Ο τίτλος της σημερινής ανάρτησης είναι παρμένος από το ομότιτλο βιβλίο του Edward Luttwak. Στα ελληνικά θα μπορούσαμε να το αποδώσουμε ως «η Μεγάλη Στρατηγική Ευφυΐα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας». Ο Luttwak δεν είναι Βυζαντινολόγος ούτε sensu stricto Ιστορικός, αλλά είναι Στρατηγικός Σύμβουλος των Αμερικανικών κυβερνήσεων. Στην παρακάτω εκπομπή συζητά το θέμα του βιβλίου του σχετικά με την Βυζαντινή στρατηγική ευφυΐα και στο τέλος προτάσσει την άποψη πως αν οι ΗΠΑ θέλουν να παραμείνουν υπερδύναμη πρέπει να μάθουν να σκέφτονται σαν τους Βυζαντινούς.
Την εκπομπή μπορείτε να την παρακολουθήσετε εδώ.
Ο οικοδεσπότης της εκπομπής τον ρωτά τι τον ώθησε αρχικά να γράψει αυτό το βιβλίο.
Ο Luttwak απαντά πως η απαρχή της συγγραφής έγκειται στην παρεξήγηση (misunderstanding) που υπάρχει για τους Βυζαντινούς. Η διπλωματική του διατριβή το 1975 είχε τον τίτλο “The Grand Strategy of the Roman Empire” και συζητούσε την στρατηγική της αρχαίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στο [01:45] λέει πως αφού τελείωσε την διπλωματική του για την αρχαία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, λόγω παντελούς άγνοιας για τους «Βυζαντινούς», πίστεψε πως θα μπορούσε μέσα σε λίγους μήνες να γράψει και ένα συμπληρωματικό βιβλίο για την βυζαντινή στρατηγική. Τελικά, η μελέτη και ανάλυση της Βυζαντινής στρατηγικής ευφυΐας του πήρε … 25 χρόνια !!! Καθ΄όλη τη διάρκεια της έρευνάς του ανακάλυπτε συνεχώς ένα σωρό ενδιαφέροντα πράγματα που τον τραβούσαν παραπέρα. Όταν ξεκίνησε την έρευνά του, μεγάλο μέρος των βυζαντινών κειμένων που χρειαζόταν ήταν ακόμα αμετάφραστα. Η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται όταν σιγά σιγά η Βυζαντινολογία άρχισε να ανθεί κατά τα τελευταία 20 χρόνια.
Ο Luttwak εξηγεί πως η παρεξήγηση των «Βυζαντινών» ξεκίνησε κατά τον Διαφωτισμό όταν λόγιοι όπως ο ιστορικός Gibbon και ο Βολταίρος κατάφεραν να περάσουν την άποψη περί Βυζαντινού «σκοταδισμού» και «παρακμής», επειδή μισούσαν (όπως πολλοί άλλοι διαφωτιστές) την βυζαντινή θρησκευτικότητα.
Σε κάποιο σημείο ερωτάται τι είναι η στρατηγική; Απαντά ότι υπάρχουν δύο ειδών Στρατηγικές: η μία είναι η «γραφειοκρατική» στρατηγική, όπου κάποιοι άνθρωποι κάθονται πάνω από ένα χάρτη και συζητούν στόχους και φυσικούς πόρους. Η άλλη είναι η αντιφατική λογική της στρατηγικής, την οποία ορίζει με το παρακάτω παράδειγμα: ο συντομότερος δρόμος από το σημείο Α στο σημείο Β είναι ευθεία. Όταν όμως πρέπει να πας από το Α στο Β υπό την εποπτεία ενός αντιπάλου, τότε η ευθεία είναι η χειρότερη επιλογή, διότι είναι αυτό που περιμένει να κάνεις ο αντίπαλος. Σε αυτήν την κατάσταση, η καλύτερη επιλογή είναι εκείνη που θα αιφνιδιάσει τον αντίπαλο.
Αλλού εξηγεί γιατί ο Ναπολέων ηττήθηκε από τις νίκες του. Κέρδιζε και προχωρούσε, κέρδιζε και προχωρούσε μέχρι που βρέθηκε με έναν εξαντλημένο στρατό χωρίς τροφή και με προβληματικό ανεφοδιασμό στην Ρωσία, όπου και ηττήθηκε.
Ο Luttwak ορίζει την Διπλωματία λέγοντας πως «ο καλύτερος τρόπος για να χρησιμοποιήσεις την [στρατιωτική] σου δύναμη είναι να μην την χρησιμοποιήσεις», δηλαδή να διατηρείς την δύναμη, ώστε οι άλλοι να σε φοβούνται και να μην σε προκαλούν, αλλά και να θέλουν να είναι σύμμαχοί σου, αλλά να μην την χαραμίζεις σε εκστρατείες.
Παρακάτω ο οικοδεσπότης τον ξαναφέρνει στα 25 χρόνια έρευνας που αρχικά νόμιζε πως θα ήταν μόνο μερικοί μήνες. Ξαναλέει ο Luttwak πως ο διαφωτισμός κατέστρεψε τις βυζαντινές σπουδές και έπεισε τον κόσμο πως το Βυζάντιο ήταν χάσιμο χρόνου και παρακμή. Ήταν η ένδοξη [αρχαία] Ελλάδα, η θαυμάσια [αρχαία] Ρώμη και, μετά, μια παρακμή μέχρι την Αναγέννηση. Ξαναλέει πως αυτό που μισούσε ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός ήταν η Βυζαντινή θρησκευτικότητα. Ο Luttwak λέει πως αρχικά έπεσε θύμα αυτής της παρεξήγησης !!! Αρχικά πίστευε πως οι Ρωμαίοι είχαν κάνει αξιόλογα πράγματα και οι Βυζαντινοί απλώς «σιγόσβηναν» για αιώνες. Όταν όμως γνώρισε τους Βυζαντινούς, ανακάλυψε πως η πραγματικότητα ήταν διαφορετική.
Πρώτον, η «Βυζαντινή» Αυτοκρατορία επιβίωσε περισσότερο από κάθε άλλη αυτοκρατορία στην ιστορία !!! Αν πούμε πως το Βυζάντιο ξεκινάει το 400 μ.Χ. με την διαίρεση της ενιαίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε Ανατολικό και Δυτικό μισό και δεκτούμε ως τέλος την άλωση της Πόλης από τους Φράγγους το 1204, το Βυζάντιο άντεξε 800 χρόνια !!! Θα μπορούσαμε να φτάσουμε μέχρι το 1453 αλλά, σύμφωνα με τον Luttwak, η Παλαιολόγειος Αυτοκρατορία ΔΕΝ ήταν η Βυζαντινή αυτοκρατορία, αλλά ένα διάδοχο κρατίδιο και οι Οθωμανοί δεν κατέκτησαν την Βυζαντινή αυτοκρατορία το 1453, αλλά μία Πόλη-Κράτος. Η μεγαλύτερη συνέχεια που επέδειξαν οι Κινεζικές Δυναστείες ήταν 300 χρόνια και κανένα ιστορικό κράτος δεν άντεξε τα 800 χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Μετά, καθώς η έρευνά του προχωρούσε, άρχισε να συνειδητοποιεί γιατί επιβίωσε 800 χρόνια το Βυζάντιο: η αιτία της μακροβιότητας των Βυζαντινών ήταν η κατοχή μιας βαθύρριζης στρατηγικής κουλτούρας που τους προσέφερε επιλογές σωστών κινήσεων κάθε φορά που βρίσκονταν σε δύσκολη θέση, όταν αντιμετώπιζαν την ατέρμονη διαδοχή εχθρών που παρουσιάζονταν στα σύνορά τους.
Αν ένας στρατηγικός αναλυτής ταξίδευε στον χρόνο και πήγαινε στο 395 μ.Χ. όταν ο Μέγας Θεοδόσιος διαίρεσε την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, θα «προέβλεπε» πως το μισό που θα επιβίωνε θα ήταν το Δυτικό !!! Αυτό ήταν το γεωστρατηγικά «καλό» μισό μιας και είχε δύο ασφαλή σύνορα (Ατλαντικός και Μεσόγειος) και μόνο ένα επικίνδυνο προς φύλαξη σύνορο στον Ρήνο, απ΄όπου εισέβαλαν τα Γερμανικά φύλα. Αντίθετα, το Ανατολικό Ρωμαϊκό μισό, του οποίου οι κάτοικοι αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι μέχρι και την τελευταία τους μέρα και το οποίο εμείς σήμερα ονομάζουμε «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» εξαιτίας μιας καθολικής συνήθειας του 17ου αιώνα, αυτό το Ανατολικό μισό ήταν λιγότερο γεωστρατηγικά τυχερό μιας και κληρονόμησε πολλά επικίνδυνα σύνορα με τους ισχυρότερους αντιπάλους: στα Βαλκάνια ο Δούναβης που αντίκριζε τις Ευρασιατικές Στέπες απ΄όπου ήρθαν οι Ούννοι του Αττίλα και μετά οι Άβαροι, που ήταν βελτιωμένοι/αναβαθμισμένοι Ούννοι, μετά οι Βούλγαροι και οι Ούγγροι, και μετά από αυτούς, οι Πατζινάκοι, οι Κουμάνοι και, εν τέλει, οι Μογγόλοι της Χρυσής Ορδής. Το άλλο σύνορο ήταν το Ασιατικό το οποίο αντίκριζε το Ιρανικό πλατό, όπου υπήρχε η Σασσανιδική αυτοκρατορία, η άλλη υπερδύναμη της εποχής. Μετά την πτώση των Σασσανιδών, η νέα υπερδύναμη που εμφανίστηκε στο Ασιατικό σύνορο ήταν το Αραβικό Καλιφάτο.
Κι όμως, το γεωστρατηγικά «καλό» Δυτικό μισό έπεσε τον 5ο αιώνα, ενώ το Ανατολικό μισό με τους ισχυρότερους αντιπάλους και τα πιο επικίνδυνα σύνορα κατάφερε να επιβιώσει. Ήταν το Δυτικό που θα έπρεπε να είχε επιβιώσει για αιώνες, αλλά τελικά ήταν το Ανατολικό μισό της Κων/πολής που επιβίωσε επειδή ήταν σε θέση να αντιδράσει σε όλα αυτά, επιδεικνύοντας μεγάλη στρατηγική ευφυΐα που του επέτρεπε να εφευρίσκει κάθε φορά μια στρατηγική λύση.
[**σημείωση: Εδώ διαφωνώ με τον Luttwak. Νομίζω πως κάθε στρατηγικός αναλυτής που θα συνέκρινε τις δύο αυτοκρατορίες στο 400 μ.Χ. θα συνειδητοποιούσε αμέσως ότι το Ανατολικό μισό είχε τριπλάσια φοροεισπρακτική δυνατότητα από το Δυτικό και ότι τα γεγονότα και οι συγκυρίες ήταν τέτοια που επέτρεψαν τις πλουτοπαραγωγικές περιοχές του Ανατολικού μισού να παραμείνουν άθικτες, ενώ αυτές του Δυτικού είχαν ήδη χαθεί στο 440 μ.Χ.).]
Λέει ο οικοδεσπότης πως τα στοιχεία που τους επέτρεψαν να επιβιώσουν ήταν η καινοτομική και προσαρμοστική ικανότητα (innovative quality, ability to adapt) και η σωστή συνδυαστική χρήση διπλωματίας, πληροφόρηρης και στρατιωτικής ισχύος. Απαντά ο L. πως επιβίωσαν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη αυτοκρατορία, γιατί είχαν πολύ καλύτερη στρατηγική κουλτούρα από οποιαδήποτε άλλη αυτοκρατορία, κατά πολύ ανώτερη απ΄ό,τι άλλο γνωρίζουμε από τον υπόλοιπο κόσμο.
Η [αρχαία] Ρωμαϊκή παράδοση ήταν η ακόλουθη: συγκεντρώνεις τον στρατό, εκστρατεύεις εναντίον του αντιπάλου, τον οποίο και εξοντώνεις. Οι Βυζαντινοί δεν μπορούσαν να το κάνουν αυτό, διότι δεν είχαν την στρατιωτική ισχύ και διότι αν είχαν αντιδράσει με αυτό τον τρόπο στον ερχομό κάθε νέου αντιπάλου, θα εξαντλούνταν και θα έχασαν δύο φορές: μία φορά γιατί η εξόντωση ενός εχθρού θα δημιουργούσε ένα κενό που θα καλυπτόταν από έναν νέο εχθρό που θα τους έβρισκε εξαντλημένους και μία ακόμα φορά διότι μετά την εξόντωση του πρώτου εχθρού, δεν θα είχαν την δυνατότητα διπλωματικής προσέγγισής του. Αντίθετα, έμαθαν να περιορίζουν (contain) τον εχθρό που δεν μπορούσαν ν΄αλλάξουν τα επιθετικά σχέδιά του, δεν τον κατέστρεφαν αλλά τον περιόριζαν, γιατί δεν ήθελαν να εξαντλήσουν τις δυνάμεις τους εξοντώνοντάς τον, αλλά και γιατί δεν ήθελαν να δημιουργήσουν ένα κενό στη διάθεση του επόμενου εχθρού τους. Τον περιόριζαν και μετά τον προσέγγιζαν, τον έκαναν σύμμαχο και τον έπειθαν να φυλάει τα σύνορά τους. Αν όμως ο εχθρός αυτός ήταν απροσέγγιστος και αδιάλλακτος, τότε πήγαιναν στον πίσω από αυτόν εχθρό και τον έπειθαν να επιτεθεί στον μπροστινό. Με άλλα λόγια, οι διπλωματικοί ελιγμοί ήταν η πρωταρχική επιλογή των Βυζαντινών και η χρήση της στρατιωτικής τους ισχύος γινόταν μόνον όταν ήταν απόλυτη ανάγκη και όσο γίνεται λιγότερη.
[**σημείωση: εδώ τα υπεραπλοποιεί με την «παραδοσιακή» Ρωμαϊκή συμπεριφορά. Η δημιουργία και συντήρηση άμεσα γειτνιάζοντων «προτεκτοράτων» ήταν βασική στρατηγική αρχή και των αρχαίων Ρωμαίων. Η συντήρηση φιλορωμαϊκών πολεμάρχων στις άμεσα γειτνιάζουσες στον Δούναβη και Ρήνο περιοχές του Barbaricum ήταν πάγια Ρωμαϊκή πολιτική.]
Οικοδεσπότης: Άλλού γράφεις πως οι Βυζαντινοί είχαν μια παγκόσμια/καθολική οπτική των πραγμάτων (global vision), αλλά είχαν και θεσμούς που τους επέτρεπε να έχουν αυτή την καθολική ματιά. Απαντάει ο L. πως υπάρχουν πολλά στοιχεία που αποδεικνύουν την καθολική τους ματιά, όπως λ.χ. το DAI, γραμμένο από τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο για τον γιο του Ρωμανό, όπου του εξηγεί ποιοι είναι οι άλλοι λαοί και πως μπορεί να εκμεταλλεύεται τον έναν ενατίον του άλλου λ.χ. «έχε φίλους τους Πατζινάκους που βρίσκονται πίσω από τους Ούγγρους, διότι όσο θα έχεις φιλικές σχέσεις με τους πρώτους οι δεύτεροι δεν θα τολμούν να σου επιτεθούν». Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι διέθεταν μια καθολική/παγκόσμια οπτική και μπορούμε να το αποδείξουμε μέσα από τα κείμενά τους.
Αλλού εξηγεί τα πρόσωπα της βυζαντινής πρεσβείας στον Αττίλα: ο πατρίκιος πρέσβης ήταν η «βιτρίνα», ο Πρίσκος ο Πανοπολίτης στάλθηκε για να καταγράψει τον τρόπο ζωής των Ούννων, ενώ ο Βίγιλας ήταν ο «μυστικός πράκτορας» που στάλθηκε για να βρεί έναν που θα δολοφονούσε τον Αττίλα, διότι ο ιθύνων νους Χρυσάφιος πίσω στην Κων/πολη είχε ήδη καταλάβει πως αν έβγαινε ο Αττίλας από την μέση, οι Ούννοι θα διαλύονταν σε αλληλοαντιμαχόμενες φατρίες.
Ο οικοδεσπότης σε κάποιο σημείο ζητά τον L. να μιλήσει για την σημασία της «βασικής τους ταυτότητας» (Core Identity): Χριστιανική πίστη, αρχαιοελληνικός πολιτισμός και Ρωμαϊκή υπερηφάνεια/παράδοση, στοιχεία που, συνδυασμένα μεταξύ τους, ενέπνεαν αντοχή και ανυποκυψία. Απαντά ο L. πως είχαν σακί με έξυπνα κόλπα για όλα τα θέματα, αλλά δεν άντεξαν 800 χρόνια μόνο επειδή είχαν αυτό το σακί, αλλά επειδή είχαν βαθιές ιστορικές ρίζες στην περιοχή τους και μια ισχυρότατη ταυτότητα που τους προσέφερε ένα ψυχικό σθένος στις κακουχίες που τους επέτρεπε να αντέξουν και ν΄αντεπιτεθούν, ν΄ανακτήσουν τα χαμένα και εν τέλει να κατακτήσουν. Αυτό το ψυχικό σθένος οφειλόταν σε:
α) Μία εντονότατη Χριστιανική Πίστη, τόσο έντονη που είναι ακατανόητη στον σύγχρονο [δυτικό] άνθρωπο (ιδεολογία του Νέου Ισραήλ/Περιούσιου Λαού που βλέπει τις κακουχίες σαν παροδική τιμωρία ενός θεού που τους τιμωρεί παροδικά για νἆ τους συνετίσει και που στο τέλος, επειδή τους αγαπάει, θα τους επιτρέψει πάλι να θριαμβεύσουν).
β) Αντιθέτως με τους Νεοέλληνες που απλά καυχιούνται πως πατάνε στα εδάφη της αρχαίας Ελλάδας, οι Βυζαντινοί [λόγιοι] γνώριζαν την αρχαία Ελλάδα: αντλούσαν ευχαρίστηση διαβάζοντας Όμηρο και Θουκυδίδη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Η γνώση της αρχαίας Ελλάδας τους έδινε ιστορικό «βάθος»: κάθε φορά που πήγαιναν να πολεμήσουν τον τωρινό εχθρό τους, ήξεραν για ένα σωρό ισχυρούς εχθρούς που εμφανίστηκαν στην περιοχή τους 1000 και χρόνια πριν και οι οποίοι αφανίστηκαν και ξεχάστηκαν, ενώ αυτοί ήταν ακόμη εδώ.
[**σημείωση: εδώ έχει κάνει τεράστιο λάθος. Η «έξωθεν/θύραθεν ελληνική παιδεία» ήταν προνόμιο ολίγων μετρημένων στα δάκτυλα λογίων. Ο μέσος «Βυζαντινός» δεν ήξερε τίποτε για την αρχαία Ελλάδα, ούτε φυσικά μπορούσε να διαβάσει αρχαιοελληνικά κείμενα. Αυτό που του έδινε ψυχικό σθένος ήταν κυρίως η ιουδο-χριστιανική ιδεολογία του «Περιούσιου λαού». Ο μέσος Νεοέλληνας ξέρει πολύ περισσότερα για την αρχαία Ελλάδα από τον μέσο Βυζαντινό και ο λόγιος Νεοέλληνας έχει την ίδια δυνατότητα πρόσβασης με τον Βυζαντινό ομόλογό του.]
γ) Τέλος, η Ρωμαϊκή παράδοση τους δώρισε άριστους θεσμούς όπως λ.χ. ο Ρωμαϊκός στρατός με το μοναδικό του ταλέντο: την εκπαίδευση των στρατιωτών. Κανένας λαός μέχρι την Νεωτερική εποχή δεν εκπαίδευσε τους στρατιώτες του, όπως οι αρχαίοι Ρωμαίοι. Οι Βυζαντινοί στρατιώτες εκπαιδεύονταν για μερικά χρόνια στον χειρισμό διαφόρων όπλων, ώστε να μπορούν να προσαρμοστούν στα όπλα και στον τρόπο μάχης του κάθε αντιπάλου. Ο Βυζαντινός στρατιώτης δεν πήγαινε να πολεμήσει αν δεν είχε εκπαιδευτεί για 2 τουλάχιστον χρόνια. Προπονητικά κόλπα όπως λ.χ. τα βαρύτερα ξίφη εξάσκησης, ώστε το ξίφος μάχης να τους φαίνεται πιο ελαφρύ κλπ. Το μεγαλύτερο εκπαιδευτικό κατόρθωμα των Βυζαντινών κατά τον L. ήταν η υιοθέτηση των έφιππων τοξοτών, από τους Ούννους και τους άλλους στεπικούς λαούς. Υπάρχει ένα κείμενο οδηγός για το πως πρέπει να γίνεται η εκπαίδευση των έφιππων τοξοτών.
Εδώ εγώ θα προσέθετα σε όσους θέλουν να καταλάβουν την πολεμική αξία των έφιππων τοξοτών το εξής: όπως η μάχη των Κυνός Κεφαλών (197 π.Χ.) έδειξε ότι η Ρωμαϊκή Λεγεώνα ήταν ανώτερη από την ελληνική βραδυκίνητη φάλαγγα λόγω της ευελιξίας της και της ικανότητας πρωτοβουλίας των εκατόνταρχων, έτσι και η μάχη των Καρρών (53 π.Χ.) έδειξε ότι η Ρωμαϊκή Λεγεώνα ήταν ανίκανη εναντίον των ακόμα πιο ευέλικτων έφιππων τοξοτών των Παρθών.
.
Επομένως, όταν οι πρώιμοι Βυζαντινοί άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι το Ρωμαϊκό πεζικό τους ήταν ανίκανο στους κινητικότερους Στεπικούς και Σασσανικούς έφιππους τοξότες, άρχισαν να εκπαιδεύουν και να παράγουν και αυτοί «βάνδα» έφιππων τοξοτών, όπως λ.χ. οι Βουκελλάριοι του Βελισάριου.
He came to the attention of Justin and his nephew, Justinian, as a promising and innovative officer. He was given permission by the emperor to form a bodyguard regiment (bucellarii), of heavy cavalry, which he later expanded into a personal household regiment, 1,500 strong. Belisarius’ bucellarii were the nucleus around which all the armies he would later command were organized. Armed with a lance, (possibly Hunnish style) composite bow, and broadsword, they were fully armoured to the standard of heavy cavalry of the day. A multi-purpose unit, they were capable of skirmishing at a distance with bow, like the Huns; or could act as heavy shock cavalry, charging and crushing an enemy with lance and sword. In essence, they combined the best and most dangerous aspects of both of Rome’s greatest enemies, the Huns and the Goths.
Αλλά ας γυρίσουμε στον Edward Luttwak.
Ο άλλος σημαντικός Ρωμαϊκός θεσμός που κληρονόμησε το Βυζάντιο ήταν το ανεπτυγμένο φοροσυλλεκτικό σύστημα. Δεν περιγράφω τις λεπτομέρειες που αναφέρει ο L., απλά τονίζω πως η μεσαιωνική Ευρώπη, συγκρινόμενη με το Βυζάντιο, είχε πρωτόγονες φοροσυλλεκτικές μεθόδους.
Κάποια στιγμή η συζήτηση πάει στα βυζαντινά «Τακτικά» και «Στρατηγικά» κείμενα, όπου επαναλαμβάνεται η Βυζαντινή αρχή της μη εξαντλητικής εξόντωσης του εχθρού, αλλά η οικονομικότερη καταστρατήγησή του. Αντίθετα με τους αρχαίους Ρωμαίους και τους Αμερικάνους σήμερα, οι Βυζαντινοί έβλεπαν την μάχη μέσα από την αρχή «ελαχιστοποίησε την» και «κάνε το ελάχιστα απαραίτητο».
Στο τελευταίο κομμάτι ο οικοδεσπότης ζητάει από τον L. να μιλήσει για τα διδάγματα που οι ΗΠΑ μπορούν να κερδίσουν από την γνώση του «Βυζαντινού τρόπου». Ο Luttwak εξηγεί γιατί αν υπήρχαν οι Βυζαντινοί σήμερα θα θεωρούσαν βλακεία την αποστολή αμερικάνων στρατιωτών στο Αφγανιστάν.Οι Βυζαντινοί θα έλεγαν γιατί να στείλουμε στρατό και να μην εκμεταλλευτούμε τους διαχωρισμούς της περιοχής κινώντας τον έναν γείτονα εναντίον του άλλου. Οι Βυζαντινοί θα διερωτούνταν «πως θα επιτύχουμε το στόχο μας φτηνά»; Ο εκπαιδευμένος Βυζαντινός στρατιώτης κόστιζε αρκετά και οι Βυζαντινοί φρόντιζαν να τον κρατήσουν όσο γίνεται εκτός μάχης. O L. τονίζει πως ο κάθε αμερικάνος στρατιώτης στο Αφγανιστάν κοστίζει 1 εκατομμύριο δολάρια το χρόνο.
Το «Αμερικανικό Πρόβλημα» περιγράφεται λίγο παρακάτω με την ερώτηση «πως η Ρώμη θα γίνει Κωνσταντινούπολη».
Ο L. λέει πως εάν πήγαινε ένας Βυζαντινός διπλωμάτης για να εκτιμήσει την κατάσταση στο Αφγανιστάν δεν θα πρότεινε την αποστολή στρατιωτών, αλλά θα έλεγε στον αυτοκράτορα «δώσμου τόσα λεφτά για να λαδώσω τον Χ Αφγανό αξιωματούχο και εσύ χρησιμοποίησε τους Ινδούς σαν μοχλό πίεσης, για ν΄αναγκάσεις τους Πακιστανούς να επιτεθούν στους Αφγανούς κλπ».
*****
Ευχαριστώ την σχολιάστρια Σπυριδούλα για την ευγενική της χορήγηση του βιβλίου του Luttwak σε pdf για κατέβασμα. Όσοι ενδιαφέρεστε μπορείτε να το κατεβάσετε από εδω:
[Edward_N._Luttwak]_The_Grand_Strategy_of_the_Byza(BookSee.org)
smerdaleos 
Πολύ ωραίο άρθρο !!!! ( και σε ευχαριστώ πολύ που μεταφράζεις και τα αγγλικά ). Πολύ ωραία και τα βιντεάκια.
” έτσι και η μάχη των Καρρών (53 π.Χ.) έδειξε ότι η Ρωμαϊκή Λεγεώνα ήταν ανίκανη εναντίον των ακόμα πιο ευέλικτων έφιππων τοξοτών των Παρθών. ”
και τους έδειξε τι θα πει ” πάρθιον βέλος “.
( μην τον μαλώνεις τον άνθρωπο για την ελληνική συνέχεια, καλά τα λέει ) 🙂
μην τον μαλώνεις τον άνθρωπο για την ελληνική συνέχεια, καλά τα λέει
—
Που λέει για την συνέχεια και που τον μαλώνω; Γιατί η μόνη συνέχεια που λέει είναι το «μέχρι την τελευταία ημέρα αυτοπροσδιοριζόταν ως Ρωμαίοι» (they called themselves Romans till the last day).
Εννοείς εκεί που μιλάει για την αρχαιογνωσία;
Εκεί απλώς παρατήρησα ότι αυτή ήταν εντελώς άγνωστη και γραμμένη σε γλώσσα ακατάληπτη στον μέσο Βυζαντινό.
Μία εκτίμηση του Στουραϊτη για τον 10ο αιώνα θέλει μόνο 300 άτομα σε 18 εκατομμύρια πληθυσμό να είναι σε θέση να γράψουν και να διαβάσουν αττικίζουσα ιστορία (1 κάθε 60.000). Ο Στουραΐτης λέει και δεκαπλάσιοι να ήταν οι αττικίζοντες (3000) πάλι θα ήταν 1 κάθε 6000 άτομα !!!
http://postimg.org/image/y7wyv0jcr/
Ο Λέων ο Σοφός στα «Τακτικά» λέει πως «αν γίνεται» οι τουρμάρχες (αυτοί μετά τον Στρατηγό) να ξέρουν να γράφουν !!!
15-20% του πληθυσμού ήξερε απλά να γράφει την καθημερινή του βυζαντινή κοινή, δηλαδή 1000-1200 άτομα στα 6000.
Επομένως σε κάθε 6000 βυζαντινούς, οι 1000 ήξεραν να γράφουν το όνομά τους και μόνο ο 1 (με δεκαπλάσια υπερεκτίμηση) ήταν «αττικίζων».
Άρα η αρχαιοελληνική γραμματεία δεν μπορεί να ήταν αιτία ψυχικού σθένους για τους άλλους 5999. Ποια ήταν η «πηγή ψυχικού σθένους» αυτών;
Το έχω ξαναγράψει. Ο μόνος θεσμός που έφτανε σε κάθε βυζαντινό χωριό ήταν η εκκλησία. Κάθε χωριό είχε εκκλησία. Θυμίζω τους Άραβες που θεωρούσαν τους Rum σαν πολυκέφαλη Ύδρα, που μόλις της έκοβες ένα κεφάλι ένα άλλο αμέσως φύτρωνε, ενώ οι Πέρσες έπεσαν αναίσθητοι με την πρώτη γροθιά.
Η αιτία αυτού του ψυχικού σθένους είναι αυτό που γράφει ο Nicol όταν θεωρεί σαν μειονέκτημα πως ο Homo Byzantinus ήταν ένα “irrational religious animal” (= παράλογο θρησκευτικό ζώο).
Θυμίζω ότι στο παρά 5 γλιτώσαμε την υιοθέτηση της ισλαμικής τζιχάντ. Ο Λέων ο Σοφός είχε αναγνωρίσει τα πλεονεκτήματα της και ο Νικηφόρος Φωκάς πρότεινε στο Πατριαρχείο την υιοθέτησή της, αλλα΄ευτυχώς το Πατριαρχείο αρνήθηκε.
” αλλα΄ευτυχώς το Πατριαρχείο αρνήθηκε.”
Να’ναι καλά ο Μέγας Βασίλειος δηλαδή, αφού σε δικό του κανόνα που λέει να απέχουν από την Θεία ευχαριστία για 3 χρόνια όσοι σκότωσαν σε πόλεμο, στηρίχτηκαν οι επίσκοποι και αρνήθηκαν. Αλλιώς όσο και να κοπανιόταν ο πατριάρχης Πολύευκτος ο Φωκάς θα είχε κάνει το δικό του.
🙂
Έτσι είναι.
Νομίζω ότι είναι υπερβολικό το ” παράλογο θρησκευτικό ζώο “.
Π.χ. ο Ζωναράς δεν τους βρίσκει όλους πολύ πιστούς
” ἔθη ἑλληνικά τε καὶ ἐθνικὰ κατὰ παράδοσιν ἐποίουν τινές, καὶ ποιοῦσι, μηδὲ εἰδότες τι δηλοῦσι τὰ γινόμενα “.
Ε ο Nicol χρησιμοποιεί αυτή την έκφραση στη σελίδα που λέει ότι οι Βυζαντινοί δεν επέτρεψαν την κανονική ταφή του Μιχαήλ Παλαιολόγου που είχε ελευθερώσει την Κων/πολη το 1261, επειδή είχε υπογράψει την ένωση των δύο εκκλησιών το 1274 και έλεγαν ότι η ψυχή του θα ήταν αιωνίως καταραμένη γι΄αυτό. 🙂
τζιχάντ
Λοιπόν προχτές ήταν του Τιμίου Σταυρού και μου έκαναν εντύπωση δύο αναφορές στους μουσουλμάνους.
Η πρώτη στον Όρθρο :
Δεῦτε πιστοί, τὸ ζωοποιὸν ξύλον προσκυνήσωμεν, ἐν ᾧ Χριστὸς ὁ Βασιλεὺς τῆς δόξης, ἑκουσίως χείρας ἐκτείνας, ὕψωσεν ἡμᾶς εἰς τὴν ἀρχαίαν μακαριότητα, οὕς πρὶν ὁ ἐχθρός, δι’ ἡδονῆς συλήσας, ἐξορίστους Θεοῦ πεποίηκε. Δεῦτε πιστοί, ξύλον προσκυνήσωμεν, δι’ οὗ ἠξιώθημεν, τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν συντρίβειν τὰς κάρας. Δεῦτε πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν, τὸν Σταυρὸν τοῦ Κυρίου ὕμνοις τιμήσωμεν. Χαίροις Σταυρὲ τοῦ πεσόντος Ἀδὰμ ἡ τελεία λύτρωσις. Ἐν σοὶ οἱ πιστότατοι βασιλεῖς ἡμῶν καυχῶνται, ὡς τῇ σῇ δυνάμει, Ἰσμαηλίτην λαὸν κραταιῶς ὑποτάττοντες. Σὲ νῦν μετὰ φόβου Χριστιανοὶ ἀσπαζόμενοι, τὸν ἐν σοὶ προσπαγέντα Θεὸν δοξάζομεν λέγοντες΄ Κύριε, ὁ ἐν αὐτῷ σταυρωθείς, ἐλέησον ἡμᾶς, ὡς ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος.
H δεύτερη στους Χαιρετισμούς του Τιμίου Σταυρού :
Χαῖρε Σταυρέ, νοητή ρομφαία·
χαῖρε, Ἁγίων ἅγιον βλέμμα.
(…)
Χαῖρε, φαιδρόν ἁπάντων ἀγλάϊσμα·
χαῖρε, υἱῶν τῆς Ἄγαρ φυγάδευμα.
Χαῖρε, φωτός ἀκηράτου λυχνία·
χαῖρε, ψυχῆς τῆς ἐμῆς θυμηδία.
Χαῖρε, Ξύλον μακάριον.
Να είναι κατάλοιπο των αραβοβυζαντινών πολέμων ;
Καλημέρα!
μόλις ανακάλυψα το blog σου που είναι εξαιρετικό. Kάνω μια εργασία στο μεταπτυχιακό μου για το ζήτημά του έθνους κατά Σβορώνο και Λιάκο και επιθυμώ να παραπέμψω σε εσένα διότι πολλές από τις αναρτήσεις σου είναι εξαιρετικά βοηθητικές. Παρακαλώ όμως αν υπάρχει κάποιο μEιλ σου ή λογαριασμός σου στο facebook με τα οποία μπορώ να επικοινωνήσω μαζί σου να μου το κοινοποιήσεις αν επιθυμείς.
Με εκτίμηση
Βασίλης
Γει σου Βασίλη.
Πες μου, σε παρακαλώ, ποιο ακριβώς είναι το θέμα που σ΄ενδιαφέρει και ποια βιβλιογραφία έχεις μέχρι στιγμής διαβάσει.
Γεια σου, Σμερδαλέε.
Πολύ ωραία η ανάρτησή σου, για άλλη μια φορά, και σου αξίζουν συγχαρητήρια που μεταφέρεις το περιεχόμενο του βιβλίου και τη σκέψη του Λούτβακ στα καθ’ ημάς.
Ίσως δεν έχει υποπέσει στην αντίληψή σου ότι το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και κυκλοφορεί από το 2011 με τον τίτλο (μεταφρασμένο ακριβώς όπως στο πρωτότυπο) Η υψηλή στρατηγική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Όταν ο Λούτβακ μιλά για την «παραδοσιακή ρωμαϊκή συμπεριφορά» στον πόλεμο δεν αγνοεί την ύπαρξη προτεκτοράτων στην περιφέρεια της αυτοκρατορίας. Ίσα ίσα ακριβώς αυτό το θέμα το έχει αναλύσει στο προηγούμενο βιβλίο του, την Υψηλή στρατηγική της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (που παραμένει δυστυχώς αμετάφραστο στα ελληνικά μέχρι σήμερα). Κάτι άλλο θέλει να πει. Εννοεί ότι στο επίπεδο της τακτικής οι Ρωμαίοι πήραν από τους Έλληνες (που πρώτοι την υιοθέτησαν) την αντίληψη της κατίσχυσης επί του αντιπάλου μέσω της αποφασιστικής σύγκρουσης μαζί του και της φυσικής του εξόντωσης (αυτό που λένε οι Γερμανοί Vernichtung), όσο κι αν αυτό κόστιζε στο δικό τους στρατό. Την καινοτομία αυτή των Ελλήνων οι Ρωμαίοι την έφτασαν ως τα άκρα, και την ανύψωσαν στο επίπεδο της στρατηγικής. Δηλαδή, όταν αποφάσιζαν να ξεκαθαρίσουν τις σχέσεις τους με κάποιον εχθρό, στόχος τους ήταν η φυσική του εξόντωση (των στρατιωτών του εννοείται, αλλά και ολόκληρου του λαού ορισμένες φορές). Σε αντίθεση με αυτούς, οι Βυζαντινοί, για τους λόγους που αναλύει ο Λούτβακ, δεν είχαν αυτή την πολυτέλεια (δεν μπορούσαν να απορροφήσουν τις απώλειες), εξού και η στρατηγική της ανάσχεσης (containment) του εχθρού και της ποικιλότροπης «διαχείρισής» του.
Όσο για τους έφιππους τοξότες, ο Λούτβακ αναλύει διά μακρών τον τρόπο λειτουργίας του τόξου και του έφιππου τοξότη, όπως και την εκπληκτική αποτελεσματικότητά του στην εκστρατεία και στο πεδίο της μάχης. Αλλά το θέμα σηκώνει συζήτηση. Πρώτα πρώτα, ο έφιππος τοξότης ήταν δημιούργημα του πολιτισμού των νομάδων της στέπας, ήταν απότοκος του τρόπου ζωής τους. Για την ακρίβεια η ύπαρξη του ιπποτοξότη προϋποθέτει αυτόν τον τρόπο ζωής, ο οποίος δεν γινόταν να μεταφυτευτεί στο περιβάλλον των εδραίων (sedentary) πολιτισμών, και όπου έγινε ή απέτυχε ή έμεινε περιθωριακό φαινόμενο. Οι ιπποτοξότες σκόρπιζαν τον τρόμο στους εδραίους πληθυσμούς όταν ξεχύνονταν σε επιδρομές, αλλά αυτό οφειλόταν στην απίστευτη ευκινησία τους. Όποτε και όταν οι στρατοί των εδραίων πολιτισμών μπόρεσαν να εξουδετερώσουν αυτό το πλεονέκτημα και να τους υποχρεώσουν σε μάχη με τους δικούς τους όρους αποδεικνυόταν πως οι ιπποτοξότες δεν ήταν άτρωτοι (βλέπε, για παράδειγμα, πώς τους αντιμετώπισε ο Αλέξανδρος στον Ιαξάρτη). Τα λέω αυτά ως απάντηση στα περί μάχης των Καρρών (με συγχωρείς, δεν κάθησα να παρακολουθήσω το βιντεάκι) όπου οι Ρωμαίοι, από λάθη ηγεσίας κυρίως, βρέθηκαν να πολεμούν με τους χειρότερους όρους, γι’ αυτό και η ήττα τους δεν είναι σωστό να εκληφθεί ως απόδειξη δομικής ανωτερότητας του ιπποτοξότη απέναντι στο πεζικό της ρωμαϊκής λεγεώνας. Δεύτερο θέμα, το ρωμαϊκό ιππικό (ζήτημα για το οποίο έχουν χυθεί από παλιά ποταμοί μελάνης). Οι Ρωμαίοι διέθεταν ιππικό και μάλιστα καλό, ικανοποιητικό δηλαδή για τις ανάγκες τους, από την εποχή τουλάχιστον του Καίσαρα και του Αυγούστου, και διατήρησαν το επίπεδό του όσο οι εχθροί τους ήταν ανάλογου δυναμικού. Όταν συνάντησαν άλλους εχθρούς, με βαρύτερα θωρακισμένο ιππικό, για παράδειγμα, δεν δίστασαν να προσαρμοστούν και να ακολουθήσουν και εκείνοι. Ίχνη της εξέλιξης αυτής παρατηρούνται από την εποχή των Αντωνίνων και ολοκληρώνονται με την πλήρη ανάπτυξη βαριά θωρακισμένου ιππικού την εποχή των μεγάλων πολέμων στα τέλη του 3ου αιώνα (αυτοκράτορες Γαλλιηνός, Αυρηλιανός, Διοκλητιανός, κλπ.). Η καινοτομία των Βυζαντινών (ο Προκόπιος την αποδίδει στον ήρωά του Βελισάριο, ποιος ξερει αν δεν υπήρξαν προηγούμενες προσπάθειες) ήταν ο συνδυασμός («δύο σε ένα») του προϋπάρχοντος βαριά θωρακισμένου λογχοφόρου ιππέα με τον (κατά τα ουννικά πρότυπα) ιπποτοξότη. Η δημιουργία αυτού του «εργαλείου πολλαπλών χρήσεων» (multi-purpose tool) ήταν η ευφυής κίνηση που απέδωσε τα μέγιστα στο πεδίο της μάχης, αλλά δεν χωρεί αμφιβολία πως θα ήταν εξαιρετικά δαπανηρή και, το σπουδαιότερο, χρειαζόταν απίστευτα πολλές συνέργειες για να κρατηθεί σε υψηλό επίπεδο. Με αποτέλεσμα, ό,τι και να λέμε σήμερα, ό,τι και να γράφουμε, ότι και να υποστηρίζουν οι μελετητές, κανείς δεν ξέρει πόσο διάρκεσε. Μια γενιά, δυο γενιές; Έναν αιώνα, δύο, τρεις; Την εποχή του Λέοντα του Σοφού μάλλον είχε ατονίσει, αναβίωσε πάλι την εποχή των μεγάλων κατακτήσεων επί της Μακεδονικής Δυναστείας, και περιέπεσε πάλι σε παρακμή, οπωσδήποτε πριν την εμφάνιση των Τούρκων (μέσα 11ου αιώνα) και των Φράγκων ιπποτών.
Αυτά ως προς τα τεχνικά της συζήτησης. Τα ουσιαστικά είναι αυτό που και συ τονίζεις, η βυζαντινή «αρχή της μη εξαντλητικής εξόντωσης του εχθρού, αλλά η οικονομικότερη καταστρατήγησή του», το ότι οι Βυζαντινοί έβλεπαν την μάχη μέσα από την «αρχή της ελαχιστοποίησης» και «του ελάχιστου απαραίτητου». Νομίζω αυτή είναι η σημαντικότερη προσφορά του Λούτβακ στη μελέτη της βυζαντινής στρατηγικής (η διεξοδική ανάλυσή του των βυζαντινών τακτικών εγχειριδίων είναι άλλη μια σπουδαία συνεισφορά, αλλά αυτό το μέρος του βιβλίου λίγοι θα το διαβάσουν και ακόμα λιγότεροι θα το εκτιμήσουν).
Μακάρι κάποιος να παρακινηθεί από την ανάρτησή σου και να αγοράσει το βιβλίο.
Ωραία. Πάω τώρα να διαβάσω για τι γράφεις για το «θέμα».
Γειά σου Απλούστατε,
Πάντοτε χαίρομαι να διαβάζω τα σχόλιά σου. Ευχαριστώ για τον κόπο που έκανες.
Έχει δίκαιο πάντως. Οι βυζαντινοί έφιπποι τοξότες δεν πρέπει να πρόλαβαν να δουν τον Ηράκλειο αυτοκράτορα.
Ο Λέων ο Σοφός, αργότερα, παραπονιέται ότι οι Ρωμαίοι ξέχασαν την τοξοβολία.
[Τακτικά, 6.5] Τῆς γὰρ τοξείας παντελῶς ἀμεληθείσης καὶ διαπεσούσης ἐν τοῖς Ῥωμαίοις τὰ πολλὰ νῦν εἴωθε σφάλματα γίνεσθαι.
«Το ότι η τοξεία έχει παντελώς αμεληθεί και διαπέσει στους Ρωμαίους ευθύνεται για πολλά τωρινά μας «σφάλματα» (προβλήματα)».
Αυτό σημαίνει ότι όταν εξηγεί στον στρατηγό θέματος τον τρόπο γύμνασης των έφιππων τοξοτών, μάλλον αντιγράφει τον Μαυρίκιο, όπως κάνει εκτενώς σε όλα τα Τακτικά.
[Τακτικά, 7.4] τοῦς δὲ καβαλλαρίους γυμνάσειςεἰς τὸ τοξεύειν συντόμως […] ὅπερ τῶν ἀναγκαίων ἐστί, καὶ τοῖς ἐπὶ ἵππων ὀχουμένοις χρήσιμον. […] εἰς τὸ τοξεύειν ἐπάνω ἵππου τρέχοντος συντόμως ἔμπροσθεν, ὄπισθεν, δεξιᾷ, ἀριστερᾷ.
Ε, ας μην είμαστε τόσο καταδικαστικοί. Ο Ηράκλειος ανασύστησε το στρατό του Μαυρικίου. Έναν ολόκληρο χειμώνα εκπαίδευε τους στρατιώτες στη μικρασιατική ενδοχώρα προτού ξεκινήσει τις εκστρατείες κατά του Χοσρόη. Η θεσμική μνήμη (institutional memory) του ανατολικορωμαϊκού στρατού ασφαλώς δεν χάθηκε σε δέκα χρόνια. Χάρη σε αυτήν χτίστηκε ο στρατός που νίκησε τους Πέρσες. Το ερώτημα είναι πόσο υψηλό διατηρήθηκε το επίπεδο του στρατού στις κατοπινές γενιές, με την ήττα από τους Άραβες, την εκκένωση της Ανατολής, την απόσυρση στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας και την εγκατάσταση στα θέματα. Με τη γενική αποδιοργάνωση, και κυρίως την εγκατάσταση των στρατιωτών στις επαρχίες (και τη συνακόλουθη δέσμευση των στρατιωτών στο έδαφος), το επίπεδο του επαγγελματισμού τους θα πρέπει να υποβιβάστηκε (υποθέτω, αλλά νομίζω ότι δεν σφάλλω). Οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Ισαύρων άφησαν τον υπό την άμεση εποπτεία του αυτοκράτοτα στρατό, το Οψίκιον, να γίνει θέμα (ημιαπασχολούμενος στρατός) και στη θέση του διοργάνωσαν τα τάγματα. Αυτά, καθότι μόνιμος στρατός δίπλα στον αυτοκράτορα, θα πρέπει να ήταν υψηλού επιπέδου. Με την αναβίωση της βυζαντινής ισχύος στον ένατο αιώνα και μετά θα πρέπει να υπήρξε και επαναφορά στο υψηλό επίπεδο επίδοσης. (Η φροντίδα του Λέοντα να επαναφέρει τις παλαιές προδιαγραφές ποιότητας ακριβώς σε αυτή την προσπάθεια εγγράφεται). Οι περιγραφές που έχουμε στα τακτικά του δέκατου αιώνα για διπλά οπλισμένους ιππείς πρέπει να αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Περιμένει κανείς ότι τουλάχιστον ένας Νικηφόρος Φωκάς και ένας Τσιμισκής θα μερίμνησαν γι’ αυτό. Από εκεί και μετά, με τη γενική χαλαρότητα μετά το θάνατο του Βασίλειου Β΄, τα πράγματα και πάλι χειροτέρεψαν, σε σημείο που η έλευση των Τούρκων να σκορπίσει πανικό, και να συντελέσει στην απώλεια της πιο στρατηγικής περιοχής για την αυτοκρατορία, της Μικράς Ασίας. Ο Walter Kaegi, σε ένα παλαιό άρθρο του, αναγορεύει την έλλειψη ικανότητας στην τοξοβολία εκ μέρους των Βυζαντινών στον κατεξοχήν παράγοντα που συνετέλεσε στη στρατηγική τους ήττα. Ίσως έτσι όπως είναι γραμμένο να είναι υπερβολή, αλλά όπως κι αν έχει, η ουσία είναι αυτό που είπα και πιο πάνω, ότι ένας στρατός ιπποτοξοτών χρειάζεται πολύ μόχθο για να στηθεί και ελάχιστη χαλαρότητα για να διαλυθεί. Ο Λούτβακ υπενθυμίζει κάτι που ξεχνάμε συχνά, ότι δεν αρκεί μόνο η αρχική εκπαίδευση στην τοξοβολία. Ο τοξότης πρέπει να κάνει τακτικά συντήρηση, γιατί η δεξιότητα στο τόξο είναι κάτι που φθείρεται (το ίδιο ισχύει στην εποχή μας και για τη βολή με περίστροφο).
Ο Walter Kaegi αναγορεύει την έλλειψη ικανότητας στην τοξοβολία εκ μέρους των Βυζαντινών στον κατεξοχήν παράγοντα που συνετέλεσε στη στρατηγική τους ήττα.
—
Ενδιαφέρουσα άποψη. Με άλλα λόγια, οι Τούρκοι έκαναν στους Βυζαντινούς ότι οι Πάρθοι έκαναν στους Ρωμαίους στις Καρρές.
Πάντως ο σύνδεσμος που έδωσες έχει άλλους σημαντικούς παράγοντες (εμφύλιοι, διαζύγιο με τους Αρμένιους για θρησκευτικούς λόγους, νέα βαρβαροποίηση του στρατού με «Λατίνους» μισθοφόρους όπως ο Ρουσέλιος κλπ). Εγώ θα προσέθετα και τους Νορμανδούς που κρατούσαν απασχολημένο τον Κομνηνό στα Βαλκάνια και την δυσπιστία της περιφέρειας προς την Κων/πολη ότνα μετά το 1050 πάνω κάτω άρχισε να αυξάνει συνεχώς τους φόρους.
Εύγε στον κ. Σμερδαλέο για την ανάρτηση αυτή, ωστόσο τον βρίσκω υπερβολικά χριστιανούλη. Είναι δυνατόν να διορθώνει τον μέγα Νίκολς, επειδή αποκαλεί τους Ρωμιούς παράφρονα θρησκευτικά όντα;
Επίσης, γιατί ο κ. Σμερδαλέος και οι Ρωμιοί αναγνώστες του αποκρύπτουν πως το βιβλίο υπάρχει δωρεάν στο διαδίχτυο και μάς καλεί να σκάσουμε 25 ευρώ για να το αγοράσουμε;
http://en.booksee.org/md5/ae46bfbac7b502d510cf36db73c706f7
ΤΕΛΟΣ: Γιατί αποκρύπτει ο κ. Σμερδαλέος ότι ο συγγραφέας Εδουάρδος Λούτβακ είναι Εβραίος της Ρουμανίας; http://en.wikipedia.org/wiki/Edward_Luttwak
Εύγε στον κ. Σμερδαλέο για την ανάρτηση αυτή, ωστόσο τον βρίσκω υπερβολικά χριστιανούλη. Είναι δυνατόν να διορθώνει τον μέγα Νίκολς, επειδή αποκαλεί τους Ρωμιούς παράφρονα θρησκευτικά όντα;
—
Για την προσωπική σου πληροφόρηση Σπυριδούλα μου είμαι άθεος.
Νίκολ όχι Νίκολς. Μήπως έχεις να μας πεις κάτι για την καταγωγή του Nicol Σπυριδούλα;
Που ακριβώς τον «διόρθωσα» όταν μιλάει για το «παράλογο θρησκευτικό ζώο» το οποίο ήταν ο Homo Byzantinus;
Και γιατί πρέπει να ασχοληθώ εγώ ή οποιοσδήποτε άλλος με την καταγωγή του Λούτβακ βρε Σπυριδούλα; Για εξήγησέ μας.
Επίσης που γράφω ότι «πρέπει» να στάξετε 25 Ευρώ για να αγοράσετε το βιβλίο;
Σου είμαι ευγνώμων πάντως για την δωρεάν ηλεκτρονική εκδοχή του βιβλίου. Με γλίτωσες από το έξοδο των 25 Ευρώ που είχα σκόπο να κάνω για το βιβλίο. 🙂
Ωραία, Σπυριδούλα μου σε πρόσθεσα στο τέλος της ανάρτησης ως ευγενική χορηγό του βιβλίου σε pdf.
ευφυία / ευφυΐα
βανδά / βάνδα
Ετέθησαν!