και την πρώτη παράσταση αρχαίου Έλληνα τραγωδού στα νεότερα χρόνια. Όταν σώθηκε η Ζάκυνθος το 1571 από τους Τούρκους και νικήσαμε στην γνωστή ναυμαχία της Ναυπάκτου :
“Βούιζε όλος ο τόπος από τραγούδια και χαρές. Οι άρχοντες πάνω στο Κάστρο έβγαλαν ένα προκλάμο, που προκαλεί αληθινά ρίγη συγκινήσεως ως τη στιγμή αυτή! Ούτε λίγο ούτε πολύ, ανήγγειλαν ότι θα γιόρταζαν τα επινίκια της Ζακύνθου με θεατρική παράσταση, όπου θα διδάσκονταν από νέους ευγενείς οι «Πέρσες» του Αισχύλου * !”
http://www.imzante.gr/zakynthos-metropolis/agios-dionysios
* στην ιταλική γλώσσα που ήταν η γλώσσα της διοικήσεως
🙂 🙂 🙂
Για μια πιο εμπεριστατωμένη μελέτη επί του θέματος :
Click to access 9789605242398-0422033.pdf
σελ. 13 – 33 του pdf.
Στα Επτάνησα οι Ρωμιοί λόγω και της επαφής με την Δύση είχαν γνώση του εθνοτισμού τους και φαίνεται πως έκαναν μεγάλη χρήση και του Γραικός. Π.χ.
Επιστολή του Πατριάρχη Ιερεμία Β΄από την Πάτρα προς την Συντεχνία των ναυτών Ζακύνθου την 1/4/1578 : “…ο θείος και σεβάσμιος Ναός του Αγίου και Θεοφόρου Πατρός ημών Νικολάου του Θαυματουργού , όν χρησιμώτατοι άνδρες Γραικοί θαλαττέμποροι ναύται … εκ θεμελίων αυτόν ανακτίσαντες…”
Και ξεχώριζαν και απ’τους γύρω λαούς. Π.χ.
σε συμφωνιτικό στις 24//3/1745 στο κάστρο της Αγίας Μαύρας στην Λευκάδα για το χτίσιμο εκκλησίας μεταξύ των χτιστάδων και των επιτρόπων της εκκλησίας :
“…ο μαστρονικολός , ο μαστρομιχάλης και ο μαστροδήμος μαστόροι Αρβανίταις…”
Βέβαια μπορεί να ήταν και ελληνόφωνοι από την Ήπειρο ( Αρβανιτιά ).
Στα Επτάνησα οι Ρωμιοί λόγω και της επαφής με την Δύση είχαν γνώση του εθνοτισμού τους και φαίνεται πως έκαναν μεγάλη χρήση και του Γραικός.
—-
Και στις παραδουνάβιες ηγεμονίες έγινε αυτό, επειδή οι Ρουμάνοι της Μολδοβλαχίας τους ήξεραν ως «Γραικούς» (Greci). Αν προλάβω μέχρι το βράδυ (αλλιώς μέχρι αύριο το βράδυ) θα παραθέσω μερικά χωρία για το πως έβλεπαν οι γηγενείς της Μολδοβλαχίας του 17ου αιώνα τους «Ρουμελιώτες και Κωνσταντινουπολίτες “Γραικούς”» (Rumelioți și Țarigrădeni Greci) που πήγαιναν στα μέρη τους από την “Țară grecească” της Ρούμελης και τους Αλβανούς/Αρβανίτες (Arbănași) από την Αρβανιτιά (Țară Arbanașilor = «Χώρα των Αρβανιτών»).
Αφήνω προς το παρόν ένα γρήγορο μεζεδάκι από το Χρονικό του Ion Neculce: «Ήταν ένας βολιάρος [που] … ήξερε πολλές γλώσσες: Ελληνικά, Σλαβόνικα, Γραίκικα (= Ρωμαίικα) και Τούρκικα».
Era un boier … și știe multi limbi: elinește, slovenește, grecește și turcește.
https://imgur.com/a/Ynpdzza
“…ο μαστρονικολός , ο μαστρομιχάλης και ο μαστροδήμος μαστόροι Αρβανίταις…”
—
Οι Αλβανοί είχαν μεγάλη φήμη σαν μάστορες.
«Η Αρβανιτία παρά Τούρκοις ηνωμένη με την Ήπειρον ονομάζεται Αρναουτλούκ˙ ταύτης μητρόπολις η Αυλώνια […] Οι πλείους από χριστιανών ετούρκισαν […] είναι παράξενον, άνθρωποι μαθηματικών επιστημών άμοιροι, χωρίς όργανα μαθηματικά, να μετρούσι τα διαστήματα των τόπων και πόλεων απ’ αλλήλων, να μετρώσι και να ευρίσκωσι τα ύψη των ορέων, να κτίζωσι θαυμασίως εις βάθος πέντε και έξ πηχών θαλάσσης και ποταμού πέτρινα θεμέλια […] να γνωρίζωσιν εντελέστατα την ποσότητα και ποιότητα των υδάτων […] και να κατευθύνωσι τους οχετούς και υδραγωγούς των υδάτων εντελέστερον από κάθε επιστήμονα γεωμέτρην»
[από τη χρονογραφία του φαναριώτη Αθ. Κομνηνού Υψηλάντη, τέλη 18ου αι.]
Καλώς τον Πέρτιναξ!
Λοιπόν, όπως κατάλαβες, πάνω που ήμουν έτοιμος να σου στείλω μέιλ για τα μολδοβλαχικά χρονικά του 17ου αιώνα, είδα το σχόλιο του Ριβαλδίνιο και σκέφτηκα «δεν πετάω και μια αναρτησούλα για το θέμα».
Έχε το νου σου, έρχεται ανάρτηση με μερικά μεζεδάκια και τα υπόλοιπα θα στα στείλω με μέιλ. 🙂 🙂
Ωραίος! Κι εγώ σου ετοιμάζω ένα για τη χρονογραφία αυτού του Υψηλάντη. Είναι τίγκα στις εθνολογικές πληροφορίες 🙂
Οκ, κάνω την αναρτησούλα και συζητάμε.
Και εγώ διαβάζω διάφορα και αν βρίσκω καμιά εθνολογική ή ιστορική παρατήρηση που δεν είναι ευρύτατα γνωστή θα την βάζω σε κάποια κατάλληλη ανάρτηση. Π.χ. τελευταία διάβασα πως ο Νικήτας Χωνιάτης αναφέρει τους Ασσασίνους :
Γένος δέ εἰσιν οἱ Χασίσιοι τοσαύτην λεγόμενον τηρεῖν τῷ ἄρχοντι σφῶν συστολὴν καὶ τῶν ἐντελλομένων πλήρωσιν, ὡς καὶ κατὰ κρημνῶν ὠθεῖν ἑαυτοὺς ἐκείνου ἐπ᾿ ὀφρύσι μόνον νεύσαντος καὶ χορεύειν κατὰ ξιφῶν καὶ ὑδάτων καθάλλεσθαι καὶ κατὰ πυρὸς ἀκοντίζεσθαι.
http://users.uoa.gr/~nektar/history/tributes/byzantine_historians/nicetas_choniates_historia.htm
Πιο πρόσφατα έψαχνα για τους Έλλενους των ποντιακών τραγουδιών
και διάβασα και τον στιχουργό Ματθαίο Ιωαννίτη. Από τον τελευταίο να ένα ενδιαφέρον απόσπασμα όταν περιγράφει την κατάκτηση του Μοριά από τους Τούρκους το 1715 :
Κλάψε Μωρέα θρήνησον , νύκτα καί την ημέρα,
Το πώς επαραδώθηκες σ’ Αγαρηνού τά χέρια.
Πού είσαι Μωριά υπέρπλουτε , καί πύργε στολισμένε ,
Σ’ Αγαρηνούς καί Χριστιανούς πάντα σου ζηλεμένε ;
(…)
Εις των Ελλήνων τόν καιρόν ως γράφει η ‘στορία,
Πολλοί πολέμοι εγίνηκαν , απάνω στον Μωρία.
Στό παλαιόν ευρίσκονταν στρατιώταις ανδρειωμένοι,
Από τήν Σπάρταν εύγαιναν άξιοι και παινεμένοι.
Από τήν Σπάρταν εύγηκαν τριακόσια παλικάρια,
Στήν Κόρθον μέσ’ τους Έλληνες εμπήκαν σαν λεοντάρια.
Όλοι εκεί χαθήκασι παράνας εγλυτώσε,
Τόν είδεν η μητέρα του και αυτόν τόν εσκοτώσε.
Όποιος διά την πατρίδα του , καί την ζωήν του χάνει,
Πρέπει του ωσάν άγιος ολόχρυσο στεφάνι.
Ευρέτε μου την σήμερον κανείν με τόσην γνώσι,
Κανείς διά τήν πατρίδα του , παιδί του να σκοτώση ;
Όλοι έλαβαν θάνατον , να γλύσουν τήν πατρίδα,
Κι ‘εσύ οπίσω γύρισες, καί μοναχόν σε είδα ;
Αυτό σού πρέπει το λοιπόν , καλιάχω νά ποθάνης ,
Γιατί αν δέν είσουν άξιος, δεν έπρεπε να πάνης.
Νά ήτον καί τήν σήμερον εκείνη η προθυμία,
Τώρα Τούρκος δέν έμπαινε να ορίση τόν Μωρία.
Αυτ’ ήτον όλοι στ’ άρματα , πάντα ανδρειωμένοι ,
Και πάντα τους στόν πόλεμον ήτανε μαθημένοι.
Ο Αχιλλεύς από τα Φάρσαλα, Μενέλαος οκτό Άργος,
Αυτ’ ήτανε ο χαλασμός της ξακουστής Τρωάδος.
Αυτοί οι δύο στάθηκαν , τ’ ανήμερα θηρία,
Ο Μενέλαος ήτον γεννητός στό Άργος τού Μωρία.
Μωρέα πού είναι η δόξα σου, καί πού είναι η τιμή σου ;
(…)
https://books.google.gr/books?id=yLNTAAAAcAAJ&pg=PA44&dq=%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%AF+%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CE%BF%CE%B9+%CE%B5%CE%B3%CE%AF%CE%BD%CE%B7%CE%BA%CE%B1%CE%BD+%CE%B1%CF%80%CE%AC%CE%BD%CF%89+%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD+%CE%9C%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwiwzKHwtYXcAhUiOpoKHZmEDwEQ6AEIKDAA#v=onepage&q&f=false
Από τον τελευταίο να ένα ενδιαφέρον απόσπασμα όταν περιγράφει την κατάκτηση του Μοριά από τους Τούρκους το 1715
—
Υπήρξε «κατάκτηση» το 1715; Σύμφωνα με την Molly Greene, οι Φαναριώτες και τα στελέχη των πατριαρχείων Κων/πόλεως και Ιερουσαλύμων έπεισαν τους Μοραΐτες να μην ταχθούν με τους Βενετσιάνους, αλλά να παραδοθούν στους Τούρκους και οι Τούρκοι δεν έβλεπαν ως εχθρούς τους γηγενείς, ορθόδοξους Μοραΐτες, αλλά μόνο τους επήλυδες, καθολικούς Ενετούς.
Γράφει η Molly Greene:
[σλδ 157] In the south the Venetians wrested the Morea from the Ottomans early on in the war, only to have the latter take it back again in 1715.
[σλδ 158] Of critical importance was the fact that in the Morea only the Venetians were viewed as the enemy, not the indigenous Orthodox Christians, and with good reason. […] Therefore they [i.e., οι Τούρκοι] would have assumed that the local population was not happy with Venice’s return to the peninsula, and the limited evidence we have suggests that they were right (Kitromilides 2006: 201; Malliari 2001-2: 424; Alexander 1985:29).
Ο πατριάρχης Ιεροσολύμων υποσχέθηκε στον σουλτάνο και στο Μεγάλο Βεζίρη ότι θα γράψει στους επισκόπους του Μοριά και θα τους συμβουλέψει να πείσουν τον κόσμο να παραδοθεί στους Τούρκους:
[σλδ 159] No wonder, then, that in 1688 the patriarch of Jerusalem traveled to Istanbul, where he met with the sultan and the grand vezir and told them, he would send letters to the bishops in the Morea, telling them to urge people to return to “the Turks” (Malliari 2001-2: 424)
Οι Μοραΐτες άρχοντες πείθονται από Κων/πολίτες να παραδοθούν στον Οθωμανικό στρατό που βρισκόταν στη Θήβα:
[σλδ 160] The Morea was clearly a triumph. Even before the Ottoman victory, Moreot Greek notables were in close touch with patriarchal and other circles in Istanbul despite Venetian attempts at obstruction; when the notables sent a delegation to the Ottoman army in Thebes to offer their submission, they did so in consultation with their co-religionists in the capital (Papastamatiou 2009: 58-9). After 1715 these ties would only grow stronger.
Και στη Βικιπαίδεια τα ίδια πάνω κάτω πράγματα διαβάζω: Οι εγχώριοι «Γραικοί» του Μοριά δεν πολυγούσταραν τον ενετικό ζυγό και οι Τούρκοι εκμεταλλεύτηκαν αυτή την αντιπάθεια, πείθοντας τους «Γραικούς» να συνεργαστούν μαζί τους και να ανεφοδιάσουν το στρατό τους:
In addition, the local Greek population disliked Venetian rule, something Damad Ali exploited, by ensuring that his troops respected their safety and property. Thus he was able to count on the good will of the Greeks, who provided his troops with ample provisions
Αυτά ισχύουν , αλλά σε Κόρινθο , Ναύπλιο, Ρίο , Μεθώνη και Μονεμβασιά που έγινε αντίσταση σφάχτηκαν Έλληνες. Οι Τούρκοι έστειλαν 120.000 στρατό και οι Βενετοί ψίχουλα. Ε, θα ήταν πολύ βλάκες οι Ρωμιοί να κάτσουν να εξανδραποδιστούν όλοι για χάρη των Βενετών. Στο Ναύπλιο ο Γάλλος διοικητής του πυροβολικού Σάλας πρόδωσε :
Ρωμιόπουλα έβαλαν βουλή εκείνη την ημέρα
στο μετερίζι των Τουρκών να πάρουν την παντιέρα
και παρευθύς εσάλπαραν έξω με τα σκεπέτα
κι ο Σάλας έριξε κοντά κανόνια με σακέτα,
ελάβωσε πολλά απ’ αυτά και σκότωσε στον τόπο
και την αιτία του κακού την έριξε στον κάπο .
Καλά δεν λέω ότι δεν υπήρξαν και Ρωμιοί/«Γραικοί» που συνεργάστηκαν με τους Ενετούς και το πλήρωσαν με τη ζωή τους, αλλά σ΄αυτόν τον πόλεμο είναι άξιον απορίας ποιος πραγματικά ήταν ο «αντιπαθής κατακτητής», οι Τούρκοι ή οι Ενετοί;
BTW, μιλώντας για Ενετούς και «κατακτητές» στην Πελοπόννησο, θυμήθηκα ένα άλλο ωραίο: τον Ιούνιο του 1321 μία ομάς πεφωτισμένων Μοραϊτών έστειλε μια επιστολή στα λατινικά στον Δόγη της Βενετίας, προσφέροντάς στους Ενετούς την κηδεμονία του Πριγκιπάτου με την προϋπόθεση να τους βοηθήσουν στην απόκρουση των επιδρομών που πραγματοποιούσαν οι «εχθροί μας που θέλουν να κατακτήσουν τον τόπο μας και να μας καθυποτάξουν», τουτέστιν οι «Γραικοί» [Greci = δλδ οι Ρωμανιάτες Ρωμαίοι (της Ρωμανίας) μέσω του λακωνικού τους θύλακα] και οι Καταλανοί της Αττικο-Βοιωτίας (που ανεξάρτητα από τους Ρωμαίους έκαναν επιδρομές στην βόρεια Πελοπόννησο μέσω του Ισθμού).
“… dominorum nostrorum, ac inimicorum […] Principatus [Achaye] quam Grecorum tam Catellanorum impulsus, qui terra nostra occupare nituntur …”
Παραθέτω τις σελίδες της Shawcross (στην υποσημ. 30 της σλδ 246 η επιστολή στα λατινικά):
https://imgur.com/a/TVYdy2F
Ε, αυτά τα έχουμε ξαναπεί. 🙂 🙂 🙂
Κάλλιο μακελειό στον Τούρκο , παρά κρέας στον Βενετσάνο.
Κάλλιο Τούρκου μαχαιριά, παρά Βενετσάνου κρίση .
Σάθας :
Προ μικρού διά της συνδρομής αυτών των Ελλήνων η Δημοκρατία αποδιώξασα τους Τούρκους κατέλαβε την Πελοπόννησον· όταν όμως οι ελευθερωθέντες διέκρινον, ότι όπισθεν των σημαιών του Μοροζίνη ήρχοντο τάγματα αποστόλων της Ρωμάνας εκκλησίας και όχλος πειναλέων αβοκάτων (δικηγόρων) και καταστιχαρίων (λογιστών) και σμήνος μαυροφόρων ιεροεξεταστών, όταν είδον, ότι μόνα τα ενετικά πλοία είχον το δικαίωμα της ακτοπλοΐας, το δε εμπόριον ην αποκλειστικόν προνόμιον των πατρικίων και των ανθρώπων αυτών, τότε εκ μέσης ψυχής ηυχήθησαν την επάνοδον του τουρκικού ζυγού, την δ’ ευχήν δεν εξέφραζον παρρησία εις μόνους τους Ευρωπαίους περιηγητάς, αλλά και δια των όπλων υπεστήριξαν, ουδείς δε των κατακτητών εδιώχθη πανηγυρικώτερον των κτήσεων αυτού ή οι Ενετοί εκ της Πελοποννήσου
Να ένας οπαδός της ελληνοχριστιανικής παιδείας. Κλήμης Αλεξανδρεύς :
… ( η ελληνική ) φιλοσοφία …επαιδαγώγει το ελληνικόν , ως ο νόμος τους Εβραίους εις Χριστόν … (και) προς σοφίας κτήσιν συνεργεί…