Οι Παίονες και η γλώσσα τους #1: ιστορικά

Το θέμα της σημερινής ανάρτησης το προανήγγειλα στην προηγούμενη ανάρτηση για τους Μαίδους. Τι γνωρίζουμε για τους Παίονες και την γλώσσα τους;

Α. Ιστορικά

Οι Παίονες αναφέρονται συχνά στην Ιλιάδα ως σύμμαχοι των Τρώων. Η ομηρική πρωτεύουσά τους ήταν η Ἀμυδών/Ἀβυδών στην ανατολική όχθη του κάτω Αξιού (μάλλον στο σημερινό Αξιοχώρι, πρώην Βαρντάροφτσα), οικισμός που, σύμφωνα με τον Στράβωνα, ήταν «χωρίον ἐρυμνὸν» (= καλά οχυρωμένο) που το κατέστρεψαν οι Αργεάδες Μακεδόνες κατά την ανατολική τους επέκταση.

[Ιλιάδα, 2.848-50]

Αὐτὰρ Πυραίχμης ἄγε Παίονας ἀγκυλοτόξους
τηλόθεν ἐξ Ἀμυδῶνος ἀπ᾽ Ἀξιοῦ εὐρὺ ῥέοντος,

Ἀξιοῦ οὗ κάλλιστον ὕδωρ ἐπικίδναται αἶαν.

——

Ο Πυραίχμης πάλι οδηγούσε τους Παίονες με τα κυρτά τόξα,
μακριά από την Αμυδώνα, από τον πλατύ Αξιό, τον Αξιό που τα νερά του

είναι τα πιο όμορφα που τρέχουν απλώνοντας πάνω στη γη.

[Ιλιάδα, 16.284-9]

Πάτροκλος δὲ πρῶτος ἀκόντισε δουρὶ φαεινῷ

ἀντικρὺ κατὰ μέσσον, ὅθι πλεῖστοι κλονέοντο,
νηῒ πάρα πρυμνῇ μεγαθύμου Πρωτεσιλάου,
καὶ βάλε Πυραίχμην, ὃς Παίονας ἱπποκορυστὰς
ἤγαγεν ἐξ Ἀμυδῶνος ἀπ᾽ Ἀξιοῦ εὐρὺ ῥέοντος·
τὸν βάλε δεξιὸν ὦμον· ὃ δ᾽ ὕπτιος ἐν κονίῃσι

——

Πρώτος ο Πάτροκλος σφεντόνισε το αστραφτερό κοντάρι
μπροστά του, μες στη μέση, όπου άρχιζαν οι πιο πολλοί να σπάζουν,
στου Πρωτεσίλαου του τρανόψυχου τρογύρα το καράβι’
και τον τρανό Πυραίχμη επέτυχε, που ‘χε τους Παίονας φέρει
απ᾿ τον Αξιό το φαρδιορέματο μακριά, απ᾿ την Αμυδώνα᾿
Στον ώμο το δεξιό τον χτύπησε, κι ανάσκελα βογγώντας

(Μετάφραση Κακριδή-Καζαντζάκη)

[Στράβων, 7.20]

ὁ δὲ Ἀξιὸς ἐκδίδωσι μεταξὺ Χαλάστρας καὶ Θέρμης: ἐπίκειται δὲ τῷ ποταμῷ τούτῳ χωρίον ἐρυμνόν, ὃ νῦν μὲν καλεῖται Ἀβυδών, Ὅμηρος δ᾽ Ἀμυδῶνα καλεῖ, καί φησι τοὺς Παίονας ἐντεῦθεν εἰς Τροίαν ἐπικούρους ἐλθεῖν “ τηλόθεν ἐξ Ἀμυδῶνος ἀπ᾽ Ἀξιοῦ εὐρυρέοντος.”¹ κατεσκάφη δ᾽ ὑπὸ τῶν Ἀργεαδῶν.

Το επίθετο «ἱπποκορυσταί» που τους προσάπτουν οι Ραψωδοί συνήθως ερμηνεύεται ως «ἱππιοχάρμαι» = «ἁρματομάχοι». Κυριολεκτικά σημαίνει «αυτοί που κορύσσουν ἵππους». Tο ρήμα κορύσσω σημαίνει τόσο «εξοπλίζω για πόλεμο» (equip, arm oneself) όσο και «παρέχω πολεμικό εξοπλισμό σε κάποιον άλλο» (furnish, provide). Επομένως, ο ἱπποκορυστής ετυμολογικά είναι τόσο αυτός που εξοπλίζει τα άλογά του για να πολεμήσει ο ίδιος όσο και αυτός που παρέχει ίππους σε άλλους ιππομάχους/αρματομάχους.

Και οι δύο ερμηνείες δείχνουν την παιονική εξοικείωση με την εκτροφή αλόγων και ο Μίμνερμος αργότερα (~625 π.Χ.), σε έναν μεμονωμένα διασωμένο στίχο του, φαίνεται να εξυμνεί την ξακουστή ράτσα αλόγων (κλειτὸν γένος ἵππων) που εξέτρεφαν οι Παίονες.

Παίονας ἄνδρας ἄγων, ἵνα τε κλειτὸν γένος ἵππων

Πράγματι, όταν στην Ιλιάδα περιγράφεται η διαδρομή που ακολούθησε η Ήρα για να πάει από τον Όλυμπο στην Λήμνο, μεταξύ Ημαθίας και χερσονήσου του Άθωνος, οι Ραψωδοί τοποθετούν τα «νιφόεντα ὄρεα τῶν ἱπποπόλων Θρακῶν». Ἱπποπόλος θα πει «αυτός που εκτρέφει άλογα».

[Ιλιάδα, 13.4]

Ζεὺς δ᾽ ἐπεὶ οὖν Τρῶάς τε καὶ Ἕκτορα νηυσὶ πέλασσε,
τοὺς μὲν ἔα παρὰ τῇσι πόνον τ᾽ ἐχέμεν καὶ ὀϊζὺν
νωλεμέως, αὐτὸς δὲ πάλιν τρέπεν ὄσσε φαεινὼ
νόσφιν ἐφ᾽ ἱπποπόλων Θρῃκῶν καθορώμενος αἶαν

Τους Τρώες ωστόσο και τον Έχτορα σα σίμωσε στα πλοία
πια ο Δίας, εκεί τους απαράτησε, να ‘χουν καημούς και μόχτους
δίχως σωμό, κι αυτός τα μάτια του τ᾿ αστραφτερά γυρίζει
πέρα μακριά, στις χώρες που έμεναν οι αλογοθρόφοι Θράκες

[Ιλιάδα, 14.227]

Ἥρη δ᾽ ἀΐξασα λίπεν ῥίον Οὐλύμποιο,
Πιερίην δ᾽ ἐπιβᾶσα καὶ Ἠμαθίην ἐρατεινὴν
σεύατ᾽ ἐφ᾽ ἱπποπόλων Θρῃκῶν ὄρεα νιφόεντα
ἀκροτάτας κορυφάς· οὐδὲ χθόνα μάρπτε ποδοῖιν·
ἐξ Ἀθόω δ᾽ ἐπὶ πόντον ἐβήσετο κυμαίνοντα

κι η Ήρα γοργά χιμάει, τ᾿ ακρόκορφα του Ολύμπου παρατώντας·
την Πιερία και την πασίχαρη την Ημαθία διαβαίνει
και των Θρακών των αλογάρηδων τα χιονισμένα εχύθη
βουνά, κορφή κορφή, κι ουδ᾿ άγγιζε τη γη με τα ποδάρια.
Από τον Άθω απά στη θάλασσα περνάει την κυματούσα,

Η Ήρα έφυγε από το ῥίον (= κορυφή) του Ολύμπου, πέρασε από την Πιερία και την «ἐρατεινή» Ημαθία, πέρασε πάνω από τα χιονισμένα βουνά των ιπποπόλων Θρακών και, φτάνοντας στην χερσόνησο του Άθωνος εισήλθε στον «κυμαίνοντα πόντο» κινούμενη προς τη Λήμνο.

Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί ότι στο Αξιοχώρι/Βαρντάροφτσα, όπου τοποθετείται η Αμυδώνα/Αβυδώνα, έχουν βρεθεί τα παλαιότερα οστά αλόγου στα νοτιοδυτικά Βαλκάνια (~2500 π.Χ.), σχεδόν σύγχρονα με το στεπικού τύπου ρόπαλο φυλάρχου με ιππόμορφη λίθινη κεφαλή που βρέθηκε στο Πόροντιν της Πελαγονίας και με τα ελαφρώς μεταγενέστερα οστά αλόγου που βρέθηκαν στα Σέρβια Κοζάνης (~2200 π.Χ.).

Επομένως, η εκτροφή ίππων στην κοιλάδα του κάτω Αξιού, εκεί όπου ο Όμηρος τοποθετεί την Παιονική Αμυδώνα, είχε μακρά παράδοση.

Ο Θουκυδίδης, περιγράφοντας την επέκταση των Μακεδόνων, αναφέρει ως πρώην περιοχές της Παιονίας το στενό κομμάτι γης από την Πέλλα ως τον Αξιό.

[2.98] τῶν γὰρ Μακεδόνων εἰσὶ καὶ Λυγκησταὶ καὶ ᾿Ελιμιῶται καὶ ἄλλα ἔθνη ἐπάνωθεν, ἃ ξύμμαχα μέν ἐστι τούτοις καὶ ὑπήκοα, βασιλείας δ’ ἔχει καθ’ αὑτά. τὴν δὲ παρὰ θάλασσαν νῦν Μακεδονίαν ᾿Αλέξανδρος ὁ Περδίκκου πατὴρ καὶ οἱ πρόγονοι αὐτοῦ, Τημενίδαι τὸ ἀρχαῖον ὄντες ἐξ ῎Αργους, πρῶτοι ἐκτήσαντο καὶ ἐβασίλευσαν ἀναστήσαντες μάχῃ ἐκ μὲν Πιερίας Πίερας, ο῏ ὕστερον ὑπὸ τὸ Πάγγαιον πέραν Στρυμόνος ᾤκησαν Φάγρητα καὶ ἄλλα χωρία (καὶ ἔτι καὶ νῦν Πιερικὸς κόλπος καλεῖται ἡ ὑπὸ τῷ Παγγαίῳ πρὸς θάλασσαν γῆ), ἐκ δὲ τῆς Βοττίας καλουμένης Βοττιαίους, ο῏ νῦν ὅμοροι Ξαλκιδέων οἰκοῦσιν· τῆς δὲ Παιονίας παρὰ τὸν ᾿Αξιὸν ποταμὸν στενήν τινα καθήκουσαν ἄνωθεν μέχρι Πέλλης καὶ θαλάσσης ἐκτήσαντο, καὶ πέραν ᾿Αξιοῦ μέχρι Στρυμόνος τὴν Μυγδονίαν καλουμένην ᾿Ηδῶνας ἐξελάσαντες νέμονται. ἀνέστησαν δὲ καὶ ἐκ τῆς νῦν ᾿Εορδίας καλουμένης ᾿Εορδούς, ὧν οἱ μὲν πολλοὶ ἐφθάρησαν, βραχὺ δέ τι αὐτῶν περὶ Φύσκαν κατῴκηται, καὶ ἐξ ᾿Αλμωπίας ῎Αλμωπας. ἐκράτησαν δὲ καὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν οἱ Μακεδόνες οὗτοι, ἃ καὶ νῦν ἔτι ἔχουσι, τόν τε ᾿Ανθεμοῦντα καὶ Γρηστωνίαν καὶ Βισαλτίαν καὶ Μακεδόνων αὐτῶν πολλήν. τὸ δὲ ξύμπαν Μακεδονία καλεῖται, καὶ Περδίκκας ᾿Αλεξάνδρου βασιλεὺς αὐτῶν ἦν ὅτε Σιτάλκης ἐπῄει.

Ο Στέφανος Βυζάντιος εξηγεί το επίθετο «Βούνομος» της Μακεδονικής Πέλλας, λέγοντας ότι «Βούνομος» και «Βουνόμεια» ήταν τα παλιά της ονόματα. Οι χαρακτηρισμοί αυτοί δηλώνουν εκτροφή βοοειδών (όπως άλλωστε και το τοπωνύμιο Βοττιαία < βοτόν) και, επομένως, οι Παίονες εκτός από ιπποβότες ήταν σίγουρα και βουβότες.

Αυτή η εκτροφή της «μείζονος προβάσεως» (pecus maius = άλογα και βοοειδή, ενώ τα αιγοπρόβατα ή μῆλα < *(s)meh1l- > small, σλαβ. malŭ, συνιστούσαν την «ελάσσονα πρόβασιν» ~ pecudes minores) πιστεύω ότι έδωσε στους Παίονες το όνομά τους.

Το εθνωνύμιο Παίονες μπορεί να ετυμολογηθεί χωρίς δυσκολία ως «κτηνοτρόφοι, βοτήρες», αλλά υπάρχουν τρεις διαφορετικοί συνδυασμοί των ίδιων μορφημάτων που οδηγούν σε αυτήν την ετυμολογία. Το πρώτο μόρφημα είναι αναμφίβολα το ΠΙΕ *peh2- = «εκτρέφω/φυλάω ζώα» (ο ΙΕ όρος *ph2tēr = «πατήρ» κυριολεκτικά σημαίνει «προστάτης κοπαδιού, ποιμένας»). Η ρίζα αυτή εμφανίζεται σε δύο επαυξημένες μορφές: *peh2-s- (λ.χ. το λατινικό pāstōr) και *peh2-i- (που έδωσε το ελληνικό ποιμήν και το λιθουανικό piemuo, περιέργως χωρίς λαρυγγικό χρωματισμό και φωνηεντική έκταση). Το δεύτερο μόρφημα είναι το γνωστό επίθημα Hoffmann *-(i)h3onh2 που μπορούσε να προσαρτηθεί «σκέτο» (Πλάτ-ων) ή με ένα συζευκτικό -i- του Caland (Οὐραν-ί-ωνες, leg-i-ō = «λεγεών»).

Επομένως, τα δύο παραπάνω μορφήματα μπορούν να συνδυαστούν με τους εξής τρόπους που όλοι τους δίνουν Παίων στο τέλος:

1) *ph2-ih3onh2 > paiōn

2) *ph2i-h3onh2 > paiōn

3) *ph2s-ih3onh2 με απώλεια του μεσοφωνηεντικού -s- > pasiōn > pahyōn > payyōn > paiōn

Την τελευταία περίπτωση την έβαλα γιατί, σύμφωνα με τον ML West, ο ελληνικός αιγόμορφος ποιμενικός θεός Πάν (< Πάων) και ο ινδικός ομόλογός του Pūṣan έχουν κοινή καταγωγή από το αναδομημένο Ελληνο-Άριο θεωνύμιο *Peh2-ws-h3onh2. Ο βεδικός Pūṣan προέκυψε μέσω λαρυγγικής μετάθεσης *Ph2us- > *Puh2s- > Pūṣ– (λ.χ. peh2-wr. > puh2r- > pūr ~ πῦρ).

Δεδομένου ότι υπήρχαν τουλάχιστον δύο γειτονικές των Παιόνων γλωσσικές κοινότητες που απώλεσαν το ΠΙΕ μεσοφωνηεντικό *-s- (*dhh1s-os > *dhehos > ελληνικό θεός ~ φρυγικό δεος) η περίπτωση (3) είναι ισοπίθανη με τις άλλες δύο, ιδίως αν συλλογιστούμε ότι τα εθνωνύμια συχνά προκύπτουν από εξωνύμια (δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα για το πως αυτοπροσδιορίζονταν οι Θράκες, απλά ξέρουμε ότι οι Έλληνες τους ονόμαζαν «Θράκες» και το όνομα «Ινδιάνοι» προέκυψε επειδή ο Κολόμβος νόμιζε πως είχε φτάσει στις Ινδίες).

Τα «σύνορα» της «Παιονίας» δεν ήταν σταθερά με το πέρασμα των αιώνων. Η μεγαλύτερη έκτασή τους πρέπει να ήταν γύρω στα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα όταν, σύμφωνα με τον Hammond, ήταν η υπερδύναμη της ευρύτερης περιοχής. Κατά αυτή την περίοδο «ηγεμονίας» τους, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Παίονες πολιόρκησαν την Πέρινθο στον Ελλήσποντο, μια κίνηση που θα επαναλάβει ο Φίλιππος κατά την περίοδο της Μακεδονικής ηγεμονίας.

[Ηρόδοτος, 5.1]  [1] οἱ δὲ ἐν τῇ Εὐρώπῃ τῶν Περσέων καταλειφθέντες ὑπὸ Δαρείου, τῶν ὁ Μεγάβαζος ἦρχε, πρώτους μὲν Περινθίους Ἑλλησποντίων οὐ βουλομένους ὑπηκόους εἶναι Δαρείου κατεστρέψαντο, περιεφθέντας πρότερον καὶ ὑπὸ Παιόνων τρηχέως. [2] οἱ γὰρ ὦν ἀπὸ Στρυμόνος Παίονες χρήσαντος τοῦ θεοῦ στρατεύεσθαι ἐπὶ Περινθίους, καὶ ἢν μὲν ἀντικατιζόμενοι ἐπικαλέσωνται σφέας οἱ Περίνθιοι ὀνομαστὶ βώσαντες,

Ο Ηρόδοτος γράφει πως οι Παίονες δήλωσαν στον Δαρείο ότι ήταν «άποικοι των Τευκρών της Τροίας».

[Ηρόδοτος, 5.13.2]  ὃ δ᾽ ἀμείβετο, τίνες δὲ οἱ Παίονες ἄνθρωποι εἰσὶ καὶ κοῦ γῆς οἰκημένοι, καὶ τί κεῖνοι ἐθέλοντες ἔλθοιεν ἐς Σάρδις. οἳ δέ οἱ ἔφραζον ὡς ἔλθοιεν μὲν ἐκείνῳ δώσοντες σφέας αὐτούς, εἴη δὲ ἡ Παιονίη ἐπὶ τῷ Στρυμόνι ποταμῷ πεπολισμένη, ὁ δὲ Στρυμὼν οὐ πρόσω τοῦ Ἑλλησπόντου, εἴησαν δὲ Τευκρῶν τῶν ἐκ Τροίης ἄποικοι.

Η τάση της παρουσίασης των μη ελληνικών πληθυσμών με τους οποίους ήρθαν σε επαφή οι Έλληνες της αρχαϊκής περιοδού ως «αποίκους των Τρώων» ανήκει στον κύκλο αποικιακών ιδρυτικών μύθων με θέμα τους «νόστους» των Αχαιών πολεμιστών του Τρωικού πολέμου. Το θέμα αναλύεται εκτενώς σε ένα πολύ ωραίο βιβλίο του Irad Malkin. Το ζουμί της υπόθεσης είναι πως κατά την αρχαϊκή περίοδο, πριν την παγίωση της αντίθεσης «Ἕλλην – βάρβαρος» (5ος αιώνας), οι Έλληνες άποικοι χρησιμοποιούσαν το ζεύγος «Αχαιός-Τρώας» στις «διαπραγματέυσεις ταυτοτήτων» που είχαν με τους μη ελληνόφωνους γείτονές τους. Οι μεν ελληνικές αποικίες εφηύραν Αχαιούς ιδρυτές και εξηγούσαν τις γειτονικές μη ελληνικές πόλεις ως «Τρωικές αποικίες». Έτσι πρέπει να διαβάσουμε αυτήν την πεποίθηση του Ηροδότου για την «Τρωική καταγωγή» των Παιόνων. Αργότερα, οι Ρωμαίοι παρουσίαζαν τους εαυτούς τους ως «αποίκους των Τρώων», οι Μεροβίγγιοι Φράγγοι βασιλείς δήλωναν την «Τρωική τους καταγωγή» και, τέλος, ο Μωάμεθ ο Πορθητής, σύμφωνα με τον Κριτόβουλο, παρουσίασε τον εαυτό του ως τον «επιτιμήτορα των αρχαίων Τρώων» (η Άλωση της Κων/πόλεως δικαιολογήθηκε ως «αντίποινο» της Ιλίου Πέρσεως» (πέρσις).

Βέβαια υπάρχει και μία άλλη πιθανότητα για τον μύθο της «Τρωικής καταγωγής» των Παιόνων. Οι Αθηναίοι συγγραφείς των τελών του 5ου π.Χ. αιώνα μερικές φορές χρησιμοποιούν τους όρους «Φρύγες» και «Τρώες» ως ταυτόσημους και, ο Στράβων αργότερα παρουσιάζει μία γνώμη σύμφωνα με την οποία οι Πάιονες ήταν «άποικοι» ή «αρχηγέτες» (= μητροπολιτικός πληθυσμός) των Φρυγών και κάποτε κατοικούσαν και στα μέρη που βρίσκονται μεταξύ Πελαγονίας και Πιερίας.

[Στράβων, 7.38] τοὺς δὲ Παίονας οἱ μὲν ἀποίκους Φρυγῶν οἱ δ᾽ ἀρχηγέτας ἀποφαίνουσι, καὶ τὴν Παιονίαν μέχρι Πελαγονίας καὶ Πιερίας ἐκτετάσθαι φασί: καλεῖσθαι δὲ πρότερον Ὀρεστίαν τὴν Πελαγονίαν, τὸν δὲ Ἀστεροπαῖον, ἕνα τῶν ἐκ Παιονίας στρατευσάντων ἐπ᾽ Ἴλιον ἡγεμόνων, οὐκ ἀπεικότως υἱὸν λέγεσθαι Πηλεγόνος, καὶ αὐτοὺς τοὺς Παίονας καλεῖσθαι Πελαγόνας.

Αυτή η εθνογλωσσική σχέση μεταξύ Παιόνων και Φρυγών πιστεύω πως είναι το πιθανότερο σενάριο και θα το αναλύσω διεξοδικότερα στην επόμενη ανάρτηση.

Η περίοδος της παιονικής «ηγεμονίας» έληξε με την Περσική κατάκτηση, γιατί οι Παίονες αποφάσισαν να αντισταθούν στους Πέρσες και ηττήθηκαν κατά κράτος. Οι Πέρσες κράτησαν δυσμενή στάση προς τους Παίονες (μετέφεραν χιλιάδες αιχμαλώτους στην Ασία) και προτίμησαν να ευνοήσουν τους Μακεδόνες και τους Θράκες Ηδωνούς που είχαν προσφέρει «γη και ύδωρ». Το αποτέλεσμα ήταν πως οι Μακεδόνες εκ δυσμών και οι Ηδωνοί εξ ανατολών, εξαπλώθηκαν και οι δύο εις βάρος των Παιόνων και έφτασαν να έχουν κοινά σύνορα σε μια γραμμή που χονδρικά ένωνε το όρος Δύσωρον με το δέλτα του Αξιού. Το βασιλικό νεκροταφείο της Σίνδου, σύμφωνα πάντοτε με τον Hammond, ήταν Ηδωνικό.

Όπως έγραψα και στην προηγούμενη ανάρτηση, ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι γύρω στο 500 π.Χ. τα πολιτικά σύνορα της Μακεδονίας έφταναν ως το όρος Δύσωρον.

[Ηρόδοτος, 5.17] [1] Παιόνων μὲν δὴ οἱ χειρωθέντες ἤγοντο ἐς τὴν Ἀσίην.Μεγάβαζος δὲ ὡς ἐχειρώσατο τοὺς Παίονας, πέμπει ἀγγέλους ἐς Μακεδονίην ἄνδρας ἑπτὰ Πέρσας, οἳ μετ᾽ αὐτὸν ἐκεῖνον ἦσαν δοκιμώτατοι ἐν τῷ στρατοπέδῳ· ἐπέμποντο δὲ οὗτοι παρὰ Ἀμύντην αἰτήσοντες γῆν τε καὶ ὕδωρ Δαρείῳ βασιλέι. [2] ἔστι δὲ ἐκ τῆς Πρασιάδος λίμνης σύντομος κάρτα ἐς τὴν Μακεδονίην· πρῶτον μὲν γὰρ ἔχεται τῆς λίμνης τὸ μέταλλον ἐξ οὗ ὕστερον τούτων τάλαντον ἀργυρίου Ἀλεξάνδρῳ ἡμέρης ἑκάστης ἐφοίτα, μετὰ δὲ τὸ μέταλλον Δύσωρον καλεόμενον ὄρος ὑπερβάντα εἶναι ἐν Μακεδονίην.

Η λίμνη Πρασιάς είναι η σημερινή Κερκίνη (νοτίως του όρους Κερκίνη) και ο Ηρόδοτος περιγράφει μια κοινότητα πολύγαμων Παιόνων που είχαν χτίσει ένα πασσαλοχωριό μέσα στην λίμνη (ἐν τῇ λίμνη κατοικημένους … ἴκρια ἐπὶ σταυρῶν) και είχαν κόψει την απαραίτητη ξυλεία από το όρος Όρβηλος. Στα γλωσσολογικό μέρος θα αναλύσω τα ιχθυωνύμια «τίλων» και «πάπραξ» των ψαριών που ζουν στην λίμνη Πρασιάδα. Γίνεται επίσης αναφορά στους Σιροπαίονες που, προφανώς κατοικούσαν στην περιοχή των Σερρών (αρχαία Σίρις/Σίρρα), που ήταν ανάμεσα στους αιχμάλωτους Παίονες που μεταφέρθηκαν στην Ασία.

[Ηρόδοτος, 5,15-6]  πυθόμενοι δὲ οἱ Παίονες τοὺς Πέρσας ἐπὶ σφέας ἰέναι, ἁλισθέντες ἐξεστρατεύσαντο πρὸς θαλάσσης, δοκέοντες ταύτῃ ἐπιχειρήσειν τοὺς Πέρσας ἐμβάλλοντας. οἱ μὲν δὴ Παίονες ἦσαν ἕτοιμοι τὸν Μεγαβάζου στρατὸν ἐπιόντα ἐρύκειν· οἱ δὲ Πέρσαι πυθόμενοι συναλίσθαι τοὺς Παίονας καὶ τὴν πρὸς θαλάσσης ἐσβολὴν φυλάσσοντας, ἔχοντες ἡγεμόνας τὴν ἄνω ὁδὸν τρέπονται, λαθόντες δὲ τοὺς Παίονας ἐσπίπτουσι ἐς τὰς πόλιας αὐτῶν ἐούσας ἀνδρῶν ἐρήμους· οἷα δὲ κεινῇσι ἐπιπεσόντες εὐπετέως κατέσχον. οἱ δὲ Παίονες ὡς ἐπύθοντο ἐχομένας τὰς πόλιας, αὐτίκα διασκεδασθέντες κατ᾽ ἑωυτοὺς ἕκαστοι ἐτράποντο καὶ παρεδίδοσαν σφέας αὐτοὺς τοῖσι Πέρσῃσι. οὕτω δὴ Παιόνων Σιριοπαίονές τε καὶ Παιόπλαι καὶ οἱ μέχρι τῆς Πρασιάδος λίμνης ἐξ ἠθέων ἐξαναστάντες ἤγοντο ἐς τὴν Ἀσίην.

οἱ δὲ περί τε Πάγγαιον ὄρος καὶ Δόβηρας καὶ Ἀγριᾶνας καὶ Ὀδομάντους καὶ αὐτὴν τὴν λίμνην τὴν Πρασιάδα οὐκ ἐχειρώθησαν ἀρχὴν ὑπὸ Μεγαβάζου· ἐπειρήθη δὲ καὶ τοὺς ἐν τῇ λίμνῃ κατοικημένους ἐξαιρέειν ὧδε. ἴκρια ἐπὶ σταυρῶν ὑψηλῶν ἐζευγμένα ἐν μέσῃ ἕστηκε τῇ λίμνῃ, ἔσοδον ἐκ τῆς ἠπείρου στεινὴν ἔχοντα μιῇ γεφύρῃ. τοὺς δὲ σταυροὺς τοὺς ὑπεστεῶτας τοῖσι ἰκρίοισι τὸ μέν κου ἀρχαῖον ἔστησαν κοινῇ πάντες οἱ πολιῆται, μετὰ δὲ νόμῳ χρεώμενοι ἱστᾶσι τοιῷδε· κομίζοντες ἐξ ὄρεος τῷ οὔνομα ἐστὶ Ὄρβηλος, κατὰ γυναῖκα ἑκάστην ὁ γαμέων τρεῖς σταυροὺς ὑπίστησι· ἄγεται δὲ ἕκαστος συχνὰς γυναῖκας. οἰκέουσι δὲ τοιοῦτον τρόπον, κρατέων ἕκαστος ἐπὶ τῶν ἰκρίων καλύβης τε ἐν τῇ διαιτᾶται καὶ θύρης καταπακτῆς διὰ τῶν ἰκρίων κάτω φερούσης ἐς τὴν λίμνην. τὰ δὲ νήπια παιδία δέουσι τοῦ ποδὸς σπάρτῳ, μὴ κατακυλισθῇ δειμαίνοντες. 4 τοῖσι δὲ ἵπποισι καὶ τοῖσι ὑποζυγίοισι παρέχουσι χόρτον ἰχθῦς· τῶν δὲ πλῆθος ἐστὶ τοσοῦτο ὥστε, ὅταν τὴν θύρην τὴν καταπακτὴν ἀνακλίνῃ, κατιεῖ σχοίνῳ σπυρίδα κεινὴν ἐς τὴν λίμνην, καὶ οὐ πολλόν τινα χρόνον ἐπισχὼν ἀνασπᾷ πλήρεα ἰχθύων. τῶν δὲ ἰχθύων ἐστὶ γένεα δύο, τοὺς καλέουσι πάπρακάς τε καὶ τίλωνας.

Η Μύρκινος κοντά στο δέλτα του Στρυμόνα, κατά την ίδια περίοδο, θεωρείται «τῶν Ἠδωνῶν».

[Ηρόδοτος, 5.11] Δαρεῖος δὲ ὡς διαβὰς τάχιστα τὸν Ἑλλήσποντον ἀπίκετο ἐς Σάρδις, ἐμνήσθη τῆς ἐξ Ἱστιαίου τε τοῦ Μιλησίου εὐεργεσίης καὶ τῆς παραινέσιος τοῦ Μυτιληναίου Κώεω, μεταπεμψάμενος δὲ σφέας ἐς Σάρδις ἐδίδου αὐτοῖσι αἵρεσιν. ὁ μὲν δὴ Ἱστιαῖος, ἅτε τυραννεύων τῆς Μιλήτου, τυραννίδος μὲν οὐδεμιῆς προσεχρήιζε, αἰτέει δὲ Μύρκινον τὴν Ἠδωνῶν, βουλόμενος ἐν αὐτῇ πόλιν κτίσαι. οὗτος μὲν δὴ ταύτην αἱρέεται, ὁ δὲ Κώης, οἷά τε οὐ τύραννος δημότης τε ἐών, αἰτέει Μυτιλήνης τυραννεῦσαι.

Ο Ηρόδοτος πάντοτε, μας πληροφορεί ότι ο ποταμός «(Σ)Kίος» (Ὄσκιος/Οἶσκος/Iskar) πηγάζει από τους Παίονες και το όρος Ροδόπη, «σχίζει» τον Αίμο και χύνεται στον Ίστρο/Δούναβη:

[Ηρόδοτος, 4.49] διὰ δὲ Θρηίκης καὶ Θρηίκων τῶν Κροβύζων ῥέοντες Ἄθρυς καὶ Νόης καὶ Ἀρτάνης ἐκδιδοῦσι ἐς τὸν Ἴστρον· ἐκ δὲ Παιόνων καὶ ὄρεος Ῥοδόπης Κίος ποταμὸς μέσον σχίζων τὸν Αἷμον ἐκδιδοῖ ἐς αὐτόν.

Στο παραπάνω χωρίο το ορωνύμιο «Ροδόπη» περιλαμβάνει και το σημερινό όρος Ρίλα.

Το Παιονικό φύλο που ζούσε στις πηγές του Οίσκου ήταν οι Αγριάνες. Ο Θουκυδίδης τους προσδιορίζει ως Παιονικό φύλο (Ἀγριᾶνας καὶ Λαιαίους καὶ ἄλλα ὅσα ἔθνη Παιονικὰ) και θεωρεί το όρος «Σκόμβρο» (Vitoša, πάνω από το όρος Ρίλα), απ΄όπου πηγάζει ο Στρυμόνας που ρέει επί της περιοχής των Αγριανών και των Λαιαίων, λίγο πολύ σαν τριεθνικό σημείο: στα ανατολικά του ζούσαν Θράκες, στα βορειοδυτικά του οι Τριβαλλοί και στα νοτιοδυτικά του οι Παίονες.Σε αυτό το χωρίο ο Θουκυδίδης αναφέρει πως ο Οδρύσης Σιτάλκης κατάφερε να εξαπλώσει την εξουσία του μέχρι και τους Αγριάνες και τους Λαιαίους, αλλά όχι στους «αυτόνομους Παίονες» που ζούσαν δυτικότερα.

[Θουκυδίδης, 2.96] ἀνίστησιν οὖν ἐκ τῶν ᾿Οδρυσῶν ὁρμώμενος πρῶτον μὲν τοὺς ἐντὸς τοῦ Αἵμου τε ὄρους καὶ τῆς Ῥοδόπης Θρᾷκας, ὅσων ἦρχε μέχρι θαλάσσης [ἐς τὸν Εὔξεινόν τε πόντον καὶ τὸν ῾Ελλήσποντον], ἔπειτα τοὺς ὑπερβάντι Αἷμον Γέτας καὶ ὅσα ἄλλα μέρη ἐντὸς τοῦ ῎Ιστρου ποταμοῦ πρὸς θάλασσαν μᾶλλον τὴν τοῦ Εὐξείνου πόντου κατῴκητο· εἰσὶ δ’ οἱ Γέται καὶ οἱ ταύτῃ ὅμοροί τε τοῖς Σκύθαις καὶ ὁμόσκευοι, πάντες ἱπποτοξόται. παρεκάλει δὲ καὶ τῶν ὀρεινῶν Θρᾳκῶν πολλοὺς τῶν αὐτονόμων καὶ μαχαιροφόρων, ο῏ Δῖοι καλοῦνται, τὴν Ῥοδόπην οἱ πλεῖστοι οἰκοῦντες· καὶ τοὺς μὲν μισθῷ ἔπειθεν, οἱ δ’ ἐθελονταὶ ξυνηκολούθουν. ἀνίστη δὲ καὶ Ἀγριᾶνας καὶ Λαιαίους καὶ ἄλλα ὅσα ἔθνη Παιονικὰ ὧν ἦρχε καὶ ἔσχατοι τῆς ἀρχῆς οὗτοι ἦσαν· μέχρι γὰρ Λαιαίων Παιόνων καὶ τοῦ Στρυμόνος ποταμοῦ, ὃς ἐκ τοῦ Σκόμβρου ὄρους δι’ Ἀγριάνων καὶ Λαιαίων ῥεῖ, [οὗ] ὡρίζετο ἡ ἀρχὴ τὰ πρὸς Παίονας αὐτονόμους ἤδη. τὰ δὲ πρὸς Τριβαλλούς, καὶ τούτους αὐτονόμους, Τρῆρες ὥριζον καὶ Τιλαταῖοι· οἰκοῦσι δ’ οὗτοι πρὸς βορέαν τοῦ Σκόμβρου ὄρους καὶ παρήκουσι πρὸς ἡλίου δύσιν μέχρι τοῦ ᾿Οσκίου ποταμοῦ. ῥεῖ δ’ οὗτος ἐκ τοῦ ὄρους ὅθενπερ καὶ ὁ Νέστος καὶ ὁ ῞Εβρος· ἔστι δὲ ἐρῆμον τὸ ὄρος καὶ μέγα, ἐχόμενον τῆς Ῥοδόπης.

Ο Θουκυδίδης πάντα αναφέρει τους Μαίδους και τους Σιντούς ως ανατολικούς γείτονες των Παιόνων και το όρος Κερκίνη ως το σιντο-παιονικό μεθόριον. Όταν ο στρατός του Σιτάλκη εισέβαλε στην Μακεδονία από τον μέσο Στρυμόνα είχε στα δεξιά του τους Παίονες και στα αριστερά του τους Σιντούς και τους Μαίδους, φτάνοντας στην Παιονική Δόβηρο (Δοϊράνη).

[Θουκυδίδης, 2.98]  Σιτάλκης μὲν οὖν χώρας τοσαύτης βασιλεύων παρεσκευάζετο τὸν στρατόν. καὶ ἐπειδὴ αὐτῷ ἑτοῖμα ἦν, ἄρας ἐπορεύετο ἐπὶ τὴν Μακεδονίαν πρῶτον μὲν διὰ τῆς αὑτοῦ ἀρχῆς, ἔπειτα διὰ Κερκίνης ἐρήμου ὄρους, ὅ ἐστι μεθόριον Σιντῶν καὶ Παιόνων· ἐπορεύετο δὲ δι’ αὐτοῦ τῇ ὁδῷ ἣν πρότερον αὐτὸς ἐποιήσατο τεμὼν τὴν ὕλην, ὅτε ἐπὶ Παίονας ἐστράτευσεν. τὸ δὲ ὄρος ἐξ ᾿Οδρυσῶν διιόντες ἐν δεξιᾷ μὲν εἶχον Παίονας, ἐν ἀριστερᾷ δὲ Σιντοὺς καὶ Μαιδούς. διελθόντες δὲ αὐτὸ ἀφίκοντο ἐς Δόβηρον τὴν Παιονικήν.

Ο Αριστοτέλης γράφοντας γύρω στο 325 π.Χ. περιγράφει το όρος Μεσσάπιον (~ σημερινό Osogovo) ως το μεθόριον Παιονίας και Μαιδικής και αναφέρει τον ποταμό Πόντο (Στρωμνιτσιώτης;) στην χώρα των Σιντών και των Μαιδών. Αν η περιγραφή του είναι ακριβής, τότε το ανατολικό παιονικό σύνορο είχε υποχωρήσει ελαφρώς προς τα δυτικά από τα χρόνια του Ηρόδοτου μέχρι αυτά του Αριστοτέλη.

[Αριστοτέλης, Περὶ Θαυμασίων Ακουσμάτων, 841b] Λέγεται δὲ καὶ περὶ τὴν τῶν Σιντῶν καὶ τῶν Μαιδῶν χώραν καλουμένην τῆς Θράκης ποταμὸν τίνα είναι Πόντον προσαγορευόμενον […]

[Αριστοτέλης, Τῶν περὶ τὰ ζῷα ἱστοριῶν,500] Διχαλὰ δ’ ἅμα καὶ χαίτην ἔχοντα καὶ κέρατα δύο κεκαμμένα εἰς αὑτά ἐστιν ἔνια τῶν ζῴων, οἷον ὁ βόνασος, ὃς γίνεται περὶ τὴν Παιονίαν καὶ τὴν Μαιδικήν.

[630] Ὁ δὲ βόνασος γίνεται μὲν ἐν τῇ Παιονίᾳ ἐν τῷ ὄρει τῷ Μεσσαπίῳ, ὃ ὁρίζει τὴν Παιονικὴν καὶ τὴν Μαιδικὴν χώραν, καλοῦσι δ’ αὐτὸν οἱ Παίονες μόναπον. Τὸ δὲ μέγεθός ἐστιν ἡλίκον ταῦρος, καὶ ἔστιν ὀγκωδέστερον ἢ βοῦς· οὐ γὰρ πρόμηκές ἐστιν. Τὸ δὲ δέρμα αὐτοῦ κατέχει εἰς ἑπτάκλινον ἀποταθέν. Καὶ τὸ ἄλλο δ’ εἶδος ὅμοιον βοΐ, πλὴν χαίτην ἔχει μέχρι τῆς ἀκρωμίας ὥσπερ ἵππος· μαλακωτέρα δ’ ἡ θρὶξ τῆς τοῦ ἵππου, καὶ προσεσταλμένη μᾶλλον.

Τα δυτικά σύνορα των Παιόνων έφταναν κάποτε μέχρι τον Εριγώνα ποταμό της Πελαγονίας, ενώ τα βόρεια σύνορα με τους Δαρδάνους σχημάτιζαν οι ποταμοί Pčinja και Treska (ο νοτιότερος των δύο βασικών παραποτάμων που δυτικά των Σκοπίων σχηματίζουν τον ενιαίο Αξιό).

Με όλα τα παραπάνω χωρία κατά νου θα παρουσίασω έναν χάρτη του Cambridge Ancient History (CAH IV) για την κατάσταση γύρω στο 500 π.Χ. και δύο χάρτες δικούς μου που δείχνουν χονδρικά την έκταση των Παιόνων σε δύο διαφορετικές περιόδους (550 π.Χ. και 350 π.Χ.) με βάση της πληροφορίες που αναφέρθηκαν.

Τα ερωτηματικά στον αριστερό χάρτη μου είναι για τα προμακεδονικά φύλα όπως οι Εορδοί, οι Άλμωπες και οι Βοττιαίοι, για τα οποία ο Θουκυδίδης απλώς γράφει ότι «εθνοκαθάρθηκαν» από τους Μακεδόνες χωρίς να προσδιορίζει την γενικότερη «εθνότητά» τους. Ήταν Παίονες ή Φρυγικά κατάλοιπα; Μήπως οι Φρύγες συγγένευαν εθνογλωσσικά με τους Παίονες;

Στον χάρτη του CAH φαίνεται και η «εφήμερη» δυτική επέκταση των Ηδωνών μέχρι τον Αξιό που διήρκησε λίγο πολύ όλο το πρώτο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα και έληξε όταν, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι Μακεδόνες απώθησαν τους Ηδωνούς ανατολικά του Στρυμόνα. Γράφουν οι Hammond & Fol (CAH IV) σχετικά με το δέλτα του Αξιού ως Ηδωνο-Μακεδονικό σύνορο κατά το πρώτο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα και την καιροσκοπική επέκταση Μακεδόνων και Ηδωνών εις βάρος των Παιόνων:

Με την έναρξη της Μακεδονικής ηγεμονίας επί Φιλίππου Β΄, οι Παίονες έγιναν υποτελής λαός στους Μακεδόνες, διατηρώντας τους βασιλικούς τους οίκους. Μετά από 2 χρόνια (356/5 π.Χ.) αυτονομήθηκαν και συμμετείχαν στην συμμαχία κατά του Φιλίππου (Αθηναίοι, Παίονες/Λύππειος, Θράκες/Κετρίπορις, Ιλλυριοί/Γράβος). Η αθηναϊκή επιγραφή με τον όρκο της συμμαχίας έχει διασωθεί.

Όλα τα μέλη της συμμαχίας ηττήθηκαν ανεξάρτητα από τους Μακεδόνες και οι Παίονες αναγκάστηκαν να επανέλθουν στο «μαντρί» υποτέλειας του Φιλίππου. Οι Παίονες προσπάθησαν να αποτάξουν τον μακεδονικό ζυγό τόσο μετά τον θάνατο του Φιλίππου όσο και μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου και, στην δεύτερη περίπτωση, θα καταφέρουν να διατηρήσουν την αυτονομία τους μέχρι να τους «ξαναμαντρώσει» ο Λυσίμαχος.

Στο δεύτερο μισό του 3ου π.Χ. αιώνα, όταν οι Δάρδανοι θα εξελιχθούν σε «παρομοιώδεις εχθρούς των Μακεδόνων», οι Παίονες θα προτιμήσουν να προσαρτηθούν τελείως στην Μακεδονία (217 π.Χ.), για να γλιτώσουν από τις Δαρδανικές επιδρομές. Ο Φίλιππος Ε΄ θα προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα «μαξιλάρι» (buffer zone ~ ρυθμιστική ζώνη) ανάμεσα στην Μακεδονία και τους Δαρδάνους. Στην μεν Παιονία, σύμφωνα με τον Πολύβιο εγκατέστησε «Θράκες κι άλλους [φιλικά προσκείμενους] βαρβάρους» για να ενισχύσει την αντιδαρδανική άμυνα της περιοχής. Στην δε κοιλάδα του Πόλογκ, είχε συνάψει συμμαχία με τους Γερμανούς Βαστάρνες έχοντας κατά νου ένα πρόγραμμα «εθνοκάθαρσης» των Δαρδάνων του Πόλογκ. Οι Δάρδανοι θα απωθούνταν βορείως του Σκάρδου και οι Βαστάρνες θα εποικούσαν την περιοχή δρώντας σαν υποτελείς «ακρίτες». Αυτό το δεύτερο σχέδιο δεν πρόλαβε να πραγματοποιηθεί. Ο Φίλιππος πέθανε και οι Βαστάρνες αποδυναμώθηκαν από συγκρούσεις που είχαν με εγχώρια φύλα στην Θρακική ενδοχώρα.

Ο Πολύβιος παρουσιάζει τα/την Βυλάζωρα ως την μεγαλύτερη Παιονική πόλη:

[5, σλδ 97] Κατὰ δὲ τοὺς αὐτοὺς καιροὺς Φίλιππος ὁ βασιλεὺς κατελάβετο Βυλάζωρα, μεγίστην οὖσαν πόλιν τῆς Παιονίας καὶ λίαν εὐκαίρως κειμένην πρὸς τὰς εἰσβολὰς τὰς ἀπὸ τῆς Δαρδανικῆς εἰς Μακεδονίαν, ὥστε διὰ τῆς πράξεως ταύτης σχεδὸν ἀπολελύσθαι τοῦ φόβου τοῦ κατὰ Δαρδανίους·

Ο Φίλιππος κατέλαβε και οχύρωσε τα/την Βυλάζωρα, γιατί η πόλη έλεγχε τις «εισβολές» (= περάσματα εισόδου των Δαρδάνων επιδρομέων) από την Δαρδανική στην Μακεδονία.

Λίγο πριν την μακεδονική προσάρτηση του 217 π.Χ., το «Κοινὸν τῶν Παιόνων» έκανε μια αφιέρωση στην Ολυμπία τιμώντας τον Παίονα βασιλιά και «κτίστη» Δρωπίωνα. Ο όρος «κτίστης» συνήθως σημαίνει «ιδρυτής», αλλά σήμαινε και «αποκαταστάτης της ελευθερίας της πατρίδος» (ορισμός II).

Τι ακριβώς ήταν ο Δρωπίων; Είναι απίθανο να ήταν «ιδρυτής» του Παιονικού βασιλείου γιατί αυτό προϋπήρχε αιώνες πριν, αλλά δεν αποκλείεται να ήταν «ιδρυτής» του «Κοινού» (δηλαδή να έκανε κάποιες μεταρρυθμίσεις που να μετέτρεψαν το «Βασίλειο» σε «Κοινό»). Από την άλλη, ο Δρωπίων μπορεί να ήταν «αποκαταστάτης της πατρίδος», δηλαδή αυτός που ελευθέρωσε την πατρίδα από ξένη κατοχή. Υπάρχουν κάποιες ισχνές και απατηλές αναφορές σε μια εφήμερη Δαρδανική κατοχή της Παιονίας πριν την μακεδονική προσάρτηση του 217 π.Χ. Οι Δάρδανοι -ίσως προπαγανδιστικά- έλεγαν στους Ρωμαίους ότι ο Φίλιππος «τους είχε πάρει» την Παιονία. Μήπως λοιπόν ο Δρωπίων ήταν «κτίστης» = «αποκαταστάτης της πατρίδος» επειδή κατάφερε να αποτάξει τον εφήμερο Δαρδανικό ζυγό;

Μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση, η Παιονία θα γίνει Macedonia Secunda/Salutaris με πρωτεύουσα τους Στόβους, την πόλη του Ιωάννη Στοβαίου. Από το παλαιό δαρδανο-παιονικό σύνορο (γραμμή Treska–Pčinja) θα περάσει η περιβόητη Γραμμή του Jireček και το διοικητικό σύνορο που θα χωρίσει την Διοίκηση Μακεδονίας από την Διοίκηση Δακίας.

Οι κάτοικοι των Σκουπών (Σκόπια) αμέσως πάνω από την γραμμή, πριν την Ρωμαϊκή κατάκτηση ήταν Δάρδανοι και όχι Παίονες και, κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, χρησιμοποιούν κυρίως την Λατινική στις επιγραφές τους, στις οποίες αυτοπροσδιορίζονται ως «Βέσσοι», όρος που κατέληξε να σημαίνει εν γένει τον ομιλητή Δακο-Θρακικών διαλέκτων.

Ο αυτοκράτορας Λέων ὁ Θρᾷξ, γεννήθηκε στην Αυρηλιανική Δακία και ο Μαλάλας τον ονομάζει «Λέων ὁ μέγας ὁ Βέσσος».

Το εθνωνύμιο «Παίονες» θα επιβιώσει στην ύστερη ελληνική γραμματεία της Ρωμαϊκής περιόδου, δηλώνοντας όμως έναν εντελώς διαφορετικό πληθυσμό. Ο όρος «Παίονες» ήδη κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα είναι πια ένα πιο «ποιητικό» υποκατάστατο του «πεζού» όρου Παννόνιοι.

Όταν ο αυτοκράτορας Ιουλιανός γράφει στον Μισωπώγωνα ότι οι Μυσοί που κατοικούν στις «ἠιόνες» (= «όχθες») του Ίστρου, από τους οποίους κατάγεται το «γένος» του (η οικογένειά του, δυναστεία του Μεγάλου Κωνσταντίνου), «μεταξύ των “Παιόνων” και των Θρακών», οι «Παίονες» που έχει κατά νου είναι οι Παννόνιοι, αλλιώς το χωρίο δεν έχει νόημα.

[Μισοπώγων, κεφ. 11] καὶ τοῖς ἐν μέσῳ κειμένοις Θρᾳκῶν καὶ Παιόνων ἐπ̓ αὐταῖς Ἴστρου ταῖς ᾐόσι Μυσοῖς, ὅθεν δὴ καὶ τὸ γένος ἐστί μοι πᾶν ἄγροικον, αὐστηρόν, ἀδέξιον, ἀναφρόδιτον, ἐμμένον τοῖς κριθεῖσιν ἀμετακινήτως: ἃ δὴ πάντα ἐστὶ δείγματα δεινῆς ἀγροικίας.

Ο σύγχρονος του Αττίλα Πρίσκος, έναν αιώνα μετά τον Ιουλιανό, γράφει για τον Παννόνιο Ρωμαίο Ορέστη που πήγε με τους Ούννους κι έγινε στενός συνεργάτης του Αττίλα:

ᾤκει τὴν πρὸς τῷ Σάῳ ποταμῷ Παιόνων χώρα

Η χώρα των «Παιόνων» προς τον ποταμό Σάο/Σάβο/Sava είναι φυσικά η Παννονία.

Οι μεσαιωνικοί Ρωμαίοι (= «Βυζαντινοί») θα συνεχίσουν αυτήν την παράδοση «Παίονες» = Παννόνιοι, χαρακτηρίζοντας ως «Παίονες» (ή «Δάκες») τους Ούγγρους που εγκαταστάθηκαν στην Παννονική Πεδιάδα. Όταν ο Νικήτας Χωνιάτης γράφει:

[Χωνιάτης, Μανουήλ Κομνηνός, 3.100] Ἀλλ‘ οὗτος αὖθις κατὰ Παιόνων, οὓς καὶ Οὔννους φασί, στρατείαν ἐκήρυξε καὶ τοῖς κατὰ δυσμὴν ἔχουσι τὰς οἰκήσεις ὁπλίταις ἁμάξας ἐπέταξεν ἄγειν εἰς τὸ στρατόπεδον, δι‘ ὧν καὶ οὗτοι ἐφοδιάσονται τὰ βιώσιμα καὶ τῷ λοιπῷ δὲ οὕτω συναροῦνται στρατεύματι, ὅσοι τοιούτων σκευαγωγημάτων σπανίζειν ἤμελλον. ὡς οὖν εἰς ἓν συνήθροιστο τὰ στρατεύματα, εἶχε καὶ αὐτὸν παρόντα τὸν βασιλέα πόλις ἡ Σαρδική, ἣ νῦν Τριάδιτζα ὀνομάζεται. καιρὸν δ‘ οὐχὶ πολὺν προσμείνας, ἐπεὶ ἵκετο πρεσβεία ἐκ τῶν Παιόνων καὶ λόγοι συμβατικοί, ἑτέραν τραπόμενος πρὸς τὸν τῶν Σέρβων μεταβαίνει σατράπην·

οι «Παίονες που λέγονται και Ούννοι» της εποχής του Μανουήλ Κομνηνού είναι φυσικά οι Ούγγροι.

Η παράδοση Ούγγροι = Παννόνιοι = «Παίονες» είναι παλαιότερη του Χωνιάτη (έγραψε γύρω στο 1200 μ.Χ.), γιατί ο Ιωάννης Τζέτζης (~1155 μ.Χ.) θεωρεί ως «αγεωγράφητα βόδια» («βουβάλια») όσους πιστεύουν ότι «Παίονες» είναι οι Ούγγροι. Κατά τον Τζέτζη, ο κλασικίζων όρος «Παίονες» πρέπει να χαρακτηρίζει τους Βούλγαρους (η καρδιά του θέματος Βουλγαρίας αντιστοιχούσε χονδρικά στην αρχαία Παιονία) που κάποτε έλεγχαν σχεδόν όλα τα μέρη μεταξύ Δυρραχίου και Κωνσταντινουπόλεως και πάνω από την Πίνδο και την Λάρισα, μέχρι που τους συνέτριψε παντελώς τον αυχένα ο «κράτιστος» Βασίλειος Βουλγαροκτόνος, κάνοντάς τους «δούλους» του Ρωμαϊκού κράτους (= ισχύος).

Παίονες δὲ οἱ Βούλγαροι, μὴ πείθου τοῖς βουβάλοις,

Ἄλλους τινὰς τοῦς Παίονας νομίζειν παρὰ τούτους,

οἵ Ἀξιὸν νομίζουσι ἕτερον τοῦ Βαρδάρη,

[…]

Ἀπὸ τοῦ Πίνδου ὄρους δὲ καὶ τῶν μερῶν Λαρίσσης

Καὶ ἐκ τοῦ Δυρραχίου δὲ πάλαι κρατοῦντες ῇσαν,

Μέχρι σχεδὸν τῆς πόλεως αὐτῆς τῆς Κωνσταντίνου,

Ἄχρι τοῦ αὐτοκράτορος κρατίστου Βασιλείου,

Ὅς παντελῶς συνέτριψεν ἐκείνων τὸν αὐχένα,

Καὶ δούλους τούτους τέθεικε τῷ τῶν Ῥωμαίων κράτει.

Φυσικά δεν υπάρχει η παραμικρή μαρτυρία για τους Βούλγαρους ως «δούλους» των Ρωμαίων. Έγιναν κανονικοί χριστιανοί υπήκοοι του βυζαντινού θέματος Βουλγαρίας, σχηματίζοντας θεματικό στρατό (Βουλγαρική «χείρ» ή Βουλγαρικαί «δυνάμεις») και κάποιοι Βούλγαροι ζουπάνοι έγιναν στρατηγοί σε άλλα βυζαντινά θέματα και σύμβουλοι αυτοκρατόρων, με την ιδιαιτερότητα ότι διατήρησαν την αυτόνομη Αρχιεπισκοπή Οχρίδος και Πάσης Βουλγαρίας (αυτόνομη από το Πατριαρχείο, διότι ο Αρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας διοριζόταν από τον αυτοκράτορα) και την Εκκλησιαστική Παλαιοσλαβωνική (~ Παλαιά Βουλγαρική) ως γλώσσα του εκκλησιασμού τους. «Δούλοι» ήταν ένας όρος που χρησιμοποιούσαν για τους Βούλγαρους οι ειπηρμένοι αττικίζοντες των «Θεάτρων» της Κωνσταντινουπόλεως, όπως ο Τζέτζης και η Κομνηνή (η δεύτερη μόνον όταν πρέπει να φορτώσει την ευθύνη του πραξικοπήματος του Αλεξίου στους «σθλαβογενείς βάρβαρους δούλους» Βορίλο και Γερμανό, που ήταν σύμβουλοι και παραδυναστεύοντες του προηγούμενου αυτοκράτορα Νικηφόρου Βοτανειάτη).

Εδώ κλείνω την πρώτη ανάρτηση με τα ιστορικά προλεγόμενα. Η επόμενη ανάρτηση θα είναι αφιερωμένη στην εθνογλωσσική εξέταση των αρχαίων Παιόνων.